TECHNOLOGISCHE INNOVATIE EN INKOMENSONGELIJKHEID

Transcriptie

1 UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR TECHNOLOGISCHE INNOVATIE EN INKOMENSONGELIJKHEID Scrpte voorgedragen tot het bekomen van de graad van: Lcentaat n de economsche wetenschappen Fen Beyens onder ledng van prof. dr. Glenn Rayp

2

3 UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR TECHNOLOGISCHE INNOVATIE EN INKOMENSONGELIJKHEID Scrpte voorgedragen tot het bekomen van de graad van: Lcentaat n de economsche wetenschappen Fen Beyens onder ledng van prof. dr. Glenn Rayp

4 Permsson

5 Woord vooraf Vooraleer de egenljke tekst van mjn scrpte weer te geven, wl k eerst enkele mensen bedanken. Eerst en vooral mjn promotor, Prof. Rayp, zonder wens goede raad en opmerkngen deze scrpte net tot stand was gekomen. Daarnaast wl k nog Nko Gobbn bedanken voor de gewaardeerde raadgevngen bj het emprsch onderzoek. Tenslotte wl k nog een woord van dank rchten tot mjn ouders en mjn vrend Bart De Vuyst, voor hun materële en morele ondersteunng.

6 Inhoudsopgave INLEIDING FEITELIJKE VASTSTELLINGEN RECENTE ONTWIKKELINGEN MOGELIJKE VERKLARINGEN Globalsate Scholngsntenseve technologsche voorutgang (SITV) Veranderngen n bedrjfsorgansate Rol van de vakbonden SCHOLINGSINTENSIEVE TECHNOLOGISCHE VERANDERING (SITV) BEGRIP ANALYSE VAN DE OPLEIDINGSPREMIE TWEE HYPOTHESEN ONGELIJKHEID TUSSEN GROEPEN MET VERSCHILLENDE SCHOLING Het martkomvangeffect General Purpose Technologes (GPT s) ONGELIJKHEID BINNEN GROEPEN MET GELIJKE SCHOLING General Purpose Technologes (GPT s) Perodespecfeke vaardgheden Andere verklarngen ENDOGENE VERSUS EXOGENE SITV Exogene SITV Endogene SITV Endogeen of exogeen? EMPIRISCHE STUDIES ONDERZOEK VAN BERMAN, BOUND EN GRILICHES (1994) ONDERZOEK VAN AUTOR, KATZ EN KREUGER (1998) ONDERZOEK VAN MACHIN EN VAN REENEN (1998) ONDERZOEK VAN FEENSTRA EN HANSON (1999) ONDERZOEK VAN HASKEL EN SLAUGHTER (2001)...59

7 4. EMPIRISCH ONDERZOEK: BELGIË DATA Tewerkstellng Lonen R&D-utgaven Toegevoegde waarde Kaptaalvoorraad Import Omschrjvng van de sectoren BESCHRIJVENDE STATISTIEK ECONOMETRISCH MODEL Specfcate Robuusthedstesten EUROPESE CONTEXT: FRANKRIJK EN DUITSLAND BESLUIT ALGEMEEN BESLUIT...89 LIJST VAN GERAADPLEEGDE WERKEN...VII APPENDIX...A A.1. DE PERPETUAL INVENTORY METHOD (PIM)...A

8 Ljst van afkortngen 2SLS: Two-Stage Least Squares ANBERD: Analytcal Busness Enterprse Research and Development GLS: Generalzed Least Squares GPT: General Purpose Technology ISIC: Internatonal Standard Industral Classfcaton OESO: Organsate voor Economsche Samenwerkng en Ontwkkelng PIM: Perpetual Inventory Method R&D: Research and Development (onderzoek en ontwkkelng) RSZ: Rjksdenst voor Socale Zekerhed SITV: Scholngsntenseve technologsche voorutgang TFP: Totale factorproductvtet v

9 Ljst van tabellen TABEL 1: VERANDERINGEN IN LOONONGELIJKHEID TUSSEN GROEPEN IN VK EN VS...5 TABEL 2: DATA OVER DE EVOLUTIE VAN WERKLOOSHEIDSGRAAD, ARBEIDSAANDEEL EN INKOMENSONGELIJKHEID IN OECD-LANDEN, TABEL 3: MOGELIJKE OORZAKEN VAN DE VERHOOGDE RELATIEVE VRAAG NAAR GESCHOOLDE ARBEID VOOR DE VS, TABEL 4: OMSCHRIJVING VAN DE GEBRUIKTE SECTOREN (ISIC-CODES)...67 TABEL 5: LOON VAN HANDARBEIDERS TEN OPZICHTE VAN LOON VAN DE HOOFDARBEIDERS, TABEL 6: OPSPLITSING VAN DE TUSSEN/BINNEN-COMPONENT, , IN %...73 TABEL 7: REGRESSIE SHARE OP RD/TW...75 TABEL 8: REGRESSIE WERK OP RD/TW...75 TABEL 9: REGRESSIE SHARE OP LOG(KS1/TW), LOG(TW) EN RD/TW...77 TABEL 10: REGRESSIE WERK OP LOG(KS1/TW), LOG(TW), RD/TW EN LOG(SHARE3)...78 TABEL 11: REGRESSIE SHARE OP LOG(KS3/TW), LOG(TW) EN RD/TW...79 TABEL 12: REGRESSIE SHARE OP (IMP/TW)...80 TABEL 13: REGRESSIE SHARE OP (RD/TW), (IMP/TW), LOG(KS1/TW) EN LOG(TW)...81 TABEL 14: REGRESSIE SHARE OP LOG(KS1/TW), LOG(TW) EN RD/TW VIA 2SLS (INSTRUMENT: RD(-1)/TW)...82 TABEL 15: REGRESSIE SHARE OP (IMP/TW), RD/TW, LOG(KS/TW) EN LOG(TW) : FRANKRIJK...83 TABEL 16: REGRESSIE SHARE OP (IMP/TW), RD/TW, LOG(KS/TW) EN LOG(TW) : DUITSLAND...84 TABEL 17: REGRESSIE WERK OP (IMP/TW), RD/TW, LOG(KS/TW), LOG(TW) EN LOG(SHARE3): FRANKRIJK...85 TABEL 18: REGRESSIE WERK OP (IMP/TW), RD/TW, LOG(KS/TW), LOG(TW) EN LOG(SHARE3): DUITSLAND...86 v

10 Ljst van fguren FIGUUR 1: EVOLUTIE VAN HET RELATIEVE AANBOD VAN GESCHOOLDE ARBEID EN DE OPLEIDINGSPREMIE IN DE VS, FIGUUR 2: NEUTRALE TECHNOLOGISCHE VOORUITGANG...15 FIGUUR 3: SCHOLINGSINTENSIEVE TECHNOLOGISCHE VOORUITGANG...16 FIGUUR 4: DE RELATIEVE VRAAG NAAR EN HET RELATIEVE AANBOD VAN HOOGGESCHOOLDE ARBEID...19 FIGUUR 5: EVOLUTIE VAN DE RELATIEVE PRIJS VAN KAPITAAL EN DE OPLEIDINGSPREMIE IN DE VS, FIGUUR 6: BASISKADER VAN EEN GPT...27 FIGUUR 7: AANTAL SECTOREN DIE DE GPT HEBBEN GEÏMPLEMENTEERD...31 FIGUUR 8: LOON RELATIEF TOT HET INITIËLE LOON...32 FIGUUR 9: DE EVOLUTIE VAN HET RELATIEVE LOON VAN HOOGGESCHOOLDE WERKNEMERS DOOR ENDOGENE SITV WANNEER HET AANBOD VAN HOOGGESCHOOLDE WERKNEMERS IS TOEGENOMEN...41 FIGUUR 10: EVOLUTIE VAN DE TEWERKSTELLING VAN HANDARBEIDERS EN HOOFDARBEIDERS IN DE INDUSTRIE, , AANTAL BANEN...68 FIGUUR 11: EVOLUTIE VAN DE LONEN VAN HANDARBEIDERS EN HOOFDARBEIDERS IN DE INDUSTRIE PER JAAR, , IN DUIZEND EURO...70 FIGUUR 12: EVOLUTIE VAN DE R&D-INTENSITEIT IN BELGIË, , IN EENHEDEN...72 v

11 Inledng Smon Kuznets suggereerde dat de relate tussen BNP en nkomensongeljkhed de vorm aannam van een omgekeerde U. Als nkomen per capta steeg, zou de ongeljkhed n het begn ook stjgen, een maxmum bereken op een gemddeld nveau van nkomen, en vervolgens afnemen als het nkomensnveau de egenschappen van een ndustrële econome had berekt (Perkns et al., 2001, blz. 129). Snds de jaren merken we echter een toenemende bezorgdhed n de geïndustralseerde landen over de stjgende ongeljkhed tussen hoog- en laaggeschoolden. In de VS nam het relateve loon van laaggeschoolden ten opzchte van hooggeschoolden enorm af, terwjl n Europa de werklooshed bj laaggeschoolden sterk steeg t.o.v. de hooggeschoolden. Verschllende redenen zjn gezocht om deze contradcte met de theore van Kuznets te verklaren. Globalserng, scholngsntenseve technologsche voorutgang (SITV), de toenemende macht van de vakbonden en de veranderng n de bedrjfsorgansate worden vaak als mogeljke oorzaken beschouwd. Deze scrpte s vooral toegesptst op het fenomeen van SITV. Vele emprsche studes komen mmers tot de vaststellng dat SITV het overgrote deel van de toenemende ongeljkhed kan verklaren. In hoofdstuk 1 worden enkele recente ontwkkelngen van naderbj bekeken. In secte 1.1. worden aan de hand van tabellen en fguren de recente ontwkkelngen bekeken, zowel voor de VS als voor Europa. Secte 1.2. bespreekt de mogeljke verklarngen voor deze vastgestelde evolute. Herbj worden globalsate, SITV, veranderngen n bedrjfsorgansate en de rol van de vakbonden onder de loep genomen. Hoofdstuk 2 sptst zch toe op technologsche nnovate, waarbj de nadruk wordt gelegd op SITV. Heel wat lteratuur, zowel emprsch als theoretsch, komt mmers tot de bevndng dat SITV de belangrjkste oorzaak s voor de toegenomen ongeljkhed tussen hoog- en laaggeschoolden. In secte 2.1. wordt een defnte gegegeven van SITV. Secte 2.2. bespreekt gedetalleerd de opledngspreme. Vervolgens worden n secte 2.3. twee hypothesen besproken, nl. de steady-demand -hypothese en de acceleraton -hypothese. Sectes 2.4. en 2.5. sptsen zch toe op de nkomensongeljkhed. Herbj wordt n secte 2.4. de nkomensongeljkhed tussen groepen met een verschllend scholngsnveau besproken, waarvoor het 1

12 marktomvangeffect en General Purpose Technologes (GPT s) de belangrjkste verklarngen zjn. Secte 2.5. onderzoekt daarentegen de ongeljkhed bnnen groepen met eenzelfde scholngsnveau. Herbj wordt deper ngegaan op GPT s, perodespecfeke vaardgheden, meetfouten en onobserveerbare vaardgheden als mogeljke verklarngen. Tenslotte wordt n secte 2.6. n detal nagegaan wat het verschl s tussen endogene en exogene SITV. Hoofdstuk 3 geeft een overzcht van de reeds verschenen emprsche lteratuur, waarbj de belangrjkste emprsche studes worden besproken. In dt hoofdstuk wordt deper ngegaan op het onderzoek van Berman, Bound en Grlches (1994), van Autor, Katz en Kreuger (1998), van Machn en Van Reenen (1998), van Feenstra en Hanson (1999) en van Haskel en Slaughter (2001). In hoofdstuk 4 wordt emprsch te werk gegaan en onderzocht of SITV ook n Belgë aanwezg s. Va regresseanalyse wordt getracht een antwoord te formuleren op deze onderzoeksvraag. In secte 4.1. wordt een korte beschrjvng gegegeven van de data. Secte 4.2. omvat een beschrjvende analyse, waarbj aan de hand van grafeken de evolute van de lonen, tewerkstellng en R&D-utgaven n Belgë van naderbj wordt bekeken. Vervolgens wordt n secte 4.3. de nvloed van SITV gemeten va regresseanalyse; daarnaast worden nog enkele robuusthedstesten utgevoerd. In secte 4.4. wordt deper ngegaan op de buurlanden van Belgë, nl. Frankrjk en Dutsland, zodat Belgë kan worden geschetst n een Europese context. Tenslotte wordt geëndgd met een beknopt beslut omtrent het emprsche onderzoek. Hoofdstuk 5 endgt met een algemeen beslut, waarn de belangrjkste bevndngen kort worden samengevat en enkele suggestes worden gegeven met betrekkng tot toekomstg overhedsbeled. 2

13 1. Feteljke vaststellngen De laatste jaren s de kloof tussen hoog- en laaggeschoolden enorm gestegen, zowel qua tewerkstellng als qua loon. Toch bestaat er geen consensus over de oorzaak hervan. In dt hoofdstuk worden enkele recente trends n nkomensongeljkhed besproken en mogeljke verklarngen geboden voor deze toenemende ongeljkhed Recente ontwkkelngen In wat volgt worden enkele cjfers bekeken n verband met lonen en werklooshed, zowel voor de VS als Europa. De VS vertonen een redeljk unform beeld tussen de verschedene staten. Er zjn echter wel grote verschllen merkbaar n Europa met betrekkng tot loon- en tewerkstellngsontwkkelngen: de landen van Europa zjn dus vrj heterogeen. Toch s de ongeljkhed tussen hoog- en laaggeschoolden n vrjwel eder ontwkkeld land gestegen. Het doel van dt hoofdstuk s net een volledge beschrjvng te geven van al de ontwkkelngen n het verleden, maar deze eerder n het kort te schetsen. Op onderstaande fguur wordt het relateve aanbod 1 opledngspreme 2 utgezet voor de perode van hooggeschoolde arbed en de 1 De maatstaf voor het relateve aanbod van geschoolde arbed wordt als volgt berekend: de rato van hooggeschoolde equvalenten (degenen met een unverstare opledng + 0.5*degenen met een opledng op de hogeschool) ten opzchte van laaggeschoolde equvalenten (degenen met secundare opledng of mnder + 0.5* degenen met een opledng op de hogeschool). 2 Met opledngspreme wordt de rato bedoeld van het loon van de hooggeschoolden op het loon van de laaggeschoolden. 3

14 Fguur 1: Evolute van het relateve aanbod van geschoolde arbed en de opledngspreme n de VS, Bron: Acemoglu D., 2002, Techncal Change, Inequalty and the Labor Market, Journal of Economc Mterature, vol. XL, maart 2002, blz. 15 De stjgng van het aanbod van hooggeschoolden heeft dus net gezorgd voor een dalng van hun loon, wat er dus op wjst dat de vraag naar hooggeschoolde arbed meer dan evenredg moet toegenomen zjn. Dt s opmerkeljk aangezen de loonstjgng bj hooggeschoolden gewoonljk ledt tot een substtute-effect, waarbj hooggeschoolde arbed vervangen wordt door laaggeschoolde. De mogeljke verklarngen voor deze stjgende vraag komen aan bod n secte 1.2. De grootste stjgng n nkomensongeljkhed vond plaats n de VS en het VK. Bjgevolg s het nuttg de trends n deze landen eens van naderbj te bekjken. Tabel 1 geeft deze weer. Er wordt een opspltsng gemaakt naar verschllen door scholngsnveau, verschllen door beroepscategore en leeftjdsverschllen. De verschllen n scholng zjn gestegen met ongeveer 8-10 % tussen 1980 en 1988, zowel n de VS als het VK. Leeftjdsverschllen hebben ook bjgedragen tot een toenemende ongeljkhed. De rato van oudere t.o.v. jongere werknemers s 4

15 tussen 1980 en 1990 met 5,4% gestegen n het VK, en met maar lefst 13,8% n de VS. De verschllen n beroepskeuze zjn tussen de jaren 70 en 80 gedaald, maar naden opneuw gestegen. We stellen dus vast dat de VS en het VK grote en vrj smultane stjgngen hebben gekend n deze dre soorten ongeljkhed. Veel andere OESO-landen (utgezonderd Dutsland, Fnland en Italë) hebben ook een stjgng n ongeljkhed gekend n mnstens één van de dre componenten, maar mnder utgesproken (Aghon et al., 1999, blz. 1634). Er zjn dus grote verschllen tussen de verschedene landen, maar vrjwel eder land heeft een (al dan net grote) stjgng n nkomensongeljkhed gekend. Tabel 1: Veranderngen n loonongeljkhed tussen groepen n VK en VS Late 1960s Early 1970s Late 1970s Early 1980s Late 1980s Early 1990s Dfferental Year Rato Year Rato Year Rato Educatonal dfferentals (males) UK Unversty/no-qualfcaton , , ,65 US College/Hgh school , , ,51 Occupatonal Dfferentals (manufacturng) UK Non-manual/manual , , ,49 US Non-producton/producton , , ,64 Age Dfferentals UK 40-49/ , , ,36 US 45-49/ , , ,14 Bron: Machn (1996a), Tabel 4, p. 52 In vergeljkng met de VS heeft Europa een strengere wetgevng m.b.t. ontslag, genereuzere utkerngssystemen, mnder gedecentralseerde loononderhandelngen en strengere mnmumlonen. De reden voor de verschllende evolutes n de VS en Europa zjn de verschllen n arbedsmarktnsttutes, deze n Europa zjn mmers rgder dan n de VS zodat de arbedsmarkt zch bj een technologsche schok eerder aanpast va hoeveelhed,.e. tewerkstellng, terwjl n de 5

16 VS, waar de nsttutes flexbeler zjn, de aanpassng gebeurt va prjzen,.e. de nkomensverdelng (Hornsten et al., 2005, blz ). Onderstaande tabel geeft enkele kerncjfers weer m.b.t. de werklooshedsgraad (unemployment rate), nkomensongeljkhed (nequalty) en de rato van het loon van de laaggeschoolde t.o.v. de hooggeschoolde (labor share), voor verschllende OESO-landen met ntervallen van vjf jaar. Het verschl tussen de VS en het VK enerzjds en de contnentale Europese landen (Europe) anderzjds s vermeldenswaardg. In het VK s de stjgng n nkomensongeljkhed geljkaardg aan de stjgng n de VS. Contnentaal Europa kende daarentegen bjna geen enkele veranderng n nkomensongeljkhed, maar wel een grote stjgng n de werklooshedsgraad en een sterke dalng n de rato van het loon van laag- t.o.v. hooggeschoolden. In tegenstellng tot de VS, waar de werklooshedsgraad en de rato ongeveer constant bleven. In 1965 was de werklooshedsgraad n Europa veel lager dan n de VS. Dertg jaar later s het tegengestelde merkbaar: de werklooshedsgraad n de VS steeg met slechts 1,7%, terwjl Europa een stjgng kende met maar lefst 8,4%. Ook de rato van het loon van laag- t.o.v. hooggeschoolde arbed s slechts gerng gedaald n de VS, nl. 1,5 p.p., n Europa daalde deze met 6 p.p. Inkomensongeljkhed steeg n Europa met slechts 4%, terwjl de VS een stjgng kenden van bjna 30% (Hornsten et al., 2005, blz.11-12). In bede blokken zen we echter geljke trends: een stjgng van de werklooshed bj laaggeschoolden, een dalng van het loon van de laaggeschoolde t.o.v. dat van de hooggeschoolde en een toename van de nkomensongeljkhed. Om compleet te zjn, werden ook data voor Canada en het VK opgenomen n de tabel. De evolutes n deze landen lggen ongeveer n het mdden tussen deze van de VS en deze van contnentaal Europa. Verder zjn ook de verschllen tussen de verschedene Europese landen zchtbaar. Zo kende Portugal een stjgng n de werklooshedsgraad van gemddeld 3,3% terwjl n Spanje, hoewel een buurland van Portugal, de werklooshedsgraad met maar lefst gemddeld 20,2% steeg tussen 1965 en Hetzelfde geldt voor het tewerkstellngsrato. In Denemarken daalde deze rato met 13,1% en ook n de andere landen deed zch een, welswaar mnder grote, dalng voor. Opvallend s echter dat deze rato steeg met 0,9% n Belgë. Wat betreft de nkomensongeljkhed n contnentaal Europa s een dalng van deze ongeljkhed merkbaar n Belgë, Dutsland en Noorwegen terwjl n de andere landen de ongeljkhed toeneemt (Hornsten et al., 2005, blz.11). 6

17 Tabel 2: Data over de evolute van werklooshedsgraad, arbedsaandeel en nkomensongeljkhed n OECDlanden, Change Austra Unemp. Rate 0,018 0,011 0,017 0,029 0,045 0,054 0,061 0,043 Labor share 0,698 0,679 0,717 0,694 0,665 0,646 0,645-0,053 Inequalty 0,820 0,790 0,870 0,880 0,060 Belgum Unemp. Rate 0,023 0,022 0,064 0,114 0,111 0,110 0,142 0,120 Labor share 0,667 0,729 0,730 0,682 0,685 0,676 0,009 Inequalty 0,660 0,650 0,640-0,020 Denmark Unemp. Rate 0,014 0,016 0,061 0,093 0,085 0,112 0,103 0,089 Labor share 0,736 0,723 0,732 0,706 0,677 0,635 0,605-0,131 Inequalty 0,760 0,770 0,770 0,010 Fnland Unemp. Rate 0,025 0,021 0,050 0,051 0,047 0,121 0,167 0,142 Labor share 0,738 0,711 0,762 0,730 0,723 0,733 0,680-0,059 Inequalty 0,890 0,920 0,940 0,930 0,040 France Unemp. Rate 0,020 0,027 0,049 0,079 0,101 0,105 0,115 0,095 Labor share 0,688 0,674 0,707 0,710 0,645 0,618 0,603-0,085 Inequalty 1,210 1,210 1,240 1,230 0,020 Germany Unemp. Rate 0,010 0,011 0,037 0,060 0,075 0,078 0,099 0,089 Labor share 0,685 0,703 0,703 0,704 0,667 0,658 0,637-0,048 Inequalty 0,870 0,830 0,830 0,810-0,060 Italy Unemp. Rate 0,041 0,043 0,051 0,070 0,099 0,096 0,120 0,079 Labor share 0,669 0,687 0,711 0,690 0,656 0,653 0,606-0,063 Inequalty 0,850 0,830 0,770 0,970 0,120 Netherlands Unemp. Rate 0,010 0,018 0,038 0,080 0,081 0,062 0,071 0,061 Labor share 0,656 0,687 0,705 0,661 0,623 0,619 0,624-0,032 Inequalty 0,920 0,960 0,950 0,030 7

18 Norway Unemp. Rate 0,016 0,015 0,018 0,026 0,030 0,056 0,049 0,034 Labor share 0,750 0,771 0,782 0,757 0,739 0,713-0,037 Inequalty 0,720 0,720 0,680-0,040 Portugal Unemp. Rate 0,040 0,024 0,065 0,079 0,070 0,051 0,073 0,033 Labor share 0,562 0,615 0,873 0,751 0,673 0,679 0,680 0,118 Inequalty Span Unemp. Rate 0,028 0,030 0,059 0,161 0,200 0,196 0,230 0,202 Labor share 0,763 0,780 0,788 0,756 0,679 0,669 0,616-0,147 Inequalty Sweden Unemp. Rate 0,018 0,022 0,019 0,028 0,021 0,052 0,079 0,061 Labor share 0,724 0,716 0,745 0,711 0,691 0,693 0,630-0,095 Inequalty 0,750 0,760 0,730 0,790 0,040 UK Unemp. Rate 0,019 0,025 0,044 0,089 0,091 0,086 0,079 0,060 Labor share 0,693 0,699 0,698 0,694 0,690 0,712 0,692-0,002 Inequalty 0,920 1,050 1,150 1,200 0,280 Canada Unemp. Rate 0,040 0,058 0,076 0,099 0,089 0,103 0,096 0,056 Labor share 0,716 0,660 0,652 0,634 0,630 0,666 0,659-0,057 Inequalty 1,240 1,390 1,380 1,330 0,090 USA Unemp. Rate 0,038 0,054 0,070 0,083 0,062 0,066 0,055 0,017 Labor share 0,685 0,695 0,675 0,678 0,665 0,666 0,670-0,015 Inequalty 1,180 1,350 1,380 1,470 0,290 Europe Unemp. Rate 0,024 0,024 0,047 0,076 0,087 0,095 0,110 0,086 Labor share 0,708 0,712 0,753 0,726 0,683 0,670 0,637-0,062 Inequalty 0,859 0,841 0,844 0,900 0,0040 Bron: Hornsten A., Krusell P. en G.L. Volante, 2005, The effect of techncal change on labour market nequaltes, CEPR dscusson papers, nr; 5025, aprl 2005, blz

19 Deze scrpte onderzoekt of scholngsntenseve technologsche voorutgang (SITV) aan de bass lgt van de stjgende nkomensongeljkhed de zch de laatste jaren voordeed n tal van ontwkkelde landen. Bjgevolg s het znvol om eens te kjken naar het aandeel van de verschllende oorzaken van de stjgende nkomensongeljkhed, waarvoor globalserng en SITV de hoofdverklarng beden. Tabel 3 toont de resultaten voor de VS. R&D-utgaven kenden een stjgng, evenals de utgaven voor hgh tech -kaptaal (zoals computers en communcateapparatuur). Het gebruk van deze neuwe technologeën heeft dkwjls gezorgd voor een verles van jobs voor ongeschoolde arbeders (Berman et al., 1994, blz.375). In de tabel s echter ook te zen dat net enkel de technologe verantwoordeljk s voor dt verles van jobs. Ook globalserng heeft een rol gespeeld. De VS mporteert mmers goederen de relatef veel ongeschoolde arbed behoeven en exporteert goederen de kaptaalntensef zjn. De enorme stjgng van zowel mport als export wjst dus op een gestegen vraag n de VS naar hooggeschoolde arbed. Bede oorzaken, SITV en globalsate, zullen dus een rol gespeeld hebben (Berman et al., 1994, blz.376). 9

20 Tabel 3: Mogeljke oorzaken van de verhoogde relateve vraag naar geschoolde arbed voor de VS, R&D expendtures as a fracton of manufacturng shpments Total 2,6 2,4 2,2 3,9 Prvately funded 1,6 0,9 0,7 1,3 Government funded 1,1 1,5 1,5 2,6 Share of hgh-tech captal n total manufacturng captal stock Total 1,0 1,4 3,3 6,9 Computng eq. 0,3 0,2 0,5 2,3 Communcatons eq. 0,2 0,3 0,6 2,2 Scentfc eq. 0,5 0,6 1,3 1,2 Photocopy eq. 0,0 0,3 1,0 1,2 Imports and exports as a fracton of manufacturng shpments Exports 4,5 8,4 10,6 10,7 Imports 4,2 8,2 12,3 17,3 Bron: Berman E., Bound J. en Grlches Z., 1994, Changers n the demand for sklled labor wthn US manufacturng: evdence from the annual survey of manufacturers, Quarterly Journal of Economcs, 109, me 1994, blz Mogeljke verklarngen Ondanks het stjgende aantal hooggeschoolden, s de kloof tussen hoog- en laaggeschoolden altjd maar verder gestegen. Dt wjst erop dat de vraag naar hooggeschoolden sneller moet zjn toegenomen dan het aanbod, het omgekeerde geldt voor laaggeschoolden. Vaak worden ver verklarngen gegeven voor deze toegenomen ongeljkhed, nameljk globalserng, SITV, veranderng n de organsate van het bedrjf en de nvloed van de vakbonden. In dt onderdeel worden deze verschllende verklarngen kort uteengezet. 10

21 Globalsate Volgens sommge academc s globalsate verantwoordeljk voor de toenemende ongeljkhed tussen laag- en hooggeschoolden. Het Heckscher-Ohln-theorema stelt mmers dat landen zch specalseren n de producte van de goederen de het meest gebruk maken van de overvloedge productefactoren n het land. Als landen beschkken over een grote hoeveelhed kaptaal, zal het bjgevolg voor deze landen nteressanter zjn om goederen te exporteren de relatef veel kaptaal behoeven, het omgekeerde geldt n landen de over veel arbedskrachten beschkken (Cuyvers et al., 2002, blz.70). In het kaptaalntenseve land zal de vraag naar kaptaal stjgen en de vraag naar arbed dalen, waardoor de prjs van kaptaal stjgt en deze van arbed afneemt. Het omgekeerde gebeurt n het arbedsntenseve land (Cuyvers et al., 2003, blz. 250). Dt wordt ook wel het Stolper-Samuelson-theorema genoemd: Internatonale handel heeft tot gevolg dat de vergoedng van de relatef overvloedge productefactor n elk land zal stjgen ten opzchte van de vergoedng van de relatef schaarse productefactor (Cuyvers et al., 2002, blz. 74). Aangezen kaptaal en geschoolde arbed vaak als complementar worden beschouwd, zal de loonongeljkhed tussen laag- en hooggeschoolden toenemen. In hoofdstuk 4 wordt het belang van deze hypothese onderzocht voor Belgë Scholngsntenseve technologsche voorutgang (SITV) In heel wat emprsch onderzoek 3 wordt SITV als de belangrjkste oorzaak beschouwd van de toenemende nkomensongeljkhed. SITV slaat op dat soort technologsche veranderng de ledt tot een toename van de vraag naar hooggeschoolden en een afname n de vraag naar laaggeschoolden (Hetger en Stehn, 2003, blz. 1485). De technologsche veranderng s dus asymmetrsch. De laatste decenna werden gekenmerkt door grote veranderngen n de technologe (vb. nvoerng van de computer, robotca, ). Men beweert dat door deze technologsche veranderngen hooggeschoolden nu de taken utvoeren de n het verleden door laaggeschoolden werden utgevoerd. Zoals Greenwood en Yorukoglu (Acemoglu, 2002, blz. 7) het utdrukken: Settng up, and operatng new technologes often nvolves acqurng and processng nformaton. Skll facltates ths adopton process. Therefore, tmes of rapd technologcal advancement should be assocated wth a rse n the return to skll. 3 Veelal s dt emprsch onderzoek toegesptst op de VS, waar men een enorme toename n nkomensongeljkhed heeft gekend tussen laag- en hogergeschoolden. Deze scrpte wl echter een bjdrage geven aan de reeds bestaande lteratuur door de ongeljkhed te onderzoeken n Belgë. 11

22 Dt wl zeggen dat technologsche veranderng vertekend s ten opzchte van een bepaalde opledng. In hoofdstuk 2 bespreken we deze veronderstellng utgebred Veranderngen n bedrjfsorgansate Verschllende academc beweren dat als er veranderng n de organsate van een bedrjf plaatsgrjpt, de productvtetskloof tussen de verschllende scholngsnveaus toeneemt. Vaardgheden worden mmers voor een deel aanzen als bedrjfsspecfek. Verschllende trends komen naar voren. Ten eerste s er een trend naar decentralsate, dus vlakkere organsates, waardoor een aantal hërarchsche lagen wegvallen en edere laag dus een grotere span of control heeft. Ten tweede s het werken n groep steeds meer n trek. Ten derde nemen bedrjven een meer organsche structuur aan, de gekenmerkt wordt door horzontale (n plaats van vertcale) communcatekanalen, mnder hërarche en mnder specalsate. Tenslotte s er ook het fenomeen dat hooggeschoolden en laaggeschoolden net meer samen tewerkgesteld worden, wat ledt tot een steeds homogenere scholngsstructuur bnnen bedrjven (Aghon et al., 1999, blz ). Deze trends gaan hand n hand met technologsche veranderng en worden dus vaak als onderdeel van SITV beschouwd. De verspredng van neuwe technologeën de sterk afhangen van het beheren van nformate, vragen om een neuwe organsatestructuur. Bovenden zorgt het gebruk van neuwe technologeën dat de organsate van het bedrjf wjzgt, aangezen men herdoor kosten kan besparen (vb. communcatetechnologe kan ervoor zorgen dat men effcënter kan werken n vlakkere bedrjfsstructuren). De toename van de productvarëtet heeft ervoor gezorgd dat de vraag onvoorspelbaar wordt en een flexbele organsate nodg s, met mnder taakverdelng. De geschoolde werknemers kunnen zch her beter aan aanpassen en zjn veelzjdger, zodat de vraag naar geschoolden, evenals hun loon stjgt. De globale mpact van veranderngen n organsate op nkomensongeljkhed hangt af van het type flexbltet dat een bedrjf toepast. Bj externe flexbltet zullen bedrjven reageren op de nood aan human captal door ongeschoolde werknemers te ontslaan en geschoolde n de plaats te nemen. Dt zorgt ervoor dat de ongeljkhed stjgt. Bj nterne flexbltet kezen bedrjven ervoor om werknemers te promoten van de lagere functes naar de hogere. Dt kan door tranng of rotate tussen verschllende taken. Deze stratege zorgt er dan weer voor dat de ongeljkhed afneemt. Bjgevolg s het globale effect van organsatorsche veranderng ondudeljk.(aghon et al., 1999, blz ) 12

23 Rol van de vakbonden Lonen zjn net gedetermneerd door de markt, maar het gevolg van overleg. Bovenden hebben ook socale normen en de vastgestelde mnmumlonen een nvloed op de nkomensverdelng. Immers, wanneer deze mnmumlonen dalen, zoals n de VS gebeurde, zal de nkomensongeljkhed toenemen (Acemoglu, 2002, blz. 49). Wanneer de correlate tussen de aanwezghed van vakbonden en het streven naar geljkhed van loon hoog s, zal door de aanwezghed van vakbonden de nkomenskloof dalen. De laatste jaren echter daalt het ledenaantal van de vakbonden, vooral n de VS en VK. Herdoor verlezen de vakbonden macht waardoor hun onderhandelngsposte verzwakt, wat zorgt voor toenemende nkomensongeljkhed. Twee verklarngen worden geboden voor de vermnderng van de vakbondsmacht. Ten eerste s er een veranderng n de structuur van de econome. Er s steeds mnder ndustre, waar vakbondsorgansate goedkoop was en vakbonden sterk waren. Ten tweede zjn er wetteljke en polteke nvloeden de ervoor zorgden dat de rol van de vakbonden verklende n de jaren Dt fenomeen s sterk aanwezg n de VS en VK, maar n contnentaal Europa staan vakbonden nog steeds sterk, hoewel ook her een trend bestaat naar meer gedecentralseerde loononderhandelngen (Hornsten et al., 2005, blz ). 13

24 2. Scholngsntenseve technologsche veranderng (SITV) Steeds meer lteratuur, zowel emprsch als theoretsch, geeft aan dat SITV de belangrjkste oorzaak s van de toegenomen ongeljkhed tussen laag- en hooggeschoolden. In dt hoofdstuk wordt de theore uteengezet. In secte 2.1. wordt utgelegd wat SITV s door het verschl dudeljk te maken tussen scholngsntenseve en neutrale technologsche veranderng. In secte 2.2. wordt de opledngspreme n detal besproken. Vervolgens worden n secte 2.3. twee hypothesen utgelegd, nl. de steady-demand -hypothese en de acceleraton -hypothese. In sectes 2.4. en 2.5. wordt de nkomensongeljkhed utgebred besproken. Herbj sptst secte 2.4. zch toe op de nkomensongeljkhed tussen groepen met een verschllend scholngsnveau, waarvoor het marktomvangeffect en de General Purpose Technologes (GPT s) de belangrjkste verklarngen zjn. Secte 2.5. daarentegen bespreekt de nkomensongeljkhed bnnen groepen met eenzelfde scholngsnveau. Hervoor beden GPT s, perodespecfeke vaardgheden, meetfouten en onobserveerbare vaardgheden een verklarng. Tenslotte wordt n secte 2.6. het verschl tussen endogene en exogene SITV besproken Begrp SITV slaat op dat soort technologsche veranderng de ledt tot een toename van de vraag naar hooggeschoolden en een afname n de vraag naar laaggeschoolden (Hetger en Stehn, 2003, blz. 1485). Herbj s het nuttg het verschl ut te leggen tussen neutrale en scholngsntenseve technologsche voorutgang. Onderstaand model verdudeljkt dt. Stel dat technologeschokken geljkaardg zjn n alle landen, zodat de factorprjzen op dezelfde maner als n een gesloten econome kunnen worden bepaald. De preferentes worden Cobb- Douglas verondersteld. Herbj worden twee sectoren beschouwd. Het ntële evenwcht bevndt zch n punt A op fguur 2. Her wordt geen wnst gemaakt want p = c ( w, r) n de twee sectoren = 1,2. Herbj stelt w het loon van de laaggeschoolden en r het loon van de hooggeschoolden voor. De relateve vraag naar laaggeschoolde arbed wordt bepaald door de hellng van de sokostencurve, nl. p c ( w, r). Op fguur 2 gebrukt sector 1 dus relatef veel = hooggeschoolde arbed t.o.v. laaggeschoolde arbed, het omgekeerde geldt n sector 2 (Feenstra en Hanson, 1999, blz. 918). 14

25 Fguur 2: Neutrale technologsche voorutgang Bron: Feenstra R. en G. Hanson, 1999, The Impact of Outsourcng and Hgh Technology Captal on Wages: Estmates for the Unted States , Quarterly Journal of economcs, 114, augustus 1999, blz. 918 Beschouwen we eerst het geval van neutrale technologsche voorutgang n sector 1. De sokostencurve zal naar rechts verschuven n deze sector, naar p 1 = c1'( w, r). Wanneer de productprjzen net wjzgen, worden de lonen bepaald n punt B, waarbj het relateve loon van de hooggeschoolden s gestegen. De output s eveneens gestegen, met exact evenveel als de hoeveelhed neutrale technologsche voorutgang. Aangezen men Cobb-Douglaspreferentes heeft, zal p 1 met eenzelfde hoeveelhed dalen 4. Deze prjsdalng zorgt ervoor dat de sokostencurve opneuw naar haar ntële poste verschuft, nl. p 1 = c1( w, r). De factorprjzen worden opneuw bepaald n punt A. De stjgng van het loon van de hooggeschoolden was slechts tjdeljk (Feenstra en Hanson, 1999, blz ). Beschouw nu het geval van scholngsntenseve technologsche voorutgang. Fguur 3 verdudeljkt. De sokostencurve van sector 1 zal door de technologsche voorutgang 4 Het aanbod op de goederenmarkt verschuft mmers naar rechts, zodat bj een geljkbljvende vraag de prjs zal dalen. 15

26 verschuven naar p 1 = c1'( w, r). Stel dat p 1 opneuw met dezelfde hoeveelhed daalt, zodat de sokostencurve naar lnks verschuft tot p ' = c1'( w, ). Als er geen factormobltet s tussen de 1 r twee sectoren dan zal de output y 2 onveranderd bljven, de output y 1 zal echter gestegen zjn met dezelfde hoeveelhed als p 1 s gedaald. De goederenmarkt s dus n evenwcht. De factormarkt daarentegen s net n evenwcht, aangezen de relateve vraag naar hooggeschoolde arbed n sector 1 s gestegen. Herdoor zal het relateve loon van hooggeschoolde arbed stjgen en bjgevolg zal ook de prjs van goed 1 stjgen. De sokostencurves zullen dus verder verschuven en er zal pas een evenwcht berekt worden n punt C, waar het loon van de hooggeschoolden s gestegen en dat van de laaggeschoolden s gedaald (Feenstra en Hanson, 1999, blz. 919). Fguur 3: Scholngsntenseve technologsche voorutgang Bron: Feenstra R. en G. Hanson, 1999, The Impact of Outsourcng and Hgh Technology Captal on Wages: Estmates for the Unted States , Quarterly Journal of economcs, 114, augustus 1999, blz

27 2.2. Analyse van de opledngspreme In deze secte wordt een model beschreven dat de opledngspreme analyseert. Herbj wordt de evolute van deze preme bekeken bj wjzgngen n de vraag, het aanbod en de technologe. Stel dat hooggeschoolde en laaggeschoolde arbed mperfecte substtuten zjn (bede varabelen worden weergegeven door respecteveljk H(t) en L(t)). Alle werknemers zjn rsconeutraal en trachten hun arbedsnkomsten te maxmeren. De arbedsmarkten zjn compettef. Voor de eenvoud wordt een CES-productefuncte verondersteld, dus er s constante substtute-elastctet (Acemoglu, 2002, blz. 18): [ ] ρ ρ 1 ( A ( t) L( t)) ( A ( t) H ( )) / ρ Y ( t) = t l + h waarbj ρ 1 en A l (t) en A h (t) factorspecfeke technologemaatstaven zjn. Aangezen er gebruk gemaakt wordt van een CES-functe s de substtute-elastctet tussen laag- en hooggeschoolde werknemers σ 1/(1 ρ). Als σ > 1 dan zjn hoog- en laaggeschoolden werknemers substtuten, s σ < 1 dan zjn ze complementar. Een toename van A h kan dus ofwel complementar zjn met geschoolde werknemers ofwel hooggeschoolde arbed vervangen. Er zjn dre verschllende nterpretates van deze productefuncte mogeljk. In het eerste geval s er één goed, en hoog- en laaggeschoolde arbed zjn perfecte substtuten voor de producte ervan. In het tweede geval s het nut van de consument verdeeld over twee goederen, het ene wordt geproduceerd door hooggeschoolden, het andere door laaggeschoolden. Het derde geval s een combnate van de vorge twee gevallen, waarbj goederen geproduceerd worden de mperfecte substtuten zjn door verschllende sectoren. In bede sectoren zjn zowel hoog- als laaggeschoolde werknemers tewerkgesteld. In deze secte worden de eerste twee nterpretates verder onder de loep genomen (Acemoglu, 2002, blz ). Het loon van de laaggeschoolde werknemers wordt n een competteve arbedsmarkt als volgt weergegeven: w L ρ ρ ρ (1 ρ ) ρ [ A + A ( H / ) ] δ Y ρ / = Al l h = L δl 17

28 18 Als het aantal hooggeschoolde werknemers toeneemt, dan zal het loon van de laaggeschoolde werknemers stjgen. Analoog kan het loon van de hooggeschoolde werknemers worden weergegeven: [ ] ρ ρ ρ ρ ρ ρ δ δ / ) (1 ) / ( + = = L H A A A H Y w l h h H Analoog zal her het loon van de hooggeschoolde werknemers dalen wanneer het aanbod hooggeschoolden toeneemt. De opledngspreme, gedefneerd als de rato van het loon van de hooggeschoolden op het loon van de laaggeschoolden, wordt: σ σ σ ρ ρ ω 1/ / 1) ( ) 1 ( = = = L H A A L H A A w w l h l h L H Wanneer dt gelogartmeerd wordt, verkrjgen we: = L H A A l h ln 1 ln 1 ln σ σ σ ω Naarmate hooggeschoolde werknemers schaarser worden, zal de opledngspreme stjgen: 0 1 ) / ln( ln < = σ δ ω δ L H Dt s het substtute-effect. Gegeven de SITV, wat vervangen zt n A h /A l, heeft de vraag een negateve hellng met elastctet 1/σ = (1-ρ). Een stjgng van H/L zal dus twee types substtute veroorzaken. In het eerste geval produceren hoog- en laaggeschoolde arbeders hetzelfde product, maar hebben ze verschllende functes. Een stjgng van het aantal hooggeschoolde werknemers zal ervoor zorgen dat hooggeschoolden de laaggeschoolden verdrngen n de producte. In het tweede geval produceren hoog- en laaggeschoolden een verschllend product. Als het aanbod hooggeschoolden toeneemt zorgt dt voor een substtute n de consumpte van het product geproduceerd door laaggeschoolden, naar dat geproduceerd door hooggeschoolden. In bede gevallen zal het loon van de hooggeschoolde werknemer dalen. Onderstaande fguur

29 geeft de relateve vraag en het relateve aanbod voor geschoolde arbed grafsch weer. Herbj wordt voor de eenvoud het aanbod als gegeven beschouwd. Een toename van het relateve aanbod van H/L tot H /L zorgt er voor dat het evenwcht wjzgt langs de vraagcurve waardoor de opledngspreme daalt van ω tot ω (Acemoglu, 2002, blz ). Fguur 4: De relateve vraag naar en het relateve aanbod van hooggeschoolde arbed Opledngspreme Relatef aanbod van hooggeschoolden ω ω ω Relateve vraag naar hooggeschoolden SITV H/L H /L Bron: Acemoglu D., 2002, Techncal Change, Inequalty and the Labor Market, Journal of Economc Lterature, vol. XL, Maart 2002, blz. 20 De substtute-elastctet, σ, heeft een belangrjke nvloed op het gedrag van de opledngspreme als het aanbod of de technologe wjzgt. Deze parameter s echter moeljk te schatten, aangezen het substtute-effecten weergeeft de een combnate zjn van zowel verschuvngen bnnen als tussen sectoren. Na enkele smulates bljkt een geschatte waarde voor σ tussen 1 en 2 het beste de werkeljkhed te benaderen (Acemoglu, 2002, blz. 20). De opledngspreme wordt ook beïnvloed door de technologe. De substtute-elastctet tussen de opledngspreme en de technologe wordt als volgt bepaald: δ lnω σ 1 = δ ln( A h / A l ) σ 19

30 Wanneer σ > 1, dan zullen verbeterngen n technologeën, waarbj de verschllende scholngsnveaus complementar zjn, de opledngspreme verhogen. Op fguur 4 wordt dt weergegeven door een verschuvng naar rechts van de relateve vraagcurve, waardoor de opledngspreme wjzgt van ω tot ω. Is σ < 1 dan zal een verbeterng n de productvtet van hooggeschoolde werkkrachten, A h, t.o.v. laaggeschoolde werkkrachten, A l, de vraagcurve naar lnks doen verschuven, waardoor de opledngspreme daalt. Intuïtef gaat deze redenerng als volgt: Als A h en de productvtet van hooggeschoolde werknemers stjgt door technologsche ontwkkelngen dan zal de vraag naar laaggeschoolden meer stjgen dan de vraag naar hooggeschoolden. Er s bjgevolg een overaanbod van hooggeschoolde werknemers, waardoor het relateve loon van de laaggeschoolden t.o.v. de hooggeschoolden zal stjgen. Is de substtuteelastctet echter klener dan 1, dan zullen technologsche ontwkkelngen de gebrukt worden met laaggeschoolde arbed, A l, de relateve productvtet en lonen van hooggeschoolden doen toenemen. Een stjgng van A h relatef t.o.v. A l zal tot gevolg hebben dat laaggeschoolden worden vervangen (Acemoglu, 2002, blz. 21). Het s echter evdenter te veronderstellen dat de opledngspreme stjgt wanneer hooggeschoolde werknemers relatef productever worden, dus σ > 1 (Acemoglu, 2002, blz. 21). Wanneer we het gemddelde loon van dchterbj bekjken, dan stellen we vast dat wanneer het scholngsnveau van de acteve bevolkng stjgt, de lonen zullen toenemen. Immers, het gemddelde loon wordt weergegeven door volgende vergeljkng (Acemoglu, 2002, blz. 21): ω = Lw L + Hw L + H H = ρ ρ [( A L) + ( A H ) ] l h 1+ H / L 1/ ρ Samengevat, wjst dt model op volgende mplcates wanneer H/L stjgt: - de relateve lonen van hooggeschoolden,.e. de opledngspreme, dalen; - de lonen van de laaggeschoolden stjgen; - de lonen van de hooggeschoolden dalen; - het gemddelde loon stjgt. Wat gebeurt er met de lonen als A h stjgt? Als A l constant bljft, zal A h /A l stjgen. De mplcates hervan op de opledngspreme werden reeds besproken (cfr. supra). De stjgng zal echter ook het loon van zowel laag- als hooggeschoolde werknemers doen stjgen, aangezen n dt kader 20

31 technologsche veranderngen altjd de lonen doen stjgen. Wanneer H/L stjgt, dan daalt de opledngspreme; deze dalng kan echter gecompenseerd worden door de technologsche veranderngen. Bjgevolg zorgt technologsche voorutgang voor een stjgende vraag naar hooggeschoolden, terwjl de verbeterng van de toegang tot scholng tot een stjgng van het aanbod van hooggeschoolden ledt; bede oefenen een tegengestelde nvloed ut op de nkomensrato van hooggeschoolden t.o.v. laaggeschoolden. De laatste decenna was er echter een grote stjgng n het aanbod van hooggeschoolden, zonder dat de nkomensrato daalde. Dt wjst erop dat de vraag sterker s toegenomen dan het aanbod, als een gevolg van technologsche ontwkkelng. SITV bljkt dus n de realtet een belangrjke mpact te hebben (Acemoglu, 2002, blz ) Twee hypothesen Als de technologsche veranderng nderdaad scholngsntensef was, hoe komt het dan dat de ongeljkhed slechts de laatste dertg jaar steeg en net daarvoor? Hervoor zjn twee mogeljke verklarngen. De steady-demand -hypothese zegt dat de vraag naar hooggeschoolde werknemers gedurende een lange tjd even snel steeg als het aanbod ervan, zodat nkomensongeljkhed relatef stabel bleef. Meer recent begon de vraag echter sneller toe te nemen dan het aanbod, wat een wg dreef tussen het loon en de tewerkstellng van laag- en hooggeschoolden. Her lgt dus het fet dat de groevoet van het aantal hooggeschoolden afnam aan de bass van de hypothese. De vraag naar hooggeschoolde arbed verandert slechts gerng, deze groet mmers aan een constante snelhed volgens deze steady-demand -hypothese. Een tweede mogeljke verklarng s de acceleraton -hypothese. Volgens deze hypothese s er een dscontnuïtet n de groevoet van de vraag naar scholng. De vraag naar hooggeschoolden zou mmers sterk zjn toegenomen door de ontwkkelngen n de nformatetechnologe (Acemoglu, 2002, blz ). De acceleraton -hypothese ljkt de bovenhand te krjgen n de realtet. Een eerste bewjs hervoor wordt geleverd door de rol van computers. Werknemers de computers gebruken, zouden meer worden betaald en deze computerpreme zou gestegen zjn over de tjd. Een tweede bewjs vormt het fet dat bjna elke ndustre meer hooggeschoolde werknemers n denst nam n de jaren Bovenden hebben de sectoren de relatef veel gebruk maken van computers een sterkere stjgng naar de vraag van hooggeschoolden gekend dan andere, mnder computergestuurde sectoren. Er dent wel rekenng mee gehouden te worden dat de gestegen 21

32 vraag naar hooggeschoolden eveneens kan te wjten zjn aan andere factoren, de nets met computergebruk te maken hebben. Een derde bewjs voor de acceleraton -hypothese s het fet dat het aanbod van hooggeschoolden sterk gestegen s n , net als de opledngspreme. Als de vraag naar hooggeschoolden aan een zelfde tempo was gestegen als daarvoor, zou bj een stjgend aanbod de opledngspreme moeten gedaald zjn snds 1970 (Acemoglu, 2002, blz ). Een verde bewjs s de vaststellng dat kaptaal meer complementar s met hooggeschoolde arbed 5. De naoorlogse perode kende een sterke dalng van de relateve prjs van kaptaal als gevolg van productvtetsverbeterngen, zodat de toegenomen kaptaalvoorraad heeft geled tot SITV. Deze prjsdalng zorgde mmers voor een toenemend gebruk van kaptaal. Aangezen kaptaal meer complementar s met hooggeschoolde dan laaggeschoolde arbed, zal het loon van hooggeschoolde werknemers relatef sneller stjgen dan dat van de laaggeschoolde werknemers, waardoor de opledngspreme toeneemt (Hornsten et al., 2005, blz ). Onderstaande fguur geeft de evolute weer van de relateve prjs van kaptaal en de opledngspreme van één jaar scholng snds 1929 (zowel voor unverstet als voor mddelbaar onderwjs). De evolute s consstent met de complementartet van kaptaal en scholng. In de eerste helft van de twntgste eeuw steeg de prjs van kaptaal zodat de vraag naar hooggeschoolde arbed daalde en bjgevolg 5 Formeel kan de stellng dat kaptaal en hooggeschoolde arbed complementar zjn, va onderstaande productefuncte worden afgeled: Y µ λ λ µ / λ (1 α ) µ [ b L + (1 b )( b K + (1 b ) ] = K H α / s e 2 ) waarbj K s structureel kaptaal (.e. gebouwen) en K e gebrukskaptaal (.e. machnes) voorstelt. De parameter σ 1 = 1/(1-λ) s de substtute-elastctet tussen machnes en hooggeschoolden, terwjl σ 2 = 1/(1-µ) de substtuteelastctet voorstelt tussen laag- en hooggeschoolden. Als σ 1 > σ 2 dan s gebrukskaptaal meer complementar met hooggeschoolde werknemers dan met laaggeschoolde. Een stjgng van K e zal bjgevolg het loon van de hooggeschoolde werknemers sterker doen stjgen dan dat van de laaggeschoolde. De opledngspreme n dt model wordt als volgt bepaald: ω λ 1 λ λ ( µ λ) / λ wh (1 b2 )(1 b1 ) H ( b2k e + (1 b2 ) H ) = = µ 1 wl b1 L Dfferentate van deze vergeljkng toont aan dat zolang µ > λ gebrukskaptaal meer complementar s met ω hooggeschoolde werknemers, want / K > 0. Een stjgng n de hoeveelhed gebrukskaptaal zal dus leden tot een stjgende vraag naar hooggeschoolden (Acemoglu, 2002, blz ). e 22

33 ook de opledngspreme. Vanaf het mdden van de twntgste eeuw echter, daalde de prjs van kaptaal en dus nam de vraag naar hooggeschoolde werknemers toe, zodat de opledngspreme steeg (Hornsten et al., 2005, blz ). Fguur 5: Evolute van de relateve prjs van kaptaal en de opledngspreme n de VS, Bron: Hornsten A., Krusell P. en G.L. Volante, 2005, The Effects of Techncal Change on Labour Market Inequaltes, CEPR Dscusson Paper Seres, nr. 5025, aprl 2005, blz Ongeljkhed tussen groepen met verschllende scholng De opledngspreme s sterk gestegen n de VS. De oorzaak hervan zou een accelerate n SITV kunnen zjn (cfr. supra). Wat heeft nu gezorgd voor deze accelerate van SITV? Hoe komt het dat de productvtet net s toegenomen? Er worden twee verklarngen geboden, nl. het marktomvangefftect en General Purpose Technologes (GPT s). 23

34 Het martkomvangeffect Een eerste verklarng voor de accelerate van SITV vormt het marktomvangeffect, waarbj het toegenomen aanbod van hooggeschoolden heeft gezorgd voor een accelerate van de opledngspreme. Stel dat de tjd dscreet s en dat de output geproduceerd wordt met twee ntermedare nputs, nl. x s en x u : y = x S + x. De ntermedare nputs, x s en x u, worden geproduceerd door gebruk te U maken van resp. hoog- en laaggeschoolde arbed: x = A l en S α S S x = U A l α U U waarbj α een parameter s tussen 0 en 1, A S en A U geven de productvtet weer van een machne de gebrukt wordt n combnate met resp. hoog- en laaggeschoolde werknemers om de ntermedare goederen te produceren. l U en l S geven de tewerkstellng weer van resp. laag- en hooggeschoolden. Er s een contnu aantal producenten n de econome, maar n een gegeven perode kan slechts één bedrjf technologsche voorutgang boeken. Dat bedrjf kan kezen of het de technologsche voorutgang toepast n sector j = U of j = S. Na één perode worden de nnovates geïmteerd, zodat er slechts één perode monopolewnst kan worden bekomen. A j,t-1 stelt de leadng-edge productvtet weer n sector j, j = U,S n perode t-1; n j,t geeft de nvesterng n R&D weer n sector j, op tjdstp t. Het volgende wordt verondersteld (Aghon, 2002, blz. 860): β A j, t = Aj, t 1n j, t, 0 < β < 1 Het bedrjf beslst hoeveel mensen het zal tewerkstellen, gegeven A j,t en herbj zal het zjn wnst trachten te maxmalseren: max l α { A j, tl w j, tl} = π j, t herut volgt: l j, t w j, t = Aj, tα 1 α 1 24

35 In evenwcht moet het nnoverende bedrjf ndfferent zjn tussen nvesteren n onderzoek n sector U of nvesteren n sector S. Dus de volgende research arbtrage -vergeljkng moet gelden: A dπ β 1 U, t U, t 1βnU, t = dau A S, t 1 βn β 1 S, t dπ da S, t S De stjgng van de margnale baten als gevolg van een extra eenhed R&D moet geljk zjn n bede sectoren. Door gebruk te maken van het enveloppentheorema kan deze vergeljkng vereenvoudgd worden tot: x U, t x S, t = n n U, t S, t Stel dat a t = A s,t /A u,t, dan kan va bovenstaande vergeljkng voor l j,t en de assumpte van rumende arbedsmarkten,.e. l U = u en l S = s de opledngspreme n evenwcht worden bepaald op tjdstp t: ω = t w w S, t U, t u = at s 1 α Voor een gegeven a t zal een stjgng van het relateve aanbod van hooggeschoolde arbed, s/u de opledngspreme doen afnemen. Een stjgng van dt relateve aanbod zal echter ook de relateve productvtet a t = A s,t /Au,t, doen toenemen, wat voor een tegengesteld effect zorgt: het doet de opledngspreme stjgen. Dt s het marktomvangeffect, nl. als het relateve aanbod van hooggeschoolde arbed toeneemt, dan zal ook de relateve grootte van de monopolerente van een nnovate n de hooggeschoolde sector toenemen, waardoor de relateve productvtet stjgt van de hooggeschoolde sectoren waardoor ook de opledngspreme stjgt (Aghon, 2002, blz ). Twee vaststellngen bljven echter onopgelost. Ten eerste verklaart het bovenstaande model net waarom de stjgng van de nkomensongeljkhed gebeurde op dt specfeke moment, terwjl n andere perodes een geljkaardge stjgng van het aanbod hooggeschoolden net ledde tot een 25

36 toename van de nkomensongeljkhed. Een tweede onopgeloste vaststellng s dat er geen snellere groe was ondanks de toegenomen scholng en R&D. De productvtetsgroe s zelfs gedaald. Mogeljke verklarngen hervoor zjn afnemende schaalopbrengsten n R&D of het bestaan van een perode waarn men moet leren werken met de neuwe technologe. Dt verklaart echter onvoldoende waarom de productvtetsgroe daalde op geaggregeerd nveau (Aghon, 2002, blz ). General Purpose Technologes beden een alternateve verklarng voor de accelerate van SITV en kunnen deze twee onopgeloste vaststellngen verklaren General Purpose Technologes (GPT s) In dt deel wordt onderzocht hoe de toepassng en mplementate van neuwe technologeën kan leden tot een stjgend loon voor hooggeschoolden t.o.v. laaggeschoolden, ondanks het toenemende aanbod van hooggeschoolden. Met andere woorden, er wordt nagegaan hoe technologe de vraag naar hooggeschoolden beïnvloedt. Een belangrjke verklarng voor dt fenomeen s toename n de verspredng van General Purpose Technologes (GPT s). Een GPT s een technologsche utvndng (of breakthrough) de het hele economsche systeem beïnvloedt. Hoewel edere GPT ervoor zorgt dat de output stjgt op lange termjn, zorgt het ook voor cyclsche fluctuates wanneer de econome zch aanpast aan de GPT (Aghon et al., 1999, blz. 1640). Voorbeelden van GPT s zjn o.a. de stoommachne, robotca, de computer, de mcrochp, etc. De ontwkkelng van neuwe GPT-toepassngen n een groot aantal sectoren zorgt er voor dat de opbrengst van neuwe voorutgang n de GPT stjgt. De voorutgang n de GPT creëert neuwe opportunteten voor toepassngen. Deze posteve ontwkkelngen versterken de snelle technologsche evolute en de economsche groe. Het probleem s echter dat deze complementare actvteten sterk verspred n de econome zjn zodat het moeljk wordt om te coördneren en ncentves te geven om te nnoveren, omwlle van asymmetrsche nformate en onzekerhed (Bresnahan en Trajtenberg, 1995, blz ). De verspredng van een neuwe GPT bestaat ut een golf van opeenvolgende nnovates, de elk een neuw product of proces creëren n een bepaalde sector. Deze nnovates ljken sterk op de oorspronkeljke GPT, maar zjn aangepast aan de sector (Aghon, 2002, blz. 863). Fguur 6 geeft het bassdee van een GPT weer, waarbj de halfgeleder als voorbeeld wordt genomen. Een aantal van de kenmerken van deze halfgeleder worden overgenomen n andere technologeën, 26