Gebruik van scannerdata van supermarkten in de consumentenprijsindex

Transcriptie

1 Centraal Bureau voor de Statstek Postus JM Voorurg Geruk van scannerdata van supermarkten n de consumentenprjsndex Redacte: Cecle Schut Bjdragen: Bert Balk Jan Eeftng jallng Gelsema Jan de Haan Wm Kewet Gwen Krul Coren Ooms Kees van Popele Peter van Poppel Cecle Schut Bert van Zanten Lanne de Zeeuw Datum: 4 jul 22

2 Geruk van scannerdata van supermarkten n de consumentenprjsndex 1. Introducte en leeswjze r 2 2. Hudge werkwjze CPI Structuur Vaststellen van het wegngschema van de CPI Productkeuze 6 3. Beschrjvng van de scannerdata van supermarkten 6 4. Beschrjvng van het geruk van de scanmnerdata n de CPI Structuur Bepalen van ndexcjfers op productgroepnveau op ass van supermarktscannerdata Flaalgegevens optellen Indelen van de gegevens Samenstellng van het assmandje Berekenng van de ndexcjfers Omgaan met producten de verdwjnen ut het assortment oekomstge ontwkkelngen Vereterngen van de neuwe werkwjze Scannerdata voor andere artkelgroepen 13 Appendx echnsche eschrjvng van het geruk van scannerdata n de CPI 14 1

3 1. Introducte en leeswjzer Bj de samenstellng van de consumentenprjsndex (CPI) voor jun 22 maakt het CBS voor het eerst grootschalg geruk van kassascangegevens van supermarkten, verder scannerdata genoemd. De consumentenprjsndex, waarvan het nflatecjfer drect wordt afgeled, ehoort snds jaar en dag tot de elangrjkste economsche ndcatoren de het CBS pulceert. Het proces van waarnemng, verwerkng en controle van gegevens voor de samenstellng van de CPI heeft n de loop van de tjd talrjke vereterngen ondergaan, waarj steeds geruk s gemaakt van alle moderne hulpmddelen. Door het op grote schaal nzetten van scannerdata van supermarkten vndt nu een sustantële nnovateslag plaats, de tevens tot een nhoudeljke vereterng ledt. Met de ntroducte van scannerdata wordt een aantal eledsdoelstellngen erekt. Een elangrjke centrale doelstellng s de eperkng van de admnstrateve lasten- of enquêtedruk. ot medo 22 werden maandeljks n supermarkten door heel Nederland prjzen van een groot aantal producten verzameld door ntervewers. De actvtet wordt door het nzetten van scannerdata n elangrjke mate gereduceerd. Het geruk van scannerdata levert net alleen effcencywnst op, het ledt ook tot een kwaltetsvereterng van de CPI, omdat het aantal waargenomen prjzen een veelvoud s van voorheen en er meer dan tot dusverre rekenng wordt gehouden met allerle klantenkortngen en specale actes. Het geruk van scannerdata n de CPI kan leden tot een grotere volatltet van prjsndexcjfers op het laagste nveau van aggregate. Het s geleken dat de doorwerkng hervan op de totale CPI nnen de nauwkeurghedsmarge valt. Aan de ngeruknemng van scannerdata gng een langdurg, zorgvuldg en ntensef onderzoekstraject vooraf. Het onderzoek s door het CBS geplaatst n het kader van een sere onderzoeken de alle zjn gercht op de verdere vereterng van de CPI n de ljn van de zogenoemde Boskn-commsse de zch met de kwaltet van de Amerkaanse CPI heeft ezggehouden. Over de opgedane ervarngen en de prolemen de n een eerdere fase van het onderzoek werden ontmoet, s n een tussentjdse nota verslag gedaan 1. Dj de erekenng van de CPI wordt geruk gemaakt van de Laspeyres-ndexformule, de de prjsontwkkelng van een gedurende een aantal jaren constant gehouden pakket goederen en densten weergeeft. De enaderng s ook voor de nzet van scannerdata gekozen, zj het dat het etrokken mandje jaarljks wordt aangepast. Daarmee wordt alvast rekenng gehouden met de jaarljkse assverleggng voor de gehele CPI, waarmee het CBS na de komende assverleggng van de CPI naar 2 wl starten. In dt rapport wordt eschreven op welke wjze de scannerdata nu daadwerkeljk worden gerukt. 1 Usng scanner data to comple prce ndces: experences and practcal prolems, Cecle Schut, 21. Dt paper s gepresenteerd tjdens de Jont ECE/ILO Meetng on Consumer Prce Indces op 1 en 2 novemer 21 te Geneve. 2

4 De enorme massaltet van de data dwngt tot een vooraf vastgestelde, zeer gestructureerde werkwjze om het producteproces qua doorlooptjd en kwaltet eheersaar te houden. Beheersaarhed geldt als een asolute voorwaarde voor het producteproces van de CPI dat gekenmerkt wordt door korte productecycl harde deadlnes en een output waaraan hoge kwaltetsesen worden gesteld vanwege de grote maatschappeljke etekens. Het onderzoek heeft geresulteerd n statstsch verantwoorde en n de praktjk goed hanteerare oplossngen met gerukmakng van relatef eenvoudge algortmes voor de afakenng van het omvangrjke pakket artkelen, zodat de eoogde mate van eheersaarhed zonder meer s erekt. Leeswjzer In hoofdstuk 2 wordt een eschrjvng gegeven van de structuur van de CPI zoals de wordt erekend. In hoofdstuk 3 wordt vervolgens een eschrjvng gegeven van de gerukte data. In hoofdstuk 4 wordt een eschrjvng gegeven van de wjze waarop geruk wordt gemaakt van de supermarktscannerdata. Deze eschrjvng geeft nzcht n de gehanteerde werkwjze, zonder geruk van technsche formules. In de appendx wordt een meer formele eschrjvng van de werkwjze gepresenteerd aan de hand van formules. De appendx kan worden eschouwd als verdepng van hoofdstuk 4, maar evat geen neuwe nformate. enslotte wordt n hoofdstuk 5 aandacht esteed aan verder onderzoek door het CBS naar het geruk van scannerdata ten ehoeve van de CPI. 2. Hudge werkwjze CPI Structuur 3 De CPI eschrjft het gemddelde prjsverloop van goederen en densten (kortweg producten) de door een gemddeld hushouden worden geconsumeerd. Utgangspunt j de erekenng van de Nederlandse CPI s de Laspeyres-formule, de de prjsontwkkelng weergeeft van een consumptepakket dat n de tjd constant wordt gehouden en s geaseerd op gegevens ut een epaalde assperode 4. De Laspeyres-prjsndex s te zen als een gewogen gemddelde van de prjsndexcjfers van de producten n het consumptepakket. Het consumptepakket op ass waarvan de CPI wordt epaald, wordt ook wel het mandje genoemd. 2 Deze paragraaf s geaseerd op de nota CBS-onderzoeksprogramma ter vereterng van de Consumentenprjsndex, J. de Haan en L. Hoven, 21, CBS, Voorurg. 3 In de appendx wordt de hudge werkwjze nogmaals eschreven, echter nclusef de gerukte formules. 4 De CPI de momenteel wordt gepulceerd s geaseerd op het consumptepakket ut Vanaf januar 23 zal worden overgegaan op het consumptepakket ut 2. 3

5 De prjsndexcjfers per product worden maandeljks vastgesteld door het vergeljken van prjzen van het product met prjzen ut de vorge maand. Hervoor worden prjzen van dt product j verschllende verkoopkanalen (wnkels, markt etc.) gemeten. In de praktjk s het natuurljk ondoenljk om voor alle afzonderljke producten de aan consumenten worden verkocht prjsndexcjfers te erekenen. Dat heeft te maken met de eschkaarhed van gegevens, de elastng van erchtgevers en met kosten. Er wordt daarom volstaan met een steekproef van producten op ass waarvan de CPI wordt geschat. Om een en ander te llustreren verwjzen we naar het schema n fguur 1. Hern zjn zes aggregatenveaus van de consumpteve estedngen weergegeven, genummerd I tot en met VI. Bovenden zjn de relateve aandelen van de estedngsgroepen n de CPI weergegeven (n honderdduzendsten). We geven een vooreeld. De totale estedngen (nveau I) worden op nveau II naar 13 hoofdcategoreën onderscheden, waaronder Voedng en alcoholvrje dranken. Deze hoofdgroep valt op nveau III uteen n twee sugroepen, nameljk Voedng en Alcoholvrje dranken. Een nadere utspltsng daarvan geeurt op nveau IV, met onder de voedngsmddelen Brood en granen als een van de onderdelen. Dat onderdeel wordt op nveau V weer verder utgespltst, met Brood en eschut als een van de productgroepen. Ut nveau V wordt vervolgens een steekproef van producten getrokken. In het vooreeld etreft het op nveau VI meer dan ten producten, waaronder Gesneden run tarwerood. Van de geselecteerde producten worden maandeljks n een steekproef van verkooppunten verspred over het hele land prjzen waargenomen. Aan de hand van deze waargenomen prjzen worden productprjsndexcjfers erekend. De prjsndex van een gesneden run tarwerood wordt jvooreeld epaald door elke maand de prjs van dt rood te meten j crca 15 supermarkten en akkers n het hele land. Deze prjzen worden verzameld door ntervewers, de maandeljks n wnkels prjzen noteren. De prjsndexcjfers per product worden door het CBS net gepulceerd. Pulcate van prjsndexcjfers geeurt wel op de nveaus I tot en met V. De erekenng geschedt getrapt: de productndexcjfers (nveau VI) worden met vaste gewchten samengewogen tot ndexcjfers per productgroep (nveau V), de op hun eurt met vaste gewchten worden geaggregeerd tot ndexcjfers op nveau IV, enzovoort, totdat de totaal-cpi wordt verkregen. 4

6 Fguur 1 - Structuur CPI I CPI, totaal 1 Voedng en Alcoholhou- Kledng en II alcoholvrje dranken dende dranken en taak 398 schoesel 6121 III Voedng Alcoholvrje dranken Brood en Vlees Vs Melk, Olën en IV granen kaas en eeren 212 vetten 361 Brood en arwe - Koek, Deeg- Instant Rjst V eschut 18 meel 31 geak en zoutjes 134 waren 51 (ontjt) pappen Gesneden run tarwerood 22 Voorgeakken wt stokrood 41 VI Gesneden grof volkorenrood 177 Gesneden meergranenrood 126 Gesneden waterwtrood 83 Gesneden wt tjgerrood 21 Gesneden melkwtrood 41 Puntroodje 13 Crossant 62 5

7 2.2 Vaststellen van het wegngschema van de CPI Het wegngschema van de CPI wordt thans vastgesteld op ass van het Budgetonderzoek (BO). Voor dt onderzoek worden gedurende een kalenderjaar onder een steekproef ut de n Nederland wonende partculere hushoudens gegevens verzameld over hun estedngen. Bj de samenstellng van het wegngschema voor de CPI vormt het udgetonderzoek n het assjaar het utgangspunt. Regelmatg, tot dusverre edere vjf jaar, wordt de ass van de CPI herzen. Op dt moment s 1995 het assjaar. Vanaf januar 23 wordt overgegaan op een actueler wegngsschema, geaseerd op gegevens ut het jaar 2. Bj de samenstellng van het wegngschema worden n eder geval alle estedngscategoreën ut het udgetonderzoek van het assjaar opgenomen met een aandeel van,5 promlle of meer n de totale consumpteve estedngen. Bestedngscategoreën de eneden de norm vallen, worden n het algemeen toegerekend aan verwante categoreën. Bestedngscategoreën ut het udgetonderzoek de erg omvangrjk zjn, worden nden mogeljk just verder utgespltst; de onderdelen worden vervolgens als productgroepen (nveau V n fguur 1) opgenomen. Hervoor maakt het CBS geruk van het BO, maar ook van externe gegevens, zoals marktonderzoekgegevens en nformate van producenten en mporteurs. Dergeljke gegevens worden ook gerukt om de wegngsaandelen per product te epalen. 2.3 Productkeuze Het aantal geselecteerde productsoorten per productgroep s voornameljk afhankeljk van het gewcht van de groep en deels ook van de heterogentet. Vustregel s dat voor elke 5 wegngspunten (op een totaal van 1.) één productsoort gekozen wordt. Waar sprake s van een grote heterogentet, wordt het aantal producten ets utgered. In prncpe wordt met een zogenaamde cut-off steekproef gewerkt: per productgroep worden de qua omzet elangrjkste producten gekozen. In totaal neemt het CBS van ongeveer 1.7 producten maandeljks de prjzen waar. Hervan zjn crca 4 producten verkrjgaar n supermarkten. 3. Beschrjvng van de scannerdata van supermarkten Snds een aantal jaren eschkken vrjwel alle Nederlandse supermarkten over kassasystemen waarj verkochte producten worden gescand. Deze systemen zjn ngevoerd om het voorraadeheer en de oekhoudng van supermarkten te automatseren. Veelal worden systemen gehanteerd waarj automatsch producten worden esteld j leverancers preces op het moment dat een epaald product (jna) s utverkocht. Het s dudeljk dat dergeljke systemen n elangrjke mate heen jgedragen aan de vereterng van de effcency n de edrjfsvoerng van supermarkten. Alle supermarkten maken j het scannen geruk van dezelfde 6

8 standaard, nameljk de zogenaamde European Artcle Numers (EAN), de welekende streepjescodes. radtoneel worden voor de samenstellng van de consumentenpr jsndex prjzen verzameld van een reed scala van goederen en densten (ze hoofdstuk 2 voor een utgerede eschrjvng van de werkwjze voor de erekenng van de CPI). In Nederland worden, verspred over het hele land, maandeljks crca 9. prjzen verzameld van ongeveer 1.7 verschllende producten. De opkomst van scannerdata ledde tot het dee om net meer handmatg prjzen te verzamelen, maar om geruk te maken van elektronsche estanden van supermarkten. Halverwege de jaren 9 van de vorge eeuw, s het CBS egonnen met een orëntate op het verkrjgen van dergeljke gegevens. Hertoe zjn een aantal supermarktketens n Nederland enaderd. Dt heeft geresulteerd n de regulere leverng van scannerdata van een aantal wnkelketens de flalen heen door heel het land. Het CBS ontvangt wekeljks elektronsch estanden waarn de omzet en de verkochte aantallen per EAN-code van tentallen flalen van supermarktketens zjn opgeslagen. Per EAN-code wordt tevens een korte omschrjvng van het product gegeven. Het CBS ontvangt deze estanden nmddels gerume tjd. In totaal evatten de estanden over deze perode rum 2. verschllende EAN-codes. Een flnk deel van deze codes etreft overgens producten de nmddels net meer verkrjgaar zjn, of oude codes de n de loop van de tjd door neuwe codes zjn vervangen. Voor het CBS levert de elektronsche eschkaarhed van scannerdata mnder enquêtewerk n het veld op. Bovenden ledt het tot een aanzenljke kwaltetsvereterng van de CPI, enerzjds omdat er veel meer producten en prjzen kunnen worden meegenomen n de erekenng van het ndexcjfer waardoor het populateconcept veel dchter kan worden enaderd, anderzjds omdat de scannerdata werkeljke transacteprjzen opleveren. 4. Beschrjvng van het geruk van scannerdata n de CPI Met de eschkaarhed van de grote hoeveelheden scannerdata van supermarkten, s het net langer nodg om het prjsndexcjfer voor een productgroep te aseren op slechts een eperkt aantal producten. Echter, het werken met grote hoeveelheden data s mnder eenvoudg dan het op het eerste gezcht ljkt. In de volgende paragrafen wordt verder uteengezet op welke wjze de scannerdata worden gerukt n de CPI. 4.1 Structuur Natuurljk s het voor veel producten zo dat ze net alleen n supermarkten worden verkocht, maar ook va andere verkoopkanalen (jvooreeld rood j de warme akker en vlees j de slager op de hoek). Om een etrouwaar eeld te krjgen van de prjsontwkkelng n Nederland, ljven de prjswaarnemngen j deze groep van 7

9 overge verkoopkanalen estaan 5. Op ass van deze prjsgegevens worden deelndexcjfers voor productgroepen op nveau V erekend. Apart hervan worden deelndexcjfers erekend aan de hand van de scannerdata. Deze deelndexcjfers worden per supermarktketen afzonderljk erekend. Het s dudeljk dat net voor elke productgroep deelndexcjfers eschkaar kunnen komen ut de scannerdata, smpelweg omdat supermarkten slechts een deel van het totale consumptepakket n hun assortment heen. De deelndexcjfers voor de overge verkoopkanalen en de geaseerd op scannerdata worden daarna samengewogen met vaste gewchten tot ndexcjfers op productgroepnveau V. De gewchten de herj worden gerukt varëren per productgroep en zjn vastgesteld aan de hand van de gewchten de ut het grondmateraal van de CPI worden afgeled. Indrect zjn deze gewchten afkomstg van nformate over marktaandelen van supermarkten voor de desetreffende productgroep. In de volgende paragrafen wordt uteengezet op welke wjze de deelndexcjfers de zjn geaseerd op de scannerdata worden samengesteld. 4.2 Bepalen van ndexcjfers op productgroepnveau op ass van supermarktscannerdata Bj het samenstellen van ndexcjfers op productgroepnveau op ass van de scannerdata wordt een aantal stappen doorlopen. Er worden ndexcjfers epaald voor elke supermarktketen afzonderljk. Utgangspunt herj s dat van een vaste groep EAN-codes het prjsverloop wordt gevolgd. Hertoe worden eerst de gegevens van de verschllende flalen van een supermarktketen j elkaar geteld. Daarna worden de afzonderljke EAN-codes ngedeeld n productgroepen. Omdat er veel producten, of eter gezegd EAN-codes, verdwjnen en verschjnen s het praktsch ondoenljk om alle data ut de scannerdataestanden mee te nemen j de epalng van prjsndexcjfers. Daarom wordt op ass van de gegevens ut een vaste perode een assmandje met een eperkt aantal EAN-codes samengesteld. Op ass van dt mandje worden dan tenslotte Laspeyres-prjsndexcjfers erekend. Daarj worden de totaalomzetten van de EAN-codes n het assmandje gerukt als gewchten. In de onderstaande paragrafen worden deze stappen verder eschreven Flaalgegevens optellen Per supermarktketen worden weekgegevens van verschllende flalen j elkaar geteld. Dt geeurt door de gemeten omzetten en de verkochte hoeveelheden per week voor elke afzonderljke EAN-code over de flalen heen op te tellen. Herdoor ontstaan estanden waarn per EAN-code de omzetten en verkochte hoeveelheden n alle flalen waarvan data zjn ontvangen van een epaalde supermarktketen op weekass terug zjn te vnden. 5 Dt geldt overgens ook voor waarnemngen j supermarktketens waarvan we geen scannerdata ontvangen. 8

10 4.2.2 Indelen van de gegevens Zoals n hoofdstuk 3 s aangegeven, evatten de estanden crca 2. verschllende EAN-codes. De eerste stap j het maken van prjsndexcjfers voor productgroepen s dan ook het ndelen van de EAN-codes n groepen, de overeenkomen met de productgroepen op nveau V (ze fguur 1). Het handmatg ndelen van de EAN-codes s net alleen veel werk, het s ovenden lastg, omdat slechts een korte productomschrjvng eschkaar s. Gelukkg leek dat het Centraal Bureau voor Levensmddelenhandel (CBL) de EAN-codes ndeelt n een productclassfcate de n samenwerkng met haar leden s opgesteld. Deze productclassfcate s wat gedetalleerder dan de ndelng van de CPI op het laagste nveau. Door het aanrengen van een koppelng tussen de crca 29 CBLproductgroepen en de 53 productgroepen op nveau V van de CPI, kunnen de EANcodes utendeljk worden ngedeeld n CPI-productgroepen. Een eperkt aantal CBL-groepen was overgens net eendudg n te delen n een CPI-groep. De EANcodes n deze CBL-groepen zjn handmatg ngedeeld n de CPI-groepen. In fguur 2 wordt het ndelen van EAN-codes geïllustreerd. Fguur 2 Indelng van de EAN-codes n CBL-groepen en CPI-productgroepen. EAN1 EAN2 EAN3 EAN4 EAN5 CBL1 CBL2 CBL3 CPI-groep 1 CPI-groep 2 EAN6 Standaard ndelng Afwjkende ndelng Samenstellng van het assmandje Zoals eerder opgemerkt, s het ondoenljk om alle gegevens ut de scannerdataestanden mee te nemen j de erekenng van deelprjsndexcjfers. Het s daarom nodg een selectemechansme te heen dat epaalt welke producten wel en welke producten net mogen worden gerukt. Voor het samenstellen van het assmandje en het vaststellen van gewchten van de producten n het assmandje wordt een vol kalenderjaar aan gegevens gerukt. Het 9

11 jaar waarop het mandje geaseerd s noemen we het assjaar. Door de snelle eschkaarhed van de scannerdata, s het mogeljk voor de erekenng van de ndexcjfers over 22, het jaar 21 als assjaar te geruken. Zoals eschreven n paragraaf 2.2, s het wegngsschema van de hudge CPI geaseerd op estedngsaandelen van hushoudens n Dt etreft de gewchten op de nveaus I tot en met V zoals weergegeven n fguur 1, de na toevoegen van de scannerdatandexcjfers net worden aangepast. Het assjaar van de CPI ljft dus 1995, alleen de gewchten van de ndvduele producten waarvoor prjzen worden waargenomen (nveau VI n fguur 1) zjn op recentere gegevens geaseerd. Dt s een aanmerkeljke vereterng; er wordt op deze wjze mmers eter rekenng gehouden met het echte utgavenpatroon van consumenten. De gewchten op nveau I tot en met V zullen vanaf januar 23 worden geaseerd op assjaar 2. Het scannerdatagedeelte zal jaarljks worden aangepast, en vanaf 23 dus zjn geaseerd op assjaar 22. In de rest van deze paragraaf wordt geschetst hoe het selectemechansme werkt om te komen tot een assmandje met producten. Eerst wordt epaald welke producten als echte supermarktproducten kunnen worden eschouwd. Als we de producten ut de scannerdata classfceren volgens de CBL-ndelng, dan valt een grote dverstet aan producten de j supermarkten worden verkocht op. In eerste nstante heen we ons echter geconcentreerd op de productgroepen waarvoor consumenten vooral naar de supermarkt gaan. Dt zjn met name voedngsmddelen en daarnaast een aantal hushoudeljke artkelen en verzorgngsproducten. De selecte van deze productgroepen s geeurd door analyse van de hudge waarnemng voor de CPI. Buten de oot velen jvooreeld sokken, theedoeken, cd s, oeken, servesgoed en speelgoed. Ook specfeke sezoensproducten zoals aardappelen, verse groenten, vers frut en loemen, maar ook rookwaren zjn n dt stadum utengesloten. Voor sezoensproducten geldt dat ze net het gehele jaar door verkrjgaar zjn. Om dergeljke producten op een juste wjze opgenomen te krjgen n de CPI, s het geruk van een assmandje dat het hele jaar hetzelfde s, net drect geschkt. Voor deze producten s ervoor gekozen om de hudge wjze van prjswaarnemng voor een eperkte groep producten n wnkels te vervangen door het waarnemen van gemddelde transacteprjzen ut de scannerdataestanden. De volgende stap s geaseerd op de gedachte dat het voor het epalen van een prjsndexcjfer vooral van elang s de producten mee te nemen de consumenten veel kopen. Dt dee s utgewerkt door het toepassen van een aantal regels om te komen tot een assmandje. Deze regels houden kortgezegd n, dat alleen producten met EAN-codes de 48 of meer weken n het assjaar zjn verkocht, n aanmerkng komen voor het mandje. Om praktsche redenen s ovenden de aanvullende es gesteld dat de codes n elk geval n de laatste 4 weken van het assjaar aanwezg moeten zjn. De geselecteerde groep van EAN-codes wordt vervolgens ngedeeld n CBLgroepen. Per CBL-groep worden vervolgens de n het assjaar ehaalde omzetten 1

12 epaald. Deze CBL-groepen worden vervolgens geordend aflopend op omzet, en alleen de CBL-groepen de cumulatef 8% van de totale omzet n het assjaar vormen, worden geselecteerd. Dt etekent dat etrekkeljk klene CBL-groepen met slechts een of enkele producten de ovenden slechts een zeer eperkt deel van de totaalomzet vormen, net worden meegenomen n de verdere erekenngen. Daarna wordt gekeken n hoeverre de geselecteerde CBL-groepen voldoende vullng opleveren voor de CPI-productgroepen op nveau V. Wanneer de CPIproductgroepen onvoldoende ljken te zjn gevuld, dan worden alsnog CBLproductgroepen toegevoegd aan het assmandje. Het crterum hervoor s dat elke CPI-productgroep tenmnste voor 5% gevuld s. Het toepassen van de ovengenoemde regels leden tot assmandjes per supermarkt de tussen de 6. en 7. EAN-codes evatten. Hoewel ovengenoemde regels om te komen tot een assmandje n eerste nstante wellcht wat rgoureus ljken, ljkt n de praktjk dat de geselecteerde EAN-codes n het assjaar meer dan 8% van de n het assjaar ehaalde omzet vormen Berekenng van ndexcjfers Na selecte van de EAN-codes n het assmandje, worden er prjsndexcjfers erekend per geselecteerde CPI-groep. Deze ndexcjfers zjn een gewogen gemddelde van de prjsveranderngen per EAN-code, waarj de (relateve) gewchten per EAN-code worden epaald door de totale omzet van het desetreffende product n het assjaar. Voor de erekenng van de prjsveranderng per EAN-code worden gemddelde transacteprjzen erekend, door de totale omzet van een product over alle eschkare flalen te delen door de totale hoeveelhed. De CPI wordt maandeljks gepulceerd, meestal nnen 1 dagen na afloop van een maand. Dt etekent dat er slechts een eperkte tjd eschkaar s voor het producteproces, controle en analyse van de ndexcjfers. Dt maakt het net mogeljk om alle scannerdata over een epaalde maand te geruken. Er s dan ook voor gekozen om alleen de eerste twee weekestanden de volledg n een maand 6 vallen te geruken voor het erekenen van de gemddelde transacteprjzen. 4.3 Omgaan met producten de verdwjnen ut het assortment De werkwjze zoals heroven eschreven werkt natuurljk alleen als alle EANcodes n het assmandje n elke verslagperode n het assortment van de supermarkten ljven. In de praktjk ljkt dat er vrjwel elke maand een aantal 6 De weekestanden heen etrekkng op gegevens van maandag tot en met zondag. Dt etekent dat sommge estanden gegevens evatten ut twee verschllende kalendermaanden. Deze weekestanden komen net n aanmerkng voor de erekenng van het Europees geharmonseerde ndexcjfer (HICP), omdat n Europees verand s afgesproken dat de prjsgegevens de worden gerukt om ndexcjfers over een epaalde maand te meten, afkomstg moeten zjn ut dezelfde maand. Hoewel de dekkng van de HICP anders s dan de van de CPI, worden voor de samenstellng van de HICP grotendeels dezelfde ndexcjfers op productnveau gerukt als n de CPI 11

13 EAN-codes net meer n de estanden zjn terug te vnden. Dt kan verschllende oorzaken heen. In sommge gevallen krjgt een product een andere EAN-code, jvooreeld na restylng. In andere gevallen verandert een product wezenljk, er komt jvooreeld meer of just mnder n een verpakkng, of de kwaltet van het product verandert. Ook komt het voor dat supermarkten esluten producten net langer n hun assortment aan te eden. Een test op gegevens ut 2 en 21 heeft utgewezen dat n 21 rum 2% van de EAN-codes n het assmandje dat was geaseerd op het jaar 2, verdween. Analyse van producten de verdwjnen, heeft utgewezen dat het n rum de helft van de gevallen gaat om producten de een relatef klen omzetaandeel vertegenwoordgen. Daarom s gekozen voor een werkwjze waarj alleen EANcodes de een wegngsaandeel van meer dan 2,5% heen nnen de CBL-groep waarn ze horen, verder onderzocht worden. Voor deze groep van EAN-codes worden opvolgers of vervangende EAN-codes aangewezen. Wanneer het producten etreft de zjn gewjzgd n kwaltet of een andere verpakkngshoeveelhed heen gekregen, dan wordt de prjsveranderng hervoor gecorrgeerd. In gevallen waarn het product ut het assortment van de supermarkt s verdwenen, wordt er een neuwe EAN-code opgevoerd van een vergeljkaar product. Het s dudeljk dat n dat geval de prjs van het verdwenen product net drect vergeljkaar s met de prjs van het gekozen vervangende product. In de gevallen wordt dan ook op het moment van overgang op het neuwe product geruk gemaakt van de gemddelde prjsveranderng van andere producten n dezelfde CBL-groep. Voor verdwjnende EAN-codes de slechts een klen omzetaandeel nnen de CBLgroep heen, wordt tot aan de overgang op een neuw assmandje de gemddelde prjsveranderng van de andere producten n dezelfde CBL-groep gerukt. Deze methode wordt ook toegepast wanneer een EAN-code slechts tjdeljk afwezg s, jvooreeld omdat het etreffende product tjdeljk net leveraar s geweest. enslotte wordt elke maand nog gecontroleerd of tenmnste 8% van de EAN-codes (gemeten n omzetten n het assjaar) per CBL-groep nog aanwezg s (al dan net nmddels vervangen door een andere EAN-code). Wanneer dt net het geval s, kan het zjn dat er veel EAN-codes zjn weggevallen de een relatef klen wegngsaandeel (mnder dan 2,5%) hadden, maar de j elkaar wel een grote groep vormen. In dat geval wordt er nog aanvullend naar vervangers gezocht. 5. oekomstge ontwkkelngen 5.1 Vereterngen aan de neuwe werkwjze In de tweede helft van dt jaar zal het onderzoek worden voortgezet naar het geruk van de reeds eschkare scannerdata voor sezoensproducten. Daarnaast zal onderzoek worden gedaan naar het este moment waarop een verdwjnend artkel moet worden vervangen. Een artkel verdwjnt mmers meestal net van het ene moment op het andere ut het assortment, maar vertoont veelal zowel qua prjs als 12

14 qua verkochte hoeveelhed en dus ook qua omzet gedurende kortere of langere tjd een aflopende tendens. De afstervngscurves verdenen nader onderzoek om het optmale tjdstp van vervangng vast te stellen. EAN-coderngen spelen een sleutelrol j de verwerkng van scannerdata. Door EAN Nederland, de eheerder van de EAN-coderng, s een systeem ontwkkeld onder de naam EAN DAS (DAS staat voor Dgtal Algnment System), waarnnen farkanten alle logsteke gegevens ehorende j hun producten kwjt kunnen. Dt systeem evat net alleen nformate met etrekkng tot de afmetngen van het product, maar ook gegevens over de nhoud, de EAN code, welke code een neuwe product vervangt, vanaf wanneer het leveraar s etc. Met ehulp van deze nformate kunnen verdwjnende producten een stuk eenvoudger worden vervangen door passende alternateven. EAN Nederland heeft toegezegd dat het CBS op korte termjn de eschkkng krjgt over een applcate waarmee het EAN DAS-systeem kan worden enaderd. Daardoor zal de hanteeraarhed van scannerdata aanzenljk toenemen. 5.2 Scannerdata voor andere artkelgroepen In de komende jaren zet het CBS hoog n op het langs elektronsche weg verzamelen van prjsgegevens. Het geruk van kassascangegevens en van nformate op en va het nternet (westes en e-malwaarnemng) zal de tradtonele prjswaarnemng met ehulp van ntervewers en paperen enquêteformuleren geledeljk vervangen. Het lgt voor de hand dat waar mogeljk het geruk van scannerdata van supermarkten verder wordt utgered, omdat de penetrategraad van kassascanners n deze ranche nu al zeer hoog s. Kassascanners worden echter ook n andere ranches op grote schaal toegepast, zodat de acquste van scannerdata voor andere artkelgroepen dan supermarktartkelen hoge prortet krjgt. Het geruk van scannerdata voor het zogenaamde wt- en rungoed s reeds n vooreredng. Daarna zal de aandacht worden verlegd naar drogsterj- en doe-het-zelf-producten. Het voornaamste doel van deze contnue procesverneuwng s de vereterng van de kwaltet van de CPI. Daarnaast wordt de enquêtedruk op het edrjfsleven verder gereduceerd en edt het nnovateproces dverse mogeljkheden effcencywnsten te ehalen. 13

15 APPENDIX echnsche eschrjvng van het geruk van scannerdata n de CPI In de appendx wordt een technsche eschrjvng van het geruk van scannerdata gegeven. Allereerst wordt de hudge structuur van de CPI, zoals de s eschreven n hoofdstuk 2, opneuw weergegeven, echter dt keer utgered met formules. Daarna wordt de structuur van hoofdstuk 4 gevolgd, waarj deper wordt ngegaan op rekentechnsche detals en de specfeke wjze van de erekenng van de CPI. A Hudge werkwjze CPI 7 De CPI eschrjft het gemddelde prjsverloop van goederen en densten (kortweg producten) de door een gemddeld hushouden worden geconsumeerd. Utgangspunt j de Nederlandse CPI s de Laspeyres-formule de de prjsontwkkelng weergeeft van een consumptepakket dat n de tjd constant s 8. De (partële) prjsndex van product (= 1,...,N) voor perode vergeleken met de assperode geven we weer met, π. De Laspeyres-formule weegt de ndces van de producten met hun estedngsaandelen ut de assperode Laspeyres-prjsndex voor perode vergeleken met de assperode s: w. De P N,, = w = 1 π. (1) Formule (1) s het populatemodel van de CPI, dat geldt voor alle producten de n prncpe zjn te onderscheden. In de praktjk s het ondoenljk om prjsndexcjfers te erekenen voor alle producten de consumenten kopen. Dat heeft te maken met de eschkaarhed van gegevens, de elastng van erchtgevers en de kosten. Er wordt daarom volstaan met een steekproef van producten op ass waarvan de CPI wordt geschat. er llustrate verwjzen we naar het schema n fguur 1. Hern zjn zes aggregatenveaus van de consumpteve estedngen weergegeven, genummerd I tot en met VI. Ook zjn de relateve aandelen van de estedngsgroepen n de CPI vermeld (n honderdduzendsten). We geven een vooreeld. De totale estedngen (nveau I) worden op nveau II naar 13 hoofdcategoreën onderscheden, waaronder Voedng en alcoholvrje dranken. Deze hoofdgroep valt op nveau III uteen n twee sugroepen, nameljk Voedng en Alcoholvrje dranken. Een nadere utspltsng daarvan geeurt op nveau IV, met Brood en granen als een van de onderdelen van voedngsmddelen. Dat onderdeel wordt op nveau V weer verder utgespltst, met Brood en eschut als een van de productgroepen. Herut wordt 7 Deze paragraaf s geaseerd op de nota CBS-onderzoeksprogramma ter vereterng van de Consumentenprjsndex, J. de Haan en L. Hoven, 21, CBS, Voorurg. 8 De CPI de momenteel wordt gepulceerd s geaseerd op het consumptepakket ut Vanaf januar 23 zal worden overgegaan op het consumptepakket ut 2. 14

16 vervolgens een steekproef van producten getrokken. In het vooreeld etreft het op nveau VI meer dan ten producten, waaronder Gesneden run tarwerood. Het CBS neemt van de geselecteerde producten maandeljks de prjzen waar n een steekproef van verkooppunten verspred over het land. De prjs van een gesneden run tarwerood wordt jvooreeld waargenomen j crca 15 supermarkten en akkers. Door de waargenomen prjzen n de verslagperode te mddelen en te delen door de gemddelde prjs n de assperode ontstaan prjsndexcjfers per product. Het mddelen van de prjzen geeurt ongewogen rekenkundg. In symolen geldt voor de schatter van Bˆ Bˆ p Bˆ, π :, π ˆ =, (2) p / n waarn ( s =, / n Bˆ Bˆ de steekproef (ter grootte nb ˆ ) van verkooppunten s waar de prjs s p, ) van product wordt waargenomen. Het CBS pulceert de prjsndces per product overgens net. Stel, er zjn n totaal n producten geselecteerd. Voor elk product n de steekproef s een schattng gemaakt van het toegerekende aandeel assperode. De schatter van de CPI kan dan worden geschreven als: w ˆ n de estedngen van de Pˆ, = n wˆ = 1 π ˆ. (3), De erekenng vndt n de praktjk getrapt plaats. Eerst worden de prjsndexcjfers per product (nveau VI) geaggregeerd met vaste gewchten tot deelndexcjfers per productgroep op nveau V. Deze worden op hun eurt geaggregeerd met vaste gewchten tot ndexcjfers op nveau IV, enzovoort, totdat de CPI (nveau I) wordt verkregen. Voor een wllekeurge CPI-productgroep c s het prjsndexcjfer te erekenen als: Pˆ, c = c wˆ c wˆ, π ˆ. (4) B echnsche eschrjvng van het geruk van scannerdata n de CPI Met de eschkaarhed van de grote hoeveelheden scannerdata van supermarkten s het net langer nodg om het prjsndexcjfer voor een productgroep te aseren op slechts een eperkt aantal producten. Het werken met grote hoeveelheden data s mnder eenvoudg dan het op het eerste gezcht ljkt. Herna wordt uteengezet op welke wjze scannerdata n de CPI worden verwerkt. 15

17 B.1 Structuur Veel producten de n supermarkten te koop zjn, zjn ook verkrjgaar j andere verkoopkanalen, jvooreeld rood j de warme akker en vlees j de slager op de hoek. Om een etrouwaar eeld te krjgen van de prjsontwkkelng ljft het CBS ook j deze groep van overge verkoopkanalen prjzen waarnemen. Analoog aan formule (2) worden productprjsndces voor de overge verkoopkanalen geschat volgens: Bˆ O, π ˆ O = (5) p / n waarn Bˆ O B, O p,, / n Bˆ O Bˆ O ˆ de steekproef van overge verkoopkanalen ter grootte n B ˆ voorstelt. In O het geval van producten de zowel n supermarkten als n andere wnkels verkocht worden geldt Bˆ O Bˆ, ; voor de resterende producten geldt uteraard Bˆ O Bˆ, =. Analoog aan (4) worden prjsndexcjfers per productgroep op nveau V voor de overge verkoopkanalen per CPI-productgroep c erekend als: w Pˆ, ˆ, O = π ˆ c O. (6) wˆ c Los hervan worden prjsndexcjfers op productgroepnveau erekend op ass van scannerdata. Dat geeurt voor edere supermarktketen afzonderljk. De ndexcjfers geaseerd op scannerdata en de voor de overge verkoopkanalen worden daarna samengewogen met vaste gewchten tot ndexcjfers op productgroepnveau V (ze hervoor paragraaf B.2.6). De gewchten varëren per productgroep en erusten op nformate over marktaandelen van supermarkten voor de desetreffende productgroep. In de volgende paragrafen wordt uteengezet hoe de deelndexcjfers de zjn geaseerd op de scannerdata worden samengesteld. B.2 Bepalen van ndexcjfers op productgroepnveau op ass van supermarktscannerdata Bj het samenstellen van ndexcjfers op productgroepnveau op ass van de scannerdata worden een aantal stappen doorlopen. Er worden ndexcjfers epaald voor elke supermarktketen afzonderljk. Hertoe worden eerst de gegevens van de verschllende flalen van een supermarktketen j elkaar geteld. Daarna worden de afzonderljke EAN-codes ngedeeld n productgroepen. Omdat er veel producten, of eter gezegd EAN-codes, verdwjnen en verschjnen s het praktsch ondoenljk om alle data ut de scannerdataestanden mee te nemen j de epalng van prjsndexcjfers. Daarom wordt op ass van de gegevens ut een vaste perode een assmandje met slechts een eperkt aantal EAN-codes samengesteld. Op ass van dt mandje worden dan tenslotte Laspeyres-prjsndexcjfers erekend. 16

18 In de onderstaande paragrafen worden deze stappen verder eschreven. Eerst ntroduceren we de volgende notates: * B als de verzamelng van erchtgevers de supermarktscannerdata leveren ten * ehoeve van de CPI; laten,, Κ B varëren over deze verzamelng. F als de verzamelng van flalen van erchtgever waarvan scannerdata worden geleverd; laten f, f,... F varëren over deze verzamelng. I als de verzamelng van alle producten (EAN-codes) de etrokken zjn geweest n een transacte van eng flaal van erchtgever ; laten, Κ j, j,... varëren over deze verzamelngen. Merk op dat net I noodzakeljkerwjs I I =, voor, met andere woorden dat epaalde producten verkocht kunnen worden j verschllende erchtgevers. t v, f, de omzet van product I n flaal f F n week t. t q, f, de verkochte hoeveelhed (aantal stuks) van product I n flaal f F n week t. B.2.1 Flaalgegevens optellen Per supermarktketen worden weekgegevens van verschllende flalen j elkaar geteld volgens: t t v = v f, f en, (7) F t t q = q f, f, (8) F en dus s v, de totale omzet voor product j alle flalen n het t scannerdataestand van erchtgever n week t en hoeveelhed. q, de jehorende t B.2.2 Indelen van gegevens Ze voor de werkwjze van het ndelen van de EAN-codes n productgroepen paragraaf Her ntroduceren we verder de volgende notate: C de totale verzamelng van CPI-productgroepen en C C de verzamelng van (vooraf) geselecteerde CPI-productgroepen de van etekens zjn voor erchtgever ; laten c, Κ C varëren over deze verzamelngen. 17

19 L de totale verzamelng van CBL-productgroepen; laten l, l, Κ L varëren over deze verzamelng. c de CPI-productgroep waartoe product ehoort, en l de CBL-groep waartoe ehoort. Merk op dat, voor producten noodzakeljkerwjs c c I,, net = nden l = l. Dus, hoewel de ndelng van producten n CBL-productgroepen n het algemeen een gedetalleerder s dan een ndelng n CPI-productgroepen, s het net zo dat een CBL-productgroep altjd n zjn geheel nnen een CPI-productgroep valt (ze ook fguur 2 op pagna 8). B.2.3 Samenstellng van het assmandje In deze paragraaf wordt n formele termen herhaald wat s vastgelegd n paragraaf Om te kunnen vaststellen n welke mate het eoogde assmandje een representateve doorsnede s van alle n een jaar verkochte producten, s het noodzakeljk eerst vast te stellen welke producten we a pror eschouwen en welke we utsluten. Dt geeft een verzamelng producten de we vanaf nu het EAN-domen zullen noemen. Dt domen en precezer: de omzetten de zjn gemoed met de producten erut zal epalend zjn voor de utendeljke samenstellng van het assmandje: we geruken dt domen als jkpunt voor de vullngsgraad van het assmandje. Allereerst eschouwen we natuurljk alleen producten de ondergeschkt zjn aan een CPI-productgroep welke we vertegenwoordgd wllen zen n de ndexcjfers geaseerd op de scannerdata, zoals eschreven n paragraaf 4.2.3; het s onznng om te spreken over een totaalomzet van alle producten als maat voor de vullngsgraad van het assmandje, wanneer n de totaalomzet producten zjn vertegenwoordgd de noot n het assmandje zullen terechtkomen. Een tweede crterum s mnder voor de hand lggend: ook producten de net ngedeeld zjn n productgroepen, zullen net worden meegenomen n het EAN-domen (dat wl zeggen: producten waarvan de EAN-coderng nog net s gekoppeld met een CBL- of CPIproductgroep). Het komt nameljk voor dat de estanden producten evatten de (nog) net door het CBL zjn ngedeeld n een productgroep. Wanneer dt om producten gaat de een aanzenljk omzetaandeel heen, dan wordt geproeerd zelf een coderng aan te rengen. enslotte sluten we ut van ons EAN-domen alle producten met een omschrjvng artkel onekend (of de een leeg veld heen op de plek van hun productomschrjvng). De eerste rekenstap de nodg s voor het samenstellen van het assmandje s het epalen van de totale omzet over alle transactes van elk afzonderljk product n alle flalen van erchtgever n het assjaar v en s gedefneerd als:. Deze totaalomzet noteren we als 18

20 t v = v (9) t waarj t vareert over alle weken n assjaar Defneer verder werd verkocht n het assjaar. d het aantal weken (of: de duur) dat product j erchtgever 48. Defneer = { I d 48} I als de verzamelng van 48-weken-producten (van erchtgever n het assjaar). Laat ovenden 12 I de verzamelng zjn van laatste-12-weken-producten; dt zjn producten de de laatste 12 weken van het assjaar contnu werden verkocht. Laat, voor wllekeurge C C I I I ( C ) = I ( C ) I ( L ) = { I l L } en I ( L ) = I ( L ) I ( c) = I ({ c} ) en defneer I ( c), I ( l) en I ( l), I ( C ) = { I c C } en, en laat voor wllekeurge L L, Het EAN-domen EAN-domen E als Υ B E we van E verder geen geruk). (laat ook, voor c C, overeenkomstg). E voor erchtgever defnëren we nu als ( ) I (en het C, maar omdat n het algemeen E, maken E Het assmandje M ut assjaar (voor erchtgever ) wordt nu gedefneerd als de verengng M,1 M M van productverzamelngen,2,3 M, k. De dre afzonderljke productverzamelngen worden als volgt samengesteld: 1. Kes de klenste verzamelng van CBL-productgroepen zodat de totale omzet van alle 48-weken-producten de eraan ondergeschkt zjn mnmaal 8% s van de totale omzet n het EAN-domen (wanneer deze verzamelng net estaat, kezen we alle CBL-productgroepen). Verzamel al deze 48- weken-producten ut de verzamelng van CBL-productgroepen n het voorlopge assmandje. (Dt komt neer op het aflopend ordenen van CBLproductgroepen naar de omzet van alle 48-weken-producten de eraan ondergeschkt zjn en de grootste te kezen de samen aan de 8%-es voldoen.). In formele termen: M,1 = I 48 zodang dat 8 ( L ) E ( X ) 48 I E v E 8, waarj L v L.8 mts deze estaat, en de klenste verzamelng X s, 8 L = L anders. 2. Voor CPI-productgroepen de net voor 5% zjn gevuld (voor wat etreft de totale omzet van producten ut het voorlopge assmandje, eperkt tot deze productgroep, n verhoudng tot de totale omzet van alle producten ut het EAN-domen, eperkt tot deze productgroep) verzamelen we wederom alle 19

21 CBL-productgroepen (waarvan we n stap 1 de producten nog net aan het voorlopge assmandje heen toegevoegd) waarvan de 48-wekenproducten jdragen aan de totaalomzet van de CPI-productgroep. We ordenen deze CBL-quanta weer naar hun aandeel n deze totaalomzet en we kezen weer de ovenste n deze ljst, zodang dat aan de 5%-es wordt voldaan (of ze zjn utgeput, n welk geval we ze alle kezen). We verzamelen alle 48-weken-producten de hermee zjn gemoed n het voorlopge assmandje. In formele termen: M,2 = I 48 verzamelng 5 ( L ) E 5 5, waarj L = Υ L c C, Y c s zodat I { l L I ( l) I ( ) } 48 1 ( I ( Yc ) M ) I ( c ) ( c) v 5 L, c = c anders. v c en.5 5 L c, L de klenste mts deze estaat, en 3. Voor productgroepen de nog steeds net voldoen aan de 5%-regel, verzamelen we n het voorlopge assmandje de grootste (qua omzet) producten ut het EAN-domen de de laatste 12 weken ut het assjaar eschkaar waren. We putten net zolang ut deze ljst totdat de CPIproductgroep aan de 5%-es voldoet, of totdat al deze producten zjn utgeput. In formele termen: M,3 = I 5 verzamelng 5 E, met I = Υ I c C, Z c zodat ( c) I 5 = I 12 I, anders., c 5 c 1 2 ( ) v Z c M M I ( c) I ( c) v en I I de klenste 5 12, c.5 mts deze estaat, en B.2.4 Berekenng van ndexcjfers Na selecte van de EAN-codes n het assmandje, worden per geselecteerde CPIproductgroep voor elke scannerdataerchtgever afzonderljk, ndexcjfers op ass van de scannerdata erekend. Hertoe worden eerst gemddelde transacteprjzen p per product voor erchtgever erekend n het assjaar als: v p = (1) q waarn t q = q. t De volgende stap s het epalen van productprjsndexcjfers voor maand voor elk afzonderljk product ut het assmandje. Hervoor wordt een transacteprjs maand erekend volgens: p, n 2

22 v p = (11) q waarj v, de totale omzet s van product j erchtgever n de eerste twee volledge weken van maand (ze paragraaf 4.2.4). De verkochte hoeveelhed n de weken van maand wordt weergegeven met q,. Een prjs de erekend wordt door omzetten te delen door verkochte hoeveelheden, wordt ook wel een unt value genoemd. Als productprjsndex wordt vervolgens de unt value ndex erekend: U, p = (12) p Voor elke CPI-productgroep worden deze productprjsndexcjfers samengewogen met vaste gewchten ut het assjaar tot een CPI-productgroepprjsndex 9. De gewchten per product worden gedefneerd als: v w = (13) v M Voor erchtgever en CPI-productgroep c ( c C ) wordt dan de productgroepprjsndex, P ˆ, S van de scannerdata erekend volgens: n maand ten opzchte van assjaar op ass Pˆ,, S = c w c w U, (14) B.2.5 Omgaan met producten de verdwjnen ut het assortment De werkwjze zoals heroven eschreven werkt natuurljk alleen als alle EANcodes n het assmandje n elke verslagperode n het assortment van de supermarkten ljven. In de praktjk ljkt dat er vrjwel elke maand een aantal EAN-codes net meer n de estanden zjn terug te vnden. Dt kan verschllende oorzaken heen. In sommge gevallen krjgt een product een andere EAN-code, jvooreeld na restylng. In andere gevallen verandert een product wezenljk, er komt jvooreeld meer of just mnder n een verpakkng, of de kwaltet van het product verandert. Ook komt het voor dat supermarkten esluten producten net langer n hun assortment aan te eden. Een test op gegevens ut 2 en 21 heeft utgewezen dat n 21 rum 2% van de EAN-codes n het assmandje dat was geaseerd op het jaar 2, verdween. 21

23 Analyse van producten de verdwjnen, heeft utgewezen dat het n rum de helft van de gevallen gaat om producten de een relatef klen omzetaandeel vertegenwoordgen. Daarom s gekozen voor een werkwjze waarj alleen EANcodes de een wegngsaandeel van meer dan 2,5% heen nnen de CBL-groep waarn ze horen, verder onderzocht worden. Voor deze groep van EAN-codes worden opvolgers of vervangende EAN-codes aangewezen. Wanneer het producten etreft de zjn gewjzgd n kwaltet of een andere verpakkngshoeveelhed heen gekregen, dan wordt de prjsveranderng hervoor gecorrgeerd. In gevallen waarn het product ut het assortment van de supermarkt s verdwenen, wordt er een neuwe EAN-code opgevoerd van een vergeljkaar product. Het s dudeljk dat n dat geval de prjs van het verdwenen product net drect vergeljkaar s met de prjs van het gekozen vervangende product. In de gevallen wordt dan ook op het moment van overgang op het neuwe product geruk gemaakt van de gemddelde prjsveranderng van andere producten n dezelfde CBL-groep. Voor verdwjnende EAN-codes de slechts een klen omzetaandeel nnen de CBLgroep heen, wordt tot aan de overgang op een neuw mandje de gemddelde prjsveranderng van de andere producten n dezelfde CBL-groep gerukt. Deze methode wordt ook toegepast wanneer een EAN-code slechts tjdeljk afwezg s, jvooreeld omdat het product tjdeljk net leveraar s geweest. Dt wordt ook wel mputeren genoemd. Stel dat er n maand g ontrekende prjzen van producten j 1,..., zjn welke worden geïmputeerd. Dan wordt voor een ontrekend product j g j x een prjs ˆ erekend door de prjs van dt product ut de vorge maand (merk p, j x op dat deze prjs zelf ook al geïmputeerd kan zjn) te vermengvuldgen met het prjsverloop van alle producten waarvoor wel een prjs eschkaar s en de n dezelfde CBL-productgroep vallen. In formulevorm: pˆ j, x = p 1 j, x l, j,... j j 1 x g w l, j,... j j 1 x g w U, 1 (15) p, 1, waarn U = 1 p De geïmputeerde prjs voor product j x, wordt vervolgens gerukt om de unt value voor het etreffende product n maand te erekenen (ze formule 12). In de gevallen waarn een CBL-groep over meer dan een CPI-productgroep s verdeeld, wordt geïmputeerd met het prjsverloop van producten ut dat gedeelte van de CBL-groep dat n dezelfde CPI-productgroep valt als het product waarvoor een prjs moet worden geïmputeerd. 9 Op dezelfde wjze worden overgens ook per CBL-productgroep ndexcjfers samengesteld. 22

24 B.2.6 Samenvoegen van scannerdatandexcjfers en ndexcjfers van overge verkoopkanalen In de voorafgaande paragrafen s uteengezet op welke wjze de productgroepprjsndexcjfers op nveau V voor de supermarkten waarvan scannerdata worden ontvangen en voor de overge verkoopkanalen worden erekend. De volgende stap n het rekenproces s het samenvoegen van deze gegevens tot één totaalndexcjfer per productgroep op nveau V. Zoals eschreven n paragraaf 4.1 worden de ndexcjfers per productgroep samengewogen met gewchten de varëren per productgroep. Deze gewchten representeren de marktaandelen van de verschllende supermarkten waarvan scannerdata eschkaar zjn en de overge verkoopkanalen. Zj: µ het marktaandeel van supermarkt ( * B ) voor CPI-productgroep c waarvoor scannerdata van erchtgever zjn ngezet. Er geldt dat µ = voor productgroepen c waarvoor j erchtgever geen scannerdata worden gerukt (dus wanneer c C ). Voor alle andere productgroepen (dus voor alle c ) geldt dat µ >. C µ = 1 µ het marktaandeel van de overge verkoopkanalen. O * B, ˆ P + het totaal prjsndexcjfer n maand ten opzchte van assjaar op O S nveau V voor productgroep c. Dt ndexcjfer s geaseerd op alle prjswaarnemngen de eschkaar zjn, dus zowel de scannerdatagegevens als de overge waarnemngen. Stel nu dat vanaf maand * ndexcjfers worden epaald nclusef het geruk van scannerdata. ot en met maand * 1 worden de productgroepprjsndexcjfers ˆ, P c epaald op de tradtonele wjze, zoals eschreven n deel A van de Appendx (formule 4). Voor alle CPI-productgroepen c wordt het totaalprjsndexcjfer dan vanaf maand erekend volgens: Pˆ, O+ S = ˆ,, P + Pˆ µ µ (16) O O * B, S Merk op dat n formule (16) de CPI-productgroepprjsndexcjfers geaseerd op de scannerdata, ndexcjfers zjn ten opzchte van het assjaar van de CPI (dt assjaar s op dt moment 1995). De deelprjsndexcjfers zoals erekend volgens formule (14), zjn echter ndexcjfers ten opzchte van assjaar (op dt moment s het assjaar 21). Het s dus nodg om de deelprjsndexcjfers geaseerd op de scannerdata hetzelfde assjaar te geven als dat van de totale CPI. Hertoe wordt voor de maand voorafgaand aan de ntroducte van de scannerdata n de CPI, het * 23

25 nveau van de tot dan toe gepulceerde CPI-cjfers op productgroepnveau gerukt om de scannerdatareeks met assjaar een juste start te geven. In formule: P ˆ Pˆ (17) * 1,, S Vanaf maand * 1, c * worden de ndexcjfers geaseerd op scannerdata ten opzchte van assjaar erekend door telkens het ndexcjfer van de vorge maand te vermengvuldgen met het maand-op-maand-verloop dat kan worden afgeled ut de scannerdataprjsndexcjfers ten opzchte van assjaar * ):. In formule (vanaf maand Pˆ ˆ Pˆ,, 1,, S = P, S, S ˆ 1, P, S (18) Wanneer de totaalprjsndexcjfers op CPI-productgroepnveau V volgens formule (16) zjn erekend, volgt de erekenng van de ndexcjfers op de hogere nveaus, door aggregate met vaste gewchten, zoals weergegeven n fguur 1. B.2.7 Jaarljks assverleggen Voor de scannerdata vndt jaarljks een assverleggng plaats. Dt etekent dat elk jaar de Laspeyresprjsndex op ass van de scannerdata voor elk van de wnkelketens moet worden gekoppeld aan de ndexcjferreeks op het neuwe assjaar. Deze assverleggng zal jaarljks n januar ngaan. Er dent dan een koppelng gelegd te worden tussen de ndexcjferreeks van decemer en januar op CPI-productgroepnveau V. Hervoor s het nodg het prjsverloop te kennen tussen decemer van jaar en januar van jaar +1. Dt prjsverloop zal worden geaseerd op het assmandje ut jaar (op ass waarvan ndexcjfers over jaar +1 worden samengesteld). Dt maand-op-maand prjsverloop van decemer op januar zal worden gerukt om de ndexcjfers op ass van de scannerdata te erekenen (ze formule 18). 24