Biesbosch verdient het!

Transcriptie

1 Besbosch verdent het! Ontwkkelscenaro s - Endadves - Utgevoerd n opdracht van: Parkschap De Besbosch Opgesteld door: Buck Consultants Internatonal Njmegen, 14 oktober 2013

2 Voorwoord Snds medo jul 2013 hebben we met een enthousast team gewerkt aan het onderzoek naar alternateve verdenmogeljkheden en bjpassende ontwkkelscenaro s voor Natonaal Park De Besbosch. De onderzoekers hebben zch georënteerd op de utdagngen en de specfeke kwalteten van de Besbosch. Gedurende het traject hebben vele gesprekken en dscusses plaatsgevonden, met uteenlopende grema waaronder de begeledende werkgroep, vertegenwoordgers van het Parkschap, de betrokken bestuurders en een club van wjzen n de vorm van de Spegelgroep. Daarnaast hebben uteenlopende stakeholders en potentële partners voor de toekomst hun nput gegeven en hebben we met hen mogeljke verdenkansen voor het Natonaal Park onder de loep genomen. Het hoge tempo s nodg omdat al dt najaar keuzes gemaakt moeten worden over de koers voor de toekomst en de bjbehorende busnesscase. Ook de rsco s en utzcht op utvoerbaarhed (n praktjk en tjd) moeten nzchteljk zjn. Deze rapportage vat de resultaten samen (met n de bjlagen utgebreder onderbouwng en achtergronden): waar hebben we het over, waar lopen we tegenaan, wat zjn dlemma s, waar zoeken we de oplossngsrchtngen en hoe zen de er ut? De advezen en handvatten zjn zo concreet mogeljk gemaakt, en toegesptst op de specfeke omgevng van de Besbosch en haar spelers. Daar zt veel nsprate n en een grote wl om een posteve ontwkkelng voorwaarts te maken. Dat s net van vandaag op morgen gerealseerd, dus een lange adem en een overbruggngsperode zjn nodg om de resultaten te boeken. Maar de Besbosch verdent t, daar s edereen het n volle overtugng over eens.

3 Inhoudsopgave Blz. Hoofdstuk 1 Achtergrond en context Inledng Focus en reflecte Belangrjkste spelers n de Besbosch 8 Hoofdstuk 2 Naar een toekomstbeeld: scenaro s Naar een toekomstbeeld: scenaro s Verdenmogeljkheden n de scenaro s Hoe verder met de scenaro s? 18 Hoofdstuk 3 Verdenmodellen voor de Besbosch Inventarsate van de verdenmodellen Potentële verdenmodellen voor de Besbosch Van dentfceren van kansen naar nnen van Euro s Verdenen kost tjd en gaat stap voor stap 38 Hoofdstuk 4 Transte en mplementate Van adves naar utvoerng Typerng hudge organsate Doelen toekomstge organsate Parkschap Neuwe Stjl Besbosch Zelfstandg Transte en aanpak 53

4 Blz. Bjlage 1 Scenaro s 63 Bjlage 2 Resultaten ntervews 71 Bjlage 3 Utwerkng van de verdenmodellen 73 Bjlage 4 Intervewljst 97 Bjlage 5 Leden Spegelgroep 99

5 Hoofdstuk 1 Achtergrond en context 1.1 Inledng Utgangsstuate van Natonaal Park de Besbosch ljkt net florssant Ondanks de grote mate van aandacht en maatschappeljke betrokkenhed staat de fnancerng van natuur onder druk. Dt heeft ook gevolgen voor Natonaal Park De Besbosch. De fnancële consequentes zjn drect merkbaar en substanteel: per jaar bjdrage aan het Parkschap NP De Besbosch plus 0,5 fte zjn komen te vervallen. Ook andere fnancële mddelen dregen teloor te gaan: natuurbeheersubsdes (waar Staatsbosbeheer haar beheeractvteten deels mee fnancert) en de bjdragen van deelnemers aan het Parkschap worden mnder of vervallen, wat vooralsnog resulteert n het wegvallen crca per jaar. Het resultaat s dat naar alle waarschjnljkhed meer dan 1 mljoen wegvalt c.q. onder druk komt te staan. Ook veranderen onze leefstjl en wensen ten aanzen van de bestedng van vrje tjd n een rap tempo. Het tradtonele recreëren (dagje ut met het gezn) kent tal van neuwe varanten en vormen (short stay, natuurbelevng va sport, maatschappeljke betrokkenhed bj de ontwkkelng van onze natuurwaarden etc.) waardoor onderhoud beheer en explotate van de parken n een ander (breder) daglcht zjn komen te staan. Neuwe vormen van nkomsten (en bjpassende organsatestructuren) zjn mogeljk en ook gewenst c.q. noodzakeljk. Het Parkschap s zch hervan bewust, maar maakt zch ook zorgen over het snelle tempo, waarn alle veranderngen plaats moeten hebben en de vraag of alle stakeholders wel afdoende te motveren zjn om samen deze utdagng aan te gaan. De zoektocht van het Parkschap NP De Besbosch s erop gercht om enerzjds neuwe alternateven te verkennen de snel zouden kunnen worden ngevoerd c.q. opgepakt, maar nog meer om een duurzame organsate- en fnancerngsvorm te realseren. Dt opdat de bovenlggende doelen (waarden van het gebed n brede zn beschermen, versterken en beleven) kunnen worden gehaald. Daarbj wordt derhalve een deale mx gezocht tussen korte termjn (laaghangend frut dat op korte termjn neuwe/extra mddelen oplevert) en lange termjn (toekomststratege voor een duurzame organsate en fnancerng, mnder afhankeljk van overhedssubsdes). Buck Consultants Internatonal 1

6 Natuurbeled n een bredere context: bezungngen, maar ook neuwe kansen Met het Natuurakkoord heeft het Rjk de utvoerng van het natuurbeled ut handen gegeven: de verantwoordeljkhed wordt net meer als een Rjkstaak gezen. In de onderhandelngen tussen Rjk en provnces over decentralsate van taken, hebben de provnces gesteld dat ze alleen taken overnemen waarvoor ook fnancële mddelen beschkbaar komen. Resultaat s dat o.a. de natonale parken n een ondudeljk vaarwater terecht zjn gekomen: geen Rjksmddelen meer en uteenlopende vses bj de dverse provnces. Zo s het bjvoorbeeld voor de provnce Noord-Brabant net vanzelfsprekend om n het gat te sprngen dat het Rjk achterlaat. Tegeljkertjd s er -met een neuwe staatssecretars voor natuurbeled- weer een bewegng op gang gekomen om tot toekomstgercht en znvol natuurbeled te komen, met álle betrokken partjen. Enkele weken geleden heeft de Natuurtop plaatsgevonden. Met de Natuurtop s een neuwe weg ngeslagen n het natuurbeled. Een weg de tot doel heeft om de natuur weer een plek mdden n de samenlevng te geven. Herbj wordt ngezet op een robuust natuurnetwerk dat past bj wat het gebed nodg heeft. Zo wordt de bodverstet versterkt vanut de bass. Daarnaast lgt de focus op het verduurzamen van de econome en groen ondernemerschap. Verder moet natuur net meer worden gezen als ets dat n de weg staat, maar als een (ecologsche en economsche) kracht. Een natuur de economsche en maatschappeljke groe mogeljk maakt, met egenaarschap en egen verantwoordeljkhed als belangrjke bouwstenen. Dt betekent dat de overheden een andere rol krjgen. De betrokkenhed en beredhed om samen te werken ljkt toe te nemen Steeds vaker wordt er gesproken over de economsche waarde van natuur. De natuur wordt nameljk gezen als een belangrjke voorwaarde voor de toerstsche sector. In de samenlevng s een groeende beredhed bj maatschappeljke organsates, bedrjven, burgers en overheden om op uteenlopende maneren mee te werken aan natuur. Dt hangt samen met de groeende erkennng van het belang van natuur voor andere maatschappeljke opgaven zoals gezondhed, water, wonen en het creëren van een gunstg vestgngsklmaat voor bedrjven. Tegeljkertjd s het dudeljk dat deze bewegng net perse resulteert n meer geld of het terugkeren van Rjksbjdragen. De zoektocht van NP de Besbosch (en de andere natonale parken) bljft ongewjzgd, alleen de omgevng waarbnnen dat gebeurt s n bewegng. De context waarbnnen de zoektocht naar neuwe verantwoordeljkheden, neuwe vormen van organsate en verdenmodellen zch afspeelt s er één waar grote en zeer brede maatschappeljke betrokkenhed bj bestaat. Dat bedt zowel kansen als valkulen. De utdagng schult ern om net louter technocratsch te gaan onderhandelen over rechten, plchten en verantwoordeljkheden. Anderzjds s belangrjk om net te verdwalen n een sprookjesbos van klenschalge ntateven en projecten de -gezen de omvangrjke fnancële opgave- onvoldoende zoden aan de djk zetten. Onverlet hoe belangrjk deze ntateven en projecten zjn (en de moeten ook gefaclteerd en gestmuleerd worden), s het naar onze menng en ook de van het Parkschap bj haar utvraag van dt onderhavge onderzoek om een dudeljk omljnde toekomstvse te hebben: het duurzame, lange termjn toekomstperspectef van het waardevolle en uneke gebed De Besbosch. Buck Consultants Internatonal 2

7 De opgave s net eenvoudg De opgave s overgens net eenvoudg. Voor natonale parken, natuurgebeden en recreategebeden zjn al door vele partjen evenzoveel oplossngen bedacht, maar er zjn nog maar weng voorbeelden waar werkeljk substantële fnancerng wordt gerealseerd op een neuwe maner met neuwe spelers en afspraken. Dat s ook net zo vreemd: er zjn veel partjen mee gemoed de uteenlopende belangen behartgen en beschermen. Net elke (extra) verdende euro landt bovenden vanzelfsprekend n het natonaal park. Het zoeken naar (onverwachte) raakvlakken of (onvoorstelbaar) wsselgeld s net eenvoudg. In onze ervarng s belangrjk om gebedsgercht en gebedsspecfek te werken: er s geen gouden standaard. In het geval van de Besbosch gaat het dan om o.a. het gebed zelf, de rume omgevng (waar ook kansen en opgaven schulen), de partners n andere natonale parken en andere -nog net bekende- neuwe partners ut andere streken en vakgebeden. De vraagstellng Het wegvallen van Rjksmddelen en andere bezungngen vormden de drecte aanledng voor dt onderzoek naar neuwe verdenmogeljkheden en een herbj passende organsatestructuur, maar er s meer. Er dent ook een toekomstbeeld te worden geschetst, dat neuwe nzchten bedt en tegeljkertjd utvoerbaar en realstsch s voor de betrokkenen bj het park. De kern van het onderzoek s het streven om de bjzondere waarden van de Besbosch te behouden en de rol als natonaal park te kunnen bljven vervullen. Natonaal Park De Besbosch heeft een uneke combnate van waarden op het gebed van ecologe, recreate en toersme, cultuurhstore, onderzoek, educate en voorlchtng. Het Parkschap wl het voortbestaan als natonaal park duurzaam garanderen, o.a. door de afhankeljkhed van overhedssubsdes te verklenen. Zowel voor korte als lange termjn s een stratege nodg, gercht op realsate van een duurzame organsate- en fnancerngsvorm, waarmee (o.a.) mddelen ut de markt kunnen worden gegenereerd. Het onderzoek vndt plaats onder de ttel De Besbosch verdent het. 1.2 Focus en reflecte Focus Om de voorlggende vraag te kunnen beantwoorden zjn ver kernelementen van belang. Deze kernelementen vormen de kapstok van deze rapportage. We gaan net meteen n wlde weg aan de slag met verdenmodellen, maar postoneren de eerst n een bredere context. Breder n termen van toekomstgercht, robuust en Buck Consultants Internatonal 3

8 duurzaam, waarbj zoals door het Parkschap aangegeven helge husjes net onaantastbaar hoeven te zjn. Helge husjes kunnen een sterke voorkeur voor bepaalde maatregelen bevatten of een utgangspunt over een rol de ene stakeholder wenst te nemen n dt proces. We starten met het schetsen van een toekomstbeeld van de Besbosch utgewerkt n meerdere varanten c.q. scenaro s. Het zjn toekomstbeelden vergezeld van ontwkkelljnen de utendeljk moeten resulteren n een vertal bjpassende busnesscases, met verdenmodellen en een bjpassende organsatestructuur/werkwjze: er moet ets te kezen zjn. De verdenmodellen zjn geen prmar utgangspunt, maar vormen een onderdeel van de mogeljke toekomstbeelden, de hun bjdrage moeten leveren aan het bereken van de beoogde doelen en ambtes. We zoeken altjd naar quck wns, maar vooral en prmar naar duurzame (toekomst vaste) oplossngen, de breed gedragen worden door de stakeholders en betrokkenen n het gebed. Het kan de wat grotere projecten betreffen (noot: kan ook een slmme combnate zjn van relatef klenere optes voor verdenmodellen), het moet substanteel zjn. Innovateve vormen van anders afrekenen worden net geschuwd. Verhandelbare rechten bjvoorbeeld s er zo één. Hoewel dt lastge vormen van verdenen zjn en net eenvoudg te mplementeren, zjn er toch voorbeelden waar het wel s gelukt (denk bjvoorbeeld aan het succesvol toegepaste systeem van dstrbuterechten voor alle wnkels n Dubln, Ierland). Tot slot s ook de term transfertjd van belang. De natonale parken en zeker ook de stakeholders van het park Besbosch begrjpen dat de hudge wjze van het exploteren van het park op termjn anders zou kunnen (en msschen ook zou moeten) worden georganseerd. Echter het zou goed kunnen dat hervoor enge tjd (jaren) benodgd s om dt daadwerkeljk voor elkaar te krjgen. Voorbeelden elders leren ook dat er de nodge tjd overheen gaat om de modellen ook daadwerkeljk toe te passen. De utdagng herbj s hoe transfertjd kan worden georganseerd op een zodange wjze dat duurzame fnancerng van het natonaal park kan worden gegarandeerd. Reflecte We zjn n natuurgebeden gewend om redeljk klassek te werken, waarbj de overhed centraal staat n zowel planvormng als utvoerng en fnancerng. In onze flosofe maken we de omslag naar een neuwe werkwjze: de overhed staat net langer centraal, er wordt gewerkt vanut de zoektocht naar mutual gans en we benaderen de opgave meer vraaggercht. De transte en transfer naar een neuwe werkwjze vergt tjd, met rumte voor expermenten maar ook doorzettngsvermogen. De terugtrekkende overhed speelt ook voor dverse andere maatschappeljke functes de voor hun fnancerng (en soms ook organsate en zeggenschap) van oudsher voor een belangrjk deel leunen op overhedsbjdragen. Onder meer kunst, cultuur en sport staan voor vergeljkbare opgaven. Neuwe verdenmodellen, samen optrekken, andere verdelng van verantwoordeljkheden enzovoort: jargon dat n al deze sectoren uterst actueel s. Maar het s Buck Consultants Internatonal 4

9 Effcënter besteden net vanzelfsprekend dat emand anders de handschoen oppakt. Zeker net als er verder nets verandert of als dat te traag gaat: als de neuwe fnancer er nets voor terug krjgt. Dat kan bjvoorbeeld gaan over verdensten (voor de partj zelf) of over zeggenschap. Kort gezegd: gebedspartners n natuurgebeden staan voor de lastge opgave om meer nkomsten te genereren ut neuwe rchtngen (o.a. markt, omlggend gebed) en/of kosten te reduceren (aanbod aanpassen of effcënter utvoeren). In onderstaande fguur wordt een aantal optes geschetst langs een tweetal assen, waarlangs neuw vormen van verdenen zchtbaar worden. Fguur 1.1 Verdenen langs twee assen mnder onderhoud mnder voorzenngen Meer publek ambtes bjstellen bredere budgetten (water, klmaat) slapend geld contant maken recreatebelastng gemeenteljke belastngen recreate BTW AAA-ratng (belastng) markconforme erfpacht betaald parkeren schaalvergrotng en/of utbesteden vrjwllgers / vrenden van fonds toplocates! verevenen tussen gebeden groter gebed n explotate streekrekenng entree/kaartverkoop wndenerge verhandelbare rechten natuurbegraven Meer verdenen kredeten/borg evenementen horeca zorgeconome bomassa verbljfsrecreate attractes Bron: Buck Consultants Internatonal 2013 Meer prvaat In de fguur worden verdenmogeljkheden langs twee assen gepresenteerd: publek versus prvaat en aan de andere kant kostenreducte versus verdenen. We noemen een keur aan voorbeelden van verdenmodellen, waarbj opvalt dat veel kansen aan de verdenkant ztten. De creatvtet herbj s groot, maar de effectvtet s vaak nog onderbelcht. Neuwe verdenmodellen verkeren n veel gevallen nog n de deeënfase of knderschoenen, waardoor de eerste resultaten nog moeten worden geboekt. Het s belangrjk om goed n gedachten te houden wat de motvate c.q. drjfveer s van partjen de mogeljk wllen nstappen of anderszns een rol kunnen vervullen. Je kunt wel verwachtngen hebben van marktpartjen, maar dat kan alleen succesvol zjn als ook de moteven van een dergeljke partner worden onderkend en gerespecteerd en samen gezocht wordt naar wn-wn stuates. Onderstaande tabel llustreert dat het ondersched net zwart-wt s: ook commercële partjen kunnen -deels- gedreven worden door deologsche moteven en maatschappeljke betrokkenhed. En parallel werken overheden steeds meer aan hun rol als zakeljke partner. Denk herbj o.a. aan de tendens naar meer revolverende nzet van mddelen. Buck Consultants Internatonal 5

10 Tabel 1.1 Moteven voor fnanceren natuur Economsch (drect & ndrect) Overheden Lagere bestuurs- en utvoerngslasten (lokaal en provncaal) Extra nkomsten voor natuur en landschap Aantrekkeljke woon-werkomgevng (mago en vestgngsklmaat) Werkgelegenhed Bedrjven Contnuïtet Marktvoordeel (bereken van neuwe doelgroepsegmenten) Aantrekkeljk vestgngsklmaat Investeerders (busness partners) Extra nkomsten voor en door natuur en landschap Wnst door kwaltet Aantrekkeljke woon-werkomgevng Burgers Prvleges (toegang, zeggenschap, etc.) Aantrekkeljke woon-werkomgevng Profjt (fscaal, opbrengsten n natura, geldprjs) Ideologsch Draagvlak voor projecten bj burgers en bedrjven Invloed op bestedng Voldoende en evenwchtg aanbod recreateve voorzenngen Socale cohese Gezondhed van de bevolkng Velghed Feelng met de markt Posteve utstralng Gezonde werkomgevng Maatschappeljke betrokkenhed (footprnt) Draagvlak voor projecten Idealsme Leren voor de toekomst Betrokkenhed Idealsme Zngevng Bron: Buck Consultants Internatonal 2013 De trend naar mnder vanzelfsprekendhed van overhedsfnancerng en een mx van drjfveren n de fnancerng van natuur, resulteert n uteenlopende geldstromen. Behalve (bjvoorbeeld) subsdes, pachtgeld en contrbutes, komen er fnancële stromen als beleggng, fondsen of garantes bj. Tot op heden zjn er nog weng -concrete- resultaten geboekt, ntateven hebben vaak een lange aanlooptjd nodg om te worden doordacht en mogeljk te worden gemaakt. Neuwe deeën worden bovenden nog veel vanut de nhoud bedacht, met net altjd voldoende onderbouwng van de werkeljk te realseren opbrengsten. We maken bj het rekenen met verdenoptes ondersched tussen voorbeelden de resulteren n meer verdenen en voorbeelden de gercht zjn op kosten reduceren: Meer opbrengsten genereren ut het gebed. Andere fnancerngsbronnen aanboren. Net-fnancële mddelen benutten. Kostenreducte. Verdelng nkomsten naar herkomst Zoals hervoor aangegeven zjn er verschllende maneren om te verdenen met natuur (ze fguur 1.2). Grofweg kunnen de nkomsten ut natuur ngedeeld worden n dre categoreën: 1 Marktgeld 2 Geefgeld 3 Overhedsgeld Buck Consultants Internatonal 6

11 Fguur 1.2 Inkomsten van Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer Natuurmonumenten Natuurmonumenten s het mnst afhankeljk van overhedsbjdragen. Ut het jaarverslag van 2011 van Natuurmonumenten bljkt dat zj slechts 38% overhedssubsde krjgen. De overge nkomsten worden gegenereerd ut donateurs, gften, fondsen, goede doelen loterjen, egendommen, etc. Heronder een overzcht van de verdelng van de nkomsten van Natuurmonumenten n 2011 (Jaarverslag, 2011): 31% Inkomstenfondsen wervng 16% Aandeel actes derden 11% Inkomsten terrenbeheer 38% Overhedssubsdes 4% Overge baten Staatsbosbeheer Bj Staatsbosbeheer lgt deze verhoudng net andersom (Jaarstukken 2011, Staatsbosbeheer). Zj zjn voor 67% afhankeljk van subsdes. De overge 33% bestaat ut nkomsten ut recreate, houtopbrengsten, ngebrukgevng van hun gebeden, verhuur van boswachterswonngen, verkoop van producten, et cetera. Heronder een overzcht van de verdelng van de nkomsten van Staatsbosbeheer n 2011 (Jaarverslag, 2011): 67% Bjdragen overhed 4% Omzet recreate 10% Omzet ngebrukgevng 14% Omzet houtverkoop 2% Omzet overge producten 3% Overge opbrengsten Bronnen: Jaarverslag Natuurmonumenten 2011 en Jaarstukken Staatsbosbeheer 2011, bewerkt door Buck Consultants Internatonal 2013 Op dt moment geldt voor veel terren beherende organsates (TBO) dat zj voor een belangrjk deel afhankeljk zjn van overhedsgelden. De rest bestaat ut geefgeld en marktgeld. Over de lne geldt dat bede nkomstenbronnen crca 1/3 voor hun rekenng nemen 1. Om bj teruglopende overhedsbjdragen en bezungngen toch de ambtes te kunnen verwezenljken, moet een andere verdelng van de nkomsten worden gerealseerd: het aandeel marktgeld en geefgeld moet worden verhoogd. Experts en eerdere onderzoeken / trajecten tonen aan dat het onwaarschjnljk s om natuur (beheer, onderhoud, ontwkkelng) volledg te fnanceren met marktgeld. Een reëler streven s te werken naar een aandeel van 45%. Ook het aandeel geefgeld moet dealter omhoog. Afhankeljk van het gebed kan dt oplopen tot 40%. Een dergeljke verdelng s natuurljk net zwart-wt: gebedsspecfeke kwalteten en omgevngskenmerken zjn van nvloed op de kansen en perspecteven. In het geval van de Besbosch s dat drect al dudeljk: Staatsbosbeheer heeft een andere poste dan bjvoorbeeld Natuurmonumenten en kan verzelfstandgde overhedsorgansate net werken met donateurs. Het s dus lastg om het aandeel geefgeld te vergroten, n eder geval rechtstreeks aan Staatsbosbeheer kan dat net. Samengevat: Het kan anders maar moet n een zorgvuldg proces gemoblseerd worden. Wn-wn stuates moeten worden achterhaald just ook n samenspraak met het bedrjfsleven maatschappeljke organsates en betrokken overheden. 1 Onder andere getoetst n de spegelgroep Buck Consultants Internatonal 7

12 In plaats van een veelhed aan verdenmodellen kunnen we beter gercht op zoek gaan naar modellen met substantële effecten met een groot draagvalk en vooral passend bnnen een toekomstbeeld. 1.3 Belangrjkste spelers n de Besbosch Staatsbosbeheer s met ha de grootste egenaar van grond en natuurbeheerder n het gebed. De overge hectaren zjn n egendom van het Parkschap en Evdes (het waterbedrjf s egenaar van de dre waterbekkens n het gebed en van de grond waar het Besboschmuseum op s gevestgd). Natonaal Park De Besbosch s opgercht n Met een oppervlakte van ca ha s het een van de grotere natonale parken n Nederland. De Besbosch s een nat gebed met honderden kreken, elandjes, wlgenbossen en bjzondere planten en deren. Toen de Besbosch n 1994 offceel Natonaal Park werd, hebben de betrokken organsates en grondegenaren het Beheer- en Inrchtngsplan (BIP) ondertekend. In dt plan staan de doelstellngen voor het beheer van de Besbosch, gekoppeld aan een fnanceel acteplan voor de utvoerng ervan. Het BIP s herzen n Op 1 januar 2011 s het Parkschap Natonaal Park De Besbosch opgercht. Het Parkschap rcht zch op de ontwkkelng van het Natonaal Park De Besbosch op het terren van natuur, recreate en toersme. Het Parkschap s het resultaat van een fuse van de natuur- en recreateschappen n Zud-Holland en Noord-Brabant (Gemeenschappeljke Regelng). Bron: webste Natonaal Park De Besbosch Buck Consultants Internatonal 8

13 Doel van de bj het natonaal park betrokken organsates s prmar het beschermen, behouden, stmuleren en duurzaam ontwkkelen van de uneke waarden van de Besbosch. Dat gaat over waarden en kwaltet n brede zn: ecologe, cultuurhstore, natuur, landschap, recreate, educate en voorlchtng, enzovoort. Buten het natonaal park wordt ngezet op het versterken van de toerstsch-recreateve nfrastructuur, voor verbljfsrecreate en ntensverng op sommge plekken. De dre toegangspoorten tot het natonaal park spelen daarbj een belangrjke rol. Fguur 1.3 Kaart Besbosch, Noordwaard (buten aangegeven begrenzng) + Poorten Bron: webste Besboschbevers + bewerkng BCI Parkschap NP De Besbosch en Staatsbosbeheer voeren het onderhoud en beheer van het gebed ut. Tot 1 januar 2013 kende het Natonaal Park een egen overlegorgaan. De taken van het overlegorgaan zjn nu overgenomen door een bestuurscommsse van het Parkschap. In de bestuurscommsse neemt, naast de partners ut de Gemeenschappeljke Regelng (van het Parkschap), ook Staatsbosbeheer deel. Het Parkschap s verantwoordeljk voor het realseren van de doelstellngen van het Natonaal Park : natuurgerchte recreate, natuurbeheer, educate en onderzoek. Naast het Parkschap en Staatsbosbeheer s het Besboschmuseum een belangrjke speler: het s één van de dre poorten n de Besbosch (ze boven) en bovenden vndt met de herontwkkelng c.q. ontpolderng van de Noordwaard een essentële gebedsontwkkelng plaats n dt deel van de Besbosch. De grond onder en rond het museum s n egendom van Evdes (evenals de spaarbekkens de Evdes n gebruk heeft voor de drnkwaterproducte). Buck Consultants Internatonal 9

14 Onderstaande fguur geeft grofweg de fnancële verhoudng weer tussen het Natonaal Park, het Parkschap en Staatsbosbeheer. Fguur 1.4 Verhoudng Natonaal Park, Parkschap en Staatsbosbeheer (cjfers 2012/13) SBB Ca. 1,2 mln. (begrotng) Natonaal Park Ca (bestedngenplan) Parkschap Ca. 3,4 mln. (begrotng) Bron: dversen, bewerkt door Buck Consultants Internatonal Om de ver doelen van het natonaal park te kunnen realseren wordt jaarljks een bestedngsplan opgesteld. Hern worden projecten utgevoerd de bjdragen om de doelstellngen van het Natonaal Park te kunnen realseren. In 2012 was hervoor begroot (n ). Tot 2012 werden deze projecten gefnancerd vanut het rjk. Echter met het Natuurakkoord heeft het Rjk de utvoerng van het natuurbeled ut handen gegeven: de verantwoordeljkhed wordt net meer als een Rjkstaak gezen. In de onderhandelngen tussen Rjk en provnces over decentralsate van taken, hebben de provnces gesteld dat ze alleen taken overnemen waarvoor ook fnancële mddelen beschkbaar komen. Resultaat s dat o.a. de natonale parken n een ondudeljk vaarwater terecht zjn gekomen: geen Rjksmddelen meer en uteenlopende vses bj de dverse provnces. Zo s het bjvoorbeeld voor de provnce Noord-Brabant net vanzelfsprekend om n het gat te sprngen dat het Rjk achterlaat. Door de koerswjzgng n het Rjksbeled afgelopen jaren worden de Natonale Parken net langer als een taak van het Rjk gezen. De fnancële consequentes daarvan zjn drect merkbaar en substanteel: per jaar bjdrage aan het Parkschap NP De Besbosch plus 0,5 fte zjn vervallen. Kortom, om de doelstellngen van het Natonaal Park te kunnen realseren moet naar alternateve fnancerng worden gezocht. Parkschap Natonaal Park De Besbosch De totale begrotng van het Parkschap bedraagt bjna 3,4 mln. (2013). Alle actvteten van het Parkschap zjn hern opgenomen. Het grootste aandeel n de begrotng s op het conto van recreate, natuurgebeden en bezoekerscentrum n het voormalge compartment Hollandschap (bjna 3,0 mln.). Buck Consultants Internatonal 10

15 Fguur 1.5 Verdelng begrote kosten 2013 ( 3,4 mln.) naar onderdelen (lnks); verdelng type opbrengsten 2013 (rechts) Bron: Parkschap Natonaal Park De Besbosch, 2013 De dekkng van de kosten van het Parkschap wordt grotendeels (60%) gedragen door deelnemersbjdragen. De overge 40% bestaat ut de opbrengsten de worden gegenereerd met commercële actvteten (28%), doorberekende bedragen (3%) en subsdes (9%). Het aandeel geefgeld s tot nu toe zeer beperkt ( 5.000). Met de verschllende actvteten de het Parkschap utvoert, fnanceren zj bjna een derde van hun kosten. Dt komt overeen met andere natuurgebeden, waar ook gemddeld 1/3 van de nkomsten gegenereerd wordt ut de markt. Overgens betekenen deze cjfers net dat deze actvteten ook wnstgevend worden utgevoerd: een deel van de commercële actvteten van het Parkschap s verlesgevend (o.a. rondvaarten). De fnancële mddelen staan onder druk. Bjdragen van de deelnemers aan de gemeenschappeljke regelng vallen weg of worden mnder. Dt heeft nmddels geled tot het wegvallen van aan bjdrage. Va een brede doorlchtng van de begrotng zjn reeds stappen gezet en deeën verzameld om extra nkomsten te genereren en kosten te reduceren. Staatsbosbeheer Staatsbosbeheer s de grootste grondbeztter n het natonaal park, nameljk hectare. Hervan wordt hectare ntensef beheerd. De totale begrotng voor onderhoud en beheer bedraagt crca 1,2 mln. (2012). Meer dan de helft hervan ( ) bestaat ut loonkosten voor de beheerders, boswachters e.d. (n totaal 13,6 fte). Een derde van de totale kosten zjn drecte kosten (materaal voor beheer van terrenen, voorlchtng en educate, aanneemkosten, etc.). Buck Consultants Internatonal 11

16 Fguur 1.6 Begrotng SBB De Besbosch (2012) Bron: Staatsbosbeheer (ntervew, 2013) De opbrengsten bestaan hoofdzakeljk ut een bjdrage van Staatsbosbeer Centraal 2. 12% wordt drect ut het gebed gehaald (pacht, huur, etc.). De overge nkomsten bestaan ut subsdes. Ook Staatsbosbeheer heeft moete om de begrotng van de Besbosch rond te krjgen. Zj moet structureel aan Staatsbosbeheer Nederland aanvullende mddelen vragen om de begrotng slutend te krjgen. Voor 2012 was dt Ten slotte Kortom, zowel het Parkschap als Staatsbosbeheer staan voor de utdagng om de wegegevallen bjdragen, subsdes, etc. op te vangen. In totaal lgt er nu een -fnancële- opgave van crca 1 mln. Om deze kosten te kunnen dekken en de hudge ambtes en doelstellngen te kunnen realseren, moet alternateve fnancerng worden aangewend. Tegeljkertjd s helder dat de opgave omvangrjker s dan extra geld genereren: n het lcht van de onvoorspelbaarhed van toekomstge mddelen s van belang om de Besbosch als gebed en organsate duurzaam en robuust n te rchten en mnder afhankeljk te maken van subsdes en overhedsgeld. 2 Inkomsten ut houtproducte, bomassa, etc. wordt door Staatsbosbeheer centraal (landeljk) geregeld en s daarmee een nkomstenbron voor Staatsbosbeheer Nederland, ook als de grondstoffen n bjvoorbeeld de Besbosch worden geoogst. Ook de bjdrage ut SNL loopt va Staatsbosbeheer Nederland. Buck Consultants Internatonal 12

17 Hoofdstuk 2 Naar een toekomstbeeld: scenaro s 2.1 Naar een toekomstbeeld: scenaro s Een belangrjk vertrekpunt voor het n kaart brengen van verdenmogeljkheden en wenseljke organsatevormen voor Natonaal Park de Besbosch s gerelateerd aan twee elementen: de stp aan de horzon oftewel de (gedeelde) ambtes voor de Besbosch voor de lange termjn én de omgevng (o.a. maatschappeljke en economsche stuate) waarn deze een plek moet krjgen. De ambtes van (sleutelspelers) Parkschap en Staatsbosbeheer lopen net extreem uteen, ze sluten elkaar net ut. De ambte zoals de s geformuleerd voor het Natonaal Park n de Vse 2021 kan goed fungeren als -kort maar krachtge- rode draad n de ambtes voor de Besbosch: de Besbosch s beleefbare topnatuur. De termnologe doet recht aan de vereste balans tussen natuur en recreate: voor bede functes moet plek zjn n de Besbosch. De msse van Staatsbosbeheer - beschermen, beleven & benutten van natuur en landschap-, slut daar goed bj aan. Hetzelfde geldt voor de taak van het Parkschap, al lgt daar wat nadrukkeljker een verantwoordeljkhed om voldoende mogeljkheden voor recreate te realseren. Fguur 2.1 Toekomstbeeld Besbosch Buck Consultants Internatonal 13

18 Om een dee te krjgen van de omgevng waarn de ambtes van de Besbosch moeten worden gerealseerd, schetsen we een aantal toekomstbeelden de zch zouden kunnen voordoen n bepaalde maatschappeljke contexten. De toekomstbeelden (scenaro s) zjn geen voorspellngen van wat werkeljk gáát gebeuren, maar van wat kán gebeuren: we beschrjven de toekomst van de Besbosch als er bjvoorbeeld meer of mnder overhedsbemoeens s, of als er meer of mnder zwaarwegende focus lgt op natuurbeschermng. Met hulp van scenarodenken schetsen we ver toekomstbeelden voor de Besbosch aan de hand van dre onderlggende elementen: wat s de mpact op nhoud c.q. ambtes van/voor de Besbosch? welke fnancerng lgt voor de hand, welke verdenmodellen zjn kansrjk? welke organsatevorm past goed bj het betreffende scenaro? Let op: de scenaro s zjn geen endbeelden, het zjn voorstellngen van wat zou kunnen onder nvloed van maatschappeljke en economsche ontwkkelngen en de keuzes waar dat toe ledt. De toekomst van de Besbosch s dus net sec één van deze verhalen: n elk scenaro kunnen elementen ztten waarmee de Besbosch n de toekomst te maken krjg, met mpact op onder meer verdenmogeljkheden en organsatevormen. De scenaro s zjn langs twee assen utgewerkt. Dynamek van fnancerng deze as vareert tussen vooral een prvate drjfveer en rol, met prvate nvesterngen en de gebruker betaalt, of een maatschappeljke drve met publeke mddelen en geefgeld als belangrjke bronnen. Deze as heeft verder een sterke relate met de maatschappeljke dynamek n de samenlevng. De utersten hebben betrekkng op kernwaarden n econome en samenlevng. Aan de ene kant een meer vraaggerchte, maatwerkgerchte, organsche en maatschappj-gedreven econome, met rumte voor klenschalghed en bottom-up ntateven (en oplossngen) op gebedsnveau. Mensen hechten waarde aan natuur en landschap, omdat dt deel utmaakt van het vestgngsklmaat en bjdraagt aan de Nederlandse denttet. Aan het andere uterste beweegt de trend just naar voordelen van massa en schaalgrootte, met veel prvate nput. Econome s de drjfveer, ook voor natuur (als thema): prvate nvesteerders benutten de natuur, maar bjvoorbeeld ook het prncpe de gebruker betaalt. Waarde van natuur deze as schuft langs de utersten van beschermen (vanut ecologsche, landschappeljke e.d. urgente) enerzjds en benutten anderzjds waarbj de natuur een meer functonele waarde krjgt toebedeeld. Deze as gaat over de wjze waarop natuur wordt gepostoneerd n op de ljn van beschermen als prortet versus benutten of exploteren. Deze as vertoont samenhang met de kwestes van klmaat en water, de een grotere onzekerhed n zch bergen. Beschermen kan gaan over de noodzaak van natuur, maar ook over de lefde voor natuur. Exploteren s veel functoneler en appelleert aan de bjdrage van natuur een gunstg leef- en vestgngsklmaat. Buck Consultants Internatonal 14

19 Fguur 2.2 Scenaro s aan de hand van twee assen Bron: Buck Consultants Internatonal 2013 (resultaat dscusses projectteam, werkgroep, Spegelgroep) Op bass van de twee assen ontstaan ver scenaro s 3 : 1 Prvaat & Beschermen n een maatschappj waar prvaat ntatef en ndvduele verantwoordeljkheden drjfveren zjn, s natuurbeschermng een ratonele overwegng, waarbj wordt gewerkt met varanten als verevenng en ntegrale gebedsontwkkelng om fnancerng (op zakeljke wjze) te realseren en over te onderhandelen. 2 Prvaat & Benutten natuur heeft een functonele toegevoegde waarde aan het leefklmaat van mensen en het vestgngsklmaat voor bedrjven. Vanut de gronden wordt zakeljk gekeken naar de waarde van natuur. De fnancerng van de natuur s een prvate aangelegenhed: ondernemers exploteren de natuur (bnnen de kaders van wat wel en net mag) en gebrukers betalen voor deze toegevoegde waarde. 3 Publek & Beschermen natuurbeschermng s een maatschappeljke verantwoordeljkhed, vanut de gedachte van behoud van bodverstet en ecologsche waarden. De maatschappeljke betrokkenhed wordt gereflecteerd door de nadruk op publeke fnancerng (de overhed neemt verantwoordeljkhed en betaalt) n combnate met (gebedsgerchte) fondsen en vrjwllgersnetwerken. 4 Publek & Benutten natuur s er om te beleven en draagt bj aan het welzjn van mensen. Toegankeljkhed en berekbaarhed staan daarom centraal, evenals de focus op doelgroepen en hun nteresses. Voorzenngen voor recreate zjn n belangrjke mate een overhedsverantwoordeljkhed. 3 De utgebrede beschrjvng van de scenaro s s terug te vnden n bjlage 1 Buck Consultants Internatonal 15

20 Fguur 2.3 Ver scenaro s Bron: Buck Consultants Internatonal 2013 De stratege van het Parkschap bevndt zch bnnen de ver kwadranten. In elk kwadrant zjn uteenlopende verdenmodellen meer of mnder kansrjk. Elk kwadrant verest/veronderstelt andere keuzes ten aanzen van o.a. spelers, zeggenschap, organsate. Belangrjk om parameters te bepalen waarop ondersched te maken s tussen scenaro s, bjvoorbeeld: Fnancële consequentes Veranderngen n aantal bezoekers Gevolgen voor bedrjfsleven Etc. Wat betekenen deze scenaro s n de toekomst voor de Besbosch? Wat zjn de gevolgen voor de natuur, de bezoekers en de organsate? In bjlage 1 zjn de verschllende scenaro s n een bespegelng utgewerkt. De bespegelngen zjn net zwart-wt en beogen net compleet of absoluut te zjn. De scenaro s nspreren tot het aanbrengen van focus n wat wel en wat net bespreekbaar s n het toekomstplaatje voor de Besbosch. Tegeljkertjd wordt wel een beeld geschetst van consequentes van keuzes: bjvoorbeeld meer zeggenschap (zelf) houden gaat mogeljk ten koste van verdenpotenteel vanut de markt en legt een grotere druk op overhedsgeld. Buck Consultants Internatonal 16

21 De ver scenaro s denen ter nsprate: Welke elementen roepen herkennng op? Welke onderdelen wakkeren enthousasme aan? Welke consequentes roepen weerstand op? Wat s -overall- de rode draad de overbljft na wegpoetsen van weerstand? Wat s dan -samengevat- het deaalplaatje voor de Besbosch? 2.2 Verdenmogeljkheden n de scenaro s Voor de fnancerng van de Besbosch zjn er verschllende soorten fnancerngsbronnen. Grofweg kunnen daarbnnen de volgende onderscheden worden: Marktgeld: - Horeca: Inkomsten ut pacht en concesses aan ondernemers. - Hulpbronnen: Inkomsten ut de explotate van de producten ut het park zoals streekproducten, bomassa, wndenerge etc. - Explotate park: Inkomsten ut toegang of parkeergelden. Geefgeld: - Donates: nkomsten ut bjdragen op deële gronden. - Vrjwllgers: nzet van vrjwllgers om de regulere kosten te drukken. - Adopte: nkomsten ut bjdragen waar een prestate (al of net symbolsch) tegenover staat. Overhedsgeld: - Subsdes: eenmalge of endge nkomsten ten behoeve van projecten. - Structureel: bjdragen ut (bjvoorbeeld) gemeenschappeljk regelngen. Voor de verschllende soorten van fnancerngsbronnen verschlt de mogeljke mpact en de nvloed per scenaro. In de onderstaande tabel s dt schematsch utgewerkt. Tabel 2.1 Impact verschllende typen fnancerng per scenaro Prvaat & Beschermen Prvaat & Benutten Publek & Beschermen Publek & Benutten Marktgeld Horeca Hulpbronnen Explotate park Geefgeld Donates Vrjwllgers Adopte Overhedsgeld Subsdes Structureel Buck Consultants Internatonal 17

22 Voor Prvaat & Beschermen geldt dat er bj alle dre de categoreën kansen lggen. Qua marktgeld zjn er geen grote belemmerngen, maar de nadruk op beschermen van de natuur maakt ook dat grootschalge explotate net tot de mogeljkheden behoort. De belangrjkste bron zal geefgeld moeten zjn, en daarbnnen adopte omdat de recproctet van dt model betekent dat het park tegenprestates kan beden aan adopteurs. De overhed zal zch n dt scenaro grotendeels terugtrekken en slecht door mddel van projectsubsdes ncdenteel wllen bjdragen Bj Prvaat & Benutten s marktgeld de enge realstsche bron. Voor geefgeld s sympathe voor een zaak nodg de een prvaat amusementspark over het algemeen ontbeert. Ook de overhed zal n dt geval zch grotendeels terugtrekken als fnancer, ook omdat hermee de staatssteun regels n het gedng kunnen komen. Publek & Beschermen moet het hebben van een combnate van geefgeld en overhedsgeld. In dt scenaro wordt de maatschappeljk en natuurwaarde van de Besbosch de legtmate van fnancerng ut dezer bronnen. De mogeljkheden voor subsdes zjn vanwege de nadruk op beschermen en de klenere flexbltet bj projectaanvragen als gevolg daarvan klener. Wel zjn er nog mogeljkheden om de natuurljke hulpbronnen zoals bomassa en houtkap de als gevolg van het beschermen zullen worden geoogst n te zetten om marktgeld aan te spreken. Het Publek & Benutten scenaro tenslotte heeft een evenwchtge mx van de verschllende bronnen. De belangrjkste bronnen zjn n dt geval de natuurljke hulpbronnen van het park, de zch net beperken tot de restproducten van onderhoud maar ook utstrekken tot het gebruk van de Besbosch als duurzaam energewngebed. Daarnaast s ook de mogeljkhed om subsdes aan te spreken door n te zetten op nnovateve projecten op meerdere thema s (educate, voorlchtng, duurzame energe, waterbeheer, parkmanagement, etc.) een belangrjke bron. 2.3 Hoe verder met de scenaro s? Randvoorwaardeljke elementen De ver scenaro s zoals hervoor (en n bjlage 1) beschreven, helpen met de zoektocht naar het gewenste toekomstbeeld van de Besbosch. De scenaro s nspreren, zjn een bespegelng van hoe het zou kunnen en moeten net zwart-wt worden geïnterpreteerd. De keuze van het gewenste toekomstbeeld hangt af van randvoorwaardeljke elementen en kan worden beoordeeld op robuusthed aan de hand van de scenaro s. Dt kunnen vastgestelde beledskaders zjn, bjvoorbeeld Natura 2000, maar ook bepaalde standpunten van de verschllende gebedspartners. Deze elementen bepalen utendeljk de keuze voor het gewenste toekomstbeeld en hermee samenhangend (deels) ook de kansrjke verdenmodellen voor de Bes- Buck Consultants Internatonal 18

23 bosch. In de onderstaande tabel s per scenaro -llustratef 4 gekeken wat de relate s met de bepalende randvoorwaarden. Herbj s de hudge stuate als referente genomen. Tabel 2.2 Impact op randvoorwaardeljke elementen per scenaro Prvaat & Beschermen Prvaat & Benutten Publek & Beschermen Publek & Benutten Natura 2000 Deel Natura 2000 Deel Natura 2000 Bljft Bljft compenseren compenseren Zeggenschap overhed Beperkt Weng Veel Veel Gemeenschappeljke regelng Bljft Verdwjnt, overhedsbjdrage n andere vorm Verdwjnt, overhedsbjdrage n andere vorm Bljft, maar klenere bjdrage Toegankeljkhed Betrokkenhed markt Groot Groot Klen Mddel Bezoekers Geljk of meer Streven naar meer Mnder Geljk Egendom Prvaat Prvaat-Publek Publek Publek-prvaat De gebedspartners moeten gezamenljk overeenstemmng krjgen over het gewenste toekomstbeeld, de scenaro s staan daar los van. De bovenstaande elementen kunnen helpen om het toekomstbeeld n te vullen en te beoordelen. Bjvoorbeeld: hoe robuust s handhaven van de hudge organsatevorm als je deze toetst aan de verschllende scenaro s, bljft de n alle gevallen adequaat en overend? Of hoe robuust s prvatserng van de organsate van de Besbosch: bljft er dan voldoende zekerhed voor taken n de categore publek beschermen? Het werken met scenaro s (ofwel het opzoeken van de hoeken van het speelveld) s een exercte de helpt bj het bepalen van de gewenste koers (en de herbj optredende onzekerheden en of rsco s) voor de lange termjn. Daarbj hoeven de quck wns net ut het oog te worden verloren, dageljks zjn partjen met elkaar n de weer om verdenoptes te verkennen, neuwe vormen van nkomsten te genereren (lggelden), neuwe vormen van recreate te ontgnnen en te werken aan natuureducateprogramma s. Daarnaast s er al een toekomstvse voor de Besbosch opgesteld de een belangrjke bouwsteen vormt voor het beschrjven van de stp aan de horzon, waar wllen we staan n In onderstaand fguur wordt verdudeljkt op welke wjze dt mpact heeft op de verkennng van neuwe verdenmodellen voor de Besbosch. Spoor 1 geeft een rechttoe rechtaan perspectef: we hebben een fnancële opgave, dus welke verdenmodellen beden mogeljkheden om de te realseren. Spoor 2 legt de lnk met de vse Besbosch 2021: welke maatregelen en projecten ztten daarn en hoe kunnen we met verdenmodellen bjdragen aan realsate van de vse (én de fnancële opgave). Spoor 3 ntroduceert de toets op robuusthed: zjn we met de geformuleerde stp aan de horzon en de verkende verdenmodellen flexbel en robuust genoeg om op onzeker toekomstge ontwkkelngen te kunnen nspelen? 4 Bestuurscommsse bepaalt welke ndcatoren c.q. elementen randvoorwaardeljk zjn (en welke mpact daarop acceptabel s). Buck Consultants Internatonal 19

24 Fguur 2.4 Dre aanvlegroutes 1 mln 1 2 De Besbosch n verdenmodel 6 Vse verdenmodel 5 Ambtes & Doelen verdenmodel 4 verdenmodel 3 verdenmodel 2 Opgaven Maatregelen Projecten toets op robuusthed verdenmodel 1 Utvoerng Bron: Buck Consultants Internatonal 2013 Naar een Busnesscase Het utwerken en doorrekenen van busnesscases gaat over geld, nkomsten en kosten, maar er wordt tevens gekeken naar de (gewenste) consequentes voor de organsatevorm. De hudge stuate (fnanceel, organsatorsch) wordt afgezet tegen potentële toekomstge modellen. Onderstaande llustrate geeft weer op welke wjze we verdenmodellen doorrekenen en vervolgens terugbrengen naar de busnesscase voor het natonaal park. Resultaat s een transparant en helder spreadsheet waarn utgaven en nkomsten tegen de factor tjd worden afgezet. Wanneer wordt de neuwe wjze van werken rendabel, kan een wnstgevende casus worden berekt, wat s nodg om dt te bereken en welke rsco s worden gelopen? Een rscoanalyse behoort tot de standaard onderdelen van het opstellen van de busnesscase. Rsco s kunnen gelegen zjn n het onvoldoende robuust zjn van een set aan verdenmogeljkheden, het onvoldoende kunnen rekenen op draagvlak bj de stakeholders, broze haalbaarhed van maatregelen etc. Door de factor tjd een belangrjke rol te geven wordt nhoud en onderbouwng gegeven aan de term transfertjd, het kan net allemaal van vandaag op morgen geregeld worden c.q. geld opleveren. De utendeljke voorkeursvarant betreft dan eentje waarvoor veel draagvlak s, waarvan de busnesscase (op termjn) postef utpakt en waarvan de rsco s beheersbaar zjn. Buck Consultants Internatonal 20

25 Kosten Opbrengsten Tekort Het streven van dt onderzoek s om met neuwe verdenconcepten het (toekomstge) tekort op de explotate (kosten-opbrengsten) dekken. Onderstaand fguur geeft dt aan. dekken met neuwe verdenmodellen & verdenconcepten Erfpacht Concesses Recreate Gebed Gegarandeerde opbrengsten - Subsdes - Bjdragen - Etc. Arrangementen Deze werkwjze wordt n een busness case utgewerkt, met kosten en opbrengsten meerjarg tegen elkaar afgezet. Kosten en (gegarandeerde) opbrengsten van het NP Besbosch worden n de busness case utgewerkt n een outputtabel, nclusef de opbrengsten (en kosten) van neuwe verdenmodellen. Alle potentële opbrengsten krjgen een plek n de outputtabel: subsdes, bjdragen van gebedspartners, regulere nkomsten en dekkng ut neuwe verdenconcepten c.q. verdenmodellen. Bron: Buck Consultants Internatonal 2013 Buck Consultants Internatonal 21

26 Buck Consultants Internatonal 22

27 Hoofdstuk 3 Verdenmodellen voor de Besbosch In dt hoofdstuk worden de verdenmogeljkheden n de Besbosch geïnventarseerd. De afgelopen weken hebben crca 30 gesprekken plaatsgevonden met partjen n het gebed, onder andere met recreateve ondernemers, grote ondernemngen (Havenschap Moerdjk, Evdes en Van Oord), gemeenten en uteraard met Staatsbosbeheer. Ut deze gesprekken s veel nformate naar voren gekomen. Deze nventarsate heeft geled tot een overzcht van kansrjke verdenmodellen voor de Besbosch. In dt hoofdstuk worden de verdenmodellen beschreven. 3.1 Inventarsate van de verdenmodellen Verdenmodellen zjn er n verschllende vormen. Naar aanledng van de nventarsate n het veld en onze bureauexpertse s een selecte gemaakt van kansrjke verdenmodellen voor de Besbosch. Herbj s rekenng gehouden met een aantal crtera. In eerste nstante houdt dt n dat het verdenmodel moet passen bnnen de ambtes van het Natonaal Park de Besbosch, zoals utgewerkt n de toekomstvse en het BIP. Dt kader vormt het utgangspunt van de zoektocht naar neuwe verdenmodellen voor de Besbosch. Reflecte op de nventarsate van de verdenmodellen Tjdens de nventarsateronde s een groot aantal neuwe verdenmodellen de revue gepasseerd. In bjlage s een overzcht opgenomen met de oogst ut de gesprekken. Het merendeel van deze modellen heeft betrekkng op de recreateve sector (ze onderstaande fguur). De partjen n het gebed en experts hebben het gevoel dat de het potenteel van de Besbosch en hermee ook het verdenpotenteel nog onvoldoende wordt benut. Verdenmodellen de worden genoemd zjn: het utbreden van het aantal recreate-arken, het aanbeden van arrangementen, extra horeca ontwkkelngen, commerceel exploteren van het Besboschmuseum (vergroten attractewaarde) en meer verbljfrecreate creëren. Naast verdenmodellen gercht op recreate worden ook maatregelen waarbj utgegaan wordt van het prncpe de gebruker betaalt net gemeden. Het gaat dan met name om het nvoeren van een vaantjessysteem voor de plezervaart (al dan net vrjwllg), maar ook om het nvoeren van een natuurbjdrage voor automoblsten (betaald parkeren) op verschllende locates n de Besbosch. Hoewel het net zozeer gezen kan worden als verdenmodel, maar wel als een belangrjke voorwaarde om het Buck Consultants Internatonal 23

28 verdenpotenteel te vergoten worden maatregelen op het gebed van marketng en brandng van de Besbosch veel genoemd. Dt s een ndcate dat het recreatef aanbod (zowel fysek als voorzenngen) een mpuls kan krjgen. Ut de gesprekken bljkt vooral dat er behoefte s aan een eendudge en unforme marketng van het gebed. Dt moet zch uten n één gezamenljke organsate (op het gebed van marketng en communcate), eendudge bewegwjzerng en hechtere samenwerkng tussen de Besbosch ondernemers. Dt alles moet leden tot een aantrekkeljk natuur- en recreategebed, zodat het recreatef aanbod wordt vergroot en het aantal bezoekers toeneemt. Herdoor wordt het gebed aantrekkeljker voor recreateve ondernemers en neemt het verdenpotenteel ook toe. Ook worden kansen gezen om gercht gebeden te ontwkkelen. Dt kan nhouden dat een deel van de Besbosch wordt verkocht aan een partculere ondernemer (ontwkkelaar) of gebedsontwkkelng op vooraf aangewezen gebeden n het Park of daarbuten 5. Tenslotte zjn verdenmodellen genoemd de ngaan op de specfeke kenmerken van de Besbosch. Zo wordt de relate gelegd met Evdes de met dre waterbekkens een bjzondere poste hebben n de Besbosch. Een andere relate wordt gelegd met de (chemsche) bedrjven n de omgevng. Kansen worden gezen voor het verhandelen van emsserechten. Daarnaast lgt er een opgave voor het Parkschap om bedrjven ut de rego te overtugen van de prachtge en uneke natuur n de Besbosch, waardoor de groene parel onderdeel wordt van het MVO beled bj een groot aantal bedrjven ut de rego. Hermee wordt ook de relate gelegd met geefgeld. Fguur 3.1 Input ut de ntervews (ca. 30 ntervews) Bron: BCI, 2013 De oogst ut de gesprekken en sesse n het veld bljkt dat de verdenmodellen vooral gezocht worden n de recreateve hoek (47%). Wanneer de maatregelen (vaantjes, natuurbjdrage automoblsten, recreatebelastng, etc.) de onder de noemer de gebruker betaalt herbj worden 5 Gezen het natonaal park geen jurdsche status heeft en de grenzen herdoor net vast lggen, bestaat de mogeljkhed om de grenzen van het park op te rekken, zodat het verdenpotenteel van de Besbosch wordt vergroot. Buck Consultants Internatonal 24

29 opgeteld loopt dt percentage op tot crca 64%. Kortom, de focus van de verdenmodellen lgt vooral op recreate. Op zch zelf net verwonderljk, omdat de Besbosch een zeer aantrekkeljk gebed s om te recreëren en er dus ook kansen lggen voor recreate. De vraag s echter of her ook het grootste verdenpotenteel lgt. Dt hangt af wat wel en net toegestaan wordt n het gebed. Vele recreateconcesse bjvoorbeeld kunnen gezamenljk tot grote nkomsten leden. Op verschllende locates n de Besbosch lggen kansen om meer recreateve voorzenngen te ontwkkelen (o.a. va gebedsontwkkelngen, bv. het museumeland). De rode sterren op de kaart herboven geven de exacte locates weer. De aandacht voor recreate ljkt hermee gelegtmeerd, maar dt betekend dat andere verdenmodellen net kansrjk zjn, omdat ze mnder vaak zjn genoemd. Integendeel zelfs. Verbndngen met ander sectoren, zoals energe, water en de bobased economy beden mogeljk grote verdenkansen. Om deze kansen te verzlveren s alleen veel effort nodg. Een goed voorbeeld s bjvoorbeeld de relate tussen De Besbosch en Evdes (waterbedrjf). Evdes s egenaar van de dre waterbekkens n het gebed, maar s volgens egenzeggen net afhankeljk van de Besbosch. Een drecte relate ljkt op het eerste oog te ontbreken. Desondanks lggen er kansen om va de samenwerkng tussen de Besbosch en Evdes her meer vorm en nhoud aan te geven. Net zo zeer n een drecte afdracht van Evdes aan de Besbosch, maar just door bj de klanten van Evdes nadrukkeljk aan te geven dat het water ut de Besbosch komt. Conform het groen stroom model kan de klant n plaats van normaal water tegen extra betalng gebruk maken van Besbosch water. Een andere relate de nog mnder aan de oppervlakte lgt s de met de ndustre n de rego, zoals bjvoorbeeld n de haven van Moerdjk en Dordrecht. Het havenbedrjf Moerdjk zet kansen om de utbredng van de haven te koppelen aan de Besbosch. Bjvoorbeeld va compensate van emsses, zodat de haven utbredngsmogeljkheden heeft. 3.2 Potentële verdenmodellen voor de Besbosch Op bass van de ntervews n het veld en bureau expertse zen wj verschllende verdenkansen n het gebed. Het gaat om modellen waarvoor (op bass van de ntervews en dscusses met stakeholders) draagvlak bestaat en de bovenden (voor zover wj nu kunnen beoordelen) goed passen bj de Besbosch 6. Voorts zjn dt verdenmodellen de n potente substantële nkomsten kunnen genereren. Recreateve actvteten Het recreatef potenteel van de Besbosch wordt onvoldoende benut. Herdoor s er nog voldoende rumte voor neuwe recreateve voorzenngen. Kansen worden vooral gezen voor het vergroten en versterken van de recreateve actvteten, met name op het gebed van verbljfs- 6 Inhoudeljk, rumteljk of anderszns s er een logsche relate te leggen met de Besbosch Buck Consultants Internatonal 25

30 recreate (recreate-arken), belevng en arrangementen. Inkomsten ut recreateve voorzenngen kunnen op twee maneren worden gegenereerd. Allereerst door als terren beherende organsate de voorzenng zelf te exploteren. Wnsten de gerealseerd worden vloeen dan terug n de organsate. Een tweede, meer voor de hand lggende maner s recreateve ondernemers te faclteren. Dt betekent dat een gebed (of vastgoed) n concesse wordt utgegeven (ze tekstbox). Deze laatste methode lgt het meest voor de hand en past ook het beste bj het Parkschap Neuwe Stjl (ze hoofdstuk 5). De hoogte van de concesse hangt af van de omvang van de neuwe ontwkkelng of de hoogte van de omzet. Hoe groter het gebed, des te hoger de concesse (pacht) wordt. Voor het verpachten van de skhelng wordt crca aan erfpacht gevraagd voor de golfbaan wordt crca ontvangen door het Parkschap. Tekstbox: Gronden utgeven n concesse De egenaar van de grond geeft een concesse voor explotate ut. Hermee geeft ze een partj het recht actvteten te ontplooen, maar wel onder bepaalde condtes (openbare toegankeljkhed, onderhoud en beheer, etc.). Een concesse s nteressant wanneer een overhedspartj of terrenbeherende organsate onvoldoende fnancële mddelen hebben om een gebed te kunnen beheren. Door een concesse ut te geven lgt de verantwoordeljkhed voor het beheer en onderhoud bj een marktpartj. De exploterende partj krjgt de vrjhed om het gebed bnnen de gestelde kaders te beheren en n te rchten. De utdagng herbj lgt n het vaststellen van de kaders zonder dat de afbreuk doet op de kracht en de creatvtet van de markt. De constructe moet tot ene wn-wn stuate voor bede partjen leden. Deze vorm van verdenen stelt de overhed/terrenbeherende organsate n staat met relatef beperkte mddelen haar taakstellng te borgen. Het utgeven van concesses s zeer geschkt om recreate recreateondernemers tegemoet te komen de ets wllen n de Besbosch en kan dus als nstrument worden gebrukt om nkomsten te genereren. Hermee worden twee vlegen n één klap gevangen: een deel van het beheer wordt ut handen gegeven en daarnaast worden nkomsten (concesserechten) ontvangen als tegenprestate voor de grond. Concreet betekent het dat bjvoorbeeld 10 hectare n concesse utgegeven wordt aan de ntatefnemers van een neuwe recreateve voorzenng. De concesse wordt doormddel van erfpacht gevestgd. Er kan ook gekozen worden om de concesse te koppelen aan de vergunnng (vergoedng voor explotate). In de concesse zjn esen gesteld de ten goede komen aan de drecte omgevng en het natonaal park (bjv. ten aanzen van openbare toegankeljkhed). Een consequente s dat de overhed of terrenbeherende partj mnder zeggenschap krjgt. De verdencapactet daar en tegen s aanzenljk. Jaarljks wordt mmers een vergoedng voor de explotate ontvangen. Tot slot zjn er ook mogeljkheden om bnnen het natuurbelevngspark onder bepaalde randvoorwaarden de educateve actvteten (doelstellngen) n concesse ut te geven. Een marktpartj wordt dan verantwoordeljk voor het educateprogramma van het Natonaal Park. Zoals hervoor al aangegeven zjn verschllende locates geschkt om neuwe recreateve voorzenngen te ontwkkelen. Er worden vooral kansen gezen voor het toevoegen van meer verbljfsrecreate en dan n het bjzonder recreate-arken, zoals de recreate-arken. Het opschalen van de plot naar 20 recreate-arken zou een potentële jaarljkse erfpacht van crca kunnen opleveren. Buck Consultants Internatonal 26

31 Deze constructe gaat er vanut dat de neuwe Besbosch organsate zch rcht op het faclteren van de recreateve ondernemers en zelf net gaat ondernemen. Zj schept alleen de kaders en bedt tegen een vergoedng (concesse) locates 7 aan. De Besbosch s het decor van veel recreateve ondernemers. De Besbosch s voor hen van groot belang om geld te verdenen. Op dt moment zjn er nog geen afspraken ten aanzen van het gebruk van de Besbosch voor commercële actvteten. Steeds vaker gaan stemmen op om dergeljke actvteten te belasten. Ook her kan gedacht worden aan een soort concesse (vergunnng), nameljk het recht om commercële actvteten ut te voeren n de Besbosch. De hoogte van de concesse hangt af van het type actvtet dat wordt utgevoerd. Vooraf wordt n overleg met de recreateve ondernemer afspraken gemaakt over de hoogte van de afdracht. Bjvoorbeeld een percentage van de omzet. De nvoerng van een dergeljk systeem kan waarschjnljk op veel tegenstand rekenen van de hudge ondernemers n het gebed. Zj zullen net zomaar bered zjn om een deel van hun omzet af te dragen aan de Besbosch. Het nvoeren bj neuwe ondernemers ljkt makkeljker, maar her speelt het rsco van oneerljke concurrente, omdat de kosten voor neuwe ondernemers door de concesse hoger zjn dan voor de reeds zttende ondernemers. Het s dus van groot belang dat alle ondernemers (oude en neuwe) de recreateconcesse gaan betalen. Wanneer deze maatregel wordt ngevoerd, resulteert dt n een aanzenljk verdenpotenteel. Gebedsontwkkelng Op het gebed van verdenmodellen heeft gebedsontwkkelng grote raakvlakken met recreateve actvteten. Ook bj gebedsontwkkelng wordt utgegaan van concesses. Voor recreateve voorzenngen moet gezocht worden naar locates dentfceren van recreateve en natuurparels en deeën va marktconsultate op doen en prvaat ontwkkelen (waarbj de grond n erfpacht wordt utgegeven en concesses betaald worden om recreateve voorzenngen te exploteren). In de Besbosch zjn verschllende gebeden waar gebedsontwkkelng kansrjk wordt geacht. Een belangrjke locate s op dt moment de recreatepoort bj Werkendam. Her kan worden aangehaakt op de ontwkkelngen omtrent het rjksproject rumte voor de rveren. Een deel van de Noordwaard wordt ngercht als overloopgebed. Door de ontpolderng van de Noordwaard ontstaat op de locate waar het Besboschmuseum gevestgd s een eland. Het eland bedt kansen voor gebedsontwkkelng. Dt eland moet de toegang en het vstekaartje worden van het Natonaal Park De Besbosch. Vanaf dt eland kan de Besbosch worden ontdekt en beleefd. Hoewel het hudge Besboschmuseum al plannen heeft voor een neuw museum, moet onderzocht worden of her aanvullende ontwkkelngen (actvteten) aan gekoppeld kunnen worden. Herdoor ontstaat er een groot gebedsontwkkelngsproject. De nrchtng van het gebed kan n concesse worden utgegeven, waardoor nkomsten ut erfpacht of recreaterechten (concesses) worden ontvangen en mogeljk ook kosten worden bespaard, doordat de exploterende partj ook verantwoordeljk s voor het beheer en onderhoud van het gebed. 7 Het beste s als deze locates n samenspraak met de ondernemers worden aangewezen. Dt betekent dus net per defnte dat de locates vooraf zjn vastgelegd en dat daarbuten nets mag. Als een ondernemer een goed dee heeft moeten de plannen afzonderljk worden beoordeeld. Buck Consultants Internatonal 27

32 Een ander concreet gebedsontwkkelngsproject s de Thermen. Hoewel een eerder ntatef van de Thermen net s doorgezet, bestaat er nog steeds nteresse bj ondernemers om een dergeljk concept te ontwkkelen n de Besbosch. De zoeklocate voor de Thermen ljkt nu de Noordplaat (ten zuden van Dordrecht). Een laatste locate waar gebedsontwkkelng n de Besbosch een plek kan krjgen s de 3 e Merwedehaven. Deze haven was bestemd voor economsch actvtet, maar wordt weer terug gegeven aan de natuur. De gemeente Dordrecht, de provnce en de explotant hebben afgesproken de voormalge haven om te vormen tot parkachtg recreategebed van crca 60 ha. Mogeljk lggen her aanknopngspunten voor de Besbosch en het Parkschap. Fguur 3.2 Zoekgebeden voor gebedsontwkkelng De gebruker betaalt Eén van de verdenconcepten (verzamelng van verdenmodellen) de veel aan de orde s gekomen s de gebruker betaalt. Maatregelen de heronder vallen zjn een natuurbjdrage automoblsten d.m.v. betaald parkeren, vaantjes voor de recreatevaart en entree heffen. Natuurbjdrage automoblsten Een natuurbjdrage door automoblsten s een van de maatregelen om de gebruker te laten betalen voor de Besbosch. De natuurbjdrage door automoblsten wordt geïnd va betaald parkeren. In de Besbosch zjn verschllende locates geschkt om de natuurbjdrage voor automoblsten te nnen. In eerste nstante ljken de volgende locates geschkt: Buck Consultants Internatonal 28

33 Merwelanden (nclusef zwemplas) Besboschmuseum Aakvlaa De Elzen / De Versprong Het nvoeren van betaald parkeren vergt nvesterngen (aanleg parkeerplaatsen, betaalsystemen en omhenngen). Op de bovenstaande locates zjn reeds parkeerplaatsen aanwezg en bljven nvesterngen n parkeerplaatsen n prncpe achterwege. Daarnaast zjn er ook structurele kosten waar rekenng mee dent te worden gehouden. Voor het bepalen van het verdenpotenteel moet her rekenngen mee worden gehouden. De betalngsberedhed voor parkeren onder bezoekers van recreateterren loopt uteen. RGV ut Gelderland hanteert n het hoogsezoen een taref van 5 per dag en 2 n het laagsezoen en n de avonduren na uur. Door de gemeente Loon op Zand s onderzoek gedaan naar de betalngsberedhed voor parkeren. Herut kwam een betalngsberedhed van crca 1 per dag naar voren. Op bass van de bovenstaande cjfers ljkt een natuurbjdrage van 2 per dag reëel. Bj het nvoeren moet rekenng gehouden worden met de lokale stuates, wat geldt n de Hollandse besbosch hoeft net te gelden n de Brabantse Besbosch. Gezen de verschllende locates waar betaald parkeren ngevoerd kan worden n de Besbosch lgt er een groot verdenpotenteel. Om de nkomsten ook volledg toe te reken aan het het Parkschap s complex. De hoogte s afhankeljk van de egendomsverhoudngen van de parkeerplaatsen en de afdracht van de nkomsten aan het Natonaal Park. Vaantjes recreatevaart De Besbosch s een zeer aantrekkeljk watersportgebed voor de plezervaart. Dt bljkt ut het grote aantal jachthavens en lgplaatsen (6.600) n en rondom het gebed. Met de nvoer van een vaantjessysteem wordt een bjdrage gevraagd voor het gebruk van de Besbosch als Watersportgebed. Er zjn twee methoden waarop dt kan: op vrjwllge bass of door het verplchten. In Fresland wordt het vrjwllge systeem al jaren succesvol toegepast. In Amsterdam s een vaantje (stcker) voor botenbeztters en passanten verplcht. Voor bede systemen valt wat te zeggen. Een vrjwllg systeem heeft als grote voordeel dat de kosten kunnen worden beperkt, terwjl het verplchte systeem grote nvesterngskosten vergen. Hoewel de bruto opbrengst van het verplchte systeem hoger lgt, s de netto opbrengst vergeljkbaar met het vrjwllge systeem, omdat de jaarljkse kosten veel hoger zjn. Opbrengsten ut vaantjes worden geraamd op crca Entree heffen Een laatste vorm van de gebruker betaalt betreft het heffen van entree. Hoewel een belangrjke voorwaarde s dat de Besbosch vrj toegankeljk moet zjn, lggen er mogeljk kansen om op één of meer specfeke locates entree te heffen. Een reële locate s het gebed rondom het Besboschmuseum. Door de ontpolderng van de Noordwaard ontstaat op deze locate een eland. Het Besboschmuseum heeft reeds vergevorderde plannen voor de nrchtng van het Buck Consultants Internatonal 29

34 eland. Er lgt nu een kans om te verkennen of met deze plannen het optmale ut de ontwkkelng c.q. opbrengst voor het gebed Besbosch gehaald wordt. Wanneer de gebedsontwkkelng groter of completer (meer doelgroepen of meer voorzenngen) wordt opgezet, kan wellcht meer ut het gebed gehaald worden, zowel aan (recreatef) aanbod als ook opbrengsten. Behalve een museumeland zou het ook een beleef- en avontureneland en/of een kennseland kunnen worden. Dt maakt het eland nog aantrekkeljker en wellcht resulteren n meer bezoekers dan de de het museum verwacht (Bdbook Besbosch Museumeland). Voor alle betrokken partjen s het verkennen van extra kansen znvol en eventueel op deze rjdende tren sprngen potenteel kansrjk n de zoektocht naar verdenmodellen. Uteraard moeten t.z.t. afspraken worden gemaakt over de verdelng van de opbrengsten de gerealseerd worden. Dat er kansen lggen om meer te halen ut een bezoekerscentrum bewjst Delta Park Neeltje Jans. Jaarljks ontvangen zj bezoekers en kunnen zj zwarte cjfers presenteren. Geefgeld Behalve marktgeld worden ook kansen gezen voor geefgeld. Opvallend s dat deze verdenmogeljkheden beperkt ut de gesprekken n het veld naar voren komen. Hoewel het net de meest createve verdenmodellen zjn, kan het een hele effecteve maner zjn om nkomsten te genereren. Een belangrjke randvoorwaarde s dat de Besbosch een herkenbare denttet heeft en het gebed door de natuurlefhebber als één terren wordt gezen. Alleen dan kunnen mensen zch dentfceren met de Besbosch en kan nkomsten ut geefgeld (donates) worden gerealseerd. In de Besbosch zen wj ver mogeljkheden om nkomsten ut geefgeld te genereren: 1 Bedrjfsvrenden: bedrjven n de rego kunnen bedrjfsvrend worden. Afhankeljk van het geefarrangement (exclusef, goud, zlver, brons) zjn her voordelen aangekoppeld. Een bedrjf als Dupont geeft aan graag gebruk te maken van vergaderlocates n het gebed. De gemeenten rondom de Besbosch husvesten rum bedrjven (CBS, 2012). Bj deze bedrjven moet de Besbosch onder de aandacht worden gebracht. 2 Vrenden van de Besbosch: Mensen de het Natonaal Park De Besbosch een warm hart toe dragen kunnen voor een klene jaarljkse bjdrage vrenden van de Besbosch worden. Gezen het groot aantal vrjwllgers dat n de Besbosch actef s (n totaal zjn er 5 vrjwllgersverengngen) kan voorzchtg geconcludeerd wordend at de betrokkenhed bj het gebed groot s. Dt bedt aanknopngspunten het oprchten van De vrenden van de Besbosch. 3 Vrjwllge bjdrage recreanten n de Besbosch: Recreateve voorzenngen de n de Besbosch of net daarbuten lggen profteren van het decor dat de Besbosch bedt. Va een alternateve maner wordt aan de recreant een bjdrage (gebedsfoo) gevraagd. In Lake Dstrct (Engeland) gebeurt dt met succes. In Nederland zjn nog geen voorbeelden bekend. 4 Crowdfundng: een laatste mogeljk voor het vergroten van geefgeld betreft crowdfundng. Dt model kenmerkt zch door de tegenprestate de her tegenover staat en s vooral geschkt voor het realseren van fnancerng van projecten en zjn mnder geschkt voor structurele kosten zoals onderhoud. Buck Consultants Internatonal 30

35 Op dt moment vnden er al verschllende ntateven plaats n de Besbosch wat betreft geefgeld. Een voorbeeld hervan s het beleef en geeffonds. Dergeljke ntateven moeten worden geoptmalseerde en worden geïncorporeerd n de neuwe organsate. Water Een belangrjke gebedspartner n de Besbosch s het Waterbedrjf Evdes. Met dre waterbekkens s zj één van de grondegenaren n het gebed. Het water van hushoudens n Zudwest Nederland (Rotterdam) wordt n de Besbosch gezuverd. Hoewel Evdes voor de waterzuverng net afhankeljk te zjn van de Besbosch, zou wel de samenwerkng moeten worden opgezocht. Herbj moet net gedacht worden aan een drecte afdracht van Evdes aan de Besbosch, maar just door bj de klanten van Evdes nadrukkeljk aan te geven dat het water ut de Besbosch komt en her een verdenmodel aan te koppelen. Een maner om dt te realseren s bjvoorbeeld het Besbosch waterabonnement. Klanten van Evdes kunnen er voor kezen dt abonnement af te sluten n plaats van een normaal abonnement. Het prncpe achter het waterabonnement s dat waterprjs met 0,01 per m 3 wordt verhoogd ten behoeve van de Besbosch. Een belangrjke randvoorwaarde van dt plan s een marketng en bewustwordngs-campagne om mensen ervan te laten doordrngen dat het water n de Besbosch wordt gezuverd Emsserechten Ut de gesprekken met de grotere ondernemngen bljkt dat zj op verschllende terrenen de Besbosch onderdeel kunnen laten zjn van hun beled. Dt kan gaan om sponsorng, waarbj het bedrjf zch dentfceert aan de Besbosch. Op deze maner kan de Besbosch een bjdrage leveren aan het MVO beled. Echter bedrjven zen ook economsche kansen ten aanzen van de Besbosch. Het Havenschap Moerdjk bjvoorbeeld s op zoek naar extra mleurumte om ut te kunnen breden. Inden mogeljk s zj bered deze mleurumte n de vorm van rechten te kopen van de Besbosch. Een zelfde voorbeeld betreft het verkopen van CO 2 of stkstofrechten. Om dt allemaal een plaats te geven s het dee geopperd een coöperate op te rchten waarn deze bedrjven vertegenwoordgd zjn. Energe (bomassa) In de Besbosch worden grote kansen gezen voor energe ontwkkelngen (wnd, water en Bomassa). Bj wnd kan gedacht worden aan het plaatsen van wndmolens. Echter er worden vooral kansen gezen voor bobased economy. Dt kan betrekkng hebben op het verstokken van bomassa om zodoende energe te wnnen, maar ook op het verbouwen van grondstoffen (gewassen) van de bobased economy. In eerste nstante kan gedacht worden aan het verwerken van groenafval ut de Besbosch tot compost, maar ook aan het vergsten van bomassa n (klene (mobele)) bomassa centrales waarmee de geproduceerde energe gebrukt kan worden om bedrjven/hushoudens weer van energe te voorzen, bjvoorbeeld voor de verschllende bezoekerscentra. RGV n Gelderland heeft dt onlangs als plot utgevoerd. Buck Consultants Internatonal 31

36 Tekstbox: Benutten en vergroten hoeveelhed oogstbare bomassa Het benutten en vergroten van de hoeveelhed oogstbare bomassa ut het landschap s ets waar veel partjen mee bezg zjn. Tot nu toe werd bomassa vooral ngezet voor warmteopwekkng door verbrandng. Dt s een relatef laagwaardge toepassng. Om bomassa rendabel te kunnen krjgen, s een zo hoogwaardg mogeljke toepassng gewenst. Hermee wordt het voor terrenegenaren rendabeler om over te gaan tot het oogsten en gebruken van bomassa. Als proef wordt door RGV op een van hun recreategebeden een nstallate voor bovergassng geplaatst. Als brandstof kunnen er houtsnppers, gras, zaagsel en koffedk n. Door de verbrandng wordt elektrctet opgewekt. De plot behelst het toepassen van klenschalge decentrale bomassavergassng als duurzame bron van energe op landgoederen en andere landeljk gestueerde klene bedrjven. Het experment moet bjdragen aan de verduurzamng van de maatschappj op korte en lange termjn. Het s een goede maner om verduurzamng van onze econome te versnellen en hervan te profteren, maar ook de afhankeljkhed van externe energebronnen te verklenen Bron: RGV Behalve het vergsten van bomassa voor lokale energeproducte. De ontpolderng van de Noordwaard (Rumte voor de rveren) bedt mogeljk kansen om dt gebed n te rchten als productelocate voor grondstoffen voor de bobased economy. End 2015 s het project gereed en wordt het gebed opgeleverd. In totaal gaat het om een gebed van crca ha, waarvan crca van bnnendjks wordt ontwkkeld naar butendjks. Na opleverng bljft daarvan over: Ongeveer 600 ha wat terug komt n partculer bezt en/of n pacht wordt utgegeven door RVOB voor gebruk als landbouwgebed/agrarsche functe (met dto pachtprjzen). Dt gebed s nagenoeg altjd droog, behalve eens n de zoveel jaar als er echt hoog water s. Een X aantal klometers kade, n beheer van Waterschappen. Crca 270 ha (twee polders: Kroon en De Zalm) de n de zomermaanden meestal droog zjn en n de wnter overlopen. Deze worden n pacht utgegeven door het RVOB voor agrarsch met waarde (bjvoorbeeld vee met grasvegetate). Het restant, ongeveer 800/900 ha, s bestemd als doorstroomgebed, waar getjdenwerkng jaarrond vrj spel heeft. Daar gelden heel specfeke bepalngen. Bestemmng s grotendeels natuur en water. Vegetate mag n het grootste deel van het gebed noot hoger zjn dan 30 cm, n het bjzonder n het hoogwater sezoen. De nrchtng (o.a. krekenpatroon etc.) lgt helemaal vast. Het doorstroomgebed bljft n handen van RWS, maar zal het onderhoud en beheer Europees aanbesteden (2014). In essente maakt elk goed dee kans, mts de prjs ook goed s. Crtera zjn nog net bekend c.q. nog net openbaar dus dat geeft geen houvast. Voorwaarden n eder geval: moet passen bj het nrchtngsplan en de bestemmng en het kostenplaatje goed zjn. Mogeljk bestaan er kansen om het onderhoud en beheer te koppelen aan bomassa producte, maar ook aan de gebedsontwkkelng rondom Noordwaard. Gezen de grote onzekerheden s het op dt moment nog net mogeljk om her opbrengsten aan te koppelen. Het s echter wel zaak dat acte ondernomen wordt om de kansen ten aanzen van dt overstromngsgebed nzchteljk te maken en mogeljk te verzlveren. Buck Consultants Internatonal 32

37 Focus op kerntaken Hoewel er reeds een brede doorlchtng van de begrotng plaats gevonden heeft, lggen er wellcht nog mogeljkheden voor kostenbesparende maatregelen. Dt betekent net per defnte bezungen op utgaven, maar just de kerntaken van het Parkschap heroverwegen en zch daarop te rchten. Een overwegng kan zjn dat het Parkschap zch alleen rcht op het de ondergrond van het park (toezcht, onderhoud en beheer, recreateve nfra en voorzenngen) en recreateve actvteten utbesteed aan ondernemers. Het Parkschap bljft alleen verantwoordeljk voor de ondergrond en de (recreateve) nfrastructuur. De onderstaande fguur geeft dt vsueel weer. Door de recreateve actvteten ut te besteden kunnen kosten worden bespaard en opbrengsten gegenereerd. Herdoor snjdt het mes aan twee kanten. Een goed voorbeeld van taken de mogeljk utbesteed kan worden aan ondernemers s de explotate van de Halve Maan en de Sterlng. Deze s nu negatef. Door de explotate van de rondvaartboten ut te besteden aan een ondernemer hoeft het Parkschap net op te draaen voor de verlezen en kunnen kosten worden bespaard. Fguur 3.3 Focus op kerntaken Bron: BCI, 2013 Overzcht van het verdenpotenteel Op bass van de bovenstaande potentele verdenconcepten zjn n bjlage 3 n detal utgewerkt. Op bass van verschllende aannames s het verdenpotenteel bepaald. Het gaat dus om een eerste ndcate. Het verdenpotenteel per maatregel, zoals aangegeven n de tabel, betreft de netto-opbrengst. Bj het bepalen van het verdenpotenteel per maatregel s gecorrgeerd voor de kosten de gemaakt moeten worden om deze te kunnen mplementeren. Tabel 3.1 Eerste ndcate van het verdenpotenteel NP de Besbosch Verdenmodel Recreate (va concesse) Concesses Recreate-arken Arrangementen bj recreate-ark Opbrengst ndcate (per jaar)* ** Buck Consultants Internatonal 33

38 Verdenmodel Gebruker betaalt Natuurbjdrage automoblsten Vaantjes plezervaart o Vrjwllg o Verplcht Entree heffen Besbosch eland*** Geefgeld Bedrjfsvrenden (bj 95 vrenden) Vrenden van Natuurfoo (vrjwllge bjdrage bezoekers horeca) Crowdfundng Opbrengst ndcate (per jaar)* Projectafhankeljk Water Emsserechten Energe (Bobased Economy) Nog nader te onderzoek Focus op kerntaken * De opbrengst ndcate geeft het verdenpotenteel weer utgaande van de gebrukte aannames. Door wjzgngen n aannames kan het verdenpotenteel sterk fluctueren. ** Opbrengsten van één concesse. Afhankeljk van het aantal concesses kan dt bedrag toenemen. *** Sterk afhankeljk of er een rol s voor het Parkschap en/of Staatsbosbeheer n dt project. De bovenstaande tabel geeft een eerste overzcht van het verdenpotenteel van verschllende verdenmodellen. Het gaat om een eerste ndcate. Voor het bepalen van het potenteel s gebruk gemaakt van aannames en kengetallen. Bj nadere utwerkng n een concrete busnesscase kunnen pas echt utspraken worden gedaan over het werkeljke verdenpotenteel. De verdenmodellen n de bovenstaande tabel staan op zchzelf. Het totaalbedrag geeft het verdenpotenteel van alle herboven genoemde actvteten weer. Utwerkng van het verdenpotenteel van alle bovenstaande verdenmogeljkheden resulteert n een potentële opbrengst van enkele tonnen. Verdeelvraagstuk Het verdenpotenteel zoals beschreven n de vorge paragraaf heeft explcet betrekkng op de opbrengsten de met één van de verdenmodellen gerealseerd kunnen worden. Dt betekent dat er nog geen correcte s utgevoerd op de verdelng van de opbrengsten over het de gebedspartners n het park. Zoals eerder aangegeven moeten de gebedspartners gezamenljk overeenstemmng vnden over de afdracht aan het Natonaal Park/ het Parkschap. Uteraard zal de afdracht aan het Natonaal Park per maatregel op bass van onderlnge afspraken verschllen. Om een concreet voorbeeld te noemen. Op het Besboscheland (museum) wordt betaald parkeren ngevoerd. Gezamenljk met het Besboschmuseum moet afgesproken worden wat de afdracht s van de parkeernkomsten aan de neuwe organsate. Er ontstaat meer dudeljkhed omtrent het verdelngsvraagstuk, zodra meer dudeljkhed s over de organsate en de gezamenljke ambtes van de gebedspartners. Onderstaande fguur llustreert dat bj Buck Consultants Internatonal 34

39 sommge verdenmodellen net de volledge opbrengst ten goede komt aan het, maar ook een deel ten goede komt aan de egenaar (nner) bljft. Tabel 3.2 Voorbeelden hoe omgegaan kan worden met het verdelngsvraagstuk n de Besbosch Verdenconcept Verdenmodel We nt Recreate Gronden utgeven n erfpacht Grondegenaar Recreateconcesse Parkschap Aandeel naar Parkschap (voorstel) Volledge opbrengsten alleen op concesses (n erfpacht) op egen gronden 100% naar Parkschap Gebruker betaalt Natuurbjdrage automoblsten Vaantjes Entree Grondegenaren Explotant van het gebed 50% naar Parkschap en 50% naar grondegenaar Afdracht van de entreeprjs naar Parkschap Geefgeld Bedrjfsvrenden van de Besbosch Vrenden van de Besbosch Natuurfoo Crowdfundng Parkschap 100% van de opbrengsten komen ten goede aan het Parkschap Water Besbosch water Evdes nt, maar bjdrage wordt door Parkschap ontvangen Emsserechten Bobased economy Emsserechten t.b.v. utbredng Haven Moerdjk Opbrengsten ut bomassa Producte Bomassa Havenbedrjf nt, maar draagt af aan compenserende partj Grondegenaar / terrenbeherende partj 100% van het bedrag komt ten goede aan het Parkschap / de Besbosch 100% van de afdracht komt ten goede aan compenserende partj (Staatsbosbeheer of Parkschap) Deel van de opbrengsten komt ten goed aan de Besbosch. Meest logsch ljkt Staatsbosbeheer Focus op kern taken Afstoten recreateve actvteten Parkschap 100% komt ten goede aan Parkschap Bron: BCI, 2013 In de bovenstaande tabel wordt meer nzcht gegeven n het verdelngsvraagstuk ten aanzen van de verdenmodellen n de Besbosch. Ut de tabel bljkt dat een groot deel van de opbrengsten ut de verdenmodellen volledg ten goede komt aan de Besbosch, bjvoorbeeld opbrengsten ut geefgeld, emsserechten en een deel van de recreateopbrengsten. Opbrengsten ut maatregelen met betrekkng tot de gebruker betaalt komen net volledg ten goede aan de Besbosch. Logscherwjs komt ook een belangrjk deel van de opbrengsten van de maatregel ten goede aan de egenaar/explotant. De onderstaande fguur llustreert dt. Buck Consultants Internatonal 35

40 Fguur 3.4 van verdenmodelegenaar naar NP Bron: BCI, Van dentfceren van kansen naar nnen van Euro s Nu de verdenmogeljkheden en het verdenpotenteel van de Besbosch zjn geïdentfceerd en gekwantfceerd, moet de stap naar het verzlveren worden gemaakt. Dt s een complexe opgave. Elk verdenmodel s nameljk maatwerk. Bj het rekenen aan verdenmodellen (wat brengen ze op en n welk tempo) moet daarom worden bedacht dat veel van de modellen nog net n praktjk zjn gebracht en er dus ook sprake zal zjn van een expermentele fasen. Dat hoeft op zch geen belemmerng te vormen voor een succesvolle transformate, maar her dent wel rekenng mee te worden gehouden. Om nzcht te krjgen n het perspectef en hermee ook het opbrengstpotenteel, zjn alle verdenmogeljkheden utgewerkt n de verdenthermometer. De verdenthermometer geeft aan n welke fase het verdenmodel zch bevnd. De verdenmogeljkheden zjn beoordeeld op een aantal ndcatoren: Opbrengst potenteel (netto) Draagvlak Benodgde effort om te laten slagen Plannng (termjn van mplementate Aanpassen van de organsate Op de volgende pagna zjn de verdenthermometers van de verschllende verdenmogeljkheden weergegeven. Per verdenmodel wordt kort n gegaan op de fase waarn deze zch bevndt. Zodoende kan laaghangend frut worden geïdentfceerd. Op bass van fguur 3.5 kan geconcludeerd worden dat slechts voor één verdenmodel het lcht op groen staat, nameljk focus op kerntaken. Dt verdenmodel kan relatef snel worden opge- Buck Consultants Internatonal 36

41 pakt. Hoewel het verdenpotenteel net heel groot s, past het model bnnen de hudge organsate en kan relatef snel worden opgepakt. Daar komt bj dat een relatef beperkte nspannng relatef veel berekt kan worden. De andere verdenmodellen zjn mnder ver en vergen meer tjd, nspannng en draagvlak. Fguur 3.5 Verdenthermometer Besbosch Bron: BCI, 2013 Het opbrengstpotenteel van alle verdenmodellen vareert sterk. Herbj geldt hoe hoger het verwachte verdenpotenteel, des meer nspannng het kost om het te laten slagen. De maatregelen zoals de gebruker betaalt, kunnen weerstand krjgen van de bezoekers van de Besbosch. De argumentate achter deze maatregelen moeten goed gecommunceerd worden naar de bezoekers. Ook het Besbosch Waterabonnement levert veel op, maar vergt veel effort en s net drect toepasbaar (tjd). De verdenmodellen hebben over de hele lne draagvlak. Dt betekent net dat er voor elke maatregel bj alle gebedspartners draagvlak s, maar er s wat ons betreft voldoende draagvlak om de verdenmodellen gezamenljk met de betrokken stakeholders nader utwerken en te concretseren. Buck Consultants Internatonal 37

42 Het realseren van verdenmodellen vergt veel nspannng van alle gebedspartners. Met utzonderng van focus op kerntaken s de benodgde nspannng hoog. Er moet nog veel gebeuren om daadwerkeljk geld te verdenen. Dt kan varëren van het opzetten van een andere organsatestructuur (bjvoorbeeld voor het nnen van het geefgeld), tot het nvesteren n harde nfrastructuur (bjvoorbeeld parkeersystemen en RFID systemen voor de Vaantjes). Naast grote nspannng, vergt het mplementeren van neuwe verdenmodellen veel tjd (plannng). Deze tjd zt n het creëren van draagvlak, meenemen van stakeholders en het opzetten van een ander organsate. Daarnaast s het ook net reëel dat het volledge opbrengst potenteel van de verdenmodellen drect gerealseerd worden. Het kost bjvoorbeeld tjd (en ook effort) om een substantële groep vrenden van de Besbosch te krjgen. Herbj s het wel van belang dat vooraf doelstellngen geformuleerd worden ten aanzen van het beoogde resultaat (aantal vrenden, aantal waterabonnementen, etc.). Daarnaast s bjvoorbeeld het verdenmodel emsserechten afhankeljk van externe factor, zoals het utgftetempo van het nog te ontwkkelen haventerren. Om het verdenpotenteel optmaal te kunnen benutten voor de Besbosch moet een organsate worden opgetugd waardoor de nkomsten ook daadwerkeljk ten goede komen aan het Natonaal Park de Besbosch. In hoofdstuk 4 wordt utgebred ngegaan op de organsatemodellen de passen bj de verdenmodellen. 3.4 Verdenen kost tjd en gaat stap voor stap Wanneer alle verdenmodellen zoals beschreven n paragraaf 3.1 worden gerealseerd, dan levert dat een potenteel op van meerdere tonnen Euro s. Echter, dt s net van de één op de andere dag gerealseerd. Hervoor moet stap voor stap verschllende utdagngen (creëren draagvlak, opzetten organsate, etc.) worden aangegaan. Factoren de van belang bj zjn: Implementatetjd tjd de nodg s om een verdenmodel te mplementeren Optmalsatetjd tjd de nodg s om de nkomsten ut het model te maxmalseren De optelsom van bede factoren geeft de tjd (transfertjd) aan de noodzakeljk s om tot nkomstenmaxmalsate te komen. Fguur 3.6 geeft dt schematsch weer. Ook voor de Besbosch geldt dat net alle opbrengsten drect gerealseerd kunnen worden. Het s echter wel van belang dat de trajecten ten aanzen van de verdenmodellen wel opgestart moeten worden. Afhankeljk van de mplementate- en optmalsatetjd nemen de gerealseerde opbrengsten gedurende de tjd toe. Buck Consultants Internatonal 38

43 Fguur 3.6 Verdenen kost tjd Bron: BCI (2013) Buck Consultants Internatonal 39

44 Buck Consultants Internatonal 40

45 Hoofdstuk 4 Transte en mplementate 4.1 Van adves naar utvoerng Ut de bevndngen en utwerkngen tot nu toe bljkt een aantal zaken. Onderstaand benutten we de bevndngen: wat betekent dat -n potente- voor de Besbosch n termen van ambtes, fnancerng en organsate oftewel wat zjn de mplcates als een bepaalde weg voorwaarts wordt gekozen? In dt hoofdstuk wordt dudeljkhed gegeven over een aantal utgangspunten en vereste verdepngsslagen. We gaan n op: De koers en de stp aan de horzon (het gemeenschappeljk gedragen toekomstbeeld. De verden- en fnancerngsoptes de daarbj passen en -vooralsnog- kans van slagen hebben n het gebed de Besbosch. De organsatevorm(en) de daar goed c.q. het beste bj passen. De ambtes voor de Besbosch bljven overend De ambtes voor het Natonaal Park de Besbosch hoeven net te ljden onder een andere opzet van de organsate of het toelaten van andere functes. Beleefbare topnatuur vraagt om een dubbele nzet op het beschermen en toegankeljk maken van de Besbosch. De balans daartussen kan gebedsgercht worden ngevuld: sommge plekken n of net buten de Besbosch zjn geschkt (te maken) voor een ntensevere of andere nvullng dan tot op heden. De utdagng schult er uteraard n om de explotate van een (opbrengst genererende) neuwe functe deels ten goede te laten komen aan het gebed. Bjkomende opgave s het versterken van het profel van de Besbosch: er s nu nog veel Hollands en Brabants en dat heeft ook mpact op de belevng van het gebed door bezoekers en stakeholders. Eén Besbosch s belangrjk n het lcht van keuzes voor de toekomst. Delen van fnancële verantwoordeljkhed gaat gepaard met delen van nvloed De eerder beschreven scenaro s schetsen de hoeken van het speelveld en gaan prmar n op de dynamek van fnancerng en de waarde de natuur kan hebben, beden en de waarde de wj er aan toekennen. De hoeken van het veld zjn n prncpe net beïnvloedbaar, de bjbehorende busnessmodellen en nhoudeljke keuzes wel. Het s de zoektocht naar een robuuste en toekomstbestendge organsate en fnancerng van de (ambtes n) de Besbosch. Afhankeljk van de rchtng en de keuze zal varate ontstaan n de aard van de verdenoptes, de opbrengsten de dt kan genereren (voor het natonaal park) en de wjze van organsate. Buck Consultants Internatonal 41

46 Een keuze voor meer fnancerng vanut de markt (bedrjven, ondernemers, gebrukers) kan utslutend tot stand komen n een zakeljke omgevng waarn ook rumte wordt gecreëerd om geld te verdenen (of taken over te nemen). Dat betekent mplcet dat -op de plekken of de onderwerpen waar andere partjen aan zet zjn- de neuwe partners ook esen hebben en/of een zeker mate van nvloed en beslssngsbevoegdhed wllen hebben. Een gezonde busnesscase s mogeljk Gebleken s dat er meerdere verdenmodellen zjn de n prncpe tot een gezonde busness cases kunnen leden voor de lange termjn. Er zjn meerdere plannen en deeën de -op zchsnel kunnen worden toegepast en ook vanut de betrokkenen naar voren zjn gebracht. Voorbeelden hervan zjn de bekende varanten van betaald parkeren en het nvoeren van (vrjwllge) vaantjes voor de recreatevaart. Ook werken met concesses (edereen de gebruk maakt van het decor betaalt mee aan nstandhoudng daarvan) s een voorbeeld dat utwerkng verdent. Het ene dee s makkeljker en sneller utvoerbaar dan het andere. Er zjn dverse verdenmodellen voor de Besbosch de nteressant, passend en substanteel (n opbrengst) kunnen zjn, maar de wat betreft utwerkng en realsate meer tjd vergen. Bjvoorbeeld ten aanzen van planologsche voorwaarden (neuwe bestemmngen voor deelgebeden) en het vnden van een partner/ntatefnemer (met een solde busnesscase), maar ook vanwege de jurdsche en/of organsatorsche consequentes. Met andere woorden: de nsprerende kansen en mogeljkheden zjn net van vandaag op morgen geregeld, er s transfertjd nodg. Een schets van een redeljk reële route: n 2013 wordt de bass gelegd voor de neuwe Besbosch: de stp aan de horzon wordt. Daarna worden vervolgstappen genomen het toekomstbeeld te realseren en om A) de organsate aan te passen (waar nodg) en B) partners te zoeken voor dverse verdenconstructes voor de Besbosch. Voor de vervolgstappen (het realseren van het voorkeursscenaro) wordt een transfertjd afgesproken n tjd, mddelen en capactet. De transferclub heeft een afgebakende en afrekenbare opdracht om het voorkeursscenaro te realseren. Bouwstenen voor de organsate de het moet gaan doen In dt hoofdstuk verschuft het zwaartepunt rchtng optes voor mplementate en de wjze van organseren. We werken het mplementateplan ut n de onderdelen organsateadves, nstrumentarum en bjpassende verdenmodellen. We gaan va het beschrjven van bouwstenen naar een mplementateplan door twee organsatevaranten ut te werken. De bouwstenen gaan n op: Fnancerng. Taken en verantwoordeljkheden. Organsatestructuur, werkwjze en governancestructuur. Stappenplan en actes. Afsprakenkader c.q. jurdsch kader. Buck Consultants Internatonal 42

47 Doorgaan op de hudge weg s geen logsche opte. Hervoor verandert het speelveld te veel (rollen van betrokken partjen en beschkbare publeke mddelen), de partcpatesamenlevng wordt gelanceerd en kan op meerdere maneren kan worden geïnterpreteerd en utgewerkt en gemeenten kampen met bezungngsvragen de de bjdragen aan de gemeenschappeljke regelng onder druk zetten. Tegeljkertjd bljven de onderhoud- en beheerkosten wél op nveau, schroeven Rjk en provnce bjdragen terug en s er behoefte aan meer bestuurljke effcënte en daadkracht en een meer gebedsgerchte en ontwkkelngsgerchte aanpak. De volgende twee bass modellen zjn (na overleg n de begeledngscommsse) nader utgewerkt: Parkschap Neuwe Stjl als concretserng van een combnate van scenaro s Publek/Beschermen en Publek/Benutten 8. Verzelfstandgde Besbosch-organsate als concretserng van een combnate van scenaro s Publek/Beschermen en Prvaat/Benutten. De achterlggende gedachte daarbj s dat er altjd een vorm van beschermng van natuurwaarden n de neuwe werkvorm/organsate van de Besbosch overend bljft, maar dat met name het element benutten op verschllende maner kan worden utgewerkt: ntensef of mnder ntensef, pro-actef of passef, publek of just prvaat. De prncpële keuzes gaan over: wat doen we zelf en waarvoor zjn andere partjen aan zet, met specfeke competentes en met alle bjbehorende consequentes? De 0-stuate s de hudge organsate, de wordt n de volgende paragraaf kort geschetst. Daarna schetsen de doelen van de toekomstge organsate en schetsen we de twee varanten. In paragraaf 4.6 gaan we n op de transte en de te nemen stappen rchtng mplementate. 4.2 Typerng hudge organsate Het Parkschap Natonaal Park De Besbosch s formeel opgercht op 1 januar De taken van het Parkschap rchten zch op de ontwkkelng van het Natonaal Park De Besbosch op het terren van natuur, recreate en toersme. De organsate s het resultaat van een fuse tussen dverse natuur- en recreateschappen n Zud-Holland en Noord-Brabant (Gemeenschappeljke Regelng). Het Parkschap wordt aangestuurd door de Bestuurscommsse, waarn ook Staatsbosbeheer deelneemt. Bestuurljk vertegenwoordgd zjn de wethouders van Dordrecht, Drmmelen, Sledrecht en Werkendam, gedeputeerden van de provnces Noord- Brabant en Zud-Holland en Staatsbosbeheer. De Bestuurscommsse wordt geled door een onafhankeljk voorztter. 8 Verwjzng naar de scenaro s ut hoofdstuk 2 en bjlage 1 Buck Consultants Internatonal 43

48 De werkorgansate van het Parkschap bestaat ut medewerkers ut de deelnemende organsates, met één drecteur. Het Parkschap werkt met zoveel mogeljk organsates samen om de Besbosch te versterken als natuur- en recreategebed voor nwoners ut de rego en voor toersten, met behoud van de grote natuurwaarde. De samenwerkng s utgebouwd met o.a. ondernemers, belangenorgansates en andere rego's en natuurparken. Uteraard s er een hechte en onlosmakeljke relate met Staatsbosbeheer. Volgens de ste van het Parkschap dateert de eerste terrenaankoop van Staatsbosbeheer n het Natonaal Park al van Recentere aankopen zjn onder andere polder De Dood, de Hengstpolder en de Marapolder. Het grondbezt van Staatsbosbeheer beslaat nu zo'n hectare, dus rum 80 procent van het Natonaal Park De Besbosch. Staatsbosbeheer heeft een breed taken- en actvtetenpakket, varërend van utvoerng van broedvogelnventarsates en watervogeltellngen, utgfte van pacht, het regelen van de waterstanden n een aantal polders, maar ook terrenonderhoud en het maken van bestekken en de opslag van natuurwetenschappeljke gegevens. Ook voorlchtng geven en het organseren van open dagen, publeksexcurses en dverse schoolprogramma s maken deel ut van de actvteten van Staatsbosbeheer. De utvoerng van de taken van het Parkschap s verankerd n de Gemeenschappeljke Regelng, de bepalngen bevat over o.a. bestuursorganen, personeel, taken en bevoegdheden, fnancën, jaarplannen en toe- en uttredng. Het Parkschap opereert met een begrotng van rum 3 mljoen. De begrotng van Staatsbosbeheer (afgeled voor de Besbosch) bedraagt crca 1,2 mljoen. Het bestedngenplan voor het Natonaal Park (à ) s -n fnancële zn- onderdeel van de begrotng van het Parkschap. De baten van het Parkschap komen vooral voort ut de deelnemersbjdragen, opbrengsten van recreateve voorzenngen en subsdes. Er s grote spredng n de bjdragen van deelnemers: varërend van tot bjna 1 mljoen. 4.3 Doelen toekomstge organsate Het s geen doel op zch om de organsate te verneuwen of veranderen. In de nledng s al geschetst dat er sprake s van meerdere aanledngen en ontwkkelngen de bjdragen aan de vraag of en wat onder de loep moeten worden genomen, om de ambtes van de Besbosch duurzaam te realseren. Voordat de stap rchtng reorgansate n welke zn dan ook kan worden gezet, s wenseljk om zowel partners/stakeholders n beeld te hebben (nclusef eventuele toekomstge partners) als hun doelen en ambtes bespreekbaar te maken. Dat kan gaan over nhoudeljke doelen, fnancële doelen en over bestuurljke/organsatorsche doelen. Onderstaand schema schetst een (voorlopg) overzcht van de doelen, de voor de toekomstge organsate c.q. werkwjze n de Besbosch relevant zjn. Buck Consultants Internatonal 44

49 Fguur 4.1 Doelen n relate tot werkwjze en/of organsate Inhoudeljk Ambtes Besbosch Beleefbare Topnatuur toekomstvast realseren en optmaal faclteren Opereren bnnen de kaders en opgaven van Natura 2000 Doelen publeke partners realseren, n relate tot het beschermen van natuur en het voorzen n recreateve voorzenngen en behoeften Garanderen beschkbaarhed, berekbaarhed en toegankeljkhed van (delen van) het gebed voor een breed publek Sterkere aanslutng zoeken bj marktvraag Fnanceel Optmale kostenbeheersng (zowel n het veld als n de organsate/overhead & apparaat) Kosteneffcënte en effecteve organsate Transparante begrotng, gercht op het gebed Natonaal Park De Besbosch Versterken fnancële zelfstandghed, verklenen afhankeljkhed van publeke mddelen en subsdes Vergroten rumte voor ondernemerschap Interesse wekken van (meer) prvate fnancers Vergroten opbrengsten de ten goede komen aan het gebed Beperken (fnancële) rsco s Bestuurljk & organsatorsch Daadkrachtge organsate, professoneel en met gezag c.q. beslssngsbevoegdheden Optmaal bestuurljk draagvlak en vertrouwen Contnuïtet n de organsate Grote flexbltet (om n te kunnen spelen op veranderngen en ontwkkelngen n de omgevng) Flexbel ngercht en gereed voor neuwe samenwerkngen (n suborgansates of andere samenwerkngsverbanden) Herkenbaar zjn voor doelgroepen en samenwerkngspartners Gedurende het traject s de keuze gemaakt twee varanten ut te werken voor NP De Besbosch. De essente van de varanten komt neer op zelf doen of laten doen van alle optes voor benutten. Zelf doen werken we ut als een egen verzelfstandgde organsate. Laten doen s de varant van een Parkschap Neuwe Stjl, waar ander (en meer) dan nu de focus op de prmare taken wordt gecombneerd met concesses en andere werkvormen voor utbesteden van netprmare actvteten. De bovengenoemde doelen zjn een eerste aanzet de voortkomen ut het hudge lopende onderzoek. In de praktjk moeten dergeljke (en eventuele andere) vragen explcet worden gesteld door en aan de betrokken (bestuurljke) partjen. Wat wllen zj bereken met het gebed en wat zjn voor hen de bepalende randvoorwaarden voor de organsate de dat moet doen c.q. faclteren? Behalve de doelen hanteren we een aantal crtera om de twee varanten vorm te geven. De crtera sptsen zch toe op realseerbaarhed en draagvlak, relate tot kerntaken en waarborg Buck Consultants Internatonal 45

50 voor de contnuïtet daarvan, mogeljkheden om optmaal gebruk te maken van de marktpotente van de Besbosch en de potentële effcency van de bedrjfsorgansate. Commtment van Staatsbosbeheer s eveneens een belangrjke succesvoorwaarde voor de toekomstge werkwjze. 4.4 Parkschap Neuwe Stjl Het Parkschap Neuwe Stjl (P-NS) lgt relatef dcht tegen de hudge organsatevorm aan. De essente bljft overend: een publeke organsate, met een publeke verantwoordeljkhed. De focus lgt op optmalseren: op een aantal onderdelen wordt de organsate transparanter, herkenbaarder en professoneler. De kern van P-NS s rege en focus. De kernspelers daarn zjn de belangrjke stakeholders n het gebed. In essente gaat het dan om de hudge partcpanten n de Gemeenschappeljke Regelng (de gemeenten Dordrecht, Drmmelen, Sledrecht en Werkendam, de provnces Zud-Holland en Noord-Brabant), Staatsbosbeheer en (veel meer dan nu) het Besboschmuseum 9. De Gemeenschappeljke Regelng (GR) bljft bestaan, maar verbeterpunten n de praktjk van de organsate en utvoerng worden opgepakt. Dat betekent onder andere modernserng van de GR. De concrete nvullng daarvan s nader te bepalen, maar de opgave s te komen tot een werkvorm en jurdsche status daarvoor de recht doet aan de geformuleerde doelen. Bjvoorbeeld flexbel, met gedelegeerde bevoegdheden en met professoneel bestuur gercht op de duurzame toekomst van de Besbosch. Centrale opgaven van het P-NS schulen n het enerzjds nastreven van de ambtes voor het gebed en het anderzjds voorzen n de prmare taken van de publeke partjen (ten aanzen van recreate en natuur). In de utwerkng van het P-NS heeft dat mpact op het takenpakket: er s een sterkere focus op het prmare takenpakket (kerntaak), gepaard gaand met rege n de vorm van afspraken en zakeljke relates met (commercële) marktpartjen de de overge actvteten en voorzenngen (mogen) oppakken en exploteren. Deze verneuwng heeft consequentes voor de begrotng en het apparaat. De organsate gaat meer terug naar haar oorsprong als publeke organsate met publeke taak, maar wel n een egentjdse settng waarn overhedsfnancerng net vanzelfsprekend s en partjen met elkaar samenwerken op bass van zakeljke overeenkomsten (ook al gaat het om goede doelen, zakeljk en transparant moet het altjd zjn). 9 In de hudge stuate s het Besboschmuseum een regelmatge gesprekspartner en deelnemer n o.a. het Overlegorgaan. Echte acteve betrokkenhed en samen optrekken n relate tot de grotere scope (de hele Besbosch) en de ambtes n het gebed s tot op heden mnmaal. Gezen de ontwkkelngen en plannen op het eland, s de stuate egenljk net langer gewenst en logsch: het Besboschmuseum en de Besbosch (NP, Parkschap, SBB) kunnen samen optrekken om het decor én de ambtes overend te houden en te realseren. Buck Consultants Internatonal 46

51 Doel van het P-NS zal zjn het behartgen en beschermen van de publeke belangen van de deelnemers (n de GR) op de thema s recreate en toersme, met beschermng van de natuurljke en landschappeljke karakter van het gebed c.q. Natonaal Park De Besbosch. De taken de daarbj (kunnen) horen, zjn: ontwkkelng en effcënte utvoerng van gemeenschappeljk beled (vse, ambtes, doelen) en de utvoerng daarvan; aanspreekpunt en spn n het web van het netwerk van Besboschpartners, n de zn een belangrjke communcateve en faclterende taak; loket voor vragen van partners en ntatefnemers n de Besbosch ontwkkelng, beheer en onderhoud van routes, vaarwegen en voorzenngen voor recreateve toervaart; ontwkkelng, beheer en onderhoud van routes & paden voor fetsers en wandelaars De ontwkkelng en het beheer/onderhoud van (dag)recreatevoorzenngen n de Besbosch vervalt ut het takenpakket: deze voorzenngen (denk aan bezoekerscentra met horeca, rondvaarten, verbljfsrecreate en kanoverhuur) wordt net langer n beheer van het P-NS gedaan maar utbesteed n de vorm van concesses of andersoortge zakeljke overeenkomsten. Bezoekerscentrum en alle posten daaronder vervallen van de begrotng, zowel n kosten als n opbrengsten. De verantwoordeljkhed voor paden, vaarwegen en routes (de ondergrond ) bljft overend. Of dt n egen beheer plaatsvndt, aan SBB wordt utbesteed of extern nog kosteneffcënter kan worden weg gezet s een punt van latere zorg. De verantwoordeljkhed bljft bj P-NS. Alles wat op de ondergrond plaatsvndt (excurses, bezoekerscentra, museum, rondvaarten, verhuur, safar s, et cetera) wordt bnnen de context van zakeljke afspraken (bjvoorbeeld concesses) utbesteed. Neuwe voorzenngen worden bjvoorbeeld n de vorm van een prjsvraag utgezet, bestaande voorzenngen worden ut handen gedaan (hoe preces s nader te bepalen, evenals de kosten en utendeljke opbrengsten daarvan). Personele capactet moet onder de loep worden genomen n de neuwe P-NS: de vereste competentes verschllen van de hudge opzet. Een zekere verzakeljkng moet worden doorgemaakt en de organsate heeft een belangrjke taak als loket, regsseur en netwerker. Crtera Score P-NS Draagvlak bj bestaande organsate/bestuurders + Draagvlak bj Staatsbosbeheer + Realseerbaarhed + Contnuïtet kerntaken (recreate, natuur, toegankeljkhed) geborgd ++ Mogeljkheden om commercële actvteten ut te voeren 0 Mogeljkheden om bj te sturen c.q. flexbltet ++ Mogeljkheden voor effcënte bedrjfsmatge utvoerng taken 0 Buck Consultants Internatonal 47

52 4.5 Besbosch Zelfstandg In deze tweede varant gaan we rchtng en zelfstandge utvoerngsorgansate. Een potenteel pad s een zelfstandge organsate waarn de hudge Parkschap-deelnemers en Staatsbosbeheer (geljkwaardg?) partcperen n de constructe, bjvoorbeeld als aandeelhouder of n een raad van commssarssen. Er zjn dverse rechtsvormen denkbaar voor een zelfstandge organsate. We beschrjven de dre meest relevante. De defnte van een BV s (conform het Burgerljk Wetboek) een rechtspersoon met een n aandelen verdeeld maatschappeljk kaptaal ( ), de aandelen zjn net vrj overdraagbaar. Verplchtngen van aandeelhouders worden vastgelegd n de statuten. Bevoegdheden hebben onder meer betrekkng op recht op wnstutkerng en stemrecht. Twee verplchte organen zjn de aandeelhoudersvergaderng en het bestuur en grotere BV s hebben ook een Raad van Commssarssen (als toezchthouder). Een coöperate s een bjzondere (en nu zeer actuele) vorm van een verengng. In essente komt een coöperate op voor de materële belangen van de leden door overeenkomsten met hen af te sluten. De grond voor samenwerkng s het ldmaatschap (bj een BV s dat de kaptaaldeelname). Stchtngen komen veel voor n de non-proft sector. Een stchtng wordt opgercht met een notarële akte waarn naam, doel en vestgngsplaats van de stchtng worden benoemd. De stchtng wordt ook ngeschreven bj de Kamer van Koophandel. Utgangspunt van een stchtng s een bepaald doel te wllen realseren. Stchtngen mogen wnst maken, maar de net utdelen aan de bestuurders of andere aan de stchtng geleerde functonarssen. Een stchtng heeft geen leden, wel contrbuanten (maar zonder zeggenschap). Een Raad van Toezcht of Raad van Commssarssen s net verplcht. Een stchtng de een ondernemng (o.a. deelname aan economsch verkeer) n stand houdt, s belastngplchtg. Wat betreft fscale verplchtngen: voor organsate de het algemeen nut beogen s er de ANBI-status. Gften zjn net belastngplchtg of aftrekbaar. De organsate moet dan voor meer dan 90% het algemeen belang denen, geen wnstoogmerk hebben en net meer vermogen aanhouden dan nodg s voor de contnuïtet van de actvteten. Hoe geschkt zjn deze typen organsates als we kjken naar een aantal kenmerken van de Besbosch als omgevng met bepaalde (publeke) taken en doelen? BV Coöperate Stchtng Maatschappeljk doel 0/- 0/- ++ (doel s wnst) (doel s wnst) Fnancerng deels va subsdes (geen subsde) (geen subsde) Werken met vrjwllgers?? ++ (lastg) (lastg) ANBI-status gewenst Faclteren ondernemerschap /- (verles subsde) Buck Consultants Internatonal 48

53 Onderstaand worden dre voorbeelden utgewerkt: een stchtng (analoge Hoge Veluwe), een coöperate (Randmeren) en de BV (RGV). Natonaal Park De Hoge Veluwe s georganseerd n een stchtng: de Stchtng Het Natonaal Park De Hoge Veluwe. De Hoge Veluwe s een partculer grondbezt. Msse van de Stchtng s het duurzaam n stand houden van het erfgoed van het echtpaar Kröller-Müller. Doelstellngen zjn voorts: het park als natuurmonument behouden en bezoekers laten geneten van natuur en cultuur. Randvoorwaarde s dat het besturen en beheren plaatsvndt n zelfstandghed en fnancële onafhankeljkhed. De organsate bestaat ut rum 52 fte, met een verkoppg management team. Voor toezcht en adves wordt de organsate geflankeerd door een Raad van Adves (zes leden), een Raad van Commssarssen (twntg leden) en een Advescommsse Natuurbeheer (vjf leden en dverse werkgroepen). Daarnaast zjn bjna 500 vrjwllgers actef betrokken bj het Natonaal Park, va de Vrenden van de Hoge Veluwe en va de ANWB. De Stchtng heeft het ANBI-keurmerk: donateurs dragen geen belastng af over gften, perodeke schenkngen, erfstellng, e.d. De Raad van Toezcht van Stchtng Het Natonale Park De Hoge Veluwe zet toe op de bestedng van de bjdragen. De explotaterekenng heeft een omvang van crca 5,4 mln. Van de totale opbrengsten wordt rum 70% (meer dan 3,9 mln.) gegenereerd door betalende bezoekers. Vanwege het gesloten karakter van het NP (entree) komt de Hoge Veluwe net n aanmerkng voor SNL-bjdragen. De stchtng maakt weng gebruk van subsdes. De Stchtng zag n 2012 een slechter resultaat dan n voorgaande jaren. Mnder bezoekers, meer (verleende) kortngen en mnder horeca-omzet (en daardoor mnder opbrengst pacht en huur) drukten de resultaten. Alternatef s een BV of holdng met meerdere BV s. Ter llustrate de verzelfstandge Gelderse recreateschappen, tegenwoordg actef onder de naam RGV. RGV s georganseerd als een Holdng met daaronder meerdere BV s voor verschllende actvteten. De holdng heeft 23 aandeelhouders: voormalge deelnemers n de Gemeenschappeljke Regelngen van de recreateschappen. De BV s zjn gercht op de kerntaak (exploteren recreatevoorzenngen) of erop gercht deze te ondersteunen (bjvoorbeeld door va andere verdenmodellen). De utvoerngsorgansate staat onder toezcht van een Raad van Commssarssen. De utvoerngsorgansate heeft crca 45 fte n denst. RGV s een bedrjfsmatge duurzame aanbeden van recreatevoorzenngen (met groen als decor) voor een breed publek. RGV exploteert grondgebonden explotates om een bjdrage te leveren aan leefbaarhed en recreatebehoeften. Op haar webste noemt RGV de volgende doelstellngen: Maatschappeljk verantwoord ondernemen, met oog voor de omgevng, duurzaamhed, maatschappeljke doelen en evenwchtge belangenbehartgng. Rekenng houden met de belangen van stakeholders (gebrukers/recreanten, ondernemers, personeel, aandeelhouders, omwonenden, etc.). Het product staat centraal, te weten laagdrempelge dagrecreate voor een breed publek n een groene en waterrjke omgevng. Daar hoort bj het laten exploteren van attractes en actvteten door derden. De voorzenngen moet egentjds en kwaltatef hoogwaardg zjn. Aandeelhouders (maatschappeljk) rendement beden. Streven naar langdurge relates en n het streven naar wnst de prncpes van vrj ondernemerschap omarmen. RGV staat garant voor ntegrtet en eerljkhed. De wnstdoelstellng van RGV s essenteel voor de contnuïtet van het bedrjf, n de zn van vereste nvesterngen en ontwkkelngen en het bouwen van voldoende (fnancële) reserves. Buck Consultants Internatonal 49

54 In 2012 ontvng RGV n al haar recreategebeden crca 3,5 mljoen bezoekers. De opbrengsten van de actvteten n het kader van de kerntaken (parkeergelden, pacht, huur, egen explotates) bedroegen n 2012 crca 5,9 mln. Het operatoneel resultaat n 2012 s negatef (crca 0,5 mln.), maar het netto resultaat van RGV bedraagt rum 2,2 mln. (opbrengst vermogensbeheer). Met andere woorden: de recreateve actvteten zjn (nu of nog) net wnstgevend, dankzj het belegd vermogen van RGV (de brudsschat bj ontmantelng GR) draat het bedrjf een postef resultaat. Bj de Randmeren s recent een coöperate opgercht. Onderstaand llustratef hoe dat werkt en s aangepakt. De Randmeren grenzen aan 16 gemeenten ut vjf provnces en worden nu nog door een Natuur- en Recreateschap beheerd. Per 2014 gaan deze gemeenten een coöperate Randmeren vormen. Het ldmaatschap van de coöperate en de bjdrage per gemeente hangt af van het belang van de gemeente bj de Randmeren. Dt loopt van groot va matg tot gerng. De drecte aanledng van de coöperatevormng was de slechte waterkwaltet n de Randmeren en de gevolgen voor natuur en recreate. Daarnaast zjn fnancële effcencyvoordelen een belangrjke drjfveer. Door de samenwerkng n het Randmeerverband te verbreden kunnen toerstsche potentes beter worden benut en de natuurwaarden beter worden bedend. Voor natonale en nternatonale aantrekkngskracht s het wenseljk het hele Randmerengebed als één toerstsche watersportrego te profleren en te promoten, vergeljkbaar met de Frese meren. Beheer van de aanlegplaatsen kan ook beter n gezamenljk verband worden georganseerd ten behoeve schaalvoordelen en om het servce- en onderhoudsnveau over het gebed geljk te trekken. Gezamenljk maaen scheelt vergunnng- en aanbestedngsprocedures en kosten. Een coöperate s volgens de gemeenten de meest toepasseljke organsatevorm, omdat naast overheden ook andere partjen, waaronder de watersportsector kunnen toetreden. Dt s wenseljk omdat het maaen van waterplanten en het onderhoud aan de passantenaanlegstegers evengoed n het belang van de watersportsector s. De jaarljkse begrotng lgt rond de De baten worden voor ongeveer de helft gevormd door de bjdragen van de gezamenljke Randmeergemeenten, voor een derde ut rentebaten van het resterend IIVR-budget (Integrale Inrchtng Veluwe Randmeren) en voor de rest ut een watersportbjdrage van de gebrukers van de Randmeren. In de Besbosch zou het plaatje er bjvoorbeeld als volgt kunnen utzen: Afdracht aan coöperate Staatsbosbeheer Ondernemers Gemeenten Provnce NB en ZH Coöperate NP Besbosch (ambtes/doelstellngen) Waterschap Taken verantwoordeljkheden coöperate Beheer & toezcht Marketng & brandng Educate Onderzoek Beheer Infrastructuur Afsprakenkader Buck Consultants Internatonal 50

55 Verzelfstandgng van Parkschap De Besbosch kan egenljk alleen als Staatsbosbeheer ook aan boord s n de neuwe organsate: de hele operate van de Besbosch, nclusef explotate van voorzenngen, wordt één geheel. Crtera Score BB Zelfstandg Draagvlak bj bestaande organsate/bestuurders + (bestuurders neuwsgerg ) Draagvlak bj Staatsbosbeheer - Realseerbaarhed 0/+ (opheffen GR kost geld) Contnuïtet kerntaken (recreate, natuur, toegankeljkhed) geborgd +/++ (stchtng meer dan BV) Mogeljkheden om commercële actvteten ut te voeren? (BV zeker, stchtng lastger) Mogeljkheden om bj te sturen c.q. flexbltet + (AvA, RvT, RvC, e.d.) Mogeljkheden voor effcënte bedrjfsmatge utvoerng taken ++ Voordelen van een stchtngsvorm zjn onder andere het goede mago (zeker bj ANBI), het eventueel bljvend n aanmerkng komen voor subsdes, mogeljke vrjstellng van vennootschapsbelastng en de vrje nvullng. Het voorbeeld van de Hoge Veluwe laat zen, dat ook een stchtng zonder (of met beperkte) subsde en mét ondernemerschap kan: de horeca e.d. zjn utbesteed. Een belangrjk nadeel s dat geen c.q. beperkt vermogen mag worden opgebouwd. De overwegng tussen de rechtsvormen s allesbehalve zwart-wt. Belangrjkste tegenstellngen ztten n de afwegngen tussen maatschappeljke doelen, mago en bjvoorbeeld ANBI-status enerzjds en het stmuleren en ntroduceren van (meer) ondernemerschap n de Besbosch. In onderstaande tabel zetten we de twee varanten (en de dre subvaranten) op een rj, met hun mpact op de n 4.1 genoemde elementen. Tabel 4.1 Rechtsvormen en bouwstenen Fnancerng Taken/ verantwoordeljkheden Organsatestructuur P-NS Vergeljkbare fnancële stuate, effcënter besteden GR bljft Begrotngen SBB en PS bljven separaat Transparante vergroten Commercële actvteten afstoten (opbrengsten) Idem als nu In grote ljnen dem als nu Zelfstandg BV Coöperate Stchtng Opheffen GR kaptaal nbrengen n BV (aandelen) Wnstoogmerk, gekoppeld aan msse en doelen van de BV Verdenmodellen exploteren Verantwoordng aan aandeelhouders en evt. RvC Afspraken n jaarplannen, verantwoordng n jaarverslag BV, gemeenten aandeelhouders GR opheffen of handhaven? Begrotngen SBB en PS bljven separaat Meer partjen dragen bj aan transparante explotate Verdenmodellen exploteren Idem als nu, maar formeel met wnstoogmerk Coöperate met ldmaatschap GR opheffen Partners worden contrbuant (punt van aandacht: zeggenschap) Subsdes Verdenmodellen nader onderzoeken (wat mag wel en net met behoud subsde) Idem als nu Verantwoordng aan bestuur In grote ljnen dem als nu Buck Consultants Internatonal 51

56 P-NS Herzen vereste competentes en # fte Zelfstandg BV Coöperate Stchtng SBB ook? Utvoerngsorgansate met drecte/mt Utvoerngsorgansate verandert weng t.o.v. nu Herzen vereste competentes en # fte Herzen vereste competentes en # fte Jurdsch kader GR bljft BV Coöperate Stchtng Veel van de onderzochte verdenmodellen passen prma bj de varant P-NS. Te denken valt aan verdenmodellen met focus op concesses, pacht, focus op kerntaken (kostenreducte). Gebedsontwkkelng s wat complexer, daarvoor s het P-NS net de geëgende rechtsvorm c.q. partner voor deelname n PPS-constructes. De eventuele verdencapactet moet ndrecter worden gerealseerd. Hetzelfde geldt voor bjvoorbeeld bomassa. Voor dergeljke verdenmodellen kunnen mogeljk separate operates worden ngercht, waarbj wordt gewaarborgd dat een deel ten goede komt aan de Besbosch. De explotate van recreateve voorzenngen valt net -langer- bnnen deze varant. Er moet n deze varant een flnke slag worden geslagen van een ambteljke organsate naar een resultaatgerchte (afrekenbare) club. De varant Verzelfstandgen ljkt aantrekkeljk, maar s zeker ook complex: zelfstandg betekent net automatsch dat er meer geld kan bnnenkomen, of dat je commercëler kan opereren. De rechtsvormen waarmee je nvullng kunt geven aan verzelfstandgng lopen erg uteen. De utgangspunten waarmee de Besbosch utkjkt naar de toekomst en een eventueel aangepaste organsatevorm stroken net allemaal met de verschllende rechtsvormen. Het een en ander bjt elkaar potenteel: wl je subsdes overend houden dan moet je oppassen met het voeren van een wnstoogmerk (en wnsten genereren met een verdenmodel). Als er geen wnst wordt gegenereerd, lgt een verzelfstandgng ook mnder voor de hand (als je het net n egen beheer kunt gaan doen en er mee verdent). De casus Hoge Veluwe s een wenkend perspectef, maar heeft een hek en entree, hetgeen net bnnen het wensbeeld van de Besbosch past. Zonder dat hek s het verdenmodel bjna net te realseren. De coöperate vorm s popular op het moment: er worden wekeljks dverse coöperates opgercht. De BV s op het eerste oog aantrekkeljk, mts je de doelen goed kunt borgen. Qua verdenmodellen lgt de wereld bj een commercële zelfstandge organsate open. Onderstaande tabel vat de bevndngen samen. Tabel 4.2 Samenvattng verdenmodellen << >> rechtsvormen P-NS Recreate + concesses Gebedsontwkkelng 0 lastg, P-NS s geen egenaar (gemeenten en SBB) Zelfstandg BV Coöperate Stchtng zelf doen: met als zelf doen: met als utbesteden, mts doel maxmale doel maxmale opbrengst past bj gekozen opbrengst rechtsvorm ++ de BV kan als rechtspersoon partcperen? net helder / PM -- stchtng s net de gejkte rechtsvorm hervoor Buck Consultants Internatonal 52

57 Zelfstandg P-NS BV Coöperate Stchtng Gebruker betaalt Geefgeld ++? / -? / - ++ Water ++ separaat contract Emsse 0/+ separaat contract complex! Energe (bobased) 0/+ separaat project of klenschalg - nog nteressant voor Evdes? + commerceel contract ++ als BV aanbestedng oppakken + lobby rchtng IenM - nog nteressant voor Evdes? + commerceel contract? ondudeljk of coöperate als rechtsvorm kan meedngen ++? waarschjnljk net complex! + klenschalg soweso Focus op kerntaken ++ kern van P-NS -- strookt net Transte en aanpak Om verdenmodellen succesvol te laten groeen en bloeen s (behalve durf en doorzettngsvermogen) tjd nodg. Datzelfde geldt voor de toekomstge organsate de dt traject moet begeleden, faclteren en zo nodg bjsturen. Een transteperode s onvermjdeljk. Gedurende deze perode moet een helder utvoerngsprogramma rchtng geven aan de actvteten tot (crca) 1 januar Een transteperode van dre jaar ljkt reëel om zaken te regelen en realseren. Tegeljkertjd s dre jaar -n grote ljnen- te overzen, ook voor partjen en ntatefnemers de nu betrokken zjn. De perode moet overgens geen vacuüm te zjn waarn nks kan: de nhoudeljke ambtes staan overend en ook de hudge kaders beden rumte en bevoegdheden om zaken mogeljk te maken. Oftewel: vooral net n de pauzestand gaan, n afwachtng van allerle (organsate)onderzoeken en verdepngsslagen, maar gewoon doorgaan met de praktjk van de Besbosch. Onderstaande fguur llustreert de tjdljn waarlangs transte en de praktjk van alledag (nclusef concretseren verdenmodellen) geljktjdg kunnen worden opgepakt. Fguur 4.2 Tjdljn / stappenplan Besbosch verdent t Buck Consultants Internatonal 53

58 Kort samengevat, we hebben: de omgevng waarn (een deel van) de fnancerng wegvalt, andere fnancerng onder druk staat en een settng waarn wordt gezocht naar en gewerkt aan een lange termjn oplossng; een (lange) nventarsate met verdenmodellen: nstrumenten en ntateven en deeën de goed passen bj de Besbosch en n aanleg kansrjk zjn (ook al zjn ze net allemaal even makkeljk te realseren); de Besbosch met ambtes (beleefbare topnatuur: toegankeljk voor edereen, maar ook beschermd en gekoesterd) en de spelers (Staatsbosbeheer, overheden, Besboschmuseum, ondernemers, omwonenden, etc.) de daarn een rol hebben. En we weten dat de oplossng meer behelst dan verdenmodellen, het gaat vooral om een neuw model dat s ngercht op duurzaam en nnovatef fnanceren én organseren van de ambtes, spelers en kansen (nstrumenten én verdenmodellen). De fundamentele opgave s vorm en nvullng te geven aan het transteproces, waarmee de omslag van overhedsfnancerng naar explotate (nvesteren, gezamenljk fnanceren, transactes en zakeljke overeenkomsten) wordt gerealseerd. Daartoe s de stp aan de horzon belangrjk en moet helder worden wat (kansen, verdenmodellen), hoe (handvatten, organsate, afspraken) en we (verantwoordeljkheden, taken, transparante). Onderstaand pellen we de verschllende elementen ut fguur 4.1 één voor één af. Transte De transte kan drect van start gaan, zodra partjen (Parkschap, Staatsbosbeheer, provnces, gemeenten) overeenstemmng hebben berekt over de weg voorwaarts. Dat betekent dat de volgende stappen moeten worden doorlopen om van start te kunnen gaan: 1 De rapportage De Besbosch verdent t evenals de oplegnotte c.q. ambteljk adves worden vastgesteld en n utvoerng genomen. Daarmee spreken de partjen gezamenljk commtment ut, één van de belangrjkste succesfactoren. De partjen zjn n eerste nstante de deelnemers aan de gemeenschappeljke regelng c.q. het Parkschap Natonaal Park de Besbosch. 2 Partjen geven nhoud aan hun commtment door de transte te concretseren n de stp aan de horzon en een afsprakenkader. Afgelopen jaar hebben de partjen gewerkt aan de vse voor de Besbosch, onder de noemer De Besbosch n Daarn s o.a. als ambte geformuleerd om n samenwerkng met ondernemende partners te werken aan De Besbosch n de top 3 van natonale parken en hét voorbeeld van duurzame recreate met een rjke schare aan trotse ambassadeurs en met een professonele organsate en voldoende mddelen om ambtes te realseren. Dt s de stratege & wensbeeld van de Besbosch, oftewel de stp aan de horzon. De stp aan de horzon gaat bovenden over de verschuvng n fnancerng en het nzetten en operatonalseren van kansen om op andere/neuwe wjze opbrengsten te genereren voor de Besbosch 10 met neuwe verdenmodel- 10 Met nachtnemng van het reeds eerder aangestpte verdeelvraagstuk: per verdenmodel en concrete busness case moet worden bepaald hoe de opbrengsten worden verdeeld en wat werkeljk ten goede kan komen aan het gebed Besbosch. Buck Consultants Internatonal 54

59 len. Deze verschuvng verloopt hoe dan ook geledeljk: kosten gaan voor de baten ut en de opbrengsten zjn net drect nzetbaar voor de nhoudeljke ambtes (en verplchtngen, zoals beheer & onderhoud) voor het gebed. 3 In het afsprakenkader wordt explcet gemaakt wat nodg s om de naar de stp aan de horzon toe te werken (nhoudeljk, wat wllen c.q. moeten we dan bereken), hoe realseren we dat (nstrumenten, organsate) en we s daarvoor verantwoordeljk? 4 Het utvoeren van de transte en het afsprakenkader vergt verandercapactet. Zowel n tjd en geld. Inzet voor het afsprakenkader moet o.a. ook zjn het komen tot reële afspraken over het afbouwen van overhedsbjdragen n relate tot het werkeljk bnnenhalen van alternateve c.q. neuwe opbrengsten. Daarnaast gaat het utvoeren van het afsprakenkader óók over actvteten en keuzes de nu net perse tot de competentes van de hudge organsate behoren. Het afsprakenkader moet ook deze behoefte en de daarvoor beschkbare mddelen explcet maken. 5 Het afsprakenkader s een combnate van plan van aanpak (voor de transte) en drejarenplan voor zowel voortgang regulere actvteten als plukken laaghangend frut (quck wns van de verdenmodellen). Het s net drectef, maar bedoeld als gezamenljk convenant (commtment) en gercht op aanpakken en zorgen dat edereen weet waarvoor hj/zj aan de lat staat. Om elkaar te kunnen aanspreken worden afspraken concreet gemaakt (we, wat & wanneer). Stp aan de horzon voor NP De Besbosch NP De Besbosch staat voor beleefbare topnatuur. Centraal n de toekomstvse staan duurzaamhed, kwaltet en versterkng van natuur n combnate met ondernemerschap, creatvtet en beleefbaarhed en rumte voor bezoekers. In 2021 heeft het Parkschap n samenwerkng met ondernemende partners ver ambtes gerealseerd: De Besbosch maakt deel ut van de top 3 van natonale parken en landschappen. De Besbosch s hét voorbeeld van duurzame recreate en toersme. Inwoners, ondernemers, overheden en maatschappeljke organsates zjn trotse ambassadeurs van de Besbosch. De organsate functoneert professoneel en beschkt over voldoende mddelen om de ambtes te realseren. In de perode van nu tot 2021 wordt een substantële verschuvng gerealseerd n de fnancerng van de ambtes voor het gebed: van vooral overhedsfnancerng naar een duurzame (weerbare) verdelng tussen overhedsgeld, geld ut de markt (commercële actvteten) en chartatef geld (geefgeld). Om deze verschuvng optmaal te faclteren, doelen te realseren en een sterke speler te zjn n het veranderende speelveld wordt het Parkschap (als Besbosch-organsate) onder de loep genomen. Essente s verzakeljkng. Parkschap Neuwe Stjl (P-NS) s de doorontwkkelng van de hudge organsate en deze beter equperen voor het neuwe speelveld (o.a. zakeljker en commercëler optreden, n het belang van de ambtes voor de Besbosch). Onder de kapstok P-NS worden andere varanten verkend voor zover gewenst n het kader van specfeke verdenkansen (bjvoorbeeld voor gebedsontwkkelng of bomassa). Buck Consultants Internatonal 55

60 Daartoe wordt nu actef en resultaatgercht ngezet op de ntroducte en realsate van neuwe verdenmodellen. Begnnend met realseren van de quck wns (makkeljkst, laaghangend frut) en de voorberedng van de slow wns (moeljker, maar kansrjk en utendeljk substanteel) Concreet betekent dt n de eerste jaren nzet op (quck wns): betaald parkeren, vaantjes, geefgeld, kostenreducte en concesses Slow wns de nu al moeten worden ngezet/verdept zjn o.a. verbndngen zoeken met gebedsontwkkelngen Besbosch-eland, recreatepoort Werkendam en nrchtng Noordwaard Het -reële- streven s om de transteperode n 2017 af te sluten met opbrengsten ut neuwe verdenmodellen n orde van grootte van en perspectef op groeende opbrengsten vanut de slow wnst. In 2021 s de transte voltood en functoneert de neuwe organsate als een duurzame, toekomstbestendge en voorutstrevende spn n het web van de Besbosch. Wat We Wanneer Accepteren Advesrapport (BCI) Bestuurscommsse Parkschap Oktober 2013 Vaststellen Stp a/d horzon als vertrekpunt Vaststellen ambteljk adves (MTleden Parkschap) Utwerken Afsprakenkader als llustrate van het commtment van de partj- (MT/drecteur).s.m. Staatsbosbeheer Parkschap NP De Besbosch en Nov Jan 2014 Onderdeel van het Afsprakenkader s de toewjzng van bestuurljke trekkers (tandems) voor de beoogde resultaten op verschllende onderdelen Vaststellen Transteperode & Afsprakenkader Bestuurscommsse Parkschap Gemeenteraden? Provnces? Utwerkng/utvoerng Afsprakenkader Parkschap NP De Besbosch Staatsbosbeheer Gemeenten Besboschmuseum Andere stakeholders Eerste kwartaal Besbosch 2021 De lange termjn ambtes, stp aan de horzon, voor de Besbosch gaan over nhoudeljke ambtes voor het gebed: dat wl zeggen het gebed wat nu Natonaal Park s en eventueel aangrenzende of neuwe ontwkkelngen de eveneens (posteve) mpact hebben op het realseren van de ambtes voor het NP-gebed. Aan deze nhoudeljke ambtes s voor een belangrjk deel al vormgegeven n de toekomstvse (Besbosch n 2021), zonder dat deze n beton gegoten zjn. De daarn geformuleerde ambtes en doelen moet (deels) bespreekbaar zjn op het moment dat je n een neuwe constructe en met neuwe partners wlt gaan werken. In het afsprakenkader (herboven) komt dt gesprek op gang. De stp aan de horzon s geformuleerd, verneuwng/optmalsate van de werkwjze en organsate s daar onderdeel van. Buck Consultants Internatonal 56

61 Twee belangrjke nstrumenten om de ambtes en doelen te realseren zjn een adequate organsate en optmaal benutten van verdenpotenteel (en dat zoveel mogeljk ten goede laten komen aan het gebed). Deze zjn ten dele ook met elkaar verweven: net elke organsatevorm bedt evenveel kansen voor dezelfde verdenmodellen, zoals bovenstaand reeds geïllustreerd. De varant Parkschap Neuwe Stjl (P-NS) kenmerkt zch door én verzakeljken én professonalseren. Fnanceel levert deze varant voor de organsate zelf wellcht het mnste op (veel, en zeker de commercële, actvteten worden utbesteed), maar meer geld/opbrengst voor de organsate zelf (om te besteden) s geen doel. Utendeljk wordt de egen begrotng klener. Het P-NS bedt een vorm waarn partjen elk vanut hun egen denttet en achtergrond kunnen bljven functoneren en partcperen. Onder andere daarom s P-NS als koepel n eder geval de meest voor de hand lggende organsatevorm en -verneuwng. Voor Staatsbosbeheer s elke constructe waarn nbreng van de egen grondposte wordt gevraagd, onbespreekbaar. Intensveren van de samenwerkng s daarentegen wel bespreekbaar. Ander bljvend voordeel van de constructe P-NS s het overend houden van de publeke verankerng en verordenende bevoegdhed. Dat hoeft verzakeljkng net n de weg te staan, maar levert wel bljvende zeggenschap en nvloed. Dt spoor van de mplementate dent er ook toe om te verkennen op welke wjze we n de Besbosch kunnen nzetten op de best of both worlds : de relateve velghed en stabltet van het P-NS als kapstok en verder actef (vanut P-NS) de samenwerkng zoeken op specfeke kansrjke elementen n de vorm van zakeljke overeenkomsten n allerle vormen. In de trant n beeld brengen: hoe kunnen we op maat (verder) varëren met de verschllende vormen, de deelgebeden van de Besbosch (en de schl/drecte omgevng) en de verdenmodellen? In hoeverre en onder welke voorwaarden s bjvoorbeeld reëel c.q. wenseljk om als P-NS: rscodragend te partcperen n gebedsontwkkelng (bjvoorbeeld Besboscheland) deel te nemen n een toervaartcoöperate (waarn partcpanten gezamenljk alle aan toervaart gerelateerde beheer, onderhoud en nvesterngen regelen) aandeelhouder te worden n de BV Bomassa Besbosch. Buck Consultants Internatonal 57

62 Onderstaand een llustrateve kaart van deze denktrant. FICTIEF & ILLUSTRATIEF Om het ets concreter te maken, geven we globaal nzcht n de tjdljn en n welke vorm de verdenmodellen bj deze denkljn kunnen passen. Buck Consultants Internatonal 58

63 Wat We Wanneer Volledg utwerken van de varant c.q. Drecteur Parkschap n samenwerkng Jan - Jul 2014 organsateverneuwng P-NS, met met Staatsbosbeheer aandacht voor - taken - bevoegdheden - msse - vereste competentes - jurdsch kader - rumte voor samenwerkng/prvate overeenkomsten - wat verder aan de orde komt Plan van aanpak P-NS Vaststellen utwerkng Bestuurscommsse Parkschap Jul 2014 Goedkeuren Plan van Aanpak Gemeenteraden? Provnces? Implementate en utrol P-NS Drecteur Parkschap n samenwerkng Tweede helft 2014 met Staatsbosbeheer Meerjarenplan P-NS (toekomstvse, utvoerngsagenda, verdenmodellen) Drecte P-NS Begn 2015 Bestuurscommsse (of anderszns toezchthoudend bestuur) P-NS Verdenmodellen en opbrengst Bovenstaande fguur geeft, evenals hoofdstuk 3 en de n de bjlage utgewerkte verdenmodellen al een goede nkjk n de kansen, randvoorwaarden en aannames de daarmee gepaard gaan. Om verdenmodellen succesvol te laten groeen en bloeen s (behalve durf en doorzettngsvermogen) tjd nodg. Het s net reëel te verwachten dat van de ene op de andere dag grote nkomsten bnnenstromen. Zoals eerder aangegeven s transtetjd nodg om tot duurzame fnancerng van de Besbosch te komen. Voor alle verdenmodellen geldt dat er effort, tjd en energe gestoken moet worden n de utwerkng van de verdenmodellen. Desondanks kan op voorhand een eerste selecte worden gemaakt van het laaghangend frut, oftewel welk verdenmodel kan op korte termjn worden opgestart. Fguur 3.5 geeft her een eerste aanzet voor. In deze fguur s aan de hand van een aantal ndcatoren het verdenmodel gekenmerkt. Hoewel de transtetjd gebrukt wordt om de ambtes, het afsprakenkader en de organsate ut te werken en realseren kan vanut de neuwe maner van denken gestart worden met het realseren van verdenmodellen. Verdenmodellen de drect opgepakt kunnen worden zjn Focus op kerntaken Invoeren van natuurbjdrage automoblsten (betaald parkeren) Vaantjes Organseren van geefgeld (bedrjven, vrenden van, natuurfoo) Deze verdenmodellen kunnen allen drect worden opgestart, mts her vooraf goede afspraken worden gemaakt over de samenwerkng, afdracht aan het Natonaal Park, etc. Kortom, er moet worden voorgesorteerd op het afsprakenkader. De geschetste verdenkansen, zoals herboven beschreven, moeten concreet worden gemaakt en laaghangend frut moet worden Buck Consultants Internatonal 59

64 geoogst. In hoofdstuk 3 s het maxmale verdenpotenteel van de verdenmodellen utgewerkt. Het s het resultaat van een proces. Dt betekent dus ook dat net drect het volledge verdenpotenteel per model gerealseerd wordt. Dt heeft tjd nodg. Neem bjvoorbeeld het verdenmodel Vrenden van er wordt gestart met 1 vrend, maar door goede marketng en communcate moet het aantal vrenden groeen om het verdenpotenteel optmaal te benutten. Daarnaast speelt ook het verdelngsvraagstuk her een belangrjke rol. Net alle opbrengsten komen volledg ten goede aan het Natonaal Park. Een deel van de opbrengsten bljven n de portemonnee van de egenaar van het verdenmodel. Rekenng houdend met de bovenstaande kanttekenngen s een nschattng gemaakt van het van het verdenpotenteel aan het ende van de transteperode (2017). Gedurende de transteperode wordt gestart met het realseren van de bovenstaande verdenmodellen. Een eerste stap s het focussen op kerntaken. Het Parkschap Neuwe Stjl rcht zcht n de toekomst alleen nog op kerntaken (de ondergrond) en net op commercële actvteten. Door het afstoten van dergeljk actvteten kunnen kosten worden bespaard. Het afstoten van dergeljke actvteten resulteert ook n mogeljke opbrengsten ut concesse, bjvoorbeeld het verpachten van horeca bj het bezoekerscentrum aan de Dordtse zjde. Door de focus op kerntaken kan n 2017 soweso een besparng van crca worden gerealseerd. Daarnaast ljkt een opbrengst ut recreate (zowel erfpacht en concesses) van crca reëel. Daarnaast lggen er kansen voor het nvoeren van een natuurbjdrage voor automoblsten (betaald parkeren) en vaantjes voor de recreatevaart. Op dt moment s bj ntatefnemers draagvlak voor deze maatregelen. Van dt momentum moet gebruk gemaakt worden. De totale opbrengst n 2017 ut natuurbjdrage van automoblsten (betaald parkeren) en vaantjes wordt (bj een afdracht van 50%) lgt rond de Ook moet een start gemaakt worden met het organseren van geefgeld. Er lggen grote kansen om dt verdenpotenteel te benutten. In de eerste zaak omdat de Besbosch één van de meest bekende natuurgebeden van Nederland s, maar ook omdat het park grenst aan dchtbevolkte gebeden zoals Rotterdam en de Drechtsteden. Dre typen geefgeld ljken kansrjk: bedrjfsvrenden, vrenden van en natuurfoo (conform model Lake Dstrct). Het potenteel ut geefgeld s groot, met name wanneer de relate met het bedrjfsleven wordt opgezocht. Het Landschap Noord-Holland bewjst dat. Wanneer alle mogeljkheden worden ontploot, ljkt een streef opbrengst van reëel. De focus op het laaghangend frut s logsch, dt betekent net dat verdenmodellen de nu nog complex zjn (bv. bomassa, water en emsserechten) vergeten moeten worden. Het s zaak om ook her n een vroeg stadum de mogeljkheden te verkennen, zodat achteraf net bljkt dat kansen gemst zjn. Rekennghouden met mplementate- en optmalsatetjd en een nschattng van de verdelng van de opbrengsten s het verdenpotenteel n 2017 bepaald. Op bass van de verdenkansen n het gebed moet gestreefd worden naar een opbrengst van Deze opbrengst s tot stand gekomen op bass van het verdenpotenteel van de quck wns. Om een eerljk beeld te geven van de opbrengsten s bj een aantal verdenmodellen (natuurbjdrage automoblsten en vaantjes) een correcte toegepast op de opbrengst (zoals opgenomen n de bjlage) om zodoende een eerljk beeld te krjgen van de opbrengsten. Gedurende deze transte tjd moet net achterovergeleund worden, maar moet (pro-)actef aan de slag worden ge- Buck Consultants Internatonal 60

65 gaan met het organseren en op zetten van de verdenmodellen. Dt vergt veel effort, nspannng en energe van alle betrokken partjen. Alleen dan kan dt potenteel worden gerealseerd. Fguur 4.3 Verdenpotenteel de Besbosch n 2017 De bovenstaande fguur schetst de weg naar 2017 en verder. Hoewel 2017 een eerste belangrjke mjlpaal s lggen er ook na 2017 kansen om de opbrengsten te vergroten. Hoe groot dt potenteel s, s nu nog moeljk n te schatten. Mogeljk s dan meer dudeljk over de verdenmogeljkheden rondom de ontpolderng van de Noordwaard en lggen er kansen om aan te sluten bj de ontwkkelng rondom het Museumeland. Onderstaande tabel geeft een overzcht we verantwoordeljk s voor het slagen van de modellen. In de utwerkng van de modellen n de bjlage wordt her deper op ngegaan. De onderstaande tabel geeft nog geen volledg beeld, maar geeft wel de contouren aan we aan zet s en wanneer gestart zou moeten worden. Wat We Wanneer Focus op kerntaken Parkschap de Besbosch (trekker) 2014 Ondernemers de actvteten over wllen nemen Invoeren natuurbjdrage automoblsten Parkschap de Besbosch 2015 Staatsbosbeheer Besboschmuseum Besboschgemeenten Invoeren vaantjes Parkschap de Besbosch, Staatbosbeheer 2015 en de gemeenten moeten dt ge- zamenljk op pakken Medewerkng van de jachthavens s ook een belangrjke voorwaarde Organseren geefgeld Parkschap de Besbosch en Staatsbosbeheer 2014 (vergt lange looptjd) Recreate Parkschap de Besbosch Staatsbosbeheer (Besbosch)ondernemers 2014 (parallel aan focus op kerntaken) Buck Consultants Internatonal 61

66 Buck Consultants Internatonal 62

67 Bjlage 1 Scenaro s Onderstaand worden de ver scenaro s beschreven: we gaan n op (het begn van) de busnesscase met reflecte op ambtes van de Besbosch, fnancerng en verdenmodellen en mogeljke mpact op de organsate. Scenaro 1 De natuur s van ons (prvaat & beschermen) De Besbosch n 2025 Als gevolg van de steeds maar terugtrekkende overhed raakt de natuur n Nederland vanaf 2015 n het nauw. Natonale Parken en uneke landschappen dregen verloren te gaan aan de roep om steeds meer recreate enerzjds en een structureel tekort aan mddelen voor onderhoud en beheer anderzjds. Halverwege de jaren 20 keert het tj en drngt bj burgers en bedrjven het besef door dat deze trend betekent dat de rumteljke kwaltet van Nederland drastsch zal verslechteren. De oplossng om de achterutgang een halt toe te roepen s om delen van de Besbosch te verkopen aan partculere partjen. Bedrjven, fondsen en ndvduen kunnen voor een jaarljkse bjdrage symbolsch egenaar worden van een stukje Besbosch. Voor de Dordtse Besbosch zjn dt met name de nwoners van Dordrecht en de grote bedrjven ut de marteme en logsteke sector de zch hervoor nteresseren. De Brabantse Besbosch betrekt haar sponsors ut heel Noord-Brabant. De Besbosch wordt herdoor een soort openluchtmuseum. Het aantal bezoeken aan de Besbosch wordt beperkt. Om 85% van de Besbosch wordt een hek geplaatst en ook aan de toegang per boot worden restrctes gesteld. Bezoek bljft mogeljk, maar tegen een vergoedng en wordt gelmteerd tot 1000 bezoeken per dag. Daarnaast zjn net alle delen van het park meer toegankeljk. Wel wordt het museum utgebred en wordt het gehele park, net als de Galapagos Elanden, op Google Street Vew gezet en op de maner beleefbaar gemaakt. Sponsoren hebben n rul voor hun bjdrage altjd toegang tot het park en er worden wandelroutes en fetsroutes vernoemd naar de gulste gevers, zoals de Nestle-tour. Ook de tours en rondledngen door het gebed worden gereguleerd. Toegang s slecht mogeljk voor een beperkt aantal preferred supplers. Voor de natuur betekent dt een verdelng n twee soorten gebeden. Omdat onderhoud van het hele park te kostbaar s worden delen afgesloten voor het publek. Her heeft de natuur vrj spel en neemt de bodverstet en de rughed van het gebed snel toe. De opengestelde delen van het gebed worden regelmatg onderhouden en toegankeljk en verlezen ets van hun oorspronkeljkhed Om dt alles n goede banen te leden s de organsate van de Besbosch geprofessonalseerd. In rul voor de sponsorng en gften verwachten de sponsoren dat er zchtbaar ets met het geld gebeurt. Omdat natuurbehoud een van de belangrjkste doelstellngen s worden bepaalde delen van het park afgesloten en aan de natuur overgelaten. Voor de toegankeljke delen van de Besbosch worden crtera opgesteld en hervoor worden zj regelmatg onderhouden. Het beheer en de toezcht worden aanbesteed en na decenna aanwezghed n het gebed valt het doek voor Staatsbosbeheer als beheerder voor het gebed (tot de volgende aanbestedng natuurljk). Staatsbosbeheer Buck Consultants Internatonal 63

68 bljft wel egenaar van het gebed maar heeft met behulp van alle nkomsten vrjwel alle taken utbesteed. Gemeenten en provnces vermnderen hun bjdrage verder. Vrjwllgers worden zoveel mogeljk betrokken bj de utvoerng van beheertaken, maar vanwege het gesloten karakter s de anmo hervoor beperkt. Fnancerng Hoewel overhedsgelden net verdwjnen lgt de bjdrage ver onder het hudge pel. Dt geld wordt ngezet op een aantal locates n het gebed waar de natuurwaarden het grootste zjn. Deze natuur moet hoe dan ook worden behouden en beschermd. Voor fnancerng van de overge delen van het park wordt vooral gekeken naar prvate partjen. Specfek wordt gekeken naar geefgeld (sponsorng, donates, etc.) en nvesterngen van prvate partjen. Delen van het gebed worden verkocht of voor adopte ter beschkkng gesteld aan prvate partjen. Verder kan ook gedacht worden aan verkoop aan een beleggngsfonds (bv. pensoenfondsen). Aangezen slechts een beperkt deel (15%) van de Besbosch vrj toegankeljk bljft voor het publek s her rumte voor (ntenseve) recreate. Her kan relatef veel en worden commerceel utgebaat door ondernemers. Inkomsten bestaan ut jaarljkse pachtgelden. De verdelng tussen markt-, geef- en overhedsgeld s als volgt: 30% 40% 30% Marktgeld Geefgeld Overhedsgeld 0% 20% 40% 60% 80% 100% Verdenmodellen Marktgeld Beleggngsfonds Pachtnkomsten van grondpostes Verkoop opbrengsten gronden Entree heffen Besbosch safar (beperkte toegang) Besbosch onlne game Utbesteden O&B aan bedrjven, burger en boeren Arrangementen Verbljfrecreate Parels benutten Toepasbaar op BB Geefgeld Sponsorng Afflate marketng Gesponsorde routes Adopte door bedrjven Toepasbaar Overhedsgeld op BB + Gemeenten + Beheergelden rjk + (SNL) Bezungen op 0/+ beheerkosten Toepasbaar op BB Buck Consultants Internatonal 64

69 Scenaro 2 We betaalt, bepaalt (prvaat & benutten) De Besbosch n 2025 Als gevolg van de steeds maar terugtrekkende overhed raakt de natuur n Nederland vanaf 2015 n het nauw. Natonale Parken en uneke landschappen dregen verloren te gaan aan de roep om steeds meer recreate enerzjds en een structureel tekort aan mddelen voor onderhoud en beheer anderzjds. De toenemende druk op de Randstad en de alsmaar groeende behoefte aan recreate en de beredhed om her voor te betalen maken dat de Besbosch n 2020 n zjn geheel wordt verkocht aan een prvate ontwkkelaar onder de voorwaarde dat ook alle taken overgenomen worden (beheer, toezcht, onderhoud, educate en onderzoek)en dat een bepaald gedeelte (50%) van het park voor de natuur behouden bljft. Voor de rest van het park krjgt de ontwkkelaar de vrje hand. De ontwkkelaar vormt de stukken van de Besbosch de geen natuur hoeven te bljven om meer recreanten te kunnen trekken. Zo komen er een pantball-arena, worden er MTB-routes door het park aangelegd, komt er een boomtoppenwandelng en een bungalowpark met 100 ecochalets. Het museum wordt utgebred met meer horeca en wordt opengesteld voor andersoortge expostes. Een polder wordt onder water gezet om een kabel-waterskbaan aan te leggen en n de weekende mag tussen 12 en 6 met jetsk s op bepaalde gebeden gevaren worden. Dt alles natuurljk tegen betalng. Adventurepark de Besbosch rcht zch op jonge acteve mensen ut de zudeljke Randstad en de Brabantse stedenrj. Om de utwsselng tussen de gebeden te vergroten komt er een watertax denst tussen de Dordtse en Brabantse Besbosch. Voor de natuur betekent dt een schedng tussen recreategebed en natuurgebed. toegang tot het natuurgebed s mogeljk en grats, maar parkeren s wel betaald. De 50% de voor de natuur behouden moet worden wordt door de ontwkkelaar op mnmaal nveau onderhouden en toegestaan zch te verrugen. De organsate wordt n zjn geheel overgenomen door de ontwkkelaar. Staatsbosbeheer en andere partjen trekken zch terug ut het gebed. De ontwkkelaar neemt wel de experts van bede densten over om de wetteljke taken te kunnen utvoeren, maar slankt het personeelsbestand sterk af. Gemeenten en provnces stoppen hun bjdrage volledg. Fnancerng Om de recreatedruk n de Besbosch op te vangen wordt de Besbosch volledg ngercht als natuurgebed waar veel recreatemogeljkheden zjn verzlverd. In extreme kan dt betekenen dat het park volledg wordt verkocht aan een prvate nvesteerder of ondernemer. Uteraard wel onder de voorwaarde dat ook de beheer- en onderhoudstaken worden overgenomen en 50% van de natuur van het park behouden bljft. In het andere deel krjgen ontwkkelaars alle rumte om passende recreateve voorzenngen n te passen. Gedacht kan worden aan verbljfrecreate n recreatearken. Ook de ontwkkelng van een recreate-eland n combnate met een bezoekerscentrum behoort tot de optes. Kortom, de nkomsten worden hoofdzakeljk ut recreateve voorzenngen gerealseerd, rum 60% komt ut de markt. De overge 40% bestaat ut twee geljke delen overhedsgeld en geefgeld. Het overhedsgeld en geefgeld s vooral bestemd voor de aangewezen natuurgebeden. Echter om het onderhoud en beheer van de natuurgebeden te kunnen fnanceren s aanvullend ook marktgeld nodg. Buck Consultants Internatonal 65

70 60% 20% 20% Marktgeld Geefgeld Overhedsgeld 0% 20% 40% 60% 80% 100% Verdenmodellen Marktgeld Recreateve arrangementen Bobased productepolder Noordwaard Vaantjes Betaald parkeren Gebedsontwkkelng (bv. eland Besboschmuseum) Recreateve parels benutten (horeca, thermen, etc.) Watertax s Verpachten vastgoed voor verbljfrecreate Utbredng golfbaan Stckers voor MTBroutes en Ruterpaden MTB route (.c.m. welerbaan) Besbosch app Ecotoersme (lodges) Knderkampen Evenementen Streekproducten (.s.m. Besboschboeren) Zorgeconome Toepasbaar op BB /+ + 0/+ Geefgeld Donates Adopte door bedrjf Afflate marketng Mleurechten (stkstof en rumte) Opzetten ondernemersfonds door ndustrekrng Gastenpas waarmee kortng ontvangen wordt bj aangesloten ondernemers Toepasbaar Overhedsgeld op BB + Gemeenten 0/+ Beheergelden rjk (SNL) Toepasbaar op BB 0 + Buck Consultants Internatonal 66

71 Scenaro 3 Beschermen s n maatschappeljk goed (publek & beschermen) De Besbosch n 2025 Onder nvloed van het economsch herstel en een herbeznnng van de overhed op de kwetsbaarhed van natuur nemen de Nederlandse kabnetten na 2015 de verantwoordeljkhed voor de natuur weer op zch. Door de vergrjzng en ontgroenng, gecombneerd met de trek van mensen naar werk (.e. de Noordeljke Randstad) neemt het aantal burgers bnnen een straal van 50 km van de Besbosch sterk af. Het budget van de Besbosch neemt verder af doordat de bjdrage ut de gemeenschappeljke regelngen ook mnder wordt. Om de Besbosch toch te kunnen behouden wordt besloten een groot gedeelte van de Besbosch terug te geven aan de natuur en geen onderhoud meer te plegen en dt te beperken tot de plekken waar de natuurwaarde het grootst s. Natuurbeheer s weer een publeke taak. Voor bezoekers bljft de Besbosch toegankeljk, maar de recreatevoorzenngen worden tot een mnmum teruggebracht. Onderhoud en beheer beperkt zch tot het tegengaan van gevaarljke stuates op wandel- en fetspaden. Het vrjmaken van geblokkeerde vaarwegen wordt slechts één keer per jaar utgevoerd. Alleen buten de Besbosch worden nog voorzenngen en horeca toegestaan. Het Besboschmuseum verhust naar Werkendam. Voor de natuur betekent dt dat het gebed zch grotendeels steeds meer zal verrugen. De plekken met de hoogste natuurwaarde en waar beheer daar ook ets aan toevoegt krjgen alle aandacht. Toegang tot het gebed s alleen nog mogeljk te voet of te paard, per fets of met boten zonder motor (of met een elektrsche motor). Georganseerder rondvaarten worden gereguleerd door mddel van concesses aan twee bedrjven. Voor alle andere actvteten n het gebed moet eerst toestemmng worden gevraagd en de kans op succes hervan s beperkt. De organsate wordt verder afgeslankt. De bezoekerscentra worden samengevoegd op één locate waar ook de educate en voorlchtng plaatsvnd. De onderhoud- en beheertaken worden klener omdat men een nog groter deel van de Besbosch laat verrugen. Daarnaast zal ook de rol van vrjwllgers groter worden dan voorheen. De organsate s her meer van afhankeljk dan n de afgelopen jaren het geval s. Fnancerng Onder nvloed van het economsch herstel neemt de overhed weer de verantwoordeljkhed voor de natuur. Dt betekent net dat de alle kosten worden vergoed. Nadrukkeljk wordt gezocht naar mogeljkheden om kosten te reduceren, bjvoorbeeld door delen van de Besbosch weer terug te geven aan de natuur en geen onderhoud te plegen. De ha de Staatsbosbeheer nu beheert, wordt aanzenljk mnder. Kortom er lgt een dudeljke overhedstaak. Voor de markt lggen en mnder mogeljkheden, doordat recreateve voorzenngen tot een mnmum worden gebracht. Het aandeel geefgeld, zoals donates, adopte, maar ook vrjwllgers s nog steeds groot. Buck Consultants Internatonal 67

72 15% 35% 50% Marktgeld Geefgeld Overhedsgeld 0% 20% 40% 60% 80% 100% Verdenmodellen Marktgeld Goedkope arbedskrachten (mensen met beperkng, straf) Verhuren machnes aan partjen n het gebed Verkoop kenns natuurbeheer Oogsten ut de Besbosch (op klene schaal) Bomassa Natuurrecreate Entree heffen Toepasbaar op BB Geefgeld S(u)port for nature Water for nature (vrjwllge bjdrage klanten Evdes) Inzetten vrjwllgers Vrenden van Donates burgers Sponsorng Toepasbaar Overhedsgeld op BB + -/ /+ Gemeenten Beheergelden rjk (SNL) Verhogen bjdrage Gemeenschappeljke rekenng Beheernveau omlaag (sluten van gebeden) Toepasbaar op BB Scenaro 4 Recreëren n t groen voor edereen (publek & benutten) De Besbosch n 2025 Het neuwe pragmatsme bj overheden ledt ertoe dat publeke bezttngen steeds meer gezen worden als kaptaalgoed en worden beoordeeld n hun vermogen om met een slutende busness case te opereren. Zo ook het bezt van de Natonale Parken. Voor de Besbosch betekent dt dat nagegaan wordt hoe en waar ntensever gebruk of neuwe actvteten dekkng kunnen opleveren voor de publeke taken de de Besbosch moet vervullen. De Besbosch wordt een publeke ondernemng (geljksoortg aan de waterbedrjven) met als extra taak wnstmaxmalsate. De recreatemogeljkheden voor de Besbosch worden aan de ene kant geïntensveerd door meer wandel en fetsroutes te creëren en enkele horecavestgngen toe te staan, maar aan de andere kant ook belast. Betaald parkeren, een (net verplcht) vaantjessysteem en een toegangsprjs voor de bezoekerscentra worden ngevoerd. Het open karakter van de Besbosch bljft wel gehandhaafd omdat de maatschappeljke waarde van de natuur (mede) voorop staat. Buck Consultants Internatonal 68

73 De onderhoud- en beheertaak voor de natuur bljft bestaan, maar er worden ook neuwe mogeljkheden om geld te creëren door mddel van de natuur aangeboord. De retkap en het maaen worden door mddel van concesses aan partculeren gegund en de bomassa wordt n een egen vergster n energe voor het park omgezet of wordt als compensate voor de utgfte van bedrjventerrenen verkocht aan andere partjen. In meerdere polders komen wndmolens te staan en er wordt rumte geboden aan expermenten op het gebed van andere vormen van energe. De natuur heeft zowel ntrnseke waarde als een functe als productemddel. Voor de organsate betekenen de veranderngen een neuwe maner van denken. Een verzakeljkng s nodg en er worden jaartargets gesteld aan de hoeveelhed nkomsten de moeten worden gegenereerd. Dt betekent ook dat verschllende werkpakketten zullen worden utbesteed aan derden de dt goedkoper en effcënter kunnen doen. Fnancerng Het hebben van natuurgebeden wordt door overheden gezen als kaptaalgoed. Natonale parken hebben een grote waarde en worden een publek ondernemng, vergeljkbaar met het waterbedrjf. Dt betekent net per defnte dat de overhed zelf gaat ondernemen, maar dat zj wel streeft naar wnstoptmalsate. Gezocht wordt naar verdenmogeljkheden om de begrotng slutend te krjgen. Dt betekent ook dat er nadrukkeljk gekeken wordt naar kosten reductes. Wnst (maar ook verles) worden door de gezamenljke partners gedeeld. Verdenmogeljkheden worden gezocht n de markt en bj de gebruken. Dt betekent dat op verschllende plaatsen meer recreate toegestaan wordt en her pachtnkomsten of recreateve afdrachten worden geïnd. De grootste nkomsten worden gerealseerd door betaald parkeren ( 2 per uur, tot een maxmum van 10 per dag) en een vrjwllge deelname aan het vaatjessysteem, zoals ook succesvol wordt utgevoerd n Fresland. Verder wordt een recreate-eland ontwkkeld, waar een Besbosbeleefpark (ncl. bezoekerscentrum) wordt gerealseerd. Een duurzaam beleefpark, echter her moet wel entree voor betaald worden. Ook op het gebed van onderhoud van natuur worden neuwe verdenmodellen gecreëerd. Onderhoud wordt utbesteed aan de goedkoopste aanbeder. Daarnaast wordt ngezet op energe. Op een aantal plaatsen worden wndmolens geplaatst en wordt n samenwerkng met de ander partjen (boeren en de Afvalcentrale) bomassa om gezet n energe. Deze energe wordt verkocht aan Essent, zodat zj makkeljker hun energedoelstellngen halen. Een andere opte s om de energe te gebruken voor het bezoekerscentrum. Geefgeld maakt een beperkt onderdeel ut van de nkomsten. Uteraard wordt wel de verbndng gezocht met bedrjven de zch wllen verbnden met de Besbosch, bjvoorbeeld va afflate marketng (klanten van Evdes krjgen kortng als ze de Besbosch sponsoren). Buck Consultants Internatonal 69

74 50% 15% 35% Marktgeld Geefgeld Overhedsgeld 0% 20% 40% 60% 80% 100% Verdenmodellen Marktgeld Recreateve arrangementen (zelf) Wndmolens Bomassa Utbesteden O&B aan bedrjven, burger en boeren Gebruker betaalt (parkeren, entree bezoekerscentrum, vaantjes) Exploteren vastgoed (Grend) Houtproducte Bronwater (Besbosch bottled) Brandng Natuurbegraven/ as verstrooen Toepasbaar op BB /0 + 0 Geefgeld Donates Adopte Inzet van vrjwllgers, maatschappeljke stages Afflate marketng Mleurechten (stkstof en rumte) Sponsorng Gebedsfonds (geef en beleef) Natuurpas Besbosch Credtcard van de Besbosch Toepasbaar Overhedsgeld op BB Gemeenten Beheergelden rjk (SNL) Opcenten water Vsrechten verhogen Bredere budgetten (onderwjs) Recreate BTW Slapend geld contant maken Verevenng tussen gebeden Toepasbaar op BB /+ - Buck Consultants Internatonal 70

75 Bjlage 2 Resultaten ntervews Verdenmodel Vaantjes/vlaggen/stckers voor boten Recreate arken (samenwerkng met hotellers) Beter vermarkten (promoten) van gebed Betaald parkeren Recreatewonngen op het water of n de Besbosch Recreate Noordpoort Commerceel exploteren Besboschmuseum Horeca ontwkkelng Arrangementen (recreate, beleven, bevers) Betaalde campervoorzenngen Meer samenwerken n laagsezoen tussen ondernemers om effcencywnsten te realseren Streekproducten Emsserechten Beleefengeef Rondvaartboten belasten Overnachtngen Besbosh belasten Rondvaarten vanaf Hollandse deel van de Besbosch Toegankeljker maken van het gebed Verkoop van 50 ha aan Europarcs (of gebed verpachten voor langere termjn) Hele Beschbosch verkopen en laten exploteren bnnen voorwaarde Recreatestrand ncl. horeca Aankoop van het gebed met opstallen van SBB Aanslutng bj WNF zoeken Meer fetspondjes en fetsroutes creeren Meer gebruk maken van het hart van de Besbosch Samenwerkng zoeken met Ecosupporter Bezoekerscentrum voor schoon drnkwater Aqualab/Evdes Bewegwjzerng unformseren en verbeteren Nacht van de nacht Besboschcentrum n Stayokay Besboschmuseum hart maken van het gebed met verbndngen met sateleten (ondernemers) Promnetere rol voor de boswachters (gezcht laten zjn van de Besbosch) Genoemd Buck Consultants Internatonal 71

76 Verdenmodel Besspeelbos voor knderen Beverbos en bevertrajecten Explotate ecolodges Besboschwater aanbeden Vergunnngen verkopen voor wldkamperen Mncampng SBB Verbndng zoeken met evdes (hebben vooral baten bj goede berekbaarhed???) Verbnden rust en natuur Besbosch aan gezondhed --> vtalserngscentrum Versterken wj-gevoel bj ondernemers Drnkwatervoorzenng mee laten betalen Waarde waterbuffergbed voor ondernemers en burgers (drogevoeten) Hgh-end wonngbouw op een aantal locates (wonng met haven) Bestaande gebouwen neuwe functes geven (Amala hoeve) Bnnenvaart laten meebetalen (beroepsvaart) Vaarbelastng nvoeren Drjvend restaurant Drjvende wnkel Vraag naar verhuur luxere sloepjes Besbosch nternatonaal vermarkten Aanleg van een aantal mooe stranden (opsputen door Boskals voor testen neuw materaal) Kamperen clusteren en betalen Gebed ook voor ruters toegankeljk maken Meer betaalde strand- en dagrecreate Mountanbke routes Gebruker betaalt Kanosysteem Deal maken met Zlvermeeuw om explotate van de boten van het Parkschap over te nemen Verkoop mleurumte aan havenschap Moerdjk (rechten) Stkstofrechten Sponsorshp Industrekrng rond de Besbosch opzetten Defense oefent n het gebed Fondsen Ontwkkelng hstorsch Boerderj vergaderlocates n de Besbosch (nrelate met bedrjfsvrenden) Vrjwllgerswerk Keurmerk Besbosch beter gebruken Genoemd Buck Consultants Internatonal 72

77 Bjlage 3 Utwerkng van de verdenmodellen A Recreate (ncl. gebedsontwkkelng) Concesses Omschrjvng In de Besbosch kunnen concesses voor recreatef onroerend goed op het grondgebed van de deelnemende organsates utgegeven worden of men kan deze zelf utvoeren. Deze concesses geven de mogeljkhed om het recreateve gebruk van de Besbosch n de hand te houden. Een bestaand voorbeeld hervan zjn de Recreatearken. Een mogeljkhed om het potenteel te vergroten en ook de druk op de Besbosch te beperken s om de schl om het Natonaal Park n overleg met de grondbeztters op te rekken en ook bj actvteten de daar plaats vnden een gedeelte van de nkomsten aan de Besbosch ten goede te laten komen Om hervoor tot een standaard te komen s onderstaand beslsmodel utgewerkt Impresse Utgangspunten Inden het bovenstaande model doorlopen s hangt het opbrengstpotenteel af van de volgende utgangspunten: Buck Consultants Internatonal 73