Het spaarbekkenproject Brabantse Biesbosch"

Transcriptie

1 R. P. L. KNOPPERT drecteur NV Waterwnnngbedrjf Brabantse Besbosch Het spaarbekkenproject Brabantse Besbosch". Verantwoordng n het kader van deze vakantecursus over de Maas moet onderstaande verhandelng worden gezen als een case study. Het geeft verslag van de algemene opzet, de utgangspunten, de grondslagen voor de capactetsberekenngen, de verwerkng hervan en de utkomsten van het momenteel n utvoerng zjnde spaarbekkenproject n de Brabantse Besbosch. De bekkens zullen voornameljk worden gevoed met water ut de Maas en zullen n hoofdzaak denen voor de drnk- en ndustrewatervoorzenng van Zud-West- Nederland, te weten Rotterdam en omgevng, Noord- West Brabant en Zeeland. Het project s n teamverband opgezet door ngeneurs en chemc van de gemeente drnkwaterledng van Rotterdam. Een belangrjk aandeel n het werk heeft het Waterloopkundg Laboratorum te Delft gehad, terwjl op een bepaald onderdeel, de dffuse van Rjnwater stroomopwaarts n het Amerbekken, de Deltadenst van de Rjkswaterstaat heeft geadvseerd. Voorts heeft veel overleg plaats gevonden met het Rjksnsttuut voor Drnkwatervoorzenng. Ten aanzen van de planologe heeft een zch nog steeds contnuerend overleg plaats gevonden met dverse nstantes en personen. Hervan zal n dt artkel echter slechts terloops gewag worden gemaakt. Ook de ontwerp- en utvoerngstechnsche zjden van het project zullen her net worden behandeld.. nledng Het plan s n eerste nstante opgezet ten behoeve van de drnk- en ndustrewatervoorzenng van Rotterdam en omgevng. Deze s, bj gebrek aan zoet grondwater en dungebeden vanaf de aanvang n 874 tot op heden gebaseerd op het gebruk van oppervlaktewater, n casu aangevoerd door de Rjn. n het begn van de vjftger jaren werd dudeljk, dat het bestaande zuverngsbedrjf, gelegen aan de Neuwe Maas, drekt bovenstrooms van Rotterdam, eerlang zjn maxmale leverngsvermogen zou bereken. Ook was dudeljk dat de vervulng van de Rjn dermate was, dat peroden van lage afvoer moesten kunnen worden overbrugd. Dt kon bnnen het n aanmerkng komende gebed slechts plaats vnden door mddel van spaarbekkens. Zo verscheen n 955 het rapport Brelse Meer waarn werd aanbevolen om, met handhavng van het bestaande zuverngsbedrjf, een neuw te bouwen aan het Brelse Meer, dt zodang aanpassend, dat herop een pelvarate mogeljk werd waardoor de gewenste overbruggng kon worden verkregen. Kort naden ontstond het zeer snel tot utvoerng gekomen plan tot aanleg van het haven- en ndustregebed Europoort. Als gevolg hervan kon het Brelse Meer net meer denstbaar gemaakt worden aan de drnkwatervoorzenng en moest naar een andere oplossng worden gezocht. n 958 kon een aanvullend rapport worden utgebracht, waarn werd geadvseerd om op het eland Berenplaat een neuw zuverngsbedrjf te bouwen met aangrenzend spaarbekken, waardoor een perode van lage rverafvoer ter lengte van crca een maand zou kunnen worden overbrugd. Bj de beschouwngen was reeds korte aandacht geschonken om n de toekomst, bj eventueel verdergaande verslechterng van de kwaltet van het Rjnwater, over te gaan tot aanleg van spaarbekkens n Besbosch of Zeeuwse Meer. Dat deze verdergaande verslechterng daadwerkeljk heeft plaats gevonden s genoegzaam bekend. n de jaren 96 tot 966 werd het Berenplaatbedrjf gebouwd. nmddels vond n januar 963 de beruchte zoutnvase plaats, waarbj gedurende enkele dagen brak water ut de kraan kwam. Dt heeft ertoe geled, dat n dat jaar de breed samengestelde Commsse Drnkwatervoorzenng Rotterdam werd ngesteld, de tot taak kreeg te bestuderen op welke wjze n de perode tot aan het jaar 2000 de drnkwatervoorzenng van dt gebed zou kunnen worden velg gesteld, zodat enerzjds stuates als tjdens de zoutnvase net meer voor zouden komen en anderzjds de steeds weer terugkerende peroden van slechte smaak vooral voorkomend bj lage rverafvoer zouden kunnen worden overbrugd. Het n 965 verschenen endrapport bevatte een aantal concluses en aanbevelngen, waarvan n de eerste plaats de nzake de drnkwaterbehoefte van het Rotterdamse gebed omstreeks het jaar 2000 kon worden genoemd. Deze werd globaal geraamd op 220 mljoen m 3. Een andere concluse was, dat het water van de Maas van betere kwaltet s dan dat van de Rjn, doch dat de Maas als echte regenrver gedurende lange peroden n de zomer een onvoldoende afvoer heeft. De peroden van zeer slechte brukbaarhed van het Rjnwater bj lage afvoer en de peroden van lage afvoer van de Maas bedragen bede crca 5 maanden. Herut volgde de concluse dat, daar de watervoorzenng bj voortdurng op het oppervlaktewater zou moeten worden gebaseerd, de problemen alleen door voorraadvormng konden worden opgelost. Ut dverse onderzochte mogeljkheden kwam de tot het aanleggen van adequate spaarbekkens n de Brabantse Besbosch dudeljk als beste naar voren. Deze worden n prncpe vanut de Maas gevuld maar en dt s één van de belangrjke punten van het Besbosch gebed ook vanut de Rjn s dt mogeljk; het Maaswater va Bergse Maas en Amer, het Rjnwater va de Neuwe Merwede. Bj de beoordelng van het plan door de Rjksoverhed bleek dt dermate aantrekkeljk, dat het verklaard werd tot een bovenregonaal project n het kader van de bassplannen voor de drnkwatervoorzenng voor Nederland tot aan het jaar Dt held n, dat het plan werd goedgekeurd onder de voorwaarde, dat het zo groot mogeljk moest worden opgezet tenende hervan naast het Rotterdamse voorzenngsgebed ook nog andere gebeden te kunnen laten profteren. Met name Noord-West Brabant, Zeeland en het zudwesteljk gedeelte van Zud-Holland. Verder moest bj de utwerkng van het plan rekenng gehouden worden met de landschappeljke en recreateve aspecten van het gebed. De landbouw s n het zudeljk deel van de Besbosch net zo aantrekkeljk, doordat H 2 0 (6) 973, nr. 2 3

2 ten gevolge van de geïsoleerde lggng de explotate economsch bjzonder moeljk s. n dt gebed zou dus de landbouw kunnen worden opgeofferd. n het noordeljk deel zou met de landbouw echter wel rekenng moeten worden gehouden. n dt gebed was ook al begonnen met rulverkavelngswerken. Er s toen met deze voorwaarden als utgangspunt een verdere depgaande stude opgezet, waarbj gezocht moest worden naar de grootste bekkennhoud, de meest optmale wjze van explotate en daardoor naar het grootste produktevermogen. Herbj ontwkkelde zch het plan tot zjn hudge vorm, waarut een leverngsvermogen resulteerde van 500 mljoen m :5 per jaar. Hervan s n prncpe 250 mljoen m : per jaar gereserveerd voor Rotterdam en omgevng en de resterende 250 mljoen m 3 per jaar voor de overge gebeden, hoofdzakeljk Noord-West-Brabant en Zeeland. n de zomer van 969 werd de utendeljke goedkeurng door de Rjks Planologsche Commsse verleend en n de eerste maanden van 970 kon met de aanleg van de eerste bekkens en de bedrjfsterrenen worden begonnen. n het voorjaar van 973 zal het project zover zjn gevorderd, dat met de waterleverng een aanvang kan worden gemaakt; n eerste nstante alleen aan Rotterdam, over enge jaren, afhankeljk van de behoefte, aan Noord- West-Brabant en Zeeland. De leverng vndt plaats als ruw water dat door de afnemende waterledngbedrjven n hun egen zuverngsbedrjven verder wordt behandeld tot drnkwater danwe als ndustrewater zal worden doorgeleverd. Als beheersvorm voor het spaarbekkenbedrj f s de naamloze vennootschap gekozen. n deze vennootschap, de NV Waterwnnngbedrj f Brabantse Besbosch", partcperen de provnce Noord-Brabant en de gemeente Rotterdam elk voor 40 %. Met Zeeland worden onderhandelngen over deelname gevoerd.. Bedrjfsbeschrjvng n afb. s een overzcht gegeven van het bedrjf. Het bestaat n hoofdzaak ut de volgende onderdelen:. Ver spaarbekkens, genaamd Zuderklp, De Gjster, Honderd en Dertg en Petrusplaat nheemse namen ut het gebed. Afb.. 32 H 2 0 (6) 973, nr. 2

3 2. Zes pompstatons, n. de pompstatons Spjkerboor, Kerksloot, Neuwe Merwede, Honderd en Dertg, het lagedrukpompstaton Petrusplaat en het transportpompstaton. 3. Het bedrjfsterren, gelegen bj het bekken Petrusplaat. De bekkens De vorm van de bekkens s bepaald door het landschap en de eerder genoemde planologsche voorschrften. Deze bepaalden ook de maxmaal aanvaardbare hoogte van de rngdjken, de voor alle bekkens NAP + 8,50 m bedraagt. De hoogste waterstand n de bekkens s NAP + 6,50 m. De bekkens zjn zó dep utgebaggerd, dat de stabltet van de aanwezge ondoorlatende bodemlaag (bekend als de formate van Kedchem), van bjzondere waarde ter verhnderng van kwel ut de bekkens, net n gevaar komt. De functe van de bekkens Zuderklp en De Gjster s de van voorraadbekkens. n tjden van normale rverafvoeren worden ze derhalve steeds maxmaal gevuld gehouden va het pompstaton Spjkerboor. n een droge perode, wanneer op een bepaald moment geen Maaswater meer kan worden ngepompt, wordt de aanwezge watervoorraad n de bekkens aangesproken totdat weer opneuw water ut de rver kan worden ngepompt. Het laagste nveau waartoe het bekken Zuderklp kan zakken s NAP 4,00 m. Voor de Gjster s dt NAP 8,00 m. De oppervlakten bedragen respecteveljk 400 ha en 320 ha. De bjbehorende nuttge nhouden zjn 67,6 x 0 ( m 3 en 40,7 x 0 m 3. Deze twee bekkens worden gebrukt en zjn ngercht als zgn. mengbekkens, waarbj dus het ngepompte water zch n zo kort mogeljke tjd mengt met het aanwezge water. Herdoor wordt een zo geljkmatg mogeljke kwaltet en langzame kwaltetsvarate gewaarborgd. De bekkens Honderd en Dertg en Petrusplaat krjgen een geheel andere functe. Deze s voortgekomen ut de gunstge ervarngen, de sedert 965 n het Berenplaatbekken zjn opgedaan ten aanzen van de physsche zelfrengng bj een opslag van 3 à 4 weken en voldoende crculate. De verbeterngen lggen vooral op het punt van vermnderng van het gehalte aan zwevende stof, zuurstofverrjkng, stjgng van de zuurgraad, oxydate van ammonak, vermnderng van het gehalte aan organsche stof en verbeterng van de smaak. Het werd waardevol geacht zelfrengng ook n het Besboschproject onder alle omstandgheden te effectueren. n de meest krtsche peroden zullen echter de bekkens Zuderklp en De Gjster vaak een laag nveau hebben en de gewenste verbljftjd net kunnen beden. Hervoor specaal zjn derhalve de bekkens Honderd en Dertg en Petrusplaat ngercht. Deze zjn respecteveljk 220 en 00 ha groot en hebben een bodemdepte, de n de Honderd en Dertg vareert van NAP 6 m tot 20 m en n de Petrusplaat NAP 9 m bedraagt. De nhouden bedragen achtereenvolgens ca. 32 x 0 6 m 3 en 3 x 0 6 m 3. Het zjn dus geen voorraadbekkens maar zgn. zuverngsbekkens. Zj zullen n prncpe steeds geheel gevuld zjn. (Het s nog mogeljk het nveau van de maxmum stand van NAP + 6,50 m terug te brengen tot NAP +,00 m, doch hervan zal slechts onder exceptonele omstandgheden gebruk worden gemaakt.) Bj de eerder genoemde waterleverng van 500 x 0 e m 3 per jaar zullen ze gezamenljk onder alle omstandgheden aan het water de gewenste verbljftjd van crca 4 weken geven. Waar deze bekkens de zelfrengng als hoofddoel hebben s overwogen ze ut te voeren als verdrngngsbekken, zoals het Berenplaatbekken. Om het daarmee gepaard gaande verles aan nhoud als een gevolg van de te bouwen gelededammen en de zeer aanzenljke kosten van de aanleg daarvan te kunnen afwegen tegen de procestechnsche voordelen, s het noodzakeljk deze nader te bestuderen. Hertoe moet men het verloop van de zuverngsprocessen als functe van de tjd kennen. Sommge processen kunnen worden gekenmerkt als zgn. processen van de eerste orde. Dat betekent, dat de veranderng (afname) van de concentrate met de tjd afhankeljk s van de eerste macht der concentrate ofwel de = k.c dt c = concentrate; k konstante Een bekend voorbeeld van een dergeljk verloop s het afsterven van pathogène bacterën. Andere processen zjn van de nulde orde. Dat wl zeggen, dat de veranderng met de tjd onafhankeljk van de concentrate s: de dt Ammonakafbraak verloopt hoofdzakeljk langs deze weg. Herbj s k afhankeljk van de temperatuur. De meeste zelfrengngsprocessen zjn nog onbekend. We beperken ons echter tot nulde en eerste orde processen en vergeljken de werkng van een verdrngngsbekken met de van een mengbekken, ervan utgaande dat bede dezelfde verbljftjd hebben. Noemen we aanvangsconcentrate c 0, de concentrate van een tjd T c T en de rengngswerkng R = ut de vergeljkng : voor een verdrngngsbekken R = e kt ; Cf voor een mengbekken R' = + k. T. dan kan worden afgeled Een verdrngngsbekken bljkt voor eerste orde processen sterk n het voordeel te zjn. n de praktjk s een zuver verdrngngsteekken echter moeljk te effectueren. Een goed effect kan echter al worden verkregen door de totaalnhoud van het bekken te verdelen over een aantal achter elkaar geschakelde klenere eenheden, de elk voor zchzelf zuvere mengbekkens zjn. s R" het zuverngseffect van het totale systeem en?? het aantal eenheden dan geldt R ( T k.-) v v Utgaande van dezelfde T kan bj bekende k voor verschllende 7) het zuverngseffect worden berekend. Bj q = co wordt R" uteraard geljk aan R. nden omgekeerd bjvoorbeeld 99 % rengngseffect wordt gewenst, kan berekend worden hoe de totale verbljftjd van r] achter elkaar geschakelde mengbekkens zch verhoudt tot de van een absoluut verdrngngsbekken. () (2) H 2 0 (6) 973, nr. 2 33

4 T van TJ achter elkaar geschakelde mengbekkens T van absoluut verdrngngsbekken = ,5 6,6 0,3 Het bljkt dus dat bj eerste orde processen voor een zuverngseffect van 99 % een mengbekken 2 x zo groot moet zjn als een absoluut verdrngngsbekken. Bj verdelng n twee eenheden s dt nog maar 4x. Dt effect s dus al zeer belangrjk. Bj verdere verdelng n eenheden wordt de verbeterng steeds gernger. Op parallel verlopende wjze kan worden utgerekend dat er voor processen van de nulde orde geen verschl bestaat n rengngseffect tussen een verdrngngsbekken en een mengbekken. Waar nu de zelfrengng, zoals gezegd, n hoofdzaak bestaat ut zowel processen van de eerste als van de nulde orde en bovenden het totale zuverngsbekken reeds ut twee eenheden bestaat, de bekkens Honderd en Dertg en Petrusplaat, kon worden besloten geen verdere verdelng toe te passen. De pompstatons Het hoofd-nlaatpompstaton s gelegen aan het Spjkerboor. Het heeft een maxmum capactet van 42 m 3 per seconde en onttrekt het water va Spjkerboor aan Bergsche Maas om het te verdelen over de voorraadbekkens Zuderklp en De Gjster. Mengnstallates, utgevoerd als luchtbellenschermen zullen, tesamen met crculatestromngen onder nvloed van de wnd, voor een goede doormengng zorgen. Het pompstaton Kerksloot met een maxmum capactet van 6,5 m 3 per seconde zal het water doorpompen ut De Gjster" naar Honderd en Dertg. Wanneer doorspoelng van de voorraadbekkens nodg s zal dt pompstaton ook water ut De Gjster naar de Amer kunnen afvoeren. Tevens s het mogeljk her water ut de Amer bnnen te pompen n de bekkens Honderd en Dertg en De Gjster. Hervan zal gebruk worden gemaakt n de perode, dat het nlaatpompstaton Spjkerboor nog net gereed s. Een derde nlaatpompstaton, capactet 6,5 m 3 per seconde s gelegen aan de Neuwe Merwede. Dt maakt het mogeljk Rjnwater va ledngen aan de zudzjde n het procesbekken Honderd en Dertg te pompen waar het zch kan mengen met het Maaswater, dat ut de voorraadbekkens komt. Ook zal dt pompstaton bj een calamtet of verstorng van ernstge aard het Rjnwater drekt naar het zuverngsbedrjf kunnen sturen. Voorts s er het pompstaton Honderd en Dertg, dat het water va twee 200 m lange ledngen met een nwendge dameter van 2000 mm naar het bekken Petrusplaat voert, eveneens met een leverngsvermogen van 6,5 m 3 per seconde. Dezelfde capactet heeft het pompstaton, dat het water ut het bekken Petrusplaat door de nstallates op het bedrjfsterren voert naar het transportpompstaton. Dt laatste heeft een leverngsvermogen van 20 m 3 per seconde met verschllende opvoerhoogten. Afhankeljk van de plaats waarheen het water wordt getransporteerd lggen deze tussen 30 m en 00 m. Bedrjfsterren Petrusplaat (ze afb. 2) Naast de reeds genoemde pompstatons bevnden zch her de nstallates, de nodg zjn om het water geschkt voor transport te maken alsmede de controle, hulp- en algemene densten. Dt zjn:. de chloordoserng. Alvorens het water wordt getransporteerd vndt een breekpuntchlorng plaats. 2. de loogdoserng denende ter correcte van de hardhed. 3. de schakelwacht van waarut bedenng en controle n hoofdzaak plaatsvndt. Het bedrjf s n belangrjke mate geautomatseerd, o.a. met behulp van een dretal b edr j f se ompu ters. Het lgt n de bedoelng, om gedurende de nachten en de weekenden onbemand te werken. Voorts een denstgebouw, waarn o.a. zjn ondergebracht de reparatewerkplaatsen, magazjn, de noodstroomnstallate, de hoog- en laagspannngsnstallates en de garage. Een hoofdgebouw met laboratorum, kantoren, kantne en vergaderrumte. En tenslotte een waterslagbuffervjver, de tevens als servjver denst doet. Op het bedrjfsterren s rumte vrjgelaten voor het bouwen van flternstallates nden dt tegen de verwachtngen n mogeljk mocht bljken. Ook een vertal denstwonngen hebben her hun plaats gevonden. Tenslotte s er nog een reserve-terren van ca. 9 ha. nden er oot behoefte aan komt, kan herop een drnkwaterzuverngsbedrjf worden gebouwd. V. Parameters en randvoorwaarden ter bepalng van het leverngsvermogen Kwanttatef n de voorafgaande voordrachten s reeds gebleken, dat het leverngsvermogen van de Maas voor de drnkwatervoorzenng net onder alle omstandgheden onbeperkt s. Als zuvere regenrver kent de Maas peroden van zeer lage afvoer, de tot praktsch nul kan teruglopen. Dt n tegenstellng tot de Rjn. Voorts s het door het eutrophe karakter van het Maaswater wenseljk dat op het Amer-bekken de afvoer, wanneer deze een bepaalde waarde heeft berekt net extra wordt verlaagd door onttrekkngen. Door de Rjkswaterstaat s deze grenswaarde op 25 m 3 per seconde gesteld. Dat wl zeggen, dat n de peroden dat de Maasafvoer ter plaatse lager s dan 25 m 3 per seconde er n het geheel geen onttrekkng mag plaatsvnden. Wanneer de afvoer boven 25 m 3 per seconde lgt moet de onttrekkng zodang zjn, dat de restafvoer 25 m 3 per seconde net overschrjdt. Ut kwanttateve overwegngen zjn er aan de onttrekkng van Maaswater voor de drnkwatervoorzenng beperkngen opgelegd waardoor overbruggng (spaarbekkens) noodzakeljk s. Kwaltatef Hoewel net n de mate als de Rjn s ook de Maas een rver, de verontrengd s door hushoudeljke en ndustrële afvalstoffen, terwjl ook vanut de agrarsche sector verontrengng optreedt. Nagegaan moet worden 34 H 2 0 (6) 973, nr. 2

5 Lage Druk Pompstaton Doserngsgebouw Natronloogopslagtanks Schakelwacht.Vjverkelder Transportpompstat on Meetkelder Technsch Hoofdgebouw Kantoor en Laboratorum Denstwonngen lj! h j hll llll ll.l> A y lü LÜJlLlLU.LU-L-LLU'lüJ JJJJJlüJa'm 'UÜÜS Afb. 2 - Bedrjfsterren Petrusplaat. n hoeverre de verontrengng n één of meer bestanddelen zodang s, dat herdoor overbruggng verest wordt en n hoeverre herdoor het leverngsvermogen van een spaarbekkencomplex wordt bepaald, repecteveljk brukbare parameters ter berekenng hervan worden opgeleverd. Men dent zch herbj te realseren, dat een spaarbekken geen hygënsch betrouwbaar aangenaam smakend water behoeft af te leveren. Dat s de taak van het drnkwaterzuverngsbedrjf. Dt bedrjf dent hervoor echter een goed utgangsprodukt van het spaarbekken te ontvangen. a. Zuurstofgehalte Dt levert weng problemen op. n het droge jaar 97 was de gemddelde verzadgng rum 73 % en de mnmale verzadgng was rum 44 %. Voorts heeft de ervarng met het Berenplaat spaarbekken geleerd dat een bekken, mts goed beheerd, praktsch steeds tot een hoog zuurstofverzadgngspercentage ledt. b. Organsch stof gehalte, utgedrukt als BOD, COD, KMn0 4 of TOC Dt kan n de Maas soms hoog zjn. Het vertoont echter weng debetsafhankeljkhed. n zoverre, dat tjdens een perode van snelle was na een lange tjd van lage afvoer, het organsch stof gehalte zeer hoog kan zjn. Afgezen van de kwanttateve mogeljkheden zal n zo'n perode geen rverwater worden ngenomen. Door physsche zelfrengng n de bekkens treedt volgens de ervarng een verlagng van het KMnÜ4 getal op van 20 tot 30 %. H 2 0 (6) 973, nr. 2 35

6 Op het overge deel zal het drnkwaterzuverngsbedrjf zch moeten rchten. Het organsch stof gehalte levert geen parameter voor capactetsberekenng. Als randvoorwaarde geldt, dat na langdurge lage afvoer tjdens de eerste was geen water wordt ngenomen. c. Slcumdoxyde Op grond van de samenstellng van het Maaswater kan verwacht worden, dat datomeeën een domnerende rol zullen spelen n de fytoplanktongroe n de bekkens. Een essentële voedngsstof voor de datomeeën s S02. Het verband tussen S02-gehalte en afvoer s dudeljk net récproque. De laagste gehalten (klener dan 6 mgl) komen voor n de zomermaanden, terwjl hoge gehalten (groter dan 0 mgl) n de natte wntermaanden worden gevonden. Een brukbare parameter kan net worden afgeled. d. Fosfaatgehalte Fosfor vormt een zeer belangrjke voedngsstof voor algen. Een verband tussen de afvoer en het ortho-fosfaatgehalte kan net worden gelegd. Als selekte parameter voor het nnemen van water komt dt bestanddeel net n aanmerkng. De bekkens zullen zodang moeten worden ngercht en beheerd, dat de algengroe (o.a. mogeljk door de aanwezghed van fosfor) net ongecontroleerd zal kunnen plaatsvnden tot een onaanvaardbaar nveau. e. Smaakgetal Hoewel de laatste jaren nogal gestegen lgt het gemddeld op de helft en maxmaal op één derde van dat van het Rjnwater. Gebleken s, dat de smaakstoffen n het Maaswater gemakkeljker verwjderbaar zjn dan de n het Rjnwater. Ook dt levert geen brukbare selekte parameter. f. Totaal stkstof. Dt zou een brukbare parameter voor het verband tussen kwanttet en kwaltet kunnen vormen. Getracht s een zgn. Mazure verband" te vnden. Het stkstofgehalte van de Maas kan zeer hoge waarden aannemen, voornameljk ten gevolge van lozngen op Nederlands grondgebed. De maxmaal te Kezersveer gevonden waarde bedraagt 0,6 mgl. Als ntraat zou dt 47 mgl zjn. De WHOgrens s 45 mgl, het Nederlandse Waterledngbeslut noemt 00 mgl als grenswaarde.) Het gehalte vertoont enge recproctet met de afvoer. Deze wordt echter verstoord door de dentrfcate. Herbj wordt door bacterën de zuurstof aan het ntraat onttrokken, waardoor de stkstof n gasvorm ontwjkt. De dentrfcate verloopt 's zomers bedudend beter dan 's wnters. Het verschjnsel vndt ook n de bekkens plaats. Aan de hand van meetgegevens van het Berenplaatbekken s berekend, dat de stkstofafname bj een verbljftjd van maand vareert van 5 tot 50 %, afhankeljk van de temperatuur. Dt klopt bjzonder goed met door de Metropoltan Water Board te Londen verrchte onderzoekngen. Afgezen van deze afname zullen n de bekkens de extreme peken n het stkstofgehalte verdwjnen als gevolg van de optredende mengng. Het afgeleverde water zal herdoor steeds nog onder de WHO-norm bljven. Als voedngsstof voor de algen heeft de n het water voorkomende stkstof een 5-voudge overmaat ten opzchte van de fosfor. Afb. 3 - Verband tussen Cl- gehalte en afvoer. Afname van het totaal stkstofgehalte bljft ten zeerste noodzakeljk. Het levert echter geen brukbare parameter. g. Chlordegehalte Zoals voor de Rjn, bljkt er ook voor het Maaswater een verband te bestaan tussen chlordegehalte en afvoer. Ondersched te maken tussen natuurljke en kunstmatge chlordebelastng bljkt eveneens znvol. Verwerkng van de beschkbare gegevens geeft voor de stuate te Kezersveer een natuurljk chlordegehalte van 20 mgl (zoals van het Rjnwater) en een kunstmatge belastng van 6 kgsec. Het verband verloopt echter net geheel rechtljng. Bj lage afvoeren s het Cl gehalte van het Maaswater zo goed als onafhankeljk van de afvoer. Dt maxmale gehalte kan met een behoorljke velghed aangenomen worden op 20 mgl. Een en ander ledt dan tot het n afb. 3 aangegeven verband. Herut bljkt o.a. dat bj Q ^ 60 m 3 sec. het Cl" gehalte onveranderljk 20 mgl bedraagt. Voor het n de bekkens te pompen Rjnwater (pompstaton Neuwe Merwede) s eveneens een natuurljk Cl~ gehalte aangehouden van 20 mgl doch een kunstmatge Cl" belastng van 275 kgsec. Ut bovenstaande beschouwngen bljkt dat het chlorde gehalte als eng brukbare parameter overbljft voor het leggen van een verband tussen rverafvoer en waterkwaltet. De berekenng van het leverngsvermogen van het spaarbekken-complex s gebaseerd op de norm, dat n een droog jaar het chlordegehalte van het afgeleverde drnkwater 50 mgl net mag overschrjden. Deze norm s n overeenstemmng met de aanbevelngen van de VEWN bj de Waterledngwet van 957 en van de Chemsche Werkgroep Bassplannen. Een bjkomende norm s, dat het Cl~ gehalte van het afgeleverde drnkwater n een zeer droog jaar, met een voorkomenskans van 2 % net hoger mag oplopen dan tot 200 mgl. Tenslotte s aangehouden, dat tjdens sterke was na een droge perode eerst dan water wordt ngenomen nden het Cl~ gehalte lager s dan 5 mgl. Dt n verband met het eerder genoemde gehalte aan organsch materaal. 36 H 2 0 (6) 973, nr. 2

7 - AFVOERDUURKROMMEN VAN DE MAAS NET GESTUWD) (GESTUWD) 959 ( GESTUWD) 964 (GESTUWD) 600,.,lfl _5_W «M "e! E 300 ' AFVOER 200 ' f, '!4^""> 7 ' l 'a ' ' ' 00 - ^ ^^~^^ ^^^^ DAGEN ONDERSCHRUDNG Afb. 4 - Afvoerkrommen van de Maas. Afb. 6 - Afvoerkrommen van de Maas met verschllende waarschjnljkhed van gemddelde onderschrjdng. V. Bepalng van het droge norm jaar Voor de bepalng van het verloop van het droge jaar waarn het water n de spaarbekkens nog net voldoet aan de gestelde normen zou gebruk gemaakt kunnen worden van de stude van r. Th. G. Martjn Afvoerkaraktersteken van de Maas n verband met voorraadvormng" (Water 5, 967). Deze heeft hoofdzakeljk langs statstsche weg een gestyleerde afvoerkromme geconstrueerd van de Maas n een droog jaar met een voorkomenskans van 0 %. Met de gegeven maxmale nhoud van de bekkens kan van herut dan het leverngsvermogen worden bepaald. Voor een eerste benaderng s dt zeker voldoende. Maar voor een concrete projectberekenng dent utgegaan te worden van afvoerkrommen zoals de werkeljk voorkomen. Dt ledt ook tot hogere utkomsten omdat n een hstorsch jaar gedurende een perode van lage afvoer altjd nog wel korte peroden voorkomen dat de afvoer boven de grenswaarde lgt waarbj water mag worden onttrokken, terwjl deze korte peroden n een gestyleerd jaar wegvallen. Bj de berekenng van het Besboschproject hebben een aantal utgangspunten gegolden. a. Ten aanzen van de afvoeren s gebruk gemaakt van de dageljkse metngen te Ravesten respekteveljk te Lth n de perode 96 tm 965. b. Geen rekenng s gehouden met de Beerse overlaat. Deze heeft alleen gewerkt bj zeer hoge afvoeren tot 942. c. n de Maas komen wel stuwen voor. Het manpuleren hermee verstoort de afvoer. n het algemeen verhoogt het de hoge afvoeren en verlaagt het de lage afvoeren. Om dt effect te nvelleren s gewerkt met 3-daagse gemddelde afvoeren. d. Het s net nodg van alle jaren n de beschouwde perode de voorkomenskans na te gaan. Voldoende s het als dt gedaan wordt voor de bekende droge jaren. Behandeld zjn de jaren 92, 947, 959 en 964. e. De berekenngen zjn per jaar utgevoerd voor ver gevallen: e. een perode vanaf januar tm 3 december. 2e. een perode van een x jaar: jun tm 30 nov. 3e. de droogste aaneengesloten 80 dagen. 4e. de droogste aaneengesloten 50 dagen. Voor geval zullen onderstaand de verschllende fasen van de berekenngen worden nagegaan.ten eerste zjn voor de onder d. genoemde jaren de aantallen onderschrjdngsdagen geteld van bepaalde gekozen afvoeren. Deze zjn respecteveljk 50, 00, 50, 200, 300, 400 en 500 m 3 sec. Herut zjn de afvoerduurkrommen bepaald. Zj zjn weergegeven n afb. 4. n deze fguur zjn ook de gemddelde afvoerduurkrommen van de peroden en aangegeven. Vervolgens s de frequente van onderschrjdngen van afvoeren van de Maas berekend vanut de gegevens over de perode 96 tm 965. H 2 0 (6) 973, nr. 2 37

8 De resultaten zjn utgezet volgens de zgn. schaalverdelng van Goodrch n afb. 5. Herut kunnen nu de afvoerkrommen worden geconstrueerd met verschllende waarschjnljkhed van gemddelde onderschrjdng (ze afb. 6). Tenslotte zjn de gevonden duurljnen van de droge jaren (afb. 4) vergeleken met de waarschjnljkhedsduurljnen (afb. 6). Herut kan voor de verschllende droge jaren de meest overeenkomende kans van voorkomen worden aangegeven. Het resultaat s, dat 92 een voorkomenskans heeft van ca. 2 %, 947 van ca. 0 %, 959 van ca. 4 % en 964 van ca. 0 %. Deze jaren bljken voor wat de afvoeren van de Rjn betreft een denteke voorkomenskans te hebben. Ut een oogpunt van spaarbekkensbeheer s het opzetten van beschouwngen over een perode van een vol jaar echter mnder just. Zeker nden de bekkens gevuld worden vanut de Maas en het chlordegehalte als parameter wordt gekozen. mmers aangenomen s dat het Cl - gehalte net verder afneemt als de afvoer boven 60 m 3 sec. utkomt. Of deze afvoer dan nog veel verder toeneemt maakt voor het leverngsvermogen van de bekkens nets meer ut, maar het beïnvloedt wel het totaal beeld van het jaar. Belangrjker s het daarom het bovenstaande beschouwngsschema op te zetten voor de gevallen 2, 3 en 4. De resultaten van de gevallen tm 4 zjn weergegeven (n %) n tabel. TABEL - Voorkomenskans van hstorsche jaren, resp. peroden daarut, met lage afvoer van de Maas. perode gehele jaar jun dec. droogste 80 dagen aaneen droogste 50 dagen aaneen Concluse 92 ca. 2 ca. 3 ca. 2 ca ca. 0 5 à 6 5 à 6 5 à ca. 4 ca. 8 ca. 7 ca. 8 Als afvoerpatroon n een jaar waarn het chlordegehalte van het ut de spaarbekkens afgeleverde drnkwater de 964 ca. 0 ca. 7 ca. 5 ca. 5 Afb. 5 - Frequente van onderschrjdng van afvoeren van de Maas (berekend over de perode 96 tjm 965). 38 HM (6) 973, nr. 2

9 50 mgl net mag overschrjden s het afvoerpatroon van het jaar 947 gekozen, dat wat betreft de maatgevende droge perode een voorkomenskans heeft van 5 % à 6 %. V. Bewerkng van het afvoerpatroon van 947 De afvoeren zoals de n 947 zjn voorgekomen zjn voor verdere berekenngen van het (toekomstge) leverngsvermogen van de spaarbekkens net zonder meer brukbaar. mmers er zullen n de naaste toekomst n het stroomgebed van de Maas stuwmeren en spaarbekkens worden gebouwd en er zullen neuwe bovenstroomse wateronttrekkngen plaatsvnden. Dt alles zal het benedenstroomse afvoerpatroon beïnvloeden. Vanut het hstorsche patroon s dan ook dt neuwe patroon berekend. Herbj s utgegaan van de natuurljke onverdeelde rver. Dat wl zeggen, dat bj de n 947 gemeten dageljkse afvoeren alle bovenstroomse onttrekkngen zjn opgeteld. Vervolgens zjn alle zaken nagegaan, de de afvoer beïnvloeden. Dt zjn: a. Het lgt n de bedoelng n Belgë stuwmeren te bouwen met een nhoud van 20 x 0 6 m 3. Deze zullen worden gevuld n de perode december tm maart met een hoeveelhed van 20 m 3 sec. n een droge perode zal de nhoud van deze meren n de Maas worden afgevoerd. En wel zodang, dat gedurende de gehele droge perode de afvoer n Monsn constant s. b. De waterbehoefte van Belgë vanut de Maas s aangehouden op 35 m 3 per seconde; constant gedurende het gehele jaar. c. n Brabant en Lmburg s n de maanden aprl tm september een onttrekkng voor de landbouw aangehouden van 30 m 3 per seconde. d. De ut de Maas te voorzene waterbehoefte van bevolkng en ndustre n Lmburg en Oost-Brabant s geschat op 9 m 3 sec. Hervoor denen reservors te worden aangelegd, de gevuld worden n januar tm maart met 36 m 3 sec. e. Aan de Andelse Maas vndt n peroden van toelaatbare afvoer een wateronttrekkng plaats t.b.v. de watervoorzenng van Den Haag. Met de onttrekkngen a tm e zjn de onverdeelde afvoeren gecorrgeerd. Zo s het afvoerpatroon van de Maas verkregen, zoals dat n de toekomst zal zjn onder klmatologsche omstandgheden als n 947 waarn de droge perode een voorkomenskans heeft van 5 à 6 %. Van de op deze wjze verkregen dageljkse afvoeren wordt nu het chlordegehalte bepaald met behulp van de n afb. 3 genoemde randvoorwaarden. Dt wl echter nog net zeggen, dat hermee ook het chlordegehalte van het n te laten water bekend s. mmers aan de westzjde van het Amerbekken stroomt vanut de Neuwe Merwede het veel zoutere Rjnwater. Dt drngt va dffuse oostwaarts het Amerbekken op en kan specaal tjdens lagere afvoeren tot bj het nlaatpompstaton merkbaar zjn. De nvloed hervan op het n te nemen water s bepaald n samenwerkng met de Waterhushoudkundge afdelng van de Rjkswaterstaat. Deze heeft het verband opgesteld tussen de afvoer op de Amer en de toename van het Cl - gehalte ter plaatse van het nlaatpompstaton t.o.v. dat van de Maas-stroomopwaarts. Afb N> ^ x*.-. x> 5& QM -Q.n msec m n acuctgehalte VERSCHL TUSSEN RJN EN MAAS (CR-CM) NgCl7m 3 à CM = TOENAME Cl" GEHALTE TERPLAATSE VAN NLAATPOMP STATON t.o.v. MAAS-STROOMOPWAARTS N g Cl"m 3 QM - 0 =DEBET N AMER N rrfvsec = DEBET MAAS BOVENSTROOMS VAN NLAAT NLAATDEBET SPAARBEKKENS Het verschl n Cl - gehalte tussen volledg Rjnwater en volledg Maaswater dent herbj als parameter. n afb. 7 s dt verband aangegeven. Het dageljks Cl - gehalte van de Rjn s eveneens bepaald met het bekende Mazure verband" (ze Vg). De dageljkse nvloed van het Rjnwater op het Cl - gehalte van het ngelaten water kan nu berekend worden. Een complcerende factor s, dat het nlaatdebet net bekend s doel s mmers het berekenen van het leverngsvermogen terwjl bovenden het nlaatpompstaton een veelvoud van het leverngsvermogen kan npompen. Deze factor s n eerste nstante begrensd op 4. n een later stadum s de nvloed van deze factor op het leverngsvermogen nagegaan door de factor te varëren. Hermee kan het nlaatpompstaton worden geoptmalseerd. Er kan nu zo lang water worden ngenomen als QJAAS QNLAAT 2= 25 m 3 sec. en het Cl - gehalte n de bekkens Afb. 8 - Oxydatesnelhed van ammonak bj verschllende temperaturen. 7 E 3 "- 0 f 09_ X* OB _, Z my - " L f L, m, ""^ > ' t ' C^ Î VERBLJFTJD- DAGEN - uwater TEMP (*Ç), t H 2 0 (6) 973, nr. 2 39

10 de toelaatbare grens net overschrjdt, aannemende dat het ngenomen water zch drect en volledg mengt met het aanwezge water. V. Het toelaatbare chlordegehalte n de bekkens Zuderklp en De Gjster De eerder aangenomen norm s, dat door de spaarbekkens zulk water moet worden afgeleverd, dat n het gekozen normjaar het Cl - gehalte van het drnkwater net boven 50 mg per lter komt. Dt wl zeggen, dat n de spaarbekkens het Cl - gehalte lager moet bljven omdat door het chloorgebruk bj de zuverng het chlordegehalte nog toeneemt. n de eerste plaats wordt chloor gebrukt voor de ammonakoxydate (de zgn. breekpuntchlorng) en wel zodang, dat voor elke mg NH4 6,5 mg Cla nodg s en derhalve 6,5 mg Cl - resteert. Zoals uteengezet n hoofdstuk V f s het mogeljk het ammonakgeh alte van het rverwater gemddeld per maand te benaderen. n het bekken treedt mengng op benevens oxydate. Deze laatste s afhankeljk van temperatuur en verbljftjd. Bj het Berenplaat-spaarbekken s dt nagegaan. bekkens het KMnCU getal 0 à 20 mgl zal zjn. Dt vraagt 2,5 à 5 mgl C2. Aangehouden s een verhogng van het Cl - gehalte van 5 mgl. Ten derde vraagt de oxydate van FeSC>4 met CU t.b.v. de coagulate een hoeveelhed Clo- Voor de coagulate s gemddeld 8 mgl Fe-on nodg. Dt vraagt 5 mgl Clo, zodat herdoor het Cl~ gehalte met 5 mgl verhoogt. Thans s het grenschlordeverloop n de bekkens te bepalen bj een aangenomen doorstroomdebet (= leverngsvermogen). V. Bepalng van het leverngsvermogen van het bekkencomplex Vanut het onder V berekende afvoerpatroon met bjbehorend Cl~ gehalte en het n V berekende grenschlordegehalte kan nu het maxmale leverngsvermogen van het bekkencomplex worden berekend. Herbj s aangenomen dat het ngepompte water n de bekkens Zuderklp en De Gjster zch drect en volledg met het aanwezge water mengt. Voor Q = Q u kan de mengformule worden opgesteld: (ze r. Tj. Hofker 2 vacantecursus H2O, 970, nr. 3) Het n afb. 8 aangegeven verband kon worden afgeled. Noemt men de ut afb. 8 af te lezen oxydatesnelhed A (utgedrukt n gm 3 per tjdseenhed) dan kan met de volgende formule de ammonakconcentrate van het ut het bekken afgeleverde water worden berekend. c ' V.A Q V.A t.q c c 0 t.q voor Qj s ongeljk Q u geldt de formule C = C 0 + (C; C 0 ) { Q-Qu +. t Q Q-Qu (zer. Tj. Hofker 2e vacantecursus H2O, 970, nr. 3) Cj = NH 4 concentrate ngelaten water. c 0 = aanvangsconcentrate. c = concentrate na verloop van tjd t. V = bekkenvolume. Q = nlaatdebet = utlaatdebet. nden het nlaatdebet Q; ongeljk s aan het utlaatdebet Q u wordt de formule aanzenljk gecomplceerder: Met behulp hervan kan nu worden bepaald hoelang water kan worden ngelaten totdat de Cl - grens s berekt. Het bljkt nu echter dat deze grens net berekt wordt. Reeds eerder s QMAAS ^ 25 m 3 sec. Op dat moment moet om kwanttetsredenen het nnemen met het pompstaton Spjkerboor worden gestopt. Alle bekkens zjn nog volledg gevuld met water dat beneden de Cl norm lgt. Nu kan het Rjnwater pompstaton Q c<> + (C c 0) A.V 2Q - Qu + (Q-Qu)t Qu A(Q Q u )t 2Q-Q u De endconcentrate vermengvuldgd met 6,5 geeft de n de zuverng toegevoegde mgl Cl~ als gevolg van de ammonakoxydate. Ten tweede s er het organsch chloorgebruk. Voor de oxydate van organsch materaal n het Maaswater s een verhoudng tussen KMn04-getal en Cl2-gebruk gevonden van 4 à 5. Het KMnÜ4 getal van de Bergse Maas lgt tussen de 5 en 30 mgl. n de bekkens treedt een redukte op van ca. 30 %, zodat aan het end van de Neuwe Merwede n denst worden genomen, dat Rjnwater pompt n het bekken Honderd en Dertg. Het gaat hermee zolang door tot het grenschlordegehalte n dt bekken s berekt. Daarna pompt het n sterk vermnderde mate door, waarbj bjmengng vanut de bekkens De Gjster en Zuderklp plaats vndt daardoor het Cl - gehalte n het bekken Honderd en Dertg net boven het grenschlordegehalte 40 H 2 0 (6) 973, nr. 2

11 JAN. FEB. MAART APRL ME JUN JUL AUG. SEPT. OKT. NOV. DEC. JAN. FEB MAART Afb. 9 - Chlordegehalte t.p.v. nlaat pompstatons. 50 c jj m Ld Ld < 30 j -- --,! r J M ~! jl F EB. t J! AART APRL ; ME Afb. 0 - nnamedebet pompstaton Spjkerboor. JUN ïju L l l AUS SE PT. OK r. N ov DEC. JA>. FEB. MAART utkomt ondanks het fet, dat het Rjnwater ver boven deze norm lgt. Het afleverngsdebet moet nu zo gekozen worden, dat aan het end van de droge perode de bekkens Zuderklp en De Gjster just op hun mnmum stand staan. Het zal dudeljk zjn, dat de berekenngen, de door proberen moeten plaatsvnden slechts met behulp van de computer kunnen plaatsvnden. Het computerprogramma s bovenden zeer utgebred. Er s gewerkt met stappen van dag. De capactet van het pompstaton Spjkerboor s gevareerd. Begonnen s met een capactet van 4 Q. n klene stappen s dt teruggevoerd. Bj 2,6 Q bleek het leverngsvermogen van het bekken-complex dudeljk terug te gaan lopen. De defnteve capactet s dan ook aangehouden op 2,6 Qm 3 sec. Het leverngsvermogen van het pompstaton Neuwe Merwede bedraagt ut de aard der zaak Q m 3 sec. De volgende utkomsten werden tenslotte verkregen. a. Worden de bekkens Honderd en Dertg en Petrusplaat als verdrngngsbekkens beschouwd, dan bedraagt het leverngsvermogen van het gehele bekkenproject 6,5 m 3 per seconde. b. Worden genoemde bekkens ook als mengbekkens behandeld dan s het leverngsvermogen 8,4 m 3 sec. H 2 0 (6) 973, nr. 2 4

12 25 0 ~ r V v J - VOLUME NNAME f * JAN. FEB. MAART APRL ME JUN f L n! L JL L, K.«AUG. ^ V] W SE 3 T. ~A OKT. > NOV. DEC. JAN. FEB. MAART Afb. - nnamedebet Pompstaton Neuwe Merwede en volume voorraadbekkens Zuderklp en De Gjster uü GREN SWAARDE HOND :RD EN D ERTG PETR JSPLAAT ZUD RKLP E^ DE GUST ER t.*'*-'*- TT?>«^- «-.T - O -'^* " ' k "*" '' ^ JAN. FEB. MAART APRL ME JUN JUL AUG. SEPT. OKT. NOV. DEC. JAN. FEB MAART Afb. 2 - Chlordegehalte van het spaarbekkenwater. n de afb. 9, 0, en 2 zjn de resultaten over het gehele jaar weergegeven. Het defnteve leverngsvermogen s tenslotte vastgesteld op 6 m ; sec of 500 mljoen m 3 jaar. X. Aanvullende berekenngen en reserves Nagegaan s nog hoe het verloop van het chlorde- en ammonakgehalte zal zjn n een gemddeld jaar en n een 2 % jaar. Hervoor zjn de gestyleerde jaartypen, zoals opgesteld door r. Martjn (Water 5, 967) gebrukt. De utkomsten zjn weergegeven n afb. 3. Het bljkt dat n een normaal jaar het Cl" gehalte nauweljks boven 00 mgl zal komen en n een 2 % droog jaar nog beneden de 200 mgl bljft. Voorts zjn er extra berekenngen gemaakt voor het leverngsvermogen n de verschllende bouwfasen. Tenslotte s alles nog eens doorgerekend met verhoogde Belgsche afname (ramng voor het jaar 2000) en verhoogde stuwmeercapactet. Dt leverde een ets hoger leverngsvermogen op. Ut de berekenngen volgen voorts enge eenvoudge beheersregels voor de explotate van het spaarbekkenbedrjf.. Met het pompstaton Spjkerboor moeten de bekkens 42 H 2 0 (6) 973, nr. 2

13 NEUWSBERCHTEN NORMAAL JAAR (voorkorronskans 507.) DROOG JAAR (voorkomenskans 546'.) ZEER DROOG JAAR (voorkomenskans 27«) NH+ - ; ~! """"""~"^ :! cr -- m "".»-.-Clt 's ^ ^ ' *-~"~~ ~" ^^ ' 5: NOV otc. :.: < f-"f.3r VB ' -PS'.. ' "L.CKl JVJL; AJ, SEPT C.KÏ -JO.' CEC FEM Afe. - Verloop van het chlorde- en ammonakgehalte n een normaal, een droog en een zeer droog jaar. zolang op pel gehouden worden als de afvoer van de Maas toelaat. 2. Vertoont het jaar een zodang beeld, dat op langdurge lage afvoer moet worden gerekend, dan moet na het stoppen van de nlaat vanut de Maas de nlaat vanut de Rjn worden ngeschakeld, waarbj de hoogte van het Cl - gehalte n het bekken Honderd en Dertg maatgevend s t.a.v. het nlaatdebet vanut de Rjn. n het project ztten tenslotte nog een aantal reserves de heronder kort genoemd zullen worden. a. Tussen de berekenngsutkomsten en het aangenomen bedrj f sleverngsvermogen zt nog een reserve van 2,4 m 3 sec. b. De bovenste waterschjf ter dkte van 6 m van de procesbekkens Honderd en Dertg en Petrusplaat kan nog worden gebrukt. Dt s ca. 8 mljoen m 3. Herbj komt nog 8 mljoen m 3 de voorradg s n het Berenplaatbekken. c. Onder exceptonele omstandgheden kan nog een beroep gedaan worden op de restafvoer van de Maas n het Amerbekken. d. Er zjn nog andere explotate-vormen mogeljk, de hoger leverngsvermogen hebben, maar grotere kwaltetsvarate geven. Bjvoorbeeld het beste water tjdens hoge afvoeren n de wnter opslaan n de voorraadbekkens. Voorts werken met de bekkens Honderd en Dertg en Petrusplaat en het nlaatpompstaton Kerksloot. Bj het bereken van de grenswaarde van het Cl" gehalte n deze laatste bekkens gaan bjmengen met water ut de voorraadbekkens. Als varant herop kan ook het bekken Zuderklp alléén als standng reservor" denst doen. e. Bj lage waterstanden n de bekkens Zuderklp en De Gjster moet een bronbemalng n de djken worden geëffectueerd ut stabltetsoverwegngen. nden dt water van goede kwaltet s, hetgeen nadere ononderzoekngen nog zullen moeten utwjzen, kan het worden gebrukt ter aanvullng van de bekkenvoorraad. Zeeland gaat water ut de Besbosch halen De aandeelhoudersvergaderng van de NV Watermaatschappj Zeeland" s akkoord gegaan met een voorstel om 26,5 mljoen gulden te nvesteren n het zgn. Besbosch-project. Dt houdt n, dat de WMZ vanaf rond 976 Maaswater wl betrekken van het Rotterdams Noordbrabantse waterwnnngbedrjf Brabantse Besbosch. De hoeveelhed zal n 2 jaar oplopen tot 40 mljoen m 3 jaar. Zeeland wordt hertoe genoodzaakt door de stjgng van het waterverbruk n deze provnce. De aandeelhoudersvergaderng stelde als voorwaarde, dat de benodgde geldlenngen door provnce en Rjk worden gegarandeerd. Door dt Besbosch-project zullen los van de nflate de waterprjzen n Zeeland gedurende zo'n ten jaar met 8 tot 0 procent stjgen, zo s de verwachtng. De aandeelhouders gaven ook hun nstemmng aan het voorstel om voor de aanvullng van de waterprodukte voor Schouwen-Duveland water ut het zoete Harngvlet te gaan nfltreren. Studes hebben utgewezen dat de nfltrate per m 3 goedkoper s (ƒ,65) dan ontzoutng (ƒ2,50) en ontzoutng gekoppeld aan elektrctetsopwekkng (ƒ2,92). H 2 0 (6) 973, nr. 2 43