GUANOTROFIE IN HET NAARDERMEER P. LEENTVAAR. R.I.V.O.N.. Mededeling nr. 32. Er kan hierbij het volgende worden opgemerkt:

Transcriptie

1 van honger en ontberng omkomen. Waanneer n de lente de sneeuwlaag soms plotselng tot een dkke korst bevrest, kunnen de Renderen net bj het mos komen en velen verhongeren dan. Ook gaan velen aan verstkkng dood doordat een zekere soort bromvleg haar eeren n de neusgaten van de Renderen legt en de daarut krupende larven de luchtwegen geheel afsluten. Doordat de Lappen hoe langer hoe meer honkvast worden en de kudden mnder kunnen bewaken, krjgen de roofderen meer kans op but dan zj oot hebben gehad. Dt geldt net alleen voor de genoemde roofderen doch evenzeer voor de Vossen, de duzenden pasgeboren kalfjes n de wacht slepen. Zj worden net zoveel gejaagd omdat de huden net veel waard zjn en er geen premes worden betaald. De Lappen zouden nets lever zen dan dat alle roofderen tot de laatste werden utgeroed en zj hun kudden zonder gevaar de bergen n konden sturen. Zj wensen net voortdurend verlezen te ljden alleen om de natuur-enthousasten n Stockholm het prettge gevoel te geven dat er n Lapland nog roofderen zjn. Geen wonder dat er met de schadevergoedng geknoed wordt en het bjvoorbeeld gebeurd s dat Lappen probeerden wolvepremes utbetaald te krjgen met een half dozjn pasgeboren laphonden, de engszns op wolvejongen ljken. Men beschouwt de schadevergoedng, de verleden jaar Kr bedroeg, dan ook meer als een soort veeteeltverzekerng, bedoeld om de Lappen tevreden te stellen. In een cultuurstaat behoort men alle dersoorten, dus ook de roofderen, een levenskans te geven en hen zo nodg te beschermen, vooral waar het gaat om ten hoogste 000 deren, verspred over een gebed dat mnstens 0 X zo groot s als Nederland. Bj een vergeljkend onderzoek van het voorjaarsplankton van de grote meren n ons land n aprl 958, werd ook een plankton monster genomen van het open water van het Naardermeer. Herbj bleek, dat er zch veel plankton n het water ontwkkelde en dat er n vergeljkng met andere meren een utzonderljk sterke ontwkkelng van klene groengele eencellge flagellnten aanwezg was. Het water had herdoor een groengele kleur. De waarnemng was aanledng om utvoerger op de plas planktonmonsters te nemen. Op 9 aprl van dt jaar werden daarom n de verschllende gedeelten van het Naardermeer monsters genomen. Het resultaat vndt men op bjgevoegde tabel. I^O GUANOTROFIE IN HET NAARDERMEER P. LEENTVAAR. R.I.V.O.N.. Mededelng nr. 3. Er kan herbj het volgende worden opgemerkt: De samenstellng van het plankton s n de verschllende plasgedeelten net dezelfde. Er s een dudeljk verschl tussen het plankton van 't zudwesteljk deel (Bovenste Blk) en de meer noordeljk gelegen plassen (Veertg Morgen en Grote Meer). Het verschl bestaat voornameljk ut het ontbreken van massale ontwkkelng van de groengele flagellaten n de Bovenste Blk. Verder zjn er n de Bovenste Blk grotere aantallen watervlooen, waarvan vooral Daphna longspna een dudeljke voorkeur voor de Bovenste Blk vertoont. Er s ook een sterke ontwkkelng van datomeeën, waarn ketens van Datoma

2 Tabel. Plankton Naardermeer, aprl 958 ( 4 = zeer veel, 5 = massaal. aanwezg, vrj veel, 3 = veel, Bovenste Veertg Boomsloot, Boomsloot. Grote Meer, Grote Meer, Blk Morgen bj vogel- oost achter bj vssershus kolone eendenkoo Crustaceecn: Daptomus gracls Cyclops sp..... Daphna longspna Chydorus sp... Bosmna longrostrs Alonella nana.. Rotatora; Keratella quadrata.. Keratella cochlears... Polyarthra trgla.... Flna longseta.... Brachonus pala.... B. angulars Synchaeta sp Notholca acumnata. N. folacea Colurella sp Dnochars pocllum.. Protozoa: Tntnnopss lacustrs.. Tntnndum fluvatle. Arcella sp Phacus pleuronectes... Flagellaten: KI. eencell. groene soorten Eudorna elegans Dnobryon sp.. Perdnnm sp. Pandorna morun Synura uvella?. Chlorophyceeën; Pedastrum duplex Pedastrum boryanum. Dctyosphaerum.sp. Mougeota sp Scenedesmus polymorphus Sprogyra sp Pedastrum smplex.. Scenedesmus quadrcauda Desmdaceeë'J: Closterum lunula. Penum sp Closterum acerosum Cyanophycceën: Oscllatora sp Mcrocysts aerugnosa. Datomeeën: Datoma elongatum-ketens Datoma vulgare. Fraglara sp.-banden Ntzscha sgmodea. Asteronella formosa. Melosra sp Chloorgehalte n mg/l Kleur plankton.. 00 ln brungroen brungroen brungroen 0 brungroen brun groen

3 elongatum en banden van Fraglara sp. opvallen. De samenstellng van het plankton komt her overeen met wat wc n eutrofe, weng verontrengde zoete wateren kunnen verwachten, zoals n vele andere grote meren. Het chloorgehalte bedroeg n de Bovenste Blk 00 mg/l, n het Grote Meer 0 mg/l. Dt wjst dus ook op zoet wa^er, hoewel het chloorgehalte vrj hoog s n vergeljkng met de andere Vechtplassen (gem. 40 mg/l). Van Znderen Bakker vond n 94 een chloorgehalte van ongeveer 80 0 mg/l, n 943 van mg/l. Het Naardermeer was toen nog olgohalen (zwak brak). Het s echter door de verzoetng van het IJsselmeer ook beïnvloed en zal thans wel tot de zoete wateren gerekend moeten worden. In het plankton van aprl 958 werden geen olgohalene soorten meer gevonden. De opvallende massale ontwkkelng van groengele flagellaten. waarvan de soort net bepaald kon worden, s typsch voor water waarn veel organsche voedngsstoffen aanwezg zjn, zoals eendenvjvers, mestputten bj boerderjen, grachten om begraafplaatsen. We kunnen daarom aannemen, dat de vogelmest van de kolones Aalscholvers en Lepelaars aanledng geeft tot de sterke ontwkkelng van de flagellaten behalve n de Bovenste Blk. De Bovenste Blk bljft vrj van de nvloed van het bemeste water, doordat de trek van het water ZW-NO gercht s en een afvoer heeft n het noorden bj het Vssershus. De Bovenste Blk wordt gevoed door voedselarm water, dat van de Goose heuvelrug kwelt, terwjl het water om de vogelkoloncs heen naar het noorden en oosten wordt afgevoerd, zonder de Bovenste Blk te bereken. Van Znderen Bakker vond daarom ook n de Bovenste Blk een lager chloorgehalte dan n het Grote Meer. Ut het nog optreden van vele crustaceeën n de noordeljk aangrenzende Veertg Morgen kunnen we een bevestgng zen van de ZW-NO gerchte stromng. In de verder noordeljk gelegen plasgedeelten wordt de nvloed van het water van de vogelkolones te sterk, zodat de levensvoorwaarden voor de Daphna's steeds slechter worden. Er werd weng verschl gevonden tussen het plankton van het water vlak om de vogelkolones, bv. n de Boomsloot, en verder af gelegen water. Er werden n de Boomsloot wel wat meer Eudorna's aangetroffen en meer Mouc/eofa-draden, maar deze verschllen kunnen een gevolg zjn van het verschl, dat uteraard bestaat tussen de levensgemeenschap van een sloot en van een grote open plas. Hoewel het water van het Naardermeer dus plaatseljk bemest wordt, vnden we vrjwel overal n het open water een planktongemeenschap met kenmerken van verontrengd water. Het s echter geen gewoon verontrengd water, zoals water waarn ndustreel en hushoudeljk afvalwater geloosd wordt om onze steden. Er treedt een specfeke verontrengng op. de net saprotroof genoemd kan worden, maaleerder met het begrp guanotroof aangedud zou moeten worden. We vnden deze toestand ook n het Zwanenwater bj Callantsoog en vermoedeljk ook n de Muy op Texel. De vraag rjst natuurljk of de guanotrofe net eerder n het Naardermeer s waargenomen. Waarschjnljk s dt wel het geval geweest, maar de onderzoekers hebben net specaal het verband genoemd tussen de verontrengng van het NaardermeerwaCer en de vogelmest. Msschen was het er ook nog net, omdat de vogelkolones vroeger klener waren. Toch vnden we n de versprede hydrobologsche 5

4 nottes over het Naardermeer wel aanwjzngen, dat er plaatseljk verontrengd water aanwezg was. Mej. Dr. Verschaffelt zegt n haar proefschrft over protozoën (99) ets over het Naardermeerwater:,,Het Naardermeer s over het algemeen arm aan nannoplankton (flagellaten, protozoën, bacterën). Het water s olgohalen en bjna over het gehele gebed schoon. Alleen bj de wonngen en de spoorbaan zjn de sloten ets vervuld. De grote plassen schjnen net genoeg voedsel te bevatten voor een grote opbloe van nannoplankton. Msschen s her het fet, dat het water olgohalen s, ook van betekens, omdat de schoonwater-organsmen over het algemeen slecht zout kunnen verdragen. In februar en aprl 98 was de Grote Meer van het Naardermeer toch vrj rjk." Msschen vel de laatste waarnemng just na de terugkeer van de vogelbevolkng na de wnter, zodat toen pas vogelmest n het water aanledng kon geven tot een grotere groe van nannoplankton. Elders zegt mej. Verschaffelt:,,Katharoob water (= schoon eutroof water) heb k noot onderzocht. Het Naardermeer komt er 't dchtst bj, maar s toch olgosaproob". Het water was dus toch lcht verontrengd. Door de utbredng van de vogelkolones kan dt natuurljk n de loop der jaren toegenomen zjn. Overgens vndt mej. Verschaffelt allerle protozoën en flagellaten, de een optmale ontwkkelng hebben n mesosaproob (matg verontrengd) water, zonder preces de vndplaats n het Naardermeer aan te geven. Sommge soorten waren er zelfs n zeer grote aantallen (Euglena gracls), andere soorten waren typsch, zoals Copromonas subtls, de n faeces van mensen, padden, kkkers (en vogels?) voorkomt. De gegevens van mej. Verschaffelt overtugen ons dus net over de aard en de mate van de verontrengng van het Naardermeerwater n 98. We moeten echter net vergeten, dat zj het Naardermeerwater voor ha'ar onderzoek nodg had om te vergeljken met grachtwater en dan zal het Naardermeer nderdaad wel schoon" geweest zjn! Van de andere gegevens noem k de van Stomps (97). Hj vndt een armoede aan blauwweren, de als oorzaak zou hebben de zuverhed van het water en het hoge zoutgehalte ( 355 mg/l). Alleen n de Hoofdtocht en de Westtocht vndt hj veel blauwgroene eencellge algen gedurende de gehele zomer. Dt laatste s dus water n de omgevng van de vogelkolones. We merken her terzjde op, dat de verzoetng van onze bnnenwateren overal aanledng zal geven tot een sterkere planktongroe, zoals Stomps reeds opmerkte voor de blauwweren en mej. Verschaffelt voor katharobën. Gedeelteljk s de sterkere ontwkkelng van het plankton, de door mj n aprl 958 werd waargenomen, dan ook te wjten aan de verzoetng (ze ook Hydrobologe en Natuurbehoud, D.L.N. 958). Het onderzoek van het Naardermeer kan er zo nog toe bjdragen een nzcht te krjgen n de toestand van de oppervlaktewateren na de afslutng van de Zuderzee. Overgens s het Naardermeer net overal guanotroof. We vnden eutroof water zoals gezegd n de Bovenste Blk en er zjn geïsoleerd lggende sloten en poeltjes, de eutroof en zelfs wel olgotroof kunnen zjn. In de tussen veenmos gelegen ondepe plasjes zal zelfs zuur-olgotroof water aanwezg zjn, waarn alleen regenwater terecht komt. Waarschjnljk vond Hemans op deze plaatsen zjn desmdaceeën, genoemd n de Synopss van Redeke (935). Er zjn trouwens nog wel meer ncdentele waarnemngen over plankton- '53

5 organsmen, zoals van mevr. Wbaut, mej. Vorstman, Van der Werff e.a.. en msschen kunnen zj de waarnemngen, n dt artkel genoemd, aanvullen of verbeteren. Voor de hydrobologe s de guanotrofe van het Naardermeer nteressant. Behalve om na te göan welke soorten van mcroorgansmen zch er n dt specfeke mleu ontwkkelen en hoe hun successe s, naarmate we verder weggaan van de vogelkolone, kunnen we nagaan wat de nvloed ervan s op de vsstand. Er zjn mj herover geen waarnemngen bekend, maar de vsserj-nspecte heeft geconcludeerd, dat er een rjk plankton om de vogelkolones aanwezg s en veel jonge vs. Over de aard van dt plankton vermeldt de vsserjnspecte nets. Merkwaardg s nu, dat ut de door mj gedane planktonwaarnemngen bljkt, dat er vlak bj de vogelkolone wel veel plankton, maar mnder voedsel (nl. watervlooen) voor het vsbroed aanwezg s dan n de Bovenste Blk. De Bovenste Blk zou dus beter geschkt zjn voor de groe van vs. Volgens een mededelng van de bewaker Schaap zouden n de Bovenste Blk beter ontwkkelde vssen voorkomen (o.a. Snoek) dan n het Grote Meer. Er doet zch her drect de vraag voor (de tevens laat zen hoe ngewkkeld het verband n een planktongemeenschap s), hoe het komt, dat de massa's flagellaten n het Naardermeer geen aanledng geven tot grotere aantallen watervlooen. Watervlooen voeden zch vooral met klene flagellaten. We zouden dus just n het Grote Meer meer watervlooen verwachten dan n de Bovenste Blk. Het s mogeljk dat her zuurstoftekorten een rol spelen. De groen-gele flagellaten kunnen nameljk wel zuurstof produceren, maar n de ochtend kunnen zj ook aanledng geven tot zuurstoftekorten doordat de ademhalng n de nacht groter s geweest dan de zuurstofproducte van de voorgaande dag. We merken herbj op. dat er behalve massa's flagellaten ook zeer veel bacterën n het water aanwezg zjn (o.a. vogelcol). de het zuurstofgehalte extra vermnderen. Het s de bedoelng door verdere waarnemngen n de zomer meer omtrent de hydrobologe van het Naardermeer te weten te komen. Ltteratuur: Gurney. R. 9/3. Notes of a naturalst n the Netherlands. Trans. Norfolk and Norwch Naturalsts Soc. XI 4, p Leentvaar, P. 956, Voorjaarsplankton van enge Nederlandse meren n 956. D.L.N, 59. Lcentvaar, P. 958, Hydrobologe en Natuurbehoud. D.L.N. 6. Redeke, H, C Synopss van het Nederlandse brak- en zoetwatcrplankton. Stomps, Th. ]. 97, Het botansch onderzoek van het Naardermeer. Jaarb. Ver. Beh. Nat. Mon Verschaffelt. F., 99. Bjdrage tot de kenns der Nederlandsche zoet- en brakwaterprotozoën. Dss. Amsterdam. Zndoren Bakker. E. M. van, 94, Het Naardermeer. Zndoren Bakker, E. M. van, 947, De Westncdcrlandse Vechtplassen.» '54