Grondwatermodellering met behulp van een spreadsheet... voorraadvorming bij variabele dichtheid in een heterogene bodem (2)

Transcriptie

1 Grondwatermodellerng met behulp van een spreadsheet... voorraadvormng bj varabele dchthed n een heterogene bodem (2) Inledng In deel 1 van dt artkel (vorge nummer van dt tjdschrft) s de methode theoretsch utgewerkt en zjn de resultaten getoetst aan gepublceerde voorbeelden en een analytsche oplossng. In dt tweede deel worden de overge voorbeelden beschreven de met het spreadsheet-model werden berekend. De voorbeelden zjn zodang gekozen, dat zj voor de praktjk relevante concluses toelaten. (Ze voor afb.1 tot en met 6 deel 1). Samenvattng Dchthedsstromng kan bepalend zjn voor het succes of falen van voorraadvormng n ondergrondse pakketten met brak of zout water. Dt artkel demonstreert het berekenen van deze dchthedsstromng n vlakke en radaal symmetrsche vertcale grond-doorsneden met behulp van een standaard spreadsheet-programma op personal computers. Ten opzchte van het vorge artkel [Olsthoorn, 1989] wordt nu rekenng gehouden met een rumteljk varabele dchthed, vertcale stromngscomponenten, ansotropc en bodemgelaagdhed. De stroomfuncte s nu utgangspunt. In deel 1 van dt artkel wordt de methode getoetst aan gepublceerde voorbeelden, waarna n deel 2 van dt artkel een aantal voor de praktjk relevante stuates wordt utgewerkt en voorzen van concluses met betrekkng tot ondergrondse voorraadvormng n de praktjk. Het s van groot belang dat het pakket met de nfltrate en wnmddelen een zoutgehalte heeft van net meer dan enkele honderden mg Cl/l. IR. T. N. OLS 1'HOORK Gemeentewaterledngen Amsterdam Het dee achter afb. 7 s voorraadvormng door nfltrate van zoet water onder de schedende laag en terugwnnng van het water dat geledeljk door de schedende laag lekt. Onder de schedende laag waar op t = 0 water met mg Cl/l (1.025 kg/m 3 ) aanwezg was, wordt zoet (0 mg Cl/l) water geïnfltreerd, terwjl een even grote hoeveelhed water wordt onttrokken ut het bovenpakket waarn zch op t = 0 utslutend zoet water (0 mg Cl/l) bevond. Het chlordegehalte van het water n de schedende laag bedroeg op t = 0 overal mg/l (dchthed 1.012,5 kg/m*). Afb. 7 geeft het oprukkende zoete water onder de schedende laag n stappen van 30 dagen. Afb. 8 toont de berekende zoutstuate op t = 360d. (De resultaten worden mede bepaald door de numereke dsperse. Dt heeft echter geen consequentes voor essente van de berekenng. We zen dat het zout van leverlee ut de schedende laag wordt gedrukt en n het bovenste pakket terechtkomt. Er treedt dus een zekere verzltng van het bovenpakket op. Vanut het bovenpakket komt dt zoute water tezamen met oorspronkeljk zoet water ut het bovenpakket n de wnmddelen. De verhogng van het zoutgehalte de dt fenomeen n de wnmddelen veroorzaakt s n afb. 9 weergegeven voor 2 stuates, nameljk de stuate waarn de schedende laag op t = 0 utslutend zoet water bevatte en de waarn deze laag op t = 0 utslutend water bevatten met een chlordegehalte van mg Cl/l. (Het exacte verloop van de curven n afb. 9 hangt mede af van de numereke dsperse). Het s voor de praktjk relevant dat deze verzltng van het bovenpakket bj een dergeljke nrchtng altjd zal optreden. Kort na het begn van de nfltrate bevat het onderste pakket mmers alleen n de drecte omgevng van de putten zoet water. De drukverhogng n het onderste pakket en de drukverlagng n het bovenste pakket spreden zch echter vrjwel onmddelljk ut over een groot gebed, zodat over dt gehele oppervlak zout water vanut het onderste pakket n de schedende laag en vanut de schedende laag n het bovenste pakket wordt gedrukt. Een zekere mate van verzltng van het bovenste pakket s zodoende op deze wjze net te vermjden en zou gedurende een zeer lange tjd tot een onbrukbare kwaltet van het gewonnen water kunnen leden. Afb. 10 s een ander voor de praktjk relevant voorbeeld. Infltrate en terugwnnng spelen zch af n een pakket met bovenn zoet en ondern zout water. Het geheel s symmetrsch om de lnkerzjde van de afbeeldng. Om verzltng van de wnnng te voorkomen wordt 20% meer geïnfltreerd dan wordt teruggewonnen. Het stroombeeld n afb. 10 leert nu, dat verzltng van de put nog steeds n gernge mate mogeljk s vanaf de butenzjde (n de afbeeldng de rechterzjde) van de wnmddelen. Van groter belang s echter dat de Afb. 7 - Indrngng van zoet water n coûte aqufer ( mg Cl/l, kg/m 3 ) onder scheldende laag met geljktjdge onttrekkng n bovenlggend pakket. Weergegeven s de ljn van 500 mg Cl/l op verschllende tjdstppen [dj. De plaats van de sochlondeljn wordt mede bepaald door de numereke dsperse. Op t=0 bedroeg het chlordegehalte n de schedende laag mg/l. Afb. 8 - Stuate als n afb. 7. Weergegegeven s de chlordestuate op t=360d. De wg zout water n en net boven de scheldende laag s het gevolg van het omhoog drukken van het zout dat zch op t= 0 n en net onder de schedende laag bevond (9.000 mg Cl/l). Het beeld s mede bepaald door numereke dsperse. 5 m2/a 5 m2/d 500 mg sochlor at dfferent t o

2 H-,0 (23) 1990, nr porosrty = 35% = 990d tme [d Afb. 9 - Voor de stuate van afb. 7 s weergegeven het verloop van de chlordeverhogng n het gewonnen water wanneer de scheldende laag bj de aanvang van de nfltrate een chlordegehalte van respecteveljk 0 mg/l zou hebben shap mg/l boundary al UO opwaartse stroomljnen aan de butenzjde van de wnmddelen het zout omhoog voeren. Herdoor treedt op den duur buten de wnmddelen een ernstge verzltng van het van oorsprong zoete pakket op. Door het nfltratesurplus verspredt deze verzltng zch op termjn over een aanzenljke afstand buten de nfltratemddelen, n dt geval met een snelhed van crca 18 m/a. Bovenstaande voorbeelden laten zen dat er grenzen zjn aan het verantwoord opbouwen van een ondergrondse voorraad water door verdrngng van zout water. Vooralsnog ben k genegd met anderen [ze bjvoorbeeld Hujboom, 1990] te stellen dat n de laag waarn de voorraadvormng plaats moet vnden bnnen het gebed van de nfltrate- en wnnngsmddelen geen zout water aanwezg mag zjn. Radaal-symmetrsche stuates We stappen nu over van vlakke vertcale doorsneden op radaal-symmetrsche vertcale doorsneden. Afb. 11 toont de berekende rotate van een grensvlak (de 50% sodchthedsljn) gedurende 11 dagen voor de denkbeeldge stuate dat op t = 0 een vertcale clnder zoet water met een straal van 16 meter aanwezg was. Afb. 11 bevat tevens de stroomljnen op t = lld en de bjbehorende waarden van de stroomfuncte. Herut bljkt dat op dat moment de totale rotatestroom ets meer bedraagt dan 250 m 3 /d. Steeds opneuw bljkt hoe sterk deze dchthedsstromng kan zjn. Afb. 12 geeft met stappen van ld gedurende 100 dagen het ndrngen van zoet water n een gelaagd pakket met zout water, vanut een put met flter tussen -102 en -116 meter. De stroomljnen de behoren bj t = 100d tonen hoe zeer de dchthed het stroombeeld bepaalt en het zoete water met hoge snelhed langs het plafond van het pakket perst. Op grotere afstand van de put bevndt zch alleen zout water n het pakket. Her s geen dchthedsstromng meer aanwezg en verdelen de stroomljnen zch over de gehele pakkethoogte n overeenstemmng met de doorlatendheden en de ansotropc van de bodem. Afb. 13 ljkt op afb. 12, maar de gelaagdhed s extremer en de vertcale ansotropc een stuk sterker (ze gegevens Afb Rotate van een vertcaal clndrsch grensvlak. Afb Vlakke doorsnede met stroom- en so-chlordeljnen op t 990d. De nfltrate/terugwnnng veroorzaakt aqufer-vcrzltmg buten (her rechts van) de nfltrate/wnnngsmddelen. De stppelljn geeft het mg Cl/l grensvlak op l = 0. Afgezen hervan kan ook n deze stuate als gevolg van dsperse een beperkte chlordeverhogng van het onttrokken water optreden. Van belang s dat reeds een zeer klene bjmengng van zout water ecu naar drnkwatermaatstaven sterke verzltng veroorzaakt. Immers 1% bjmengng van zeewater levert een chlordeverhogng van bjna 200 mg/l. bj de afbeeldngen). Het front van het oprukkende zoete water (getoond met tussenstappen van lod) weerspegelt de gelaagdhed van de bodem. Ondanks de sterke ansotropc, de de dchthedsstromng tegenwerkt, bljkt de dchthed ook nu het beeld te domneren. Afb. 14 tot en met 20 tonen de nfltrate en de terugwnnng van zoet water n/ut een pakket met brak water (1.000 mg/l). Deze stuate kan als relevant beschouwd 1 dtmesleps r[ml porosty = 35%

3 t- 100d WÊW^^ ^z ^-\ ) W -0m3/d - : :. -^c^r^?^ ^.'; t \ N^^ >V ""860. j / *- ^""""- t N ^ L J -^ ' I ' I ' I ' I rtowell [m '4-' - 48C TI3 a Afb Verdrngng van zout grondwater met behulp van een onvolkomen nfltrateput gedurende 100 dagen getoond n stappen van 1 dag. Afb Als aft>. 12, doe/ n stappen van 10 dagen bj een sterkere gelaagdhed en een sgnfcante ansotropc. worden voor bjvoorbeeld ondergrondse regenwaterbergng zoals de momenteel n de belangstellng staat bj veel tunders n het westen van het land. Het zoutgehalte s welswaar mnder hoog dan n voorgaande voorbeelden, maar de snelheden en de nfltratehoeveelheden zjn eveneens bedudend klener, waardoor de dchthed ook her een belangrjke rol speelt. (De bass grondwaterstromng de n de praktjk ook een belangrjke rol speelt bljft n dt artkel buten beschouwng). Afb. 14a toont tjdstappen van lod hoe het zoete nfltratewater met een capactet van 20 m 3 /d gedurende 180d het brakke water (1.000 mg Cl/l) voor zch utdrukt. Naast de ljnen voor 500 mg Cl/l (het 'grensvlak') s de stroomfuncte op t = 180d weergegeven. Afb. 14 b laat zen dat de voorraad beweegt; nden zj net wordt teruggewonnen, zal het brakke water na crca lood de onderkant van het putflter bereken. Elke terugwnnng zou vanaf dat moment drect brak water leveren. Afb. 14 c laat de verplaatsng van het 500 mg/1-vlak zen gedurende de terugwnnng gedurende 180d drect aanslutend op de nfltrateperode. Reeds na crca 40d arrveert het 'front' bj de onderzjde van de put en begnt het zoutgehalte van het onttrokken water toe te nemen. De hoogte van het putflter waarover brak water bnnenstroomt wordt vanaf dat moment voortdurend groter. Het s dudeljk, dat op deze wjze geen znvolle ondergrondse opslag mogeljk s. Door dsperse zal het chlordegehalte n de praktjk reeds eerder gaan toenemen. Afb. 14 d toont een alternateve maner van onttrekken. Herbj wordt aan de bovenste 10 meter van het putflter méér onttrokken dan nodg s (30 mvd n plaats van 20 m 3 /d). Dt overschot (10 mvd) wordt n de onderste 6 meter van het putflter teruggebracht om het brakke water op afstand te houden. Deze afbeeldng laat zen dat n dt voorbeeld het zout na crca 95 dagen onttrekken op z = 13 m het putflter gaat nstromen en dat de brakwaterstromng vanaf dat moment snel toeneemt. Het terugwnrendement zou daarmee op globaal 50% komen. Door dsperse zal het n de praktjk nog klener kunnen zjn. Afb. 14 e toont een tweede alternatef voor de wjze van terugwnnng. Herbj wordt de benodgde hoeveelhed water alleen aan de bovenste 10 meter van het putflter onttrokken. Dt bljkt een effecteve maner te zjn om de verzltng van het onttrokken water ut te stellen. Het duurt nu crca 125 dagen alvorens het zout ter hoogte z = 15 m de put begnt bnnen te stromen. Het rendement zou daarmee, afgezen van dsperse, op crca 70% utkomen. Het s dudeljk dat de flterlengte en het aandeel teruggevoerd water n de voorgaande voorbeelden net zjn geoptmalseerd. Bj het alternatef van aft. 14 d zou mnder water moeten worden teruggebracht. Bj dat van aft. 14 e zou het onttrekkngsflter wat langer moeten zjn. Het voorgaande geldt uteraard alleen onder de gemaakte veronderstellngen met betrekkng tot de reeds genoemde dsperse en verder de doorlatendhed en de ansotropc van de watervoerende laag. De laatste twee factoren bljken altjd een belangrjke vorm van onzekerhed te zjn. Aft. 15 a tot en met 15 c tonen berekenngen met een sterk gelaagd en ansotroop pakket. Herbj s echter het totale horzontale doorlaatvermogen van het pakket geljk gehouden aan dat van het vorge voorbeeld. Aft. 15 a toont het opdrngen van het zoete water n een gelaagd en ansotroop pakket gedurende 180d nfltrate, samen met de stroomljnen op t = 180d. Dudeljk bljkt dat de zones met de grootste doorlatendhed de sterkste grensvlakkantelng vertonen. Aft. 15 b laat zen wat er met de voorraad n de gelaagde, ansotrope pakket gebeurt gedurende een daarop volgende rustperode van 180d. Door de relatef grote doorlatendhed tussen z = -26 en z = -32 m, drngt het zout onder de put nog sneller omhoog dan n het voorgaande voorbeeld. De gernge doorlatendhed n het bovenste deel van het pakket remt daar de rotate n sterke mate. Aft. 15 c tenslotte, toont het front gedurende 180d terugwnnng op de maner de n het vorge voorbeeld het meest effectef leek, nameljk onttrekkng over een flterlengte van 10 meter. Het duurt nu ongeveer 115d voordat het water de put nstroomt. In dt geval stroomt het eerste brakke water geheel bovenn het putflter naar bnnen top z = -10m). Aan de stroomljnen voor t = 180d n aft. 15 a en 15 c s dudeljk de sterke stromng te zen n de laag met de relatef grote doorlatendhed. Toch bljkt de effcënte van de voorraadvormng n de gelaagde en ansotrope bodem (n dt voorbeeld) weng te verschllen met de n de net gelaagde en nauweljks ansotrope bodem. Van veel groter belang s de wjze van terugwnnng. Terugwnnng va een kort flter s waarschjnljk de velgste en meest effecteve maner. Van belang s dat zo'n flter ook net te kort mag zjn. De geconcentreerde stromng de daarvan het gevolg zou zjn, zou het brakke water met grotere snelhed van opzj de put ntrekken. Ook s met deze voorbeelden aangetoond dat het lang net altjd zo s dat het zoute water van onderen de put nstroomt. Met name bj onttrekkng met behulp van putflters de korter zjn dan de waarmee het water s

4 H 2 O (23) 1990, nr d tme steps G Verdrngng van het brakke grondwater (1.000 mg Cl/l> gedurende 180 dagen nfltrate met 20 m3/d r[m] D. Rotate van het grensvlak gedurende 180 dagen stlstand van de put G 10 d tme steps C. Terugwnnng van het gefltreerde water met dezelfde put (20 m) en hetzelfde onttrekkngsdebet (20 m3/d). Cl. Terugwnnng (30 m3/d) met een ondepe put (10 m bj geljktjdge terugvoerng van een deelstroom (10 m3/d, 0 mg/l) n de onderste 6 meter van het flter Terugwnnng (20 m3/d) va een ondepe put (10 m). Afb Radaal symmetrsche stuate met brak grondwater.

5 668 ngebracht, kan het brakke water op elke andere hoogte van opzj de put gaan bnnenstromen. De preceze hoogte hangt af van de lengte van het onttrekkngsflter, de gelaagdhed en de ansotropc van de bodem. Zoals we n de laatste voorbeelden zagen, kan het rendement van de ondergrondse voorraadvormng van zoet water n een brakke of zoute aqufer door geëgende maatregelen behoorljk worden opgevoerd. Ondergrondse voorraadvormng n brakke en zoute aqufers bljft echter een krtsch proces. De doorgaans slechts gedeelteljk bekende heterogentet van het natuurljke bodemmateraal, de dsperse en een n grootte en rchtng onzekere natuurljke grondwaterstromng zjn heraan debet. Alleen wanneer het zoutgehalte n de aqufer van nature relatef lager s dan zeg enkele honderden mg Cl/l, zodat enkele tentallen procenten bjmengng net crucaal zjn, zal een dergeljke voorraadvormng n de ogen van de egenaren succesvol kunnen zjn. Dt laatste s bjvoorbeeld bj ondergrondse regenwateropslag voor tunderjen het geval, zolang de concentrate van het terug gewonnen water mnder s dan 50 mg/l en op bass van dt crterum meer dan zeg 60% van het volume geïnfltreerd water kan worden onttrokken. Is het zoutgehalte van het watervoerende pakket echter hoog, dan wordt het dchthedscffect zo sterk, dat de voorraad bj onderbrekng van nfltrate of wnnen bnnen dagen tot weken verdwjnt (onwnbaar tegen het plafond van de watervoerende laag wordt utgespred). Bovenden zal dan een praktsch net te voorkomen klene bjmengng van grondwater het gewonnen water onbrukbaar maken. Onder zulke omstandgheden kan het rendement van de ondergrondse voorraadvormng gemakkeljk tot ver onder de 50% zakken. Concluses Hen spreadsheet bljkt een effectef en goed hanteerbaar gereedschap voor het berekenen van stroomljnen en verplaatsng van water met een varabele dchthed n tweedmensonale vlakke, radale, heterogene en ansotrope vertcale doorsneden van de ondergrond. Ut vergeljkng met gepublceerde voorbeelden en een analytsche oplossng bljkt dat de rekenresultaten zeer nauwkeurg kunnen zjn. Andere voorbeelden geven nzcht n de snelhed waarmee grensvlakken zch ondergronds kunnen verplaatsen en n de verzurng van kostbare zoetwatervoorraden de op zal treden als gevolg van bepaalde op het eerste 20m3/d 0 mg Cl/l w 'IL jll/ jjtjttt \XMam -Î J -- 1 t }/> t T-y 1 0 d 1 t / / f~ jr' "f " L L -- -me steps = 180d ~-f^_ ^rr~=^ :r: K^x "X-ï-c: J BRACKISH 1 3^ 1000 mg pxxos*y = l j ~ - ^ - T^^~ J>^, ^ ^ Cl/l 35%.;.._.4 \v- _J4 20 w. - t ^ 14 U 3. Verdrngng van het brakke grondwater (1.000 mg Cl/l) gedurende 180 dagen nfltrate met 20 m3/d n een sterk gelaagd en ansotroop pakket. t = 180d '- 360d -j-4-j j f H - j 'm \ n / 1 1 tj V ; FRESH. 0mg/1 - j-- u ffsl»ö rr^n-ït:':,, ; : ; "^T^. 1 >0"ö r j/ "N. N oj2*3d y WÊÊBSP^-~--~^ "^T u^ ]ê pp<^-- -._.._ - BRACKISH, 1000 mg Cl/l r[m] t - - W = 0 m3/d D. Rotate van het grensvlak gedurende 180 dagen stlstand van de put. 'f ~*s\s ^ÊMK TM" M --.-L-- f r = 180d / V jp\l ft\_ T^~ h-j -- s Ä H BRACKISH : : "T~-t I I (..1 "~S M '* _..4 L- mgcl/l I +.j X = 20m3/d C. Terugwnnng (20 m3/d) gedurende 180 dagen va een ondepe put (10 m). m3# 2 ; H' - 0 m3/d... ' J j \ porosty = 35% y - 0 m3/d l ; L..J2.. J 1 10 "" *" j e ' 1 1 j Aß Radaal symmetrsche gelaagde en sterk ansotrope stuate met brak grondwater.

6 H 2 0 (23) 1990, nr gezcht plausbele voorraadvormngsmethoden. De radaal-symmetrsche voorbeelden tonen het ndrngen van zoet water n een gelaagd pakket dat aanvankeljk met zout water gevuld s. Zj demonstreren de grote rol de de dchthedsstromng daarbj speelt. Andere voorbeelden zjn geënt op de brakwater-stuate de kenmerkend s voor grote gebeden n het westen van ons land. Het bljkt dat ook bj brak water de dchthedsstromng een belangrjke rol kan spelen. Tevens s gebleken dat terugwnnng n alle gevallen veel aandacht verdent. De meest effecteve maner s waarschjnljk terugwnnng met een korter flter n het bovenste deel van het pakket. Dt geldt ook wanneer het pakket een zekere gelaagdhed en ansotrope heeft. Bj terugwnnng met een kort flter kan het zoute water van opzj n plaats vanaf de onderzjde de put nstromen. De preceze hoogte en het moment waarop dat plaatsvndt hangen met name af van de gelaagdhed van de bodem, de ansotrope en lengte van het flter. Ondanks deze mogeljkheden tot vergrotng van hel rendement van de voorraadvormng, bljft deze een onzekere zaak door de ntenstet van de dchthedsstromng, het reeds sterk nadelge effect van een klene bjmengng met zout grondwater en de nherente onzekerhed omtrent de preceze heterogentet van de ondergrond alsmede de rchtng en grootte van de natuurljke grondwaterstromng. Voorlopg ljkt het essenteel dat depnfltrate plaats vndt n pakketten de althans bnnen het gebed van de nfltrate- en wnmddelen geheel met zoet water zjn gevuld. Ten slotte kan worden gesteld dat de rekenexerctes op zchzelf het nodge kwanttateve nzcht hebben verschaft en voor de praktjk relevante concluses hebben opgeleverd. Lteratuur Akker, C. van den (1982). Numercal Analyss of the Stream Functon n Plane Groundwater Flow. Thess, Delft, 130 p. Josseln de Jong, G. de. (1977). Revew ojvortex theory for multple flud flow. Delft progress Report, 2, Hujboom, G. S. (1990). Heeft depnfltrate de toekomst?h 2 0 (23) 1990, nr. 9, Kooman, J. W. en Emke, M.J. (1989). Geo-hydrologsche modellerng van de Dunwaterwnplaats van Gemeentewaterledngen Amsterdam. H 2 () (22), 1989, nr. 3, Maas, C. en Emke, M.J. (1989). Het oplossen van regonale zoet/zout problemen met een gewoon grondwatermodel. H 2 0 (22) 1989, nr. 3, Konkow, L. F. en Bredehoeft, J. D. (1978). Computer model of two-dmensonal solute transport and dsperson m ground water. Technques of Water-resources Investgatons of the USGS, Chapter ((2, Hook 7, Automated Data Processng and Computatons. Olsthoorn, T. N. (1989). Modellerng met behulp van een spreadsheet... smulate stromng van zoet en zout grondwater. H 2 0 (22) 1989, nr Sanford, W. E. & Konkow, L. F. (1985). A two-consttucnt solute-transport model for ground water havng varable denty. Water-resources nvestgatons report USGS. Uffnk, G.J. M. (1990). Analyss of dsperson by the random walk method. Thess, Delft Unversty, 150 pp. Verrujt, A. (1980). The rotaton of a vertcal nterface n a porous medum. Water Resources Research, Vol 16, No. 1, CRMH tegen verdere stjgng grondwatergebruk voor drnkwater Hen verdere toename van de onttrekkng van grondwater voor de drnk- en ndustrewatervoorzenng s 'n zjn algemeenhed' ongewenst, zeker als dt ledt tot verdere verdrogng. De Centrale Raad voor de Mleuhygëne (CRMH) stelt dt n een ontwerp-adves over de nota Naar een glasheldere toekomst van mleumnster Alders, dat op 14 november werd behandeld. De raad staat n meerderhed achter een door de Tweede Kamer aangenomen mote, de de regerng verzoekt ervoor te zorgen dat het areaal verdroogde gebeden n het jaar tweeduzend met 25 procent vermndert ten opzchte van De nota van Alders, de voorutloopt op een beledsplan voor de komende dertg jaar, stelt dat het verbruk van drnk- en ndustrewater te veel stjgt. Daarom zal er een acteprogramma besparng worden opgezet. Dat zal mogeljk nhouden dat de tareven voor drnkwater stjgen naarmate het verbruk toeneemt. De raad steunt dat, maar drngt aan op een dudeljke taakstellng, bjvoorbeeld stablsate van het waterverbruk n ten jaar. De raad vndt verder dat de nota te veel gercht s op de zuverngsmaatregelen en te weng op het aanpakken van vervulng bj de bron. Het maken van drnkwaterplannen s volgens de raad onmogeljk zonder te kjken naar andere sectoren als landbouw en ndustre. (ANP) Sandoz komt met Rotterdam vermnderng lozngen overeen Het Zwtserse chemeconcern Sandoz s met de gemeente Rotterdam overeengekomen de lozngen van koper en chroom n de Rjn door zjn fabreken n Hasel en Muttenz geledeljk te vermnderen. In de perode tot en met 1995 zal de chemereus jaarljks voor elk van bede stoffen de lozngen met tweeduzend klo terugbrengen. Dat hebben Sandoz en het Gemeenteljk Havenbedrjf n Rotterdam begn november bekendgemaakt. In 1994 wordt verder onderhandeld over mogeljke neuwe afspraken. De overeenkomst ledt ertoe dat ten opzchte van de metngen van 1986 de neuwe meetresultaten n de Rotterdamse haven voor bede stoffen met crca de helft afnemen. De wethouder van mleuzaken, A. G. Verbeek-Ohr, beschouwt de overeenkomst als een stmulans voor het n 1984 door Rotterdam gestarte Project Schone Rjn (POR). Dat project moet er n 2002 toe leden dat het havenslb schoon genoeg s om n zee te storten of op land op te slaan. Jaarljks wordt zo'n 23 mljoen kubeke meter zwaar verontrengd slb ut de Rotterdamse haven en omrngende vaarwegen gebaggerd. Dt slb wordt nu n een specaal depot op de Maasvlakte gestort. Rotterdam streeft naar een vermnderng van de lozngen van met name zware metalen met 70 à 80 procent om het havenslb schoon genoeg te krjgen. (ANP)