COLLECTIEVE WOONVORMEN VOOR OUDEREN

Transcriptie

1 COLLECTIEVE WOONVORMEN VOOR OUDEREN ONDERZOEKSMETHODE In is vanui de Haagse Hogeschool, in samenwerking me de Erasmus Universiei Roerdam, een onderzoeksprojec uigevoerd naar woongroepen voor ouderen. Bij di onderzoek waren onderzoekers en sudenen vanui beide kennisinsellingen berokken. INTERNE GOVERNANCE De behoefe aan collecieve woonvormen groei, erwijl groepen ook problemen hebben me nieuwe aanwas, wan een kandidaa moe aan veel formele en informele crieria voldoen. De huidige wegeving slui nie aan bij de prakijk. EXTERNE GOVERNANCE Er zijn inerviews afgenomen me sleuelfiguren (N=17), (in)formele zorgverleners (N=6), en ouderen (N=32) in ach verschillende woongroepen in Den Haag, Roerdam en Devener. Daarnaas zijn observaies verrich en enkele focusgroepgesprekken gevoerd. 12a 12b VOOR- EN NADELEN GROEPSWONEN Voordelen acivieien sociale conacen sociale conrole woning & woonomgeving EEN WOONGROEP ALS VANGNET Woongroepen bieden zorg geen manelzorg egen eenzaamheid Nadelen conflicen overbelasing roddel & acherklap beueling prakische & emoionele onderseuning hulp in huishouden WOONGROEP 2.0 een mix van koop- en huurwoningen aandach voor de zorgvraag aandach voor de governance meergeneraiewoningen

2 VOOR- EN NADELEN GROEPSWONEN Waarom kiezen ouderen voor een woongroep en welke voor- en nadelen breng he wonen in groepsverband me zich mee? VOORDELEN GROEPSWONEN: Sociale conacen He voornaamse voordeel en veelgenoemde moivaie voor groepswonen is da mensen hun buren kennen. Hierdoor is he conac laagdrempelig, ook als er ies aan de hand is of hulp nodig is. Acivieien De diverse acivieien in de woongroep worden veelal posiief gewaardeerd en zijn ook een belangrijk moief voor groepswonen. Bewoners vinden he belangrijk om, naarmae zij ouder worden, bezig e blijven en acivieien e ondernemen. De voordelen zijn, allereers de gezelligheid. He weede is da we gezamenlijk één keer per maand op zaerdag even samen komen om wa e drinken. Hapje erbij. En de mogelijkheid da je allerlei dingen kan doen. (Man, gescheiden, 70 jaar) Sociale conrole: burenhulp & veiligheid De woongroepen zijn opgerich vanui he idee da buren naar elkaar omkijken. Di ervaren bewoners als een groo voordeel. Bewoners leen op elkaar in posiieve zin. De burenhulp en sociale conrole maak da respondenen zich zowel sociaal als persoonlijk veilig voelen in de woongroep Woning en woonomgeving De woning zelf en de buur worden door een aanzienlijk deel van de respondenen als voordeel aangemerk, voor een enkeling is he de voornaamse reden om e kiezen voor de woongroep. De privacy van de eigen woning word ook als posiief gewaardeerd. NADELEN Overbelasing Enkele respondenen ervaren de laagdrempeligheid in he sociale conac nie alijd als een voordeel maar soms als een las omda andere bewoners vaak een beroep op hen doen. Vooral de oudere bewoners die bijvoorbeeld in de war zijn vragen veel aandach en seun. Beueling De (on-)geschreven regels van de woongroep worden soms als beuelend ervaren. Me name omda bewoners in de gaen houden of iedereen zich hier wel aan houd en elkaar hierop aanspreken. Roddel en acherklap De keerzijde van de sociale conrole is da er soms e veel op elkaar word gele. Bewoners ergeren zich eraan da er soms geroddeld word door medebewoners en da er in een woongroep subgroepjes onsaan. Hierdoor voelen sommige leden zich buiengesloen. Er is alijd wel roddel en acherklap. Da blijf je och houden. Ik ben blij da ik nog regelmaig weg ben. (Vrouw, weduwe, 75 jaar) Conflicen In diverse woongroepen onsaan door de sociale conacen soms kleine irriaies ussen leden die zich opsapelen en uieindelijk kunnen leiden o conflicen. Deze conflicen worden soms als nadelig ervaren voor de sfeer in de woongroep. CONCLUSIE: WOONGROEPEN ZORGEN VOOR GEWENSTE CONTACTEN MAAR OOK VOOR CONFLICTEN 2 van 7

3 EEN WOONGROEP ALS VANGNET Welke vormen van onderseuning onvangen ouderen vanui de woongroep? En wa beeken da voor gevoelens van eenzaamheid en de zorg/onderseuning die zij van anderen formeel en informeel - onvangen? Eenzaamheid De woongroep is nie hé wondermiddel egen eenzaamheid. De woongroep is geen oplossing voor he gemis van een parner (emoionele eenzaamheid) of vormen van exiseniële eenzaamheid. Maar de woongroep draag dankzij de sociale conacen en de acivieien die worden georganiseerd voor de bewoners, wel bij aan he egengaan van gevoelens van sociale eenzaamheid onder ouderen. Als je overdag genoeg me mensen om ben gegaan, en me mensen heb gesproken, is he voor mij geen probleem om s avonds alleen huis e zien. (Vrouw, weduwe, 75 jaar) Prakische en emoionele onderseuning Als he gaa om de onderseuning die de bewoners aan elkaar bieden, gaa he vooral om vervoer naar he ziekenhuis, meegaan me een bezoek aan de doker, adminisraieve hulp, en/of he bieden van emoionele seun. Als ik een buurvrouw heb en die is oevallig ziek, dan zeg ik van joh, ik ga boodschappen doen, moe ik wa voor jou meebrengen of kan ik wa doen? He werd me ook heel duidelijk gemaak van denk eraan, je ben geen manelzorger. Da is zeker nie aan de orde, maar als je elkaar kan helpen, da is wel he doel van he samenzijn. (Vrouw, gescheiden, 65 jaar) Hulp in huishouden Indien een bewoner ziek of slech er been is, dan worden de boodschappen veelal door medebewoners gehaald. Di word als vanzelfsprekend beschouwd. Maar he schoonmaken van he huis daarenegen gebeur alleen bij hoge uizondering. Voor veel bewoners lig hier een grens. Zij willen nadrukkelijk geen manelzorger worden. He schoonmaken van he huis, evenals persoonlijke verzorging (wassen/douchen) en he verlenen van medische hulp (bijvoorbeeld hulp me medicijngebruik), worden hieronder geschaard. Medebewoner als manelzorger? Bewoners willen geen manelzorger zijn, maar egelijkerijd worden wel allerlei prakische vormen van hulp (rijden naar he ziekenhuis, halen van een boodschap, omkijken naar de ander) als vanzelfsprekend voor elkaar gedaan. Daarmee bied de woongroep wel degelijk een vorm van sociale en prakische onderseuning waardoor manelzorgers enigszins onlas kunnen worden. Tegelijkerijd zien we ook da deze onderseuning zijn grenzen ken. Deels omda bewoners zelf e oud worden, maar ook omda ze geen manelzorger kunnen of willen zijn. Me name als de zorgvraag oeneem, is de onderseuning van formele zorginsanies en manelzorgers dan ook cruciaal. Een ijd geleden was er een bewoonser die begon e demeneren. Nou, he was een drama voorda ze wegging. In he begin kan je da nog aan, maar he word seeds erger. En ja, op een gegeven momen was de siuaie gewoon nie langer houdbaar. Zij is verrokken naar een zorginselling. (Man, alleensaand, 68 jaar) CONCLUSIE: WOONGROEPEN BIEDEN ONDERSTEUNING, GEEN MANTELZORG 3 van 7

4 INTERNE GOVERNANCE Hoe en door wie word de oegang van ouderen o een woongroep bepaald (inerne governance)? Formele selecieprocedure Woongroepen organiseren groendeels hun eigen selecieprocedure en bepalen zelf welke kandidaa zij seleceren, mis deze aan de normen van de corporaie voldoe (leefijd en inkomen). Als di he geval is dan dien de corporaie de keuze van de woongroep e acceperen. De meese woongroepen in Den Haag haneren een reservelijs me veelal een maximum van ien kandidaen. Als je drie of vier reserveleden heb, zoals we ze dan noemen, en die zijn 65, 66 en je heb er eenje bij van 75, dan wee je bijna wel da die van 75 nie gekozen gaa worden. De groep moe kunnen blijven voorbesaan. (Vrouw, gerouwd, 72 jaar) De ideale kandidaa De ideale kandidaa voor een woongroep moe aan veel formele en informele crieria voldoen, zoals een passend inkomen, goede moivaie, organisaorische vaardigheden, de juise leefijd en soms een specifieke enische achergrond. De consequenie hiervan is da deze ideale kandidaa voor woongroepen nauwelijks e vinden is en de druk om een geschike kandidaa e vinden groo. Passend oewijzen De Woningwe van 2015, die gebaseerd is op een maaregel van de Europese Commissie, maak da woningcorporaies enminse 90 procen van de vrijkomende sociale huurwoningen (me een huurprijs o 720 euro) moeen oewijzen aan hun doelgroepen. De belangrijkse doelgroep zijn huishoudens me een inkomen beneden (prijspeil 2018). De woningcorporaie moe jaarlijks en minse 80% van de vrijkomende sociale huurwoningen aan die groep oewijzen. Er zijn veel mensen die nie in aanmerking komen, zoals een echpaar op de reservelijs. Ze zijn allebei gepensioneerd en hij doe dan zelf nog aan bijklussen. He gezamenlijk inkomen is e hoog om hiervoor in aanmerking e komen. Daar hebben we wel problemen mee, nie alleen wij, maar alle woongroepen. (Man, alleensaand, 68 jaar) He passend oewijzen word door besuursleden van woongroepen als problemaisch ervaren omda de maximum inkomensgrens ervoor zorg da veel gewilde kandidaen worden uigesloen. Nog werkende kandidaen komen in de meese gevallen nie in aanmerking, hezelfde geld voor echparen me een gecombineerd pensioen en AOW. Onbedoeld effec De selecieprocedure zorg ervoor da hoewel de behoefe aan groepswonen de laase jaren is oegenomen, woongroepen problemen hebben me de nieuwe aanwas. Deze problemen worden mede veroorzaak door een samenspel ussen de inerne (selecie van nieuwe kandidaen) en exerne governance (o.a. Woningwe 2015). He onbedoelde effec hiervan is da soms van de formele oelaingsprocedure word afgeweken en sommige geïneresseerden nie in aanmerking zullen komen voor een woning. Ik ben minder gaan werken, winig uur, om hier e kunnen komen wonen. En ik heb mijn manager een brief laen schrijven, heel officieel, en die heb ik ook gesuurd naar de woningcorporaie. Toen belden ze da he goed was. (Vrouw, gescheiden, 60 jaar) 4 van 7

5 EXTERNE GOVERNANCE Op welke wijzen is he landelijk, lokaal en Europees beleid van invloed op de woongroepen en welke kansen en bedreigingen breng di me zich mee (exerne governance)? Kansen Gemeenschappelijk wonen of groepswonen slui naadloos aan bij he sreven van de overheid om bewoners meer inspraak en zelfbeheer e geven. Van burgers word verwach da ze nie alleen veranwoordelijkheid nemen voor zichzelf maar daarnaas ook oog hebben voor de naasen en de eigen (leef) omgeving. Ik denk da he groepswonen een kansrijke woonvorm is die eenzaamheid kan voorkomen, zorg kan uisellen en een beeje, een heel klein beeje, die funcie van he oude verzorgingshuis kan overnemen. Me de geborgenheid en veiligheid, zonder da he een insiuu word wan daar wilden we juis vanaf. (Inerview me medewerker Kenniscenrum Zorg en Wonen) Daarnaas vormen woongroepen een belangrijk aanbod in de oenemende vraag onder ouderen naar ussenvormen op he gebied van wonen en zorg. Vooral door he wegvallen van veel verzorgingshuizen is er een groeiende vraag naar ussenvormen. To slo passen woongroepen in he sreven van de rijksoverheid om eenzaamheid onder ouderen eerder e signaleren en e doorbreken. Bedreigingen De Woningwe 2015 vorm een bedreiging voor he voorbesaan van woongroepen, omda hierdoor he aanbod van geschike kandidaen kleiner is geworden. Bovendien zijn subsidieregelingen voor iniiaieven voor andersoorige woonvormen afgeschaf en hebben woningcorporaies minder ruime om zich buien hun kernacivieien e begeven. De mogelijkheden om als woningcorporaie een woongroep op e richen en e onderhouden zijn dan ook versmald, wa de druk op he voorbesaan van woongroepen heef verhoogd. Ten weede vormen ouderen voor woningcorporaies en de gemeene slechs een van de vele groepen die een beroep doen op de sociale huurvoorraad. Een complicerende facor hierbij voor gemeene en woningcorporaies is da de oewijzing van de woning door de woongroep zelf gebeur. Als je nie o hun soor mensen behoor dan kom je er dus gewoon nie in, en ui he oogpun van ransparanie en eerlijke verdeling van de voorraad vind ik persoonlijk da da eigenlijk nie meer zou moeen kunnen. (Inerview ambenaar gemeene Den Haag) To slo, de eerder aangehaalde negaieve kanen van he groepswonen, zoals onderlinge conflicen en de lasigheid rondom om he vervullen van besuursfuncies, blijken ook van invloed op de welwillendheid van corporaies en gemeenen rondom (he opzeen van nieuwe) woongroepen. CONCLUSIE: OVERHEIDSBELEID BEÏNVLOEDT HOE DE WOONGROEPEN FUNCTIONEREN, MAAR PROBLEMEN IN WOONGROEPEN BEÏNVLOEDEN OOK HET BELEID 5 van 7

6 WOONGROEP 2.0 Woongroepen vormen een belangrijke schakel in he aanbod van de huisvesing voor ouderen me name na he sluien van de verzorgingshuizen. Hierdoor is er een ga onsaan in de huisvesingsvraag voor ouderen die nie langer huis willen of kunnen wonen, maar ook nie in aanmerking komen voor opname in een verpleeghuis. De huidige woongroepen blijken nie langer oekomsbesendig e zijn. He is dan ook noodzakelijk om na e denken over de Woongroep 2.0 en randvoorwaarden voor nieuwe (collecieve) woonvormen e onderzoeken. Wij zouden de volgende suggesies mee willen geven: Een mix van koop- en huurwoningen Nieuwe woongroepen zouden moeen besaan ui een mix van koop- en huurwoningen in diverse prijsklassen. Hiermee word een e eenzijdige inkomenssamenselling van woongroepen egengegaan en word de pool waarui woongroepen nieuwe leden kunnen seleceren groer. Di voorkom evens da in buuren me veel sociale huurwoningen alleen kwesbare groepen worden gehuisves. Hiervoor moeen woningcorporaies weer oesemming krijgen om nie alleen e bouwen voor sociale huur, maar ook middeldure huur- en koopwoningen. Aandach voor de zorgvraag Zowel in de nieuwe als de besaande woonvormen moe meer aandach zijn voor zorgvoorzieningen. Hierbij spelen woningcorporaies een rol als parij die problemen signaleer en samenwerkingsovereenkomsen kan afsluien me parijen in zorg en welzijn. Daarnaas zou ook nagedach kunnen worden over zorgcoöperaies. He voordeel van zorgcoöperaies is da zorg collecief kan worden ingekoch bij een commerciële aanbieder. Maar een zorgcoöperaie kan er ook voor zorgen da de zorgbehoefe en he aanbod van zorgverleners in een buur beer op elkaar worden afgesemd. Di zou me name voor de huidige woongroepen, die e maken krijgen me een oenemende zorgvraag mogelijk een oplossing kunnen bieden. Aandach voor de governance De prakische en governance problemen waar besaande woongroepen in he algemeen en de besuren van woongroepen in he bijzonder mee kampen, kunnen deels worden ondervangen door meer onderseuning e regelen door de inze van vrijwilligers, maar ook door bijvoorbeeld he aanbieden van besuursrainingen. Meergeneraiewoningen In verschillende gemeenen zijn succesvolle voorbeelden van woonvormen waar ouderen samenwonen me jongeren (o.a. sudenen). He voordeel van dergelijke meergeneraiewoningen is da een aanal van de in ons onderzoek gesignaleerde problemen, die samenhangen me een e eenzijdige (leefijd) samenselling, worden ondervangen. 6 van 7

7 COLOFON Onderzoekers: dr. Kaja Rusinovic, dr. Marianne van Bochove, Jolien van de Sande (Msc) Vormgeving: onwerpbureau Suggesie & Illusie Conac: Volledig rappor: Maar 2019