OPKOMST EN GROEI VAN DE ACCOUNTANTSCONTROLE VAN KLEIN NAAR GROOT

Transcriptie

1 78 Q3 216 THEMA: KLEIN Teks: Luc Quadackers* Beeld: VRHL OPKOMST EN GROEI VAN DE ACCOUNTANTSCONTROLE VAN KLEIN NAAR GROOT Openbaar accounans zijn overal. Maar hoe heef he beroep zich eigenlijk onwikkeld? Een hisorische sches, op basis van enkele kerncijfers. Op 31 december 215 sonden openbaar accounans ingeschreven bij de NBA: RA s en 4.36 AA s. Da is ruim,5 procen van de Nederlandse bevolking, ofewel bijna één op de weeduizend Nederlanders. Da lijk misschien nie enorm veel, maar er zijn bijna evenveel openbaar accounans als regulier gevesigde huisarsen (da waren er namelijk in 215). Openbaar accounans zijn dus overal e vinden. DE EERSTE ACCOUNTANT Eind negeniende eeuw vinden al accounansconroles plaas, maar nie door exerne personen die da beroepsmaig doen. De opmars van de naamloze vennooschappen noodzaak echer o oezich door een gespecialiseerd conroleur op de boekhouding van een vennooschap. Verrouwen is nie meer voldoende. De zogenaamde Pincoffs-affaire vorm de direce aanleiding voor een geformaliseerde accounansconrole. Bij Pincoffs nagelaen Nieuwe Afrikaansche Handels- Vennooschap word in 1879 sauair een conroleur benoemd: B.P. van IJsselsein. Johan de Vries noem hem in zijn boek over de geschiedenis van de accounancy in Nederland in zekere zin de eerse accounan. ALS ÉÉN SCHAAP OVER DE DAM IS... In 188 zijn er wee accounans en in 1894 zijn he er zesien. He aanal accounans per kanoor is in he

2 Q3 216 ilie m a f s De Accounan 79

3 8 Q3 216 begin uieraard laag. He eerse kanoor me meer dan één accounan is he Bureel voor Boekhouding, opgerich in Da word gevolgd door Confidenia (da laer uigroei o More, Erns & Young - nu EY), Silenium (laer onderdeel van Klynveld - nu KPMG) en he Bureau voor Boekhouden Verrouwen. In 1884 is er één kanoor, in 1894 zijn he er ach. ONDERLING BAKKELEIEN OVER HUN VERENIGING(EN) ZIT DE ACCOUNTANTS VANAF HET BEGIN IN HET BLOED. Daarna gaa he snel. Na de opriching van he NIvA in 1895 neem he aanal kanoren en de gemiddelde kanooromvang enorm oe. He NIvA doe zeer zijn bes om zijn accounans aan e prijzen bij nieuwe bedrijven, onder andere door he versuren van de ledenlijsen naar poeniële cliënen. In de eerse jaren van he NIvA besaa nog geen srik beleid voor de accepaie van leden en een formeel examen onbreek. He NIvA begin daarna al snel me he uiwerken van he accounansberoep. De onwikkelingen op he gebied van de weelijke winsbelasing zijn hier waarschijnlijk debe aan. GROEI AANTAL BEROEPSORGANISATIES Na de opriching van he NIvA volg al snel een weede organisaie: de Nederlandsche Bond van Accounans. Daarna volgen de Algemene Nederlandsche Bond van Accounans en Boekhouders, de Nederlandsche Academie van Accounans en de Naionale organisaie van Accounans en nog meer dan ien andere clubs. Veel van deze organisaies zullen uieindelijk opgaan in he NIVRA. Onderling bakkeleien over hun vereniging(en) zi de accounans vanaf he begin - en nog seeds - in he bloed. De Vries (1985) geef een smeuïg overzich van de sroom aan organisaies die onsaa, me de daaraan en grondslag liggende onsaansgronden. Hessel (1998) sel: De verenigingen onderscheidden zich van elkaar door oelaingscrieria en exameneisen. Ze hadden me elkaar gemeen da ze elk voor zich overuigd waren van he eigen gelijk en zich afzeen egen andere verenigingen van vakbeoefenaren. DE DESORGANISATIE IN VOLLEN GANG familie s n a De Accoun De Vries (1985, pagina 52) parafraseer de reacie van he NIvA na de opriching van de vijfde accounansorganisaie in 193: Zolang er geen weelijke regeling besond, was eenieder vrij een vereniging op e richen. Nu waren he er vijf, sraks zouden he er ien, winig of veerig kunnen zijn. Daaronder konden zeker deskundige mannen zijn, maar hoe hen e herkennen onder de massa? He is de desorganisaie in vollen gang. Doch die buien he Insiuu omgaa. De conclusie luidde: Hoe feller de desorganisaie woedde, des e serker zij he Insiuu zou maken... De oename van he aanal accounansorganisaies zal echer nog geruime ijd voorduren. Toch bied die veelheid aan organisaies de grond besanddelen waarui, in een proces van afsoing,

4 Q aanrekking en afbakening, de uieindelijke organisaie van he beroep onsond, aldus De Vries. NIVRA en NOvA(A) worden de wee dominane accounansorganisaies, die vervolgens in 213 na veel discussie en overleg formeel fuseren in de NBA. GROEI OPENBAAR ACCOUNTANTS Voor he besuderen van de onwikkeling van marken word vaak gebruikgemaak van omzegegevens. Hisorische omzegegevens zijn echer nie alijd eenvoudig beschikbaar. De correlaies ussen aanallen accounans en de omze zijn echer zeer hoog, blijk ui onderzoek. De groei in he aanal accounans is dus een goede indicaor voor de omzegroei. He aanal (regiser)accounans da acief is in he openbaar beroep neem van 188 o en me he jaar 1999 per saldo vrijwel ieder jaar oe. Vooral ussen 199 en 2 groei he aanal openbaar accounans enorm. De piek in 1999 is he gevolg van de invoering van de verpliche prakijkopleiding (de sageverpliching ). Da exra suk opleiding willen veel accounans nog voor zijn. Daarna zak he aanal logischerwijze even wa in (vanwege de eerdere piek), bereik een ijdlang een redelijk sabiel niveau, sijg weer ies rond 21 en neem de laase jaren enigszins af. Maar he is duidelijk da he openbaar beroep zich als economische aciviei sevig heef geneseld in de samenleving. GROEI IN SALARIS Begin vorige eeuw bedroeg he gemiddelde salaris van een accounan rond de vijfig gulden per maand. He uurarief van een accounan-assisen lag rond de één gulden. Vóór 19 was de formele werkweek van een accounan enminse zesig uur per week. Laer word he beer. Mezemaekers (1983) zeg hierover: In de jaren ussen de wereldoorlogen werden de werkijden van de accounans en assisenen korer en regelmaiger dan voordien, zij he da ongehonoreerd overwerken in de balansijd heel gewoon bleef en zelfs soms in schrifelijke arbeidsvoorwaarden uidrukkelijk verplich werd geseld. GROEI AANTAL OPENBAAR ACCOUNTANTSKANTOREN Kanoren zijn in de sudie meegenomen als openbaar als een of meer (regiser)accounans lid was/waren van een accounansorganisaie. He aanal kanoren verloop ies grilliger dan he aanal accounans. He aanal openbaar accounanskanoren sijg gesaag vanaf he begin van he beroep, ne als he aanal openbaar accounans. He aanal accounanskanoren groei o weehonderd in de eerse vijfig jaar en van weehonderd naar vierhonderd ussen 193 en De fusie-acivieien en he onsaan van de groe kanoren zorgen begin jaren zevenig voor een dip in he VERANTWOORDING In 1995 publiceren Maijoor e al. een onderzoek naar langeermijnconcenraie in de Nederlandse mark voor accounansconrole. Zij maaken onder andere gebruik van de ledenlijsen van accounansorganisaies die laer deel zijn gaan uimaken van he NIVRA. He onderzoek geef inzich in de onwikkeling van he aanal openbaar accounans en de openbaar accounanskanoren in de periode Deze gegevens zijn, voor wa beref he aanal accounans, aangevuld o 26 op basis van de UvA-maserscripie van Frederik Hesp en o 215 op basis van de jaarrapporen van de NBA. Voor wa beref he aanal kanoren en de markconcenraie is gebruikgemaak van Maijoor e al. en Hesp. Die daa zijn dus maar o 26 opgenomen. Voor de gegevens me berekking o de AA-accounans is gebruikgemaak van Hessel (1998), Mezemaekers (1983), Nierop en Van Schaik (212) en de jaarrapporen van de NBA Aanal regiseraccounans in openbaar beroep ( ) Aanal openbaar accounanskanoren ( ) Aanal AA-accounans (-215)

5 Q aanal kanoren. In de decennia daarna word he aanal kanoren meer dan verdubbeld. He onsaan van vele kleine kanoren is de oorzaak van deze groei. VROUWEN IN HET BEROEP Ui he jubileumboek van de eerse eeuw More & Limperg ( ) blijk da er in die eerse honderd jaar slechs drie vrouwelijke accounans werken. In 1983 werk er zelfs geen enkele vrouwelijke regiseraccounan of belasingadviseur! Al vanaf he onsaan van de eerse accounansorganisaies werd hefig gediscussieerd over he al dan nie oelaen van vrouwen o he beroep. Alle voorsanders van oelaing en spij kwamen vrouwelijke accounans amper voor. Ook in 1983 besond nog geen half procen van de NIVRA-leden ui vrouwen. In 215 is de verhouding man-vrouw binnen de NBA 81 procen versus negenien procen. Er is dus aanzienlijke vooruigang geboek op he gebied van diversiei. CONCENTRATIE: VAN HOOG NAAR LAAG NAAR HOOG He is logisch da de markconcenraie in he begin van he beroepsijdperk hoog is. Er zijn immers slechs enkele kanoren die de mark bedienen. Een bekende concenraiemaasaf is de zogenaamde C n -raio. Die raio geef he markaandeel weer van de n groose ondernemingen in een bepaalde mark. Gezien de veelvoorkomende big four-classificaie, word deze raio binnen de accounansmark vaak uigewerk als de C 4 -raio. To ongeveer 191 daal de markconcenraie zeer serk, o een redelijk sabiel niveau van rond de,15. Pas vanaf de vorming van de Nederlandse big five firma s sijg de concenraie weer serk in de jaren zesig en zevenig. Eind jaren achig is er een sijging zichbaar o ongeveer,6. Da is hoog. Er worden dan ook zorgen uigesproken in de poliieke arena. In de vijfien jaar daarna zak de raio o ongeveer,5. De lierauur noem drie mogelijke oorzaken voor een hogere markconcenraie: oename van de omvang van de groose kanoren als gevolg van schaalvoordelen, een afname van he aanal oeredende kanoren (door barrières) en de fusies van naionale firma s als gevolg van inernaionale fusies. Die oorzaken gaan hand in hand me de seeds oenemende complexiei van he accounansconroleproces. GROEI AANTAL AA-ACCOUNTANTS In he voorgaande lig de nadruk op (regiser)accounans die werkzaam zijn in he openbaar beroep. In de IN 1983 BESTOND NOG GEEN HALF PROCENT VAN DE NIVRA-LEDEN UIT VROUWEN. beschikbare onderzoeksgegevens is geen aandach beseed aan he aanal AA s (desijds verenigd in de NOvAA). Laen we kijken of he aanal AA s een soorgelijk pad heef doorgemaak als de RA s in he openbaar beroep. De grafiek van he aanal AA s veroon in groe lijnen hezelfde paroon als die van de (regiser)accounans in he openbaar beroep. De exra piek in 1993/1994 hang samen me de weswijziging die AA s cerificerende bevoegdheid geef: alle beroepsbeoefenaren moesen verplich lid worden van de NOvAA. KOMENDE 135 JAAR To zover in vogelvluch een wordingsgeschiedenis van he beroep van de openbaar accounan, uigedruk in aanallen accounans en kanoren en in ermen van markconcenraie. He val nog maar e bezien of de lijn zich de komende 135 jaar op gelijke wijze onwikkel. Volgens recene cijfers blijf de vraag naar accounans echer fors sijgen. De behoefe aan zekerheid over financiële informaie en nie-financiële informaie blijf ongewijfeld besaan. De ijd zal leren of de openbaar accounan zijn waarde kan blijven waarmaken. Bronnen De Vries, J., Geschiedenis der Accounancy in Nederland: Aanvang en Onplooiing, , Van Gorcum, Hesp, F., Concenraion in he Duch audi marke, maser hesis Universiy of Amserdam, 27. Hessel, I., NOvAA /1998: van accounansvereniging o beroepsorganisaie, Kluwer BedrijfsInformaie, 1998 Maijoor, S., W. Buijink, A. Van Wieloosuijn en M. Zinken, Long erm concenraion in he Duch audi marke, Abacus, Mezemaekers, L., Een eeuw in balans: De wordingsgeschiedenis van More & Limperg, , Nierop, T. En F. van Schaik, Vergrijs he Accounansberoep?, Accounan, april 212. Noo * Luc Quadackers is eigenaar van Margila en als onderzoeker verbonden aan he Amserdam Research Cener in Accouning (ARCA) van de Vrije Universiei Amserdam.