Prognosemodellen Justitiële Ketens: Civiel en Bestuur

Transcriptie

1 Cahier Prognosemodellen Jusiiële Keens: Civiel en Besuur Modelversie 1.0 E.C. Leerouwer a F.P. van Tulder b B.J. Diephuis b M. Folkeringa a R.J.J. Eshuis a m.m.v. M. van Gammeren a A. van Son b Y. Visser a N. Dijkhoff a a werkzaam bij he WODC b werkzaam bij de Raad voor de rechspraak a Weenschappelijk Onderzoeken Documenaiecenrum

2 Exemplaren van deze publicaie kunnen schrifelijk worden beseld bij Biblioheek WODC kamer KO 14 Posbus EH Den Haag Fax: (070) Cahiers worden in beperke mae grais verspreid zolang de voorraad srek Alle nadere informaie over WODCpublicaies is e vinden op Jusweb en op

3 Voorwoord In 2004 publiceerde he WODC een eerse versie van PMJ he prognosemodel van de jusiiële keen. He berof een model voor de veiligheidskeen da voorbouwde op de prognosemodellen voor de sanciecapaciei die vanaf he einde van de jaren 90 door he WODC werden gebruik. Di prognosemodel voor de veiligheidskeen is sindsdien verder onwikkeld. Di rappor beschrijf een uibreiding van PMJ me de civielrechelijke en besuursrechelijke keens. Omda de rechspraak een cenrale rol speel in deze keens en de Raad voor de rechspraak als aak heef om jaarlijks een voorsel voor de begroing op e sellen voor de rechspraak is ervoor gekozen om he civiel- en besuursrechelijke gedeele van PMJ door WODC en Raad voor de rechspraak samen e laen onwikkelen. De hier gepreseneerde versie van he model is me nadruk een eerse versie. In de komende jaren zal he model door WODC en Raad voor de rechspraak verder worden verbeerd en uigebreid. In di sadium beperk he zich o een analyse van de relaie van de insroom van zaken bij de recher me maaschappelijke achergrondfacoren kosprijzen en he aanbod van rechshulp. Di is een eerse sap naar meer inzich in de processen die werkzaam zijn in de keen en he leveren van zo berouwbaar mogelijke prognoses die uieindelijk er onderbouwing van de begroing van de rechspraak en he miniserie van Jusiie kunnen dienen. Aan de osandkoming van di rappor is door velen een bijdrage geleverd. Speciale vermelding verdienen Elly Koeijers en Harm Aen (CBS) Debora Moolenaar (WODC) en de deelnemers aan wee expermeeings. Ook willen we een woord van dank richen aan Rose-Marie Driessen (meelezer vanui Raad voor de rechspraak) Sunil Choenni Carolien Klein Haarhuis en Henk van de Velden (WODC-leescommissie) en de leden van de begeleidingscommissie onder voorzierschap van prof. dr. J. Theeuwes. prof. dr. F.L. Leeuw WODC dr. F. van Dijk Raad voor de rechspraak 3

4

5 Inhoudsopgave Samenvaing Inleiding Kader Doelselling Probleemselling Afbakening Leeswijzer Organisaie van de rechspraak Civiele rechspraak Besuursrechspraak Inzichen ui heorieën Van onbevredigende ineracies naar rechszaken Theorieën over achergrondfacoren Operaionalisering achergrondfacoren Selecie verklarende variabelen en hypoheses Modelbouw en schaingsmehode Vorm van he model Selecie van verklarende variabelen Schaen en oesen Voorspelfouen Wijze van presenaie Onwikkeling verklarende variabelen Regio-indeling en bronnen Variabelen bereffende probleemfrequenie Variabelen bereffende sociale cohesie Variabelen bereffende aanbod van rechshulp Variabelen bereffende kosprijs Onwikkeling op arrondissemensniveau Civiel kanon dagvaardingen Onwikkeling zaaksaanallen Modelspecificaies Voorspelfouen Prognoses Civiel kanon verzoekschrifen Onwikkeling zaaksaanallen Modelspecificaies Voorspelfouen Prognoses Civiel rechbank dagvaardingen Onwikkeling zaaksaanallen Modelspecificaies Voorspelfouen Prognoses

6 9 Civiel rechbank verzoekschrifen Onwikkeling zaaksaanallen Modelspecificaies Voorspelfouen Prognoses Civiel hoger beroep en cassaie Onwikkeling zaaksaanallen Modelspecificaies Voorspelfouen Prognoses Besuur rechbank eerse aanleg Onwikkeling zaaksaanallen Modelspecificaies Voorspelfouen Prognoses Besuur nie-rechbank eerse aanleg Onwikkeling zaaksaanallen Modelspecificaies Voorspelfouen Prognoses Besuur hoger beroep en cassaie Onwikkeling zaaksaanallen Modelspecificaies Voorspelfouen Prognoses Conclusies He belang van de diverse (ypen) verklarende variabelen De kwaliei van de gevonden relaies Prognoses me he model Mogelijke nadere analyses en verbeeringen Summary Lierauur Bijlage 1. Begeleidingscommissie Bijlage 2. Deelnemers expermeeings Bijlage 3. Daa achergrondvariabelen Bijlage 4. Daa zaaksgegevens Bijlage 5. Wiskundig model Bijlage 6. Afkoringen

7 Samenvaing In 2003 hebben de miniseries van Jusiie Financiën Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaies en Algemene Zaken de afspraak gemaak da he miniserie van Jusiie he voorouw zal nemen in de onwikkeling van een inegraal prognosemodel voor de Jusiiekeen. De Jusiiekeen besaa ui drie pijlers namelijk de srafrechskeen de civielrechelijke keen en de besuursrechelijke keen. In 2004 heef he WODC een eerse versie gepubliceerd van he model voor de veiligheidskeen da wil zeggen de srafrechskeen aangevuld me de civielrechelijke plaasen in de jusiiële jeugdinrichingen en vanui de besuursrechelijke keen verkeersoverredingen en vreemdelingenbewaring. Bij de Raad voor de rechspraak (Rvdr) besond me name op grond van zijn aak om een voorsel voor de begroing van de rechspraak op e sellen eveneens behoefe aan een prognosemodel voor he beroep op de civiele en besuursrecher er vervanging van de besaande modellen die rends exrapoleren. Daarom is besloen o samenwerking ussen WODC en Rvdr bij de onwikkeling van een prognosemodel voor de res van de civielrechelijke en besuursrechelijke keen. Di rappor beschrijf een eerse versie van he model. Doelselling He PMJ-model heef o doel de begroing van he miniserie van Jusiie beer e onderbouwen en ransparaner e maken. He model moe daarom geschik zijn om zo berouwbaar mogelijke prognoses e maken van he beroep op onderdelen van de jusiiële keen zoda veraling naar de omvang van de benodigde middelen of benodigde plaasen mogelijk is. De prognoses die me he model worden gemaak zijn beleidsneuraal. Da wil zeggen da onwikkelingen als gevolg van nieuw of recen ingeze beleid en/of wegeving die nog nie in de saisieken (kunnen) zijn verwerk of daarin o uidrukking komen in de PMJ-prognoses buien beschouwing blijven. Invenarisaie van deze effecen moe afzonderlijk plaasvinden. Voor de veiligheidskeen vormen de PMJ-prognoses inmiddels al de basis van de begroingsonderbouwing. In de oekoms word beoogd da ook voor de civielrechelijke en besuursrechelijke keens he geval e laen zijn. Opbouw van he model Aangezien de onwikkeling van een inegraal keenmodel de nodige ijd verg rich de eerse versie van he prognosemodel voor de civielrechelijke en besuursrechelijke keen zich uisluiend op de rechspraak. Andere onderdelen van de civielrechelijke en besuursrechelijke keen zoals de rechshulp zullen in laere modelversies worden oegevoegd. Een belangrijk verschil me he prognosemodel voor de veiligheidskeen is da he model voor civiel en besuur is geformuleerd op he niveau van individuele gerechen. Hiervoor zijn wee redenen e geven. Ten eerse zijn voor de civiel- en besuursrechelijke keens slechs gegevens beschikbaar voor een beperke ijdsperiode meesal ien o vijfien jaar. Om een model e kunnen bouwen da berouwbare 7

8 prognoses lever is he dan aan e raden om naas variaie in de ijd ook variaie over verschillende regio s mee e nemen. In di geval zijn da de individuele gerechen. Een weede reden is da de Rvdr voor de onderbouwing van he begroingsvoorsel voor de rechspraak wil kunnen beschikken over prognoses op he niveau van de individuele gerechen. Een verdere beperking van de eerse versie van he prognosemodel is da alleen de insroom van zaken bij de recher explicie aan de orde kom. Bij de analyse van hoger beroepen en zaken in cassaie saan appèlraio s da wil zeggen de verhouding ussen de insroom van zaken bij de hoger beroepsinsanie en uisroom van zaken bij he relevane gerech da voorafgaa in de keen cenraal. He gaa in deze eerse modelversie dus om he leveren van zo berouwbaar mogelijke prognoses van de insroom van zaken voor een aanal verschillende zaakscaegorieën op he niveau van de individuele gerechen. Hierbij word de capacieisbehoefe van de rechspraak voorspeld. Er word geen rekening gehouden me capacieisbeperkingen als gevolg van voorraden en (veranderingen in) doorloopijden. Voor de civielrechelijke keen zijn de 19 arrondissemensrechbanken voor zaken in eerse aanleg de 5 gerechshoven voor hoger beroepen en de Hoge Raad voor zaken in cassaie in he model opgenomen. Er worden in he civielrechelijke gedeele van he model 14 ypen zaken in eerse aanleg onderscheiden en 4 ypen zaken in hoger beroep en cassaie. Voor de besuursrechelijke keen zijn zaken die worden behandeld bij de 19 arrondissemensrechbanken de 5 gerechshoven de Raad van Sae de Hoge Raad en de Cenrale Raad van Beroep in he model opgenomen. Er worden in he besuursrechelijke gedeele van he model 7 ypen zaken in eerse aanleg onderscheiden en 5 ypen zaken in hoger beroep en cassaie. Gebruike mehodiek He PMJ-model is een economerisch verklarings- en voorspelmodel. Basis daarvan vormen relaies ussen de insroom van zaken bij de recher enerzijds en maaschappelijke achergrondfacoren en de rol van andere acoren in de keens van civiel- en besuursrech anderzijds. In he model word gerach om op basis van hisorische gegevens onwikkelingen in de insroom van zaken bij de recher e relaeren aan onwikkelingen die plaasvinden in de maaschappij of bij de organisaie van de rechspraak. Zo word bijvoorbeeld me behulp van saisische echnieken geoes of de onwikkeling van he aanal werkloosheidsuikeringen van invloed is op he aanal familiezaken da bij de kanonrecher insroom; of er word gekeken hoe veranderingen in de kosen van een advocaa effec hebben op de insroom van belasingzaken bij he gerechshof. Wanneer in he verleden een dergelijke relaie word gevonden word deze vervolgens gebruik om de onwikkelingen in de oekoms e voorspellen. Bij he opsellen van hypohesen omren de relaies vormen heoreische noies en besaande empirische kennis over de achergrondfacoren van he beroep op de recher he uigangspun. Deze achergrondfacoren zijn onderverdeeld in vier groepen. De eerse groep besaa ui facoren op he gebied van probleemfrequenie waarbij he uigangspun is da mensen die acief pariciperen in he sociale en economische leven kans lopen op (juridische) conflicen en zo van invloed zijn op de insroom van zaken bij de recher. De andere groepen bevaen facoren op he gebied van sociale cohesie he aanbod van rechshulp en de kosprijs van een gerechelijke procedure. Deze 8

9 acherliggende facoren moeen vervolgens worden veraald naar meebare kwaniaieve grooheden die als verklarende variabelen in he model kunnen worden opgenomen. De mogelijke invloed van beleid we- en regelgeving op de insroom van zaken word in de eerse versie van he prognosemodel slechs in beperke mae geëxplicieerd aangezien de effecen hiervan vaak moeilijk e kwanificeren zijn. Deze effecen spelen wel degelijk een rol in de zaaksonwikkeling maar zijn moeilijk e isoleren. Een verdere complicaie bij de veraling van achergrondfacoren naar verklarende variabelen is da heorie en empirie vaak uispraken doen over hoe individuen zich gedragen erwijl voor opname in he prognosemodel de achergrondfacoren op een hoger aggregaieniveau moeen worden uigedruk. Er moeen immers gedragsrelaies worden beschreven op he niveau van de verschillende gerechen. Bovendien zijn de verklarende variabelen meesal kwaniaieve benaderingen van facoren die moeilijk in geallen kunnen worden uigedruk. Daarom mag er bij de relaies die in de modelspecificaies worden beschreven nie worden gesproken van een direc causaal verband. De e verklaren variabelen in he model besaan ui ijdreeksen van gegevens per jaar en per gerech over he beroep op de civiele en besuursrechspraak onderverdeeld naar een aanal zaakscaegorieën. He gaa bij he schaen van he model om he idenificeren van facoren die bepalend zijn voor de insroom van een bepaald ype zaken. Economerische analyse laa vervolgens zien of er een (saisisch) significan verband besaa ussen de verklarende variabelen en de insroom van zaken. De riching en grooe van he verband word gescha me behulp van saisische echnieken. He prognosemodel besaa dus ui een verzameling relaies ussen de insroom van zaken bij de recher en de geseleceerde verklarende variabelen uigesplis naar verschillende zaaksypen. Aangezien in he model zaaksgegevens op he niveau van de individuele gerechen uigangspun vormen dienen gegevens omren de acherliggende facoren in principe ook op di niveau e worden verzameld. In een aanal gevallen zijn echer variabelen in he prognosemodel opgenomen die slechs beschikbaar zijn op landelijk niveau of die geen regionale variaie kennen zoals de hooge van he griffierech. In oaal zijn 21 verklarende variabelen geseleceerd voor gebruik in he prognosemodel. Resulaen Voor 12 van de 14 ypen zaken die in eerse aanleg bij de civiele recher worden onderscheiden is he geluk om een modelspecificaie e vinden die de onwikkelingen in de insroom van zaken bij de 19 arrondissemenen verklaar ui onwikkelingen in acherliggende facoren. Alleen voor bijsandszaken en echscheidingszaken kon geen passend verklaringsmodel worden gevonden. Tabel 1 geef weer welke variabelen in de analyses zijn berokken en hoe vaak de verschillende variabelen of combinaies daarvan in de 12 civielrechelijke specificaies zijn geseleceerd. Daarbij zijn naas de 21 geseleceerde achergrondvariabelen in de analyse ook een nie explicie verklaarde rend en evenueel verraagde afhankelijke (insroom)variabelen opgenomen. De abel breng allereers in beeld in hoeveel gevallen de verschillende variabelen posiieve of negaieve effecen op de insroom van de verschillende ypen zaken blijken e hebben. Vervolgens kom de grooe van he effec aan de orde aan de hand van wee sooren elasicieien. De ongewogen elasiciei vorm een maasaf voor he effec op langere ermijn in procenen da een oename van de bereffende variabele me één procen naar schaing heef op de insroom van zaken gemiddeld over de 11 ypen 9

10 zaken. Daarnaas vermeld de abel de gewogen elasiciei die besaa ui een gewogen opelling van de gevonden (ongewogen) elasicieien. He aandeel da he bereffende ype zaken heef in he oaal aanal zaken in 2003 bepaal daarbij he gewich van de elasiciei in de opelling. De gewogen elasicieien geven een benadering van he geschae effec op langere ermijn van een 1% oename van de bereffende variabele op he oale aanal civiele zaken in de analyse. Tabel 1. Geseleceerde variabelen me gevonden ekens en (on)gewogen elasicieien civielrechelijke specificaies Verwach eken Aanal keren posiief Aanal keren negaief Ongewogen elasiciei Gewogen elasiciei Nie verklaarde rend - / Probleemfrequenie Bruo oegevoegde waarde - / Aanal uikeringen werkloosheid Aanal uikeringen arbeidsongeschikheid Aanal uikeringen bijsand Uikeringen oaal Aanal van ech scheidende personen Leefijd: aandeel jongeren (0-15 jaar) Leefijd: aandeel middelbare leefijd ( jaar) Leefijd: aandeel ouderen (65+) Sociale cohesie Bevolkingsdichheid - / Huishoudenssamenselling: aandeel alleensaanden Aanal allochonen Mobiliei Migraie Maaschappelijke verruwing Aanbod rechshulp Aanal advocaen Aanal rechsbijsandverzekeringen Kosprijs procedure Hooge griffierechen Gemiddelde prijs oegevoegde advocaa Gemiddelde prijs commerciële advocaa Gemiddelde prijs advocaa Verraagde afhankelijke variabele

11 Ui abel 1 blijk da de variabelen rond probleemfrequenie die economisch en demografisch van aard zijn verreweg de duidelijkse rol spelen in he civielrechelijke deel van he model. Me name de economische variabelen scoren hoog. De variabelen rond de kosprijs van de procedure saan op de weede plaas. De overige variabelen blijken weinig aanoonbare samenhang me de insroom van civiele zaken e hebben. Wel is er in een groo deel van de specificaies sprake van een duidelijke posiieve rend die nie door de in he model opgenomen variabelen word verklaard. Ook blijk bij een groo deel van de specificaies de insroom van een jaar eerder de verklaringskrach van de specificaie van he model e verbeeren. Bij he besuursrechelijke gedeele van he model is voor alle 7 zaaksypen in eerse aanleg een modelspecificaie me daarin één of meer acherliggende facoren gevonden. Tabel 2 geef een overzich van de effecen van de geseleceerde variabelen op de insroom van de verschillende ypen zaken bij de besuursrecher. Ook bij besuurszaken scoren de variabelen rond probleemfrequenie en dan me name de economische variabelen he hoogs. De variabelen rond de kosprijs van de procedure en sociale cohesie spelen een bescheiden rol. In een groo deel van de specificaies is er sprake van een duidelijke nie door he model verklaarde rend. Deze is meesal negaief. Voor de hoger beroepen en zaken in cassaie is he zowel voor civiel- als besuursrech nie mogelijk gebleken om een model e bouwen waarin de onwikkelingen in de appèlraio s worden verklaard ui onwikkelingen in acherliggende facoren. In die gevallen spelen slechs rendmaige onwikkelingen een (bescheiden) rol in he model. De kwaliei van de gevonden relaies is beoordeeld aan de hand van wee crieria namelijk de verklaringskrach en voorspelkrach van de specificaies. Om de verklaringskrach van he model e bepalen is gekeken naar de mae waarin de gevonden relaies conform de heoreische verwachingen zijn. Vooral voor de economische achergrondfacoren en variabelen op he gebied van kosprijzen is da he geval erwijl voor de andere variabelen de e verwachen effecen veel minder ui de verf komen. In de besuursrechelijke specificaies is he eken van de variabelen op he gebied van kosprijzen en sociale cohesie zelfs egengeseld aan de heoreische verwachingen. Ook de verklaringsgraad die aangeef welk deel van de opgereden variaie in de groei van de insroom van zaken word verklaard door he model is een belangrijke indicaor van de kwaliei van he model. Deze verklaringsgraad lig meesal ussen de 25 en 40% maar verschil serk per specificaie. Een hoge verklaringsgraad geef geen garanie da he model ook goede voorspellingen lever. Daarom is ook gekeken naar de voorspelkrach van de relaies door een prognoseproces na e boosen en de daarui resulerende voorspelfouen vas e sellen. Hierbij word gedaan alsof we over gegevens o en me he jaar 2001 beschikken en de onwikkelingen in 2002 en 2003 moeen voorspellen. Zo kan een vergelijking worden gemaak ussen de prognoses die me behulp van he PMJ-model worden verkregen en de uikomsen van de exrapolaiemehode die de Raad voor de rechspraak nu nog gebruik. 11

12 He beeld da naar voren kom is verre van uniform maar over he algemeen lever he onwikkelde prognosemodel kleinere voorspelfouen dan de exrapolaiemehode zowel voor de civielrechelijke als de besuursrechelijke keen. Wel val op da de voorspelfouen volgens alle mehoden gemiddeld groo zijn. De voorspelfouen zijn in he algemeen kleiner naarmae he bereffende zaaksype in groere aanallen voorkom. Tabel 2. Geseleceerde variabelen me gevonden ekens en (on)gewogen elasicieien besuursrechelijke specificaies Verwach eken Aanal keren posiief Aanal keren negaief Ongewogen elasiciei Gewogen elasiciei Nie verklaarde rend - / Probleemfrequenie Bruo oegevoegde waarde - / Aanal uikeringen werkloosheid Aanal uikeringen arbeidsongeschikheid Aanal uikeringen bijsand Uikeringen oaal Aanal van ech scheidende personen Leefijd: aandeel jongeren (0-15 jaar) Leefijd: aandeel middelbare leefijd ( jaar) Leefijd: aandeel ouderen (65+) Sociale cohesie Bevolkingsdichheid - / Huishoudenssamenselling: aandeel alleensaanden Aanal allochonen Mobiliei (verhuizingen) Migraie Maaschappelijke verruwing Aanbod rechshulp Aanal advocaen Aanal rechsbijsandverzekeringen Kosprijs procedure Hooge griffierechen Gemiddelde prijs oegevoegde advocaa Gemiddelde prijs commerciële advocaa Gemiddelde prijs advocaa Verraagde afhankelijke variabele - /

13 Toekoms He in di rappor beschreven prognosemodel voor de civielrechelijke en besuursrechelijke keen is nadrukkelijk een eerse versie. De ambiie is om he model in de komende jaren e verbeeren en verder ui e breiden. Nader onderzoek vind plaas naar mogelijkheden om de verklaringskrach en voorspelkrach van he model e vergroen. Hierbij is me name een invenarisaie en analyse van de invloed van wegeving beleid en jurisprudenie en een nadere analyse van de economerische kwaliei van belang. Uibreiding beref onder andere he opnemen van rechsbijsand en vreemdelingenzaken in he model onderzoek naar de effecen van doorloopijden en voorraden en expliciee modellering van de uisroom van zaken. Verder zal he model voor de civiel- en besuursrechelijke keen waar nodig worden verbonden me he model voor de veiligheidskeen. 13

14

15 1 Inleiding 1.1 Kader Zowel he miniserie van Jusiie als de Raad voor de rechspraak (Rvdr) hebben behoefe aan goede en goed onderbouwde prognoses van he beroep op de recher. De miniseries van Jusiie Financiën Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaies en Algemene Zaken hebben in 2003 de afspraak gemaak da he miniserie van Jusiie he voorouw zou nemen in de onwikkeling van een Prognose Model van de Jusiiële keens (PMJ). He nu van een inegraal keenmodel lig in de consisenie van de ramingen en prognoses door de hele keen heen. He PMJ-model kan he miniserie handvaen bieden voor besluivorming in he brede perspecief van de jusiiële keen. Inmiddels is door he WODC een eerse versie van he PMJ-model onwikkeld da nog beperk is o de veiligheidskeen (Moolenaar e.a. 2004). 1 Bij de Rvdr besond me name op grond van zijn aak om een voorsel voor de begroing van de rechspraak op e sellen eveneens he plan om een prognosemodel voor he beroep op de civiele en besuursrecher e onwikkelen. Aangezien he ongewens is om op he errein van Jusiie wee verschillende prognosemodellen e hebben onwikkelen WODC en Rvdr gezamenlijk één prognosemodel van he beroep op de civiele en besuursrecher. Di rappor beschrijf de eerse versie van di model. He is de bedoeling een volgende verbeerde versie door een exerne insanie e laen beoordelen en evalueren. Wanneer he model voldoende rijp word bevonden kan he een seviger fundamen bieden voor de onderbouwing van de begroing. He in 2005 in werking gereden Beslui financiering rechspraak verwijs explicie naar he prognosemodel als basis voor de ussen miniser en Raad voor de rechspraak op e sellen producieafspraken en de daaroe benodigde financiering. 1.2 Doelselling He projec heef dus als doelselling een model e onwikkelen da kan dienen als onderbouwing van de begroing van he miniserie van Jusiie. He model moe daarom geschik zijn om zo berouwbaar mogelijke beleidsneurale prognoses e maken van de insroom van zaken bij de civiele en besuursrecher naar zaakype en per gerech voor de middellange ermijn (6 à 7 jaar voorui). Beleidsneuraal wil zeggen da de prognoses nie explicie rekening houden me recen ingeze en voorgenomen beleid en de mogelijke gevolgen daarvan voor he beroep op de recher. De inschaing van dergelijke gevolgen val in he algemeen buien he kader van di model. 2 Gezien de aak van de Rvdr om jaarlijks een begroingsvoorsel op e sellen voor de verschillende gerechen wil zij kunnen beschikken over prognoses op he niveau van de individuele gerechen Di is de eerse versie van een inegraal model van de veiligheidskeen. Wèl kende he model voorlopers in de vorm van modellen van he beroep op sanciecapaciei. Daarmee onderscheid di model zich qua doelselling van he ook door he miniserie onwikkelde SMSsimulaiemodel da juis bedoeld is om de effecen van bepaalde beleidsingrepen e simuleren. Di in plaas van prognoses op landelijk niveau zoals he prognosemodel voor de Veiligheidskeen lever. 15

16 Op ermijn dien he model ook prognoses e leveren van de uisroom van zaken bij de rechspraak en moe he beroep op de door he miniserie gefinancierde keenparners van de recher (Raden voor rechsbijsand Bureaus Rechshulp en Juridische Lokeen) aan de orde komen. Bij de onwikkeling van de hier beschreven eerse versie van he model was di nog nie haalbaar. He primaire doel van he model is dus om zo berouwbaar mogelijke prognoses e leveren. He heef daarbij meerwaarde als he model inzich geef in de bepalende facoren van he beroep op de recher. Een dergelijk inzich vereis da he model een relaie leg ussen de insroom van zaken bij de recher en acherliggende facoren. Bij deze laasen gaa he zowel om maaschappelijke (demografische sociaal-economische) facoren als om de rol van andere acoren in de keen van civiel en besuursrech. Voor de opselling van dergelijke relaies is he van belang een basis e zoeken in heoreische noies en besaande empirische kennis over deerminanen van he beroep op de recher en evens gebruik e maken van economerische echnieken. Di om vorm e geven aan een weenschappelijke fundering en kwaliei van he model. Di laa onverle da he hoofddoel is om me he model zo berouwbaar mogelijke beleidsneurale prognoses op e sellen. He nevendoel om evens een verklaringsmodel e onwikkelen hoef hiermee echer nie in egenspraak e zijn. 1.3 Probleemselling Om o een model voor he beroep op de civiele en besuursrecher e komen moeen de volgende onderzoeksvragen worden beanwoord: 1. Hoe is - me behulp van een model op geaggregeerd niveau - he bese de relaie e beschrijven ussen de vraag naar rechshulp en de insroom van zaken bij de recher enerzijds en verklarende acherliggende achergrondfacoren anderzijds? Deze facoren kunnen worden onderverdeeld in 1) maaschappelijke (demografische sociaal-economische) achergrondfacoren 2) onwikkelingen in he aanbod van rechshulp (bureaus voor rechshulp advocauur rechsbijsandverzekeringen) en 3) de kosprijs van he beroep op de recher in ruime zin (hooge van griffierechen kosen advocaa)? 2. In hoeverre is he mogelijk om op basis van de beschreven relaies en de beschikbare empirische gegevens een goede modelspecificaie e bouwen en e schaen? Daarbij dien he model op regionaal niveau namelijk op he niveau van individuele gerechen gescha e worden. De modelspecificaie moe bruikbaar zijn om - er onderbouwing van de begroing - prognoses van he beroep op de civiele en besuursrecher op landelijk niveau en op he niveau van de individuele gerechen op e sellen. De beanwoording van de eerse onderzoeksvraag vereis da er gepu word ui de weenschappelijke lierauur. Er moe in kaar worden gebrach welke relevane achergrondfacoren van invloed zijn op he beroep op de recher. Aan de basis van gerechelijke procedures liggen onbevredigend verlopen ineracies ussen berokken parijen. Deze ineracies kunnen onaarden in geschillen die oplossing behoeven. De gerechelijke procedure is vervolgens één van de vele mogelijke oplossingen om he geschil e beslechen. In de eerse plaas moeen heoreische en empirische inzichen dus leiden o een e verwachen verklaringsriching voor he onsaan van (poenieel 16

17 juridische) geschillen in de vorm van een aanal achergrondfacoren. Ten weede moe op basis van één of meer heorieën worden aangegeven welke facoren bepalen da een geschil uieindelijk o een gerechelijke procedure leid. In de eerse versie word de nadruk gelegd op verklaring van de insroom van zaken bij de recher in eerse aanleg. Voor zaken in hoger beroep word vooralsnog alleen rekening gehouden in de analyse me effecen van aanbod van rechshulp en kosprijzen. Daarvoor moe in de oekoms ook een verklarend kader worden gesches. Om o een volledig anwoord op de onderzoeksvraag e komen moeen de gevonden achergrondfacoren en sloe worden geoperaionaliseerd in meebare verklarende variabelen die als inpu van he model kunnen dienen en gelink kunnen worden aan he aanal procedures. De weede onderzoeksvraag is gerich op he bouwen van he feielijke model. Uigangspun is he bouwen van een verklaringsmodel da de onwikkeling van he aanal procedures in de ijd kan verklaren en voorspellen op regionaal niveau (arrondissemen of ressor). He model combineer dus een analyse van ijdreeksen en dwarsdoorsneden. In de economerische lierauur saan dergelijke modellen bekend als gepoolde modellen. He model moe vervolgens worden gescha me empirische kwaniaieve gegevens. He succes van he model is dus afhankelijk van de beschikbare gegevens over aanal gerechelijke procedures en verklarende variabelen. Relevan daarij is in hoeverre de gegevens op regionaal niveau beschikbaar zijn en zijn er voldoende lange ijdreeksen aanwezig. Korom er moeen genoeg waarnemingen beschikbaar zijn om berouwbare modelschaingen e maken. 1.4 Afbakening He in di rappor onwikkelde model is een eerse versie. In deze eerse versie word de insroom van gerechelijke procedures bij de rechsprekende insanies voor civiel- en besuursrech gemodelleerd. In he model van de civielrechelijke keen zijn alle rechsprekende insanies opgenomen. Di zijn de rechbanken waarbij een onderscheid word gemaak ussen de secoren kanon en civiel de gerechshoven en de Hoge Raad. Tevens word een onderscheid gemaak op basis van de wijze waarop civiele procedures worden ingeleid namelijk in dagvaardingsprocedures en verzoekschrifprocedures alsmede een onderscheid naar verschillende zaaksypen. In he model van de besuursrechelijke keen zijn in de eerse plaas de secoren besuursrech van de rechbanken en de belasingkamers van de gerechshoven opgenomen. Verder zijn ook opgenomen de Hoge Raad en de Cenrale Raad van Beroep. De Raad van Sae val buien de begroing van he miniserie van Jusiie. Er is echer een groe samenhang in de besuursrechelijke keen ussen de behandeling van een deel van de besuurszaken bij de rechbanken en de hoger beroepen bij de afdeling besuursrechspraak van de Raad van Sae. Daarom zijn de door deze afdeling behandelde zaken wèl in he model opgenomen. Ook bij de besuursrechelijke procedures word onderscheid gemaak naar verschillende zaaksypen. Om diverse redenen ken he model beperkingen. De belangrijkse reden is de enorme reikwijde van de civielrechelijke en besuursrechelijke keens waardoor he onmogelijk is om de volledige keens in een eerse modelversie op e nemen. De 17

18 analyses in di rappor beperken zich daarom o de insroom van zaken. Gegevens over de uisroom worden wel gebruik in de specificaies voor hoger beroep en cassaie maar onwikkelingen in de uisroom worden in deze eerse versie nog nie verklaard me behulp van achergrondfacoren. Ook de behandeling van zaken door de keenparners van de recher word nog nie explicie gemodelleerd de focus lig op de rechspraak. Tevens is een aanal variabelen da mogelijk wel van belang is voor he beroep op de recher nog nie in he model berokken. Di geld me name voor de doorloopijden bij de diverse ypen zaken. Ook heef he model nog geen aandach voor evenuele voorraadvorming. Belangrijk om in ogenschouw e nemen is da he model prognoses oplever van de capacieisbehoefe van de rechspraak omda he model nog geen rekening houd me voorraadvorming doorloopijden en de middelen van de gerechen. Er kan nog geen inschaing worden gegeven van he aanal zaken van de oale insroom in een bepaald jaar da daadwerkelijk in behandeling worden genomen en hoeveel zaken in voorraad blijven o he volgende jaar. Op besuursrechelijk gebied onbreek een modelspecificaie voor vreemdelingenzaken voorlopig. Op di gebied zal in de oekoms aansluiing worden gezoch bij de simulaiemodellen die in onwikkeling zijn bij de Safdirecie Coördinaie Vreemdelingenkeen. De kanonrecher heef alleen een aak op besuursrecherlijk gebied in he geval van de We Mulder. 4 Omda he voorrajec van de Mulderzaken bij poliie en OM door he WODC explicie word gemodelleerd in he prognosemodel van de Veiligheidskeen komen deze in di rappor nie aan de orde. Ten sloe is he College van Beroep voor he bedrijfsleven (CBb) nie in deze versie van he model opgenomen. He CBb behandel van oudsher beroepen in de sfeer van de publiekrechelijke bedrijfsorganisaies en andere financieel-economische kwesies. He is een relaief klein college da zaken behandel die dermae weinig raakvlakken veronen me de overige besuurszaken da zij zonder verlies aan samenhang in de analyses buien beschouwing gelaen kunnen worden. In een laer sadium zal he CBb wel in he prognosemodel worden opgenomen. 1.5 Leeswijzer In he eerse gedeele van he rappor da besaa ui de hoofdsukken 1 o en me 5 word de conex van de prognosemodellen gesches. In hoofdsuk 2 word een beschrijving gegeven van de organisaie van de civiele en besuursrechspraak in ons land voor zover deze bij de verdere analyses van belang zijn. Hoofdsuk 3 gaa in op de heoreische noies die een verklaring geven voor he beroep op de recher. Vanui deze noies zijn een aanal achergrondvariabelen geseleceerd die geach worden een invloed e hebben op de onwikkeling van he aanal rechszaken. Hoofdsuk 4 sches de economerische achergrond van he model. Aan bod komen onder andere de vorm van he model he selecieproces van de van belang zijnde variabelen schaingsmehoden en de presaiecrieria waarop de modellen beoordeeld worden. Hoofdsuk 5 gaa in op de onwikkeling van de geseleceerde achergrondvariabelen. Vervolgens word in de hoofdsukken 6 o en me 10 he onwikkelde prognosemodel voor he beroep op de civiele recher gepreseneerd. He model maak onderscheid ussen de secoren kanon en civiel van de rechbank. Tevens word een onderscheid 4 Omda di geen srafzaken zijn maken ze geen deel ui van de kanonzaken zoals deze door WODC in he model van de Veiligheidskeen zijn opgenomen. 18

19 gemaak op basis van de inleiding van civiele procedures namelijk in dagvaardingsprocedures en verzoekschrifprocedures. In hoofdsuk 6 en 7 worden respecievelijk de dagvaardingsprocedures en verzoekschrifprocedures bij de secor kanon behandeld. Hoofdsuk 8 en 9 gaan in op respecievelijk de dagvaardingsprocedures en verzoekschrifprocedures bij de secor civiel. In hoofdsuk 10 komen de hoger beroepszaken bij de gerechshoven en de cassaiezaken bij de Hoge Raad aan bod. De hoofdsukken 11 o en me 13 beschrijven he prognosemodel voor de besuursrechspraak. In hoofdsuk 11 komen de beroepsprocedures bij de secor besuur van de rechbank aan bod. Hoofdsuk 12 gaa in op de procedures in eerse aanleg die door andere rechsprekende insanies worden behandeld (bijvoorbeeld de Raad van Sae). In hoofdsuk 13 word ingegaan op de hoger beroepszaken en cassaiezaken. In hoofdsuk 14 worden conclusies gerokken ui de onwikkeling van de eerse versie van he prognosemodel en word ingegaan op de kwaliei en voorspelkrach van he model in een breed kader. Tevens worden de vervolgsappen oegelich voor verdere onwikkeling van he model. Tensloe beva he rappor enkele bijlagen. In bijlage 1 worden de leden van de begeleidingscommissie genoemd en bijlage 2 vermeld de deelnemers van wee expermeeings die zijn georganiseerd in he kader van de onwikkeling van he model. Bijlage 3 beref de veranwoording van de gebruike gegevens me berekking o de achergrondvariabelen. In bijlage 4 worden de gebruike zaaksgegevens veranwoord. In bijlage 5 word he volledige prognosemodel in wiskundige formules weergegeven. Bijlage 6 beva een lijs me afkoringen die in di rappor worden gebruik. 19

20

21 2 Organisaie van de rechspraak Di hoofdsuk sches de wijze waarop de civiele en besuursrechspraak in ons land is georganiseerd. De aard van de procedures de berokken gerechen en hun compeenies saan daarbij cenraal. In de eerse paragraaf word de civiele rechspraak besproken. De weede paragraaf behandel de besuursrechspraak. 2.1 Civiele rechspraak Domein en organisaie van he civiel rech Civiele rechspraak is de verzamelnaam voor gerechelijke procedures van privae parijen (burgers bedrijven organisaies) egen andere privae parijen. In principe vallen gerechelijke procedures van overheden (nie-privae parijen) onder he besuursrech maar in een aanal gevallen procederen overheden in civiele procedures; bijvoorbeeld als een overheidsorgaan zelf ies via de recher wil afdwingen of als zij door een privae parij word aangesproken op zaken die nie onder he besuursrech vallen. He besuursrech beperk zich o de besluivormende aak van besuursorganen zie paragraaf 2.2. Binnen he civiele rech worden vaak zowel in weboeken als binnen de rechbankorganisaie wee delen onderscheiden: familierech en handelsrech. Voor de eerse groep geef de naam een heel behoorlijke indicaie van waar he over gaa: bijvoorbeeld over scheidingen gezag over minderjarigen (familie)namen erfenissen. Al he andere word aangeduid als handelsrech. Die naamgeving zeg aanmerkelijk minder wan he hoef nie noodzakelijkerwijs over handel e gaan. Onder deze caegorie vallen bijvoorbeeld incassozaken (he mees voorkomende ype handelsgeschil) schadeclaims burenruzies (denk aan de ypische rijdende recher - zaken) en arbeidsgeschillen. De geauomaiseerde sysemen van de rechbanken kennen ruim 150 verschillende coderingen om civiele zaken naar inhoud van he geschil e yperen. Er gaa dus een ruime variëei aan geschillen in om. Die variëei aan geschillen heef de nodige consequenies. Een belangrijke implicaie is da ook een ruime variëei aan onwikkelingen van invloed kan zijn op de insroom van verschillende ypen zaken. He raceren ervan is nie eenvoudig. Enerzijds zijn de mogelijkheden om fijnmazige analyses e doen van verschillende zaakypen beperk; anderzijds kan worden verwach da bij he aggregeren van zaken een deel van de onwikkelingen die op microniveau raceerbaar zijn egen elkaar weg val. Binnen de gerechelijke procedures is verder onderscheid e maken ussen bodemprocedures (of rolzaken ) verzoekschrifen en kor gedingen. Deze leiden o uikomsen me verschillende juridische saus: respecievelijk vonnis beschikking en voorlopige voorziening. Bodemprocedures en kor gedingen worden beide ingeleid door een dagvaarding; ze worden ook wel aangeduid als conenieuze zaken. Of bodemzaken en voorlopige voorzieningen in eerse aanleg bij de secor kanon of de secor civiel insromen heef gevolgen voor de al dan nie (verpliche) procesveregenwoordiging: in zaken die op grond van de weelijke regeling naar de 21

22 kanonrecher gaan (bijvoorbeeld arbeidsgeschillen huurgeschillen en handelszaken me een financieel belang beneden de en de weelijk exclusief aan de kanonrecher oegekende bevoegdheden) is veregenwoordiging door een advocaa nie verplich. Di is wel noodzakelijk in zaken die zijn oebedeeld aan de secor civiel. Tegen beslissingen van de kanonrecher of de civiele recher kan men in de meese gevallen in beroep gaan bij he gerechshof van he ressor waaronder de rechbank die de beslissing heef genomen val. Tegen de beslissing van he gerechshof is cassaie mogelijk bij de Hoge Raad. Di is een beperke vorm van hoger beroep in die zin da de Hoge Raad alleen de procedurele kanen van de behandeling van de zaak bij de lagere recher oes. Tabel 2.1 beva een overzich van de civiele procedurevormen in eerse aanleg. Tabel 2.1 Civiele rechspleging Secor civiel Kor geding (dagvaarding) Handel- en familie > parijen voorlopige (geen definiieve) uispraak Bodemprocedure (dagvaarding) Handelszaken > parijen definiieve (appeleerbare) uispraak Verzoekschrif Familiezaken handelszaken diversen > Nie noodzakelijk egenspraak leid o beschikking beperk appeleerbaar Secor kanon Kor geding (dagvaarding) Handel- en familie < Huur & Arbeid 2 parijen voorlopige (geen definiieve) uispraak Bodemprocedure (dagvaarding) Handelszaken < Huur & Arbeid 2 parijen definiieve (appeleerbare) uispraak appèlgrens Verzoekschrif Familiezaken handelszaken diversen < Nie noodzakelijk egenspraak leid o beschikking beperk appeleerbaar appèlgrens De eiser bij een civiele dagvaardingszaak of indiener van een verzoekschrif dien griffierech (vas rech) e bealen. Di zelfde geld voor de verschenen gedaagde bij een dagvaardingszaak bij de civiele secor van de rechbank he gerechshof of de Hoge Raad. He griffierech is afhankelijk van de aard van de zaak. Bij zaken voor de civiele recher zijn de griffierechen overwegend hoger dan bij zaken voor de kanonrecher. In hoger beroep en cassaie zijn de griffierechen hoger dan bij vergelijkbare zaken in eerse aanleg. Bij zaken me een financieel belang is he griffierech afhankelijk van de hooge daarvan. Zo bedroeg he griffierech bij handelszaken voor de kanonrecher me een financieel belang ussen 90 en 453 in he groose deel van 2003: 87. Bij handelszaken voor de civiele recher me een financieel belang van meer dan is he griffierech 19% van he financiële belang. Bij overeenkomsige zaken bij gerechshof of Hoge Raad is di 24%. Overigens komen rechzoekenden me lage inkomens in aanmerking voor koring op he griffierech. Verder zijn er uizonderingsclausules. De griffierechen zijn in de loop der jaren sapsgewijs verhoogd. Zie voor een vollediger beschrijving van he syseem van griffierechen: IOO bv (2002). Insroom aanal civielrechelijke zaken Om een goed verklaringsmodel op e kunnen sellen worden de civielrechelijke zaken in verschillende zaaksypen onderverdeeld. Zo kan de onwikkeling van specifieke 22

23 zaaksypen worden gerelaeerd aan de onwikkeling van specifieke achergrondfacoren. In Tabel 2.2 is de onderverdeling weergegeven die op basis van de bij CBS en Raad voor de rechspraak aanwezige gegevensbesanden maximaal mogelijk is. De abel preseneer per zaaksype he aanal in 2003 bij de verschillende gerechen ingesroomde civiele zaken. De secor kanon van de rechbanken verwerk he groose aanal civiele zaken. In 2003 kwamen bij de kanonrecher dagvaardingen en verzoekschrifen binnen. Een deel van de zaken word overigens weer ingerokken voorda de recher een vonnis heef uigesproken of een eindbeschikking heef afgegeven. Di bijvoorbeeld omda de parijen me elkaar een schikking reffen. Tabel 2.2 Aanal bij de civiele recher ingediende zaken naar caegorie en insanie 2003 (afgerond op 100-allen) Ingediend Insanie en ype zaak 2003 Rechbanken Secor Kanon Dagvaardingen Huurzaken Arbeidszaken Handelszaken Verzoekschrifen Huurzaken Arbeidszaken Familiezaken Rechbanken Secor Civiel Dagvaardingen Handelszaken Kor gedingen Verzoekschrifen Echscheidingen Overige familiezaken Faillissemenszaken Bijsandzaken We BOPZ a -zaken Overige handelszaken Gerechshoven hoger beroep Dagvaardingen Verzoekschrifen Hoge Raad cassaie 500 Dagvaardingen 300 Verzoekschrifen 200 a We Bijzondere Opnemingen in Psychiarische Ziekenhuizen Bron: PCS-II (Raad voor de rechspraak) jaarverslagen Hoge Raad 23

24 De secor civiel van de rechbanken kreeg dagvaardingen e verwerken in 2003 waarvan handelszaken en kor gedingen. Er kwamen bij de secor civiel verzoekschrifen binnen. Bij de gerechshoven ging he in hoger beroep om dagvaardingen en verzoekschrifen. Bij de Hoge Raad kwamen 300 zaken via dagvaardingen en 200 via verzoekschrifen in cassaie. Veranderingen in organisaie civiel rech He domein van zowel de kanonrecher als de civiele recher is voordurend aan veranderingen onderhevig (gewees). Onwikkelingen in wegeving jurisprudenie en overheidsbeleid kunnen di domein vergroen of verkleinen. Zo is de compeeniegrens van de kanonrecher in he verleden enkele malen verhoogd 5. Verder is op 1 januari 1993 he echscheidingsrech gewijzigd. Echscheiding word nie meer via een dagvaarding maar via een verzoekschrif aangevraagd. Inzake kor gedingen worden me de koms van de Algemene We Besuursrech op 1 maar 1994 kor gedingen me berekking o vreemdelingen in he vervolg door de secor besuursrech van de rechbanken behandeld. Ook verzoekschrifen in he kader van de Algemene Bijsandswe worden per 1 juli 1998 nie meer door de civiele recher maar door de besuursrecher afgedaan. 6 Ten sloe is me ingang van 1 januari 2002 de recherlijke organisaie op he gebied van civiel rech ingrijpend gewijzigd. To deze daum behandelden de rechbanken alle hoger beroepszaken die egen een beslissing van de kanonrecher werden ingediend 7. Bij de verandering van de organisaie zijn de kanongerechen als de secor kanon bij de rechbanken ondergebrach. Hoger beroep van vonnissen of beschikkingen van de rechbank secor kanon kom nu erech bij he gerechshof. In he model opgenomen gerechen De bij de behandeling van civiele zaken berokken secoren en gerechen worden alle in di rappor behandeld. He gaa dus om de secoren kanon van de rechbanken en civiel van de rechbanken de gerechshoven en de Hoge Raad. Een grafische weergave van he model voor de civielrechelijke keen me daarin de gerechen die worden meegenomen en de relaies daarussen is e vinden in Figuur Besuursrechspraak Domein en organisaie van he besuursrech Besuursrech(spraak) heef berekking op de relaies ussen besuursorganen enerzijds en burgers of bedrijven anderzijds of ussen besuursorganen onderling. Besuursorganen zijn organen van rechspersonen die krachens publiek rech zijn ingeseld. Zij hebben via we- en regelgeving onder andere de bevoegdheid om besluien e nemen. Besluien zijn beslissingen die eenzijdig de rechsposiie van burgers en/of bedrijven vassellen of wijzigen Op vond een verhoging plaas van fl. 500 naar fl vervolgens op naar fl op naar fl Op werd de compeeniegrens (fors) verhoogd naar fl zie Eshuis en Paulides (2002). Tegelijk is de appèlgrens verhoogd evenals de grens voor he bealingsbevel. Me de koms van de Euro is de huidige grens per vasgeseld op Rechspraak in Nederland 2002 CBS Me uizondering van uispraken van de oenmalige pachkamers van de kanongerechen. 24

25 Figuur 2.1 Grafische weergave van he prognosemodel voor de civielrechelijke keen verklarende variabelen insroom 1 e aanleg kanon dagvaarding huur arbeid handel insroom 1 e aanleg kanon verzoekschrif huur arbeid familie insroom 1 e aanleg civiel dagvaarding Handel kor geding Rechbank uisroom 1 e aanleg kanon dagvaarding huur arbeid handel uisroom 1 e aanleg kanon verzoekschrif huur arbeid familie uisroom 1 e aanleg civiel dagvaarding Handel kor geding Insroom Hoger Beroep hof dagvaarding Gerechshof Hoge Raad oaal oaal oaal oaal Insroom Hoger Beroep hof verzoekschrif verklarende variabelen uisroom Hoger Beroep hof dagvaarding uisroom Hoger Beroep hof verzoekschrif insroom cassaie Hoge Raad dagvaarding insroom cassaie Hoge Raad verzoekschrif oaal oaal oaal oaal uisroom cassaie Hoge Raad dagvaarding uisroom cassaie Hoge Raad verzoekschrif insroom 1 e aanleg civiel verzoekschrif echscheiding familie bijsand bopz faillissemen handel uisroom 1 e aanleg civiel verzoekschrif echscheiding familie bijsand bopz faillissemen handel verklarende variabelen Besluien kunnen de vorm van een beschikking hebben da wil zeggen: berekking hebben op een concree en individueel geval. Bijvoorbeeld de verlening van een bouwvergunning of van een sociale uikering. Alle andere besluien zijn besluien van een algemene en absrace srekking (bijvoorbeeld he vassellen van een besemmingsplan de Algemene Plaaselijke Verordening) en hebben nie berekking op een concree geval. Besuursorganen zijn in de eerse plaas e vinden bij openbare lichamen als Rijk provincies en gemeenen. Besuursorganen zijn bijvoorbeeld de miniser he college van B&W en de gemeeneraad. Ook waerschappen en produc- en bedrijfsschappen zijn openbare lichamen me besuursorganen. Daarnaas zijn er publiekrechelijke rechspersonen die hun saus onlenen aan bijzondere besuursrechelijke ween zoals de uivoeringsorganen van de sociale verzekeringen (Sociale VerzekeringsBank UWV). Besuursrech heef e maken me he omgaan me besluien die deze besuursorganen nemen. De kern van he geschreven besuursrech word nie gevormd door één codificaie waarin alle besuursrech is e vinden of ui één besuursrechelijk weboek. Wél besaa er één Algemene we besuursrech (Awb). De Awb leg algemene principes van he besuursrech vas. He gaa dan meesal om onderwerpen die voor alle specifieke delen van he besuursrech relevan zijn. Zoals de omschrijving van algemene 25

26 begrippen (zoals besuursorgaan beslui en belanghebbende) en de vaslegging van algemene beginselen van behoorlijk besuur. De wegever probeer in de Awb algemene besuursrechelijke principes samen e brengen en he besuursprocesrech e harmoniseren. Daarnaas besaan de bijzondere besuursrechelijke ween ( secorale ween ) op basis waarvan besuursorganen hun bevoegdheden uioefenen. Voorbeelden van zogenaamde bijzondere besuursween zijn: de Vreemdelingenwe de Warenwe de Algemene Bijsandswe en de We op de Arbeidsongeschikheidsverzekering. Deze ween kennen specifieke bevoegdheden oe aan besuursorganen (voor genoemde voorbeelden zijn di respecievelijk de Miniser van Jusiie Keuringsdiens college van B&W UWV). De Awb moe dus in samenhang me een bijzondere besuursrechelijke we worden bekeken. Een burger die of een bedrijf da word geconfroneerd me een beslui van he besuur zal he nie alijd me da besuur eens zijn. Di kan e maken hebben me egengeselde belangen maar he besuur kan ook een juridische fou hebben gemaak. Wanneer de belanghebbende he me een specifiek beslui van een besuursorgaan nie eens is dan kan hij/zij bezwaar maken bij da orgaan (arikel 7:1 lid 1 jo. 6:4 lid 1 Awb). Tegen een beslui op bezwaar kan vervolgens beroep worden ingeseld meesal bij de rechbank. Deze gang van zaken is me de We Rechsreeks Beroep enigszins gewijzigd maar aangezien deze we pas in werking rad ná onze analyseperiode namelijk op word hiermee in onderhavig rappor geen rekening gehouden. 8 Wanneer via deze beroepsprocedure een onafhankelijke recher om zijn oordeel word gevraagd over de rechmaigheid van besluien spreken we van besuursrechspraak. Besuursrechspraak houd zich kor gezegd bezig me beroepen egen (appellabele) besluien van besuursorganen. In Nederland besaan er verschillende besuursrechers die ieder een eigen compeenie hebben. De secoren besuursrech van de rechbanken behandelen de meese besuursrechelijke beroepen in eerse aanleg bijvoorbeeld sociale verzekeringszaken ambenarenzaken vreemdelingenzaken en sinds 1 januari 2005 ook belasingzaken. He is mogelijk egen de uispraak van de rechbank in hoger beroep e gaan. Di hoger beroep kan afhankelijk van he ype zaak worden behandeld door de afdeling besuursrechspraak van de Raad van Sae de Cenrale Raad van Beroep (CRvB) of de gerechshoven. De eerse behandel bijvoorbeeld hoger beroepen op he gebied van bouw- en vreemdelingenzaken de weede op he gebied van sociale verzekeringsween en ambenarenzaken en de derde (vanaf 1 januari 2005) op he gebied van belasingzaken. Tegen uispraken van de belasingkamer van he gerechshof kan cassaie worden ingeseld bij de belasingkamer van de Hoge Raad. 8 De gedache is da he overslaan van de bezwaarfase belangrijke ijdwins zal opleveren en onnodige lasen voor besuur en burger worden voorkomen. De We Rechsreeks Beroep bepaal da de indiener van he bezwaarschrif he besuursorgaan kan verzoeken de bezwaarschrifprocedure over e slaan een zogenaamd prorogaieverzoek. He besuursorgaan heef hier echer in eerse insanie de beslissende sem: he kan me een dergelijk verzoek insemmen als de zaak daarvoor geschik is. Als he besuursorgaan me he verzoek insem zend di he bezwaarschrif door naar de bevoegde recher. Deze kan echer bepalen da he besuursorgaan he geschrif alsnog als bezwaarschrif in behandeling moe nemen. De we is van oepassing op alle procedures die een verpliche bezwaarfase kennen. Hoewel de weswijziging nie gold in de analyseperiode is deze wel relevan voor de proefprognoses die gepreseneerd worden. He model lever echer beleidsneurale prognoses da wil zeggen da er geen rekening word gehouden me recen ingeze beleid. 26