Mens en organisatie in de perfect storm van digitalisering

Transcriptie

1 Inzcht n de dgtale Mens en organsate n de perfect storm van dgtalserng Iedereen heeft te maken met de dgtalserng van onze maatschappj. Door de enorme groe van beschkbare nformate, aangewakkerd door technologe, ontstaan neuwe busnessmodellen. Voortbrengngsprocessen veranderen en organsategrenzen verschuven. Waar dt voor sommgen een bron van nsprate en neuwe kansen s, zen vele anderen de dgtalserng eerder als een bedregng of eufemstsch geformuleerd een utdagng. Dt artkel schetst egenschappen van de dgtale en de wjze waarop mens en organsate daarmee om kunnen gaan. Peter Bejer, Danny Greefhorst, Rob Krujk, Martjn Sasse en Robert Slagter [1] Lash, S. (2002). Crtque of nformaton (2006 ed.). London: SAGE Publcatons Ltd. [2] Bejer, P. (2014a). Image buldng n the nformaton governance dscourse: Steps to economes of meanng. (Docteral dssertaton). ISBN: [3] Feldman, M. S., & March, J. G. (1981). Informaton n organzatons as sgnal and symbol. Admnstratve Scence Quarterly, Vol. 26, pp Menseljke neuwsgerghed en vernuft zjn altjd de motor geweest achter de technologsche ontwkkelngen n de maatschappj. De ontwkkelng van de nformatemaatschappj s vanut de achtergrond bjzonder omdat: het menseljk vernuft al meer dan vjftg jaar nformatetechnologe ontwkkelt met een zeer stele prjs-prestatecurve; de menseljke neuwsgerghed ervoor zorgt dat zowel gebruk als create van nformate een enorme vlucht neemt. Bede egenschappen gaan hand n hand met elkaar en zorgen voor een ware explose van dgtale content. Dt s merkbaar tot n de haar vaten van onze maatschappj. De rol de nformate speelt n onze samenlevng s fundamenteel veranderd. De socale wetenschap hanteert de term nformateorde om het essentële ondersched te duden met de ndustrële orde, waar nformate vooral een ondersteunend mddel was om een doel te bereken, bjvoorbeeld het opdoen van kenns om machnes te bedenen. Met de nformateorde s nformate een doel op zch geworden. Ook heeft het schaarstemodel van de ndustrële orde plaats gemaakt voor een model van overvloed: nformate s alom en overvloedg aanwezg. 1 Het veranderen van de doel-mddelrelate n de nformateorde doet tegeljkertjd een neuw waardesysteem ontstaan. Allereerst gebruken we nformate als mddel om technologe te produceren en met de technologe creëren we weer nformate. Ten tweede s met de verschuvng van nformate als mddel naar doel een econome ontstaan waar net-ratonele waarden steeds belangrjker worden. 2,3 25

2 Samenvattng Informate s n overvloed en overal beschkbaar en technologe voorzet ons contnu en selectef van nformate n een specfeke context. Ontwkkelng van nog meer technsche oplossngen en nformatebergen zjn net voldoende. We staan voor de utdagng om de balans te vnden de ons naar een gewenste dgtale samenlevng brengt. [4] Kallnkos, J. (2006). The consequences of nformaton. Insttutonal mplcatons of technologcal change. Northampton, MA 01060, USA: Edward Elgar Publshng. [5] Brown, J. S. (2001). Where have all the computers gone? Technology Revew, Vol. Jan-Feb, pp Wkpeda bjvoorbeeld, s zowel doel als mddel (fguur 1). We leven tegenwoordg van en vóór nformate, vnden het belangrjk om veel volgers te hebben op Twtter en staan n de rj om de neuwste smartphone te bemachtgen. Als we ons realseren dat nmddels nformatesystemen elkaar voeden met neuwe nterpretates van nformate nformate maakt nformate dan heeft dt zelfversterkende effect de egenschappen van een perfect storm. 4 Met dt artkel geven we een aanzet om vanut een organsate- en mensperspectef op een andere wjze naar de nformatemaatschappj te kjken. We gebruken daarvoor het concept dgtale. Daarmee kunnen we de relates tussen actoren en aspecten van de neuwe nformatewaardeketens zchtbaar maken. Voordat we dt doen gaan we eerst wat deper n op technsche ontwkkelngen de daarvoor relevant zjn. De dgtale nfrastructuur De researcher John Seely Brown had n 2001 met zjn artkel Where have all the computers gone een zeer voorutzende blk. De meeste nformate technologe heeft net meer de gedaante van een computer, maar s onderdeel van objecten de ets computerachtgs met zch meedragen en verbonden zjn met een netwerk. 5 Vanut gebrukersperspectef zjn de technsche detals naar de achtergrond geraakt. Je hoeft geen expert meer te zjn om gereedschappen (zoals smartphone, navgatesysteem of zelfscanner) voor complexe nformatevraagstukken te hanteren. Er zjn vjf grote ontwkkelngen te benoemen de daarn een belangrjke rol spelen (fguur 2): Mobele apparatuur: daardoor zjn we altjd dgtaal berekbaar en hebben we ook altjd toegang tot al onze nformate. Socale technologe: zorgt ervoor dat mensen veel meer dgtaal communceren en samen kenns verwerken, waardoor begrenzngen van tjd en plaats steeds mnder relevant worden. Internet of Thngs: de aanslutng van objecten op het nternet maakt dat zj allerle nformate met elkaar en met ons delen en wanneer utgerust met sensoren geeft dat contnu zcht op de fyseke toestand van de wereld om ons heen. Bg data: we kunnen steeds grotere bergen nformate slmmer opslaan, ontsluten en daarn patronen herkennen zodat ons beslutvormend vermogen toeneemt. Cloudcomputng: koppelt mobele apparatuur, socale technologe, Internet of Thngs en bg data op betekensvolle wjze aan elkaar. Het neemt een centrale plaats n en s de aanjager van een dgtale nfrastructuur de zjn weerga net kent. Dankzj de verbndngen n en met de cloud neemt de hoeveelhed nformate explosef toe en hebben we ook toegang tot een enorme hoeveelhed nformate op het nternet. Hoewel de nformateberg explosef groet, maken organsates nog slechts beperkt gebruk van wat er aan gegevensverzamelngen beschkbaar s. De technologe s voorhanden en kan ons helpen te denken n en kansen n plaats van bedregng en beperkngen. De dgtale De contnu ontwkkelende technologe vraagt om een ander model om het belang voor de gebruker en de nteracte met de gebruker te kunnen duden. Stellen we de gebruker centraal, dan zen we een heel andere kant van de technologe: een dgtale waarn de gebruker zch op allerle maneren kan bewegen. De paden n deze dgtale zjn nog net gebaand. We zjn als een soort Columbus deze nog aan het verkennen en aan het ontdekken waar grenzen lggen. 26

3 Net als n de fyseke wereld bestaan ook n de dgtale verschllende gebeden. Gebeden waarn verschllende gedragsregels gelden (fguur 3). Wj onderkennen n de dgtale ver subs. In de persoonljke dgtale ben je vooral met je egen dngen bezg. Als je deze verlaat ontmoet je andere mensen n de socale ; organsates en bedrjven n de zakeljke ; en de samenaspect tradtonele orde (arbed) ndustrële orde (producte) nformateorde (consumpte) Mddel omzetten van natuurljke grondstoffen n goederen om van te leven nformateverwerkng voor kenns en kunde door klerken, professonals, engneers, et cetera (Marx s economsche bass) - reproduceren van nformate - produceren van nformate (exponentële groe) - gedgtalseerde werkeljkhed Doel ons dageljks bestaan (leven) - producte en goederen - nstrumenten (ndustreel kaptaal) - effcënt grote hoeveelheden Waarde arbedswaarde (labor-value) handelswaarde, gebrukswaarde (exchange-value, use-value) - nformatonele ontwkkelngen - produceren van nformate - deologeën (groeperngen) nformatewaarde (sgn-value) Fguur 1. Ondersched van ordes volgens Bejer (2014a)»De rol de nformate speelt n onze samenlevng s fundamenteel veranderd. Informate s een doel op zch geworden«internet of Thngs bg data cloudcomputng mobele apparatuur socale technologe Fguur 2. De dgtale nfrastructuur dgtale dgtale nfrastructuur denst Internet of Thngs bg data openbare socale denst cloudcomputng zakeljke persoonljke denst mobele apparatuur socale technologe Fguur 3. De dgtale n relate tot de dgtale nfrastructuur levng n de vorm van overheden en anoneme medeburgers n de publeke. Voordat je deze s bnnengaat s het belangrjk om je af te vragen of je anonem wlt bljven of dat je je kenbaar wlt maken. Identtet s erg belangrjk geworden n deze dgtale subs. Op de achtergrond maakt de dgtale gebruk van technologe, de dgtale nfrastructuur. Als gebruker neem je vooral densten af, 27

4 densten de je zonder technsche rompslomp wlt kunnen nwsselen voor een andere de goedkoper s of neuwe waarde bedt. Dat s de ntente achter cloudcomputng en staat dus centraal n de koppelng tussen de dgtale en de dgtale nfrastructuur. Het zorgt ervoor dat je technologe kunt afnemen als denst, zodat je je als organsate of ndvdu maxmaal kunt rchten op je egen behoeften en prorteten. De mpact op mensen De mens heeft snds de zestger jaren van de vorge eeuw de nformatetechnologe met een net aflatende technology push over zch heen gekregen. De mens als gebruker heeft steeds moeten leren om te gaan met neuwe concepten, met een steeds krachtger en goedkopere technologe en met steeds meer nformate. Er kan steeds meer en we weten steeds meer. Paradoxaal genoeg weten we ook steeds meer wat we nog net kunnen en wat we nog net weten. Moet dat leden tot nog meer technologe en nog meer nformate? De ontwkkelngen maken een kenterng n denken noodzakeljk. Ontwkkelng van nog meer technsche oplossngen en nformatebergen zjn net voldoende. Het gaat om de waarde van nformate en van technologe n de dgtale. In de dgtale s de technologe een verlengstuk van de mens. Anders gezegd, technologe dent de mens en net andersom. Het gebruk van nformate en technologe door de mens wordt gestuurd door wat hj of zj s, wl, denkt en doet n de samenlevng. De dudng van hoe de mens opereert n de dgtale hangt samen met een mensbeeld dat correspondeert met een samenlevngsbeeld. Het n fguur 4 weergegeven samenlevngsbeeld s een hërarchsche ordenng van fundamentele elementen de tezamen een samenlevng doen functoneren. Van onderaf verlopen de van de meetbare materële dngen, va de polteke econome tot de mmaterële zaken van cultuur, ethek en zngevng. Informate nu meestal n de vorm van dgtale content speelt een domnante rol n ons hudge mens- en samenlevngsbeeld. Actuele maatschappeljke debatten laten zen dat er reden s om de rol krtsch onder de loep te nemen. Veel fysek menseljk contact wordt vervangen door dgtaal contact. We worden proactef gevoed met bergen nformate. Dat heeft ontegenzeggeljk voordelen, maar het gevaar s dat de menseljke maat ut het oog wordt verloren. De mens wordt dan de speelbal van de dgtale revolute. Met behulp van het samenlevngsbeeld kunnen we een neuwe balans zoeken tussen de systeemmaten de meer en meer heersen n de onderste ver nveau s, en de menseljke maten van cultuur, beschavng en bewustzjn n de dre nveau s daarboven. Veel debatten over prvacy, bevelgng, robotserng en dgtalserng spelen zch af n het perspectef van werk, markt, organsates en overhedsbemoeens. De neuwe orde de we zoeken lgt waarschjnljk n de dre 28 aspecten van de samenlevng de rollen van de mens dgtale content bewustzjn bewust levend mens zngevng, mystek, groe n bewustzjn beschavng grote denker kenns van de grote wetten, geschrften, normen en waarden cultuur cultuurdrager, flosoof, kunstenaar hstorsch besef, kunst, kenns van tradtes bestuur poltcus, wetenschapper, rechter, geesteljk leder wet- en regelgevng, densten, afdracht, geljke behandelng, nvloed organsate ondernemer, manager, bureaucraat werk- en ketenprocessen, kwaltet, duurzaamhed, geld, globalserng markt handelaar, consument, speculant transparante, waardebepalng, transactes, producten en densten werk hushouder, ambachtsman, werknemer, vrjwllger, opvoeder, leraar kenns, vaardghed, relates, status, entertanment, personalseren, bezt, gezondhed, gamng, gokken Fguur 4. De relate tussen dgtale content en het beeld voor mens en samenlevng (de menseljke maat)

5 »Het gevaar s dat de menseljke maat ut het oog wordt verloren. De mens wordt dan de speelbal van de dgtale revolute andere aspecten van de samenlevng: bewustzjn, beschavng en cultuur. Neem het prvacydebat. In de dgtale s je dgtale denttet bepalend voor we je bent; al je gegevens hangen eraan vast. Defstal of msbruk van je dgtale denttet s een persoonljke bedregng de nog relatef neuw s voor de mens. Op de onderste ver nveaus vraagt dt aandacht voor denttymanagement en nformatebevelgng. We zoeken een balans tussen nformatebevelgng (rsco s opvangen met relevante maatregelen) en denttymanagement (met één denttet toegang krjgen tot de dgtale, net gehnderd door grenzen n organsates en locates). Deze balans zullen we alleen vnden als we ons voldoende bewust zjn van de denttet, neuwe normen en waarden creëren over wat beschaafd s, en een cultuur opbouwen hoe we met dgtale denttet omgaan. De mpact op organsates Ondernemngen en (publeke) organsates zjn genoodzaakt om hun functoneren af te stemmen «29

6 dgtale vormt een ecosysteem waarn een dergeljke samenwerkng kan ontstaan, bestaan en zch kan ontwkkelen.»we moeten de patronen herkennen en de krachten benutten de n de stormachtge ontwkkelng van nformate en technologe aanwezg zjn«deze bewegngen hebben tot gevolg dat de nformatewaardeketen verschuft. Informate s een bedrjfseconomsche resource. Er ontstaan wederkerge nformate-afhankeljkheden tussen bedrjven. Informate overschrjdt de grenzen van de organsate. Bedrjven benutten steeds vaker de kracht van organsatorsche netwerken om beter n te kunnen spelen op veranderngen n de markt. Een netwerk van complementare specalsmen helpt om met veranderende klantvragen om te kunnen gaan. Ook het netwerk s daarmee een bedrjfseconomsche resource. Zo n netwerk werkt het best op bass van prncpes van zelforgansate. Door afnemers te betrekken n het netwerk creëer je meerwaarde op bass van drecte feedback. Voor organsates s het vraagstuk hoe een dgtale te creëren waarn mensen kunnen samenop de realtet van neuwe nformatestromen n de dgtale wereld. Zj de daar goed op weten n te spelen zen tal van neuwe mogeljkheden. De keerzjde s dat organsates de deze ontwkkelng mssen zch drect bedregd zen n hun voortbestaan. De keuze hoe om te gaan met de dgtale s bepalend voor de vraag of de technologsche ontwkkelngen een zegen of een bedregng zjn. De sleutel tot succes voor een organsate s gelegen n de betekens de je als organsate weet te realseren n de fyseke én n de dgtale wereld: n je waardeproposte (fguur 5). Door dgtalserng zet de proposte er tegenwoordg anders ut dan ten, twntg jaar geleden. Op de bass van (tradtoneel) het leveren van goederen de zjn omgezet vanut natuurljke grondstoffen, kan je (ndustreel) de resultaten van producte verhandelen, ook handelen n nformate (nformateorde) en nu samen met anderen n de wereldwjde dgtale wereld toegevoegde waarde (re)produceren voor een gezamenljk doel. De veranderngen n de samenlevng maken het noodzakeljk om de egen waardeproposte opneuw te formuleren n de neuwe context. In de nformatesamenlevng ga je als organsate op een neuwe wjze verbndngen aan met medewerkers, klanten en leverancers. Zj zjn coproducent van de samen te realseren doelen. De samenwerkng s duurzaam nden deze tot een posteve balans van baten en lasten ledt voor de egen organsate en voor de partners, zowel economsch als ook socaal en ecologsch. De De mpact op de nformatevoorzenng van organsates Er treden dre fundamentele verschuvngen op n de rol de nformate speelt n organsates: Van ntern naar extern: De verschuvng van nformate ut het bedrjf zelf (wat s de eff cency van processen?, wat s de stand van zaken van projecten?), naar ook het gebruk van data van klanten en externe bronnen (dynamsche data, zoals hudge verkeersstromen, maar ook data ut ERP-systemen van afnemers). We sluten ERP-systemen steeds meer op elkaar aan en vormen zo een nformateverzamelng over gedeelde resources. Van een- naar tweerchtng: De bewegng van eerchtngsverkeer naar een utwsselng op bass van wederkerghed waarbj de betrokken partjen data delen (en daarmee een stuk prvacy nleveren) n rul voor een betere denstverlenng. We sluten Enterprse Content Management-systemen steeds meer op elkaar aan en vormen zo een nformateverzamelng van gedeelde content. Van ndvdueel naar netwerk: Organsatebewegngen van monoleten naar een netwerk van klene gespecalseerde organsates de daardoor slagvaardg antwoord kunnen beden op veranderende omstandgheden. We sluten Customer Relaton Management-systemen steeds meer op elkaar aan, verbnden deze met socale netwerkomgevngen, en vormen zo nformateverzamelngen van gedeelde relates. 30

7 strategsche partners kernactvteten waardeproposte gedeelde content verzamelng klantrelates gedeelde relatonshp verzamelng klantsegmenten co-create productcreate wederkerg nformeren over product coproducte producte mensen en mddelen wederkerg nformeren over producte betrokkenhed kanalen socaal klantennetwerk socaal leverancersnetwerk socaal ntern netwerk gedeelde resource verzamelng bjdragen waarde toevoegen verhandelen en leveren servce verlenen verwjzen elkaar helpen kostenstructuur nkomstenstromen nvesteren n de keten verdensten van keten waarderen Fguur 5. Busness Model Canvas voor co-create n de dgtale werken. De dgtale lgt net bnnen de grenzen van de organsate. Een organsate partcpeert n een dgtale samen met andere organsates en voegt aan de de egen bjdragen toe. Concluse Meer dan oot worden we gestmuleerd om te beseffen wat we (kunnen) doen en wat de (mogeljke) consequentes zjn van ons handelen. Het s een beangstgend fenomeen als je door al de nformate en technologe wordt geleefd. De angstbeelden en doemscenaro s de nu regelmatg worden gepresenteerd, zjn de keerzjde van het ICT-enthousasme. We staan voor de utdagng om de balans te vnden de ons naar een gewenste dgtale samenlevng brengt. Daarvoor moeten we de patronen herkennen en de krachten benutten de n de stormachtge ontwkkelng van nformate en technologe aanwezg zjn. Graag nodgen we u ut ook zelf patronen en krachten te benoemen en dat met ons, en met elkaar, te delen. Dat kan de start zjn voor de cocreate van een neuw ecosysteem van ICT-organsates met een postever mago dan de ICT-organsates nu hebben. Dt artkel s gebaseerd op het boek Rumte voor mens en organsate Vse en aanpak voor de dgtale samenlevng (ISBN: ). In dt boek geven de auteurs een verdere verdepng en aanpak voor mens en organsate n de hedendaagse nformatesamenlevng. Dr. Peter Bejer Bejer s chef technology bj HP en ledt de archtectuurdscplne voor EMEA. E-mal: peter.bejer@hp.com drs. Danny Greefhorst Greefhorst s drecteur van ArchXL en werkzaam als enterprse- en IT-archtect n de publeke en fnancele sector. E-mal: dgreefhorst@archxl.nl Rob Krujk Krujk werkte bj DEC en HP en s na z n pensonerng nog actef voor de Noord-Ierse overhed. E-mal: rob.krujk@planet.nl r. Martjn Sasse Sasse werkt aan de dgtalserng van de rechtspraak en s snds 2008 n denst van Landeljk Denstencentrum voor de Rechtspraak (LDCR). E-mal: martjn@sasse.nl Dr. r. Robert Slagter Slagter s senor consultant bj GrDD consultancy en advseert bedrjven over samenwerkng. E-mal: robert.slagter@grdd.nl 31