De convergentie van ITIL V3 en COBIT 4.1

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "De convergentie van ITIL V3 en COBIT 4.1"

Transcriptie

1 softwareontwkkelng bedrjfsprocessen De convergente van ITIL V3 en COBIT 4.1 Raamwerken meer complementar Vorg jaar s een neuwe verse verschenen van de twee bekende en veel gebrukte nternatonale raamwerken ITIL en COBIT. De auteurs onderzoeken de geljkenssen en verschlpunten tussen de bede raamwerken en kjken daarbj naar de evolute, de defnte en de utwerkng van processen. Frank Stevens, Wm Van Grembergen en Steven De Haes Van de raamwerken ITIL en COBIT s vorg jaar een neuwe verse verschenen: ITIL V3 en COBIT 4.1. Het bljkt dat COBIT en ITIL sterk complementar zjn en door de jaren heen naar elkaar toe convergeerden. ITIL V3 toe. Het aanvankeljke doel was om de belangrjkste concepten ut het raamwerk te bewaren, maar om het geheel op te frssen. Utendeljk s verse 2 compleet herschreven. Met enge vertragng ten opzchte van de ntële plannng verscheen verse 3 van ITIL n de tweede helft van Evolute Het ITIL-raamwerk s n de jaren tachtg ontstaan als ntatef van de Brtse overhed om een oplossng te beden voor de toenmalge slechte IT-denstverlenng door nterne en externe IT-bedrjven. De eerste verse van ITIL was het resultaat van deze oefenng. ITIL verse 2 dateert van De typsche ITIL-concepten van Servce Support en Servce Delvery werden n deze verse geïntroduceerd. In het deel Servce Support lgt de nadruk op operatonele actvteten van de IT-denstverlenng. De processen n dt deel zjn Incdent Management, Problem Management, Confguraton Management, Change Management en Release Management. Het Servce Delvery-deel s gercht op het tactsche nveau van de IT-denstverlenng en bevat de processen Capacty Management, Avalablty Management, IT Servce Contnuty Management, Fnancal Management en Servce Level Management. In 2004 was ITIL opneuw aan een neuwe verse Defnte van ITIL V3-processen Het concept van ITIL verse 2 om de processen op te delen n een operatoneel deel (Servce Support) en een tactsch deel (Servce Delvery) s n verse 3 vervangen door een lfecycle-concept. De neuwe verse van ITIL legt de nadruk op de levenscyclus van de IT-servces, de bestaat ut vjf fasen: Servce Strategy, Servce Desgn, Servce Transton, Servce Operaton en Contnual Servce Improvement. Elk volume van de neuwe ITIL-boeken beschrjft een van deze fasen. Servce Strategy behandelt de fase van strategsche plannng van servcemanagement en de algnment van de densten met de busness-stratege. Typsche onderwerpen zjn de create van waarde, marktstrategeën, de structuur van de IT-servces, sourcng en fnanceel management. In Servce Desgn worden het ontwerp en de ontwkkelng van IT-servces en de servcemanagementprocessen besproken. Servce Transton legt 12

2 Samenvattng De complementartet tussen ITIL en COBIT s toegenomen door het grotere aantal processen bj ITIL V3. Dt heeft gezorgd voor een grotere afdekkng van de COBIT-processen n horzontale (meer processen) en vertcale rchtng (meer busnessgercht). In de procesbeschrjvng en het geven van praktsche tps voor de procesutvoerng gaat ITIL V3 verder dan COBIT 4.1: ITIL V3 focust zch op het hoe, COBIT 4.1 meer op het wat. ut hoe een organsate het vermogen kan ontwkkelen en verbeteren om neuwe en gewjzgde densten n producte te brengen. Het onderwerp van Servce Operaton s hoe IT-servces op een effcënte en doeltreffende maner geleverd en ondersteund kunnen worden. Contnual Servce Improvement behandelt de contnue verbeterng van de aangeboden densten en de metng van de proceskwaltet de nodg s om deze densten te leveren. Naast de overgang naar een lfecycleconcept s er n ITIL V3 een sterke toename van het aantal processen. Een compleet overzcht van de processen s te zen n fguur 1. De oude processen ut verse 2 zjn bljven bestaan en zjn toegewezen aan het meest toepasseljke volume; Incdent Management vnden we n ITIL V3 bjvoorbeeld terug bj Servce Operatons. Een ander voorbeeld s Avalablty Management, dat wordt behandeld n Servce Desgn. Sommge van de ITIL V2-processen zjn nhoudeljk aangepast en hebben een ets andere naam gekregen. Een voorbeeld hervan s Servce Asset and Confguraton Management, het voormalge Confguraton Management. Volledg neuwe processen zjn Servce Strategy, Servce Portfolo Management, Demand Management, Servce Catalogue Management, Suppler Management, Event Management, Request Fulfllment, Access Management, Transton Plannng and Support, Servce Valdaton, Evaluaton, Knowledge Management en Seven Step Improvement. Servce Portfolo Management bjvoorbeeld s een neuw proces n het ITIL-raamwerk en ntroduceert enkele neuwe begrppen: een Servce Portfolo wordt gedefneerd als de complete set van densten de door een denstverlener beheerd wordt. Het Servce Portfolo s een antwoord op de noden van de busness en wordt gebrukt om de gehele levenscyclus van alle densten te managen. Het bestaat ut dre onderdelen: de Servce Ppelne (de voorgestelde densten of densten n ontwkkelng), de Servce Catalogue (hudge densten of densten de klaar zjn om operatoneel gemaakt te worden) en de Retred Servces (utgefaseerde densten). Het concept Servce Catalogue bestond al n verse 2 van ITIL, maar n verse 3 s het ondersched tussen het Servce Strategy Servce Strategy Servce Portfolo Management Fnancal Management Demand Management Servce Operatons Event Management Incdent Management Request Fulflment Problem Management Access Management Contnual Servce Improvement Contnual Servce Improvement Servce Desgn ITIL Servce Strategy Servce Transton Contnual Servce Improvement Seven Step Improvement Fguur 1. Overzcht van de ITIL V3-processen per boek (OGC) Servce Operaton Contnual Servce Improvement Servce Desgn Servce Catalog Management Servce Level Management Suppler Management Capacty Management Avalablty Management IT Servce Contnuty Management Informaton Securty Management Servce Transton Transton Plannng and Support Change Management Servce Asset & Confguraton Management Release & Deployment Management Servce Valdaton Evaluaton Knowledge Management 13

3 bedrjfsprocessen Servce Strategy Defne Inventores Busness case technsche deel van de Servce Catalogue en het deel dat gercht s op de busness toegevoegd. Dt s een verbeterng, vooral voor de acceptate en het begrp van vaak moeljk te begrjpen IT-termnologe door de busness. Het proces Servce Portfolo Management s verantwoordeljk voor het beheer van het Servce Portfolo. Het s de bedoelng om de waarde te maxmalseren zonder controle te verlezen over de rsco s en kosten. Servce Portfolo Management s een dynamsch en contnu proces dat utgaat van de Servce Strategy, zoals weergegeven n fguur 2. In de fase Defne worden de bestaande en voorgestelde densten en bjhorende busnesscases geïnventarseerd. Busnesscases zjn her modellen van wat een denst wordt verwacht te bereken n termen van organsatedoelstellngen. In de fase Analyse kjken we naar de langetermjndoelstellngen van de servceorgansate en welke densten nodg zjn om deze doelstellngen te realseren. Vervolgens wordt gekeken naar de benodgde capabltes en resources de nodg zjn om de densten te leveren. Op bass van de resultaten ut de analyse worden n de fase Approve weloverwogen posteve of negateve beslssngen genomen over de selecte van neuwe densten. Bestaande densten worden behouden, vervangen, vereenvoudgd, omgebouwd, verneuwd of utgefaseerd. De fase Charter omvat de communcate van de beslssngen en de toewjzng van resources. Een tweede voorbeeld van een neuw proces s Demand Management. Demand Management probeert de vraag naar en het aanbod van ITservces op elkaar af te stemmen. Een specfek gegeven bnnen Demand Management s dat producte en consumpte van IT-densten op hetzelfde moment plaatsvnden. ITIL V3 ntroduceert met dt proces onder andere de begrppen Actvty-based Demand Management en Patterns of Busness Actvty (PBA). Actvty-based Demand Management gaat ut van het fet dat busnessprocessen de voornaamste bron zjn voor de vraag naar IT-densten. PBA s zjn workloadprofelen van een of meer busnessactvteten en hebben een belangrjke mpact op de vraag naar IT-densten. Om deze reden s het belangrjk de Analyse Approve Charter Fguur 2. Het Servce Portfolo Management-proces (OGC) Value proposton Prortzaton Servce portfolo Authorzaton Communcaton Resource allocaton busness van de klanten te bestuderen en op deze maner de PBA s te dentfceren, te analyseren en vast te leggen. In de evolute van ITIL V3 s de afdekkng van de ITIL-processen dus dudeljk breder geworden en net meer enkel gercht op de klasseke operatonele Servce Support- en Servce Delveryprocessen. De bredere afdekkng bljkt ook ut het fet dat ITIL V3-processen meer ntegrate trachten te bewerkstellgen met busnessprocessen en busness-servces, wat vroeger mnder aanwezg was n ITIL V2. Utwerkng van ITIL-processen ITIL werkt voor de beschrjvng van de processen met negen vaste onderdelen. Dt vnden we terug n fguur 3. onderdeel Purpose/goal/objectve Scope Value to the busness Polces/prncples/basc concepts Process actvtes, methods & technques Trggers, nputs, outputs & nterfaces Key performance ndcators/metrcs Informaton management Challenges, crtcal success factors & rsks Fguur 3. Onderdelen van de procesbeschrjvngen bj ITIL V3 (OGC) 14

4 Voor elk proces worden eerst het doel en het berek besproken (onderdeel 1 en 2). In onderdeel 3 worden de voordelen van het proces opgesomd, met de nadruk op de toegevoegde waarde voor de busness. De belangrjkste gedragsljnen, prncpes en bassconcepten van een proces vnden we n onderdeel 4. Onderdeel 5 behandelt de procesactvteten, methoden en techneken. Her vnden we onder meer gedetalleerde process flows n terug. Voor elk proces worden vervolgens de trggers, nputs, outputs en lnks naar de andere processen behandeld (onderdeel 6). Trggers zjn mechansmen de een proces n gang zetten. Data, nformate of kenns de een proces bnnenkomen, noemen we nputs. De gewenste resultaten van het proces zjn de outputs. Meten en rapporteren s het onderwerp van onderdeel 7, waar we voor elk proces een ljst van mogeljke KPI s (key performance ndcators) krjgen. KPI s zjn metreken de gebrukt worden om een proces, een IT-servce of een actvtet te meten en te beheersen. Onderdeel 8 beschrjft de sleutelnformate voor een bepaald proces en waar de te vnden s. Het laatste onderdeel van de procesbeschrjvng n ITIL V3 omschrjft de utdagngen, krtsche succesfactoren en rsco s de belangrjk zjn bj het beschreven proces. Met al deze gegevens werkt ITIL V3 de processen gedetalleerd ut met veel nadruk op hoe deze processen kunnen verlopen. COBIT 4.1 Montor and Evaluate lancerng van COBIT 4.0, waarn COBIT verder evolueerde naar een compleet IT-governanceraamwerk. De laatste release van COBIT s verse 4.1, de dateert van me Belangrjke verbeterngen n de COBIT 4-edtes zjn onder andere de koppelng van IT-processen aan IT goals en busness goals en de toevoegng aan elk IT-proces van nputs en outputs, rollen en verantwoordeljkheden (RACI-tabel) en doelstellngen en metreken. COBIT 4.1 s vrj beschkbaar en kan als pdf worden gedownload van Def nte van COBIT-processen De COBIT 4.1 IT-processen zjn onderverdeeld n ver domenen: Plan and Organse, Acqure and Implement, Delver and Support en Montor and Evaluate. In fguur 4 zjn deze ver domenen afge- Busness Objectves Governance Objectves Informaton Crtera Plan and Organse Evolute COBIT vndt zjn oorsprong n de audtgemeenschap. In de eerste verse ut 1996 was COBIT een audt- en controleraamwerk met daarn 34 IT-processen en controleobjecteven. Verdere ontwkkelngen en de toevoegng van management gudelnes n 2000 brachten COBIT van een audtraamwerk naar een managementraamwerk. De belangrjkste onderdelen van de management gudelnes waren metreken en maturtetsmodellen voor IT-processen. In 2005 werd een belangrjke stap gezet met de Delver and Support Fguur 4. COBIT 4.1 (ISACA) IT Resources Acqure and Implement 15

5 bedrjfsprocessen beeld, nclusef de onderlggende processen. Het domen Plan and Organse houdt zch bezg met de maner waarop nformatetechnologe kan bjdragen aan het realseren van de doelstellngen van de organsate en hoe dt concreet moet gebeuren. Hervoor zjn strategsche en tactsche utspraken nodg over de nformatearchtectuur, de technologe, de nterne IT-organsate, de budgetten, de maner waarop het management doelstellngen communceert (bjvoorbeeld bewustmakng van bevelgng), het management van de n te zetten personele mddelen, het kwaltetsmanagement, het nschatten van rsco s en het projectmanagement. Acqure and Implement concretseert de IT-stratege door mddel van de dentfcate van IT-oplossngen (nsourcng of outsourcng), de acquste en/of ontwkkelng en het onderhoud van applcates, de acquste en het onderhoud van hardware en systeemsoftware, het voorbereden van de operatonalserng van de systemen (bjvoorbeeld door kennsoverdracht naar de gebrukers), het aankopen van de nodge IT-mddelen, het proces van het management van applcatewjzgngen en het mplementeren, nstalleren en goedkeuren van systemen. Het domen Delver and Support betreft de werkeljke afleverng van de gevraagde densten en omvat de klasseke processen de te maken hebben met de automatserngsafdelng, de afdelng de nstaat voor de verwerkng of producte van nformatesystemen: het management van de confgurate, van problemen, van de data, van de fyseke omgevng van het rekencentrum en andere faclteten, van de computeroperates zelf en van performance en capactet van de hardware. In dt kader horen eveneens thus het defnëren van de servce level agreements (SLA s), het beheer van outsourcers, het garanderen van contnue servce (onder meer dsaster recovery plannng), het verzekeren van optmale systeembevelgng, het dentfceren en toerekenen van de kosten, de opledng en tranng van gebrukers en de ondersteunng van en raadgevng aan gebrukers va een servcedesk. Montor and Evaluate s het verde domen dat door COBIT wordt geïdentfceerd. De voorgaande dertg IT-processen moeten regelmatg worden geëvalueerd op hun kwaltet en overeenkomst met de gestelde controleveresten (zoals de n het COBIT-raamwerk worden voorgesteld voor elk van de processen). Dt domen verwjst dan ook naar permanente montorng- en evaluateactvteten door het management, het beoordelen van de gepasthed van de nterne controles, het ervoor zorgen dat tegemoet wordt gekomen aan externe regulerngen en het voorzen van een IT-governanceraamwerk. In de evolute naar COBIT 4 s de breedte van het raamwerk dudeljk bewaard. Meer specfek probeert COBIT met zjn 34 processen een dudeljk beeld te geven van wat er moet gebeuren bnnen het IT-domen. Ook werden vanaf COBIT 4 de governancestructuren en -processen verder geaccentueerd en utgewerkt. secte Process descrpton Control objectves Management gudelnes Maturty model Fguur 5. Onderdelen van de procesbeschrjvngen bj COBIT 4.1 (ISACA) Utwerkng van COBIT-processen Bj COBIT wordt elk proces beschreven n ver sectes, de opgesomd zjn n fguur 5. Secte 1 bevat de procesbeschrjvng en de procesobjecteven. In fete bevat deze secte een samenvattng van wat wordt voorgesteld n secte 2 en 3. Secte 2 beschrjft de control objectves van het proces. Control objectves zjn een utdrukkng van het gewenste resultaat of van het doel dat berekt moet worden door controleprocedures n te voeren voor een specfeke IT-actvtet. De onderdelen van secte 3, de management gudelnes, helpen het management bj de beschrjvng van IT-processen, bj het vastleggen van de verschllende rollen en verantwoordeljkheden en om vast te leggen hoe deze zullen worden gemeten en opgevolgd. De secte bevat process nputs en outputs, een RACI (Responsble, Accountable, Consulted en Informed)-tabel, goals en metrcs. De process nputs en outputs geven voor een bepaald COBIT-proces aan vanut welke andere processen nformate toestroomt en naar welke processen nformate wegstroomt. Een RACI-tabel s een 16

6 bedrjfsprocessen tabel de wordt gehanteerd om de rollen en verantwoordeljkheden weer te geven van de personen de bj een bepaald COBIT-proces betrokken zjn. De COBIT management gudelnes defnëren ten slotte goals en metrcs op dre nveaus. In de eerste plaats defneert COBIT doelstellngen en metreken op het nveau van IT (IT goals). Dt zjn doelstellngen en metreken op een hoger nveau dan het IT-proces, meer bepaald op het nveau van de algemene IT-afdelng. Het tweede nveau s het nveau van het IT-proces zelf (process goals and metrcs). Deze doelstellngen worden omschreven als de doelstellngen waarvoor de procesegenaar verantwoordeljk s. Ten slotte zjn er doelstellngen en metreken gedefneerd bnnen het proces, op het nveau van specfeke taken (actvty goals and metrcs). In deze dreledghed ondersteunen de actvty goals het bereken van de process goals, de op hun beurt het bereken van de IT goals ondersteunen. De laatste secte beschrjft het maturty model voor het proces. COBIT onderschedt her zes maturtetsnveaus: non-exstent (nveau 0), ntal/ ad hoc (nveau 1), repeatable but ntutve (nveau 2), defned (nveau 3), managed and measurable (nveau 4) en optmsed (nveau 5). Voor elk proces beschrjft COBIT aan welke voorwaarden voldaan moet zjn om een bepaald maturtetsnveau te hebben. Met deze utwerkng van processen postoneert COBIT zch dudeljk meer op het wat-nveau: wat zjn de processen de afgedekt moeten worden? De mate van detal de n ITIL aanwezg s nzake procesutwerkngen, s n COBIT net terug te vnden. Vergeljkng ITIL V3 en COBIT 4.1 Procesdefntes COBIT defneert 34 IT-processen op een genereke maner en behandelt hermee eerder het wat: wat moet er gedaan worden bnnen IT? Voor de defnte van deze 34 genereke IT-processen baseert COBIT zch op best practces ut verschllende andere vakgebeden, waaronder ITIL, de zch eerder op het hoe-nveau stueren (hoe wordt het proces georganseerd?). In de zn zjn COBIT en ITIL ook dudeljk complementar. De COBIT-processen en n welke mate deze zjn afgedekt (verder utgewerkt) door de processen n ITIL V3 vnden we terug n fguur 6. In deze fguur wordt een ondersched gemaakt tussen volledge, gedeelteljke en net-bestaande afdekkng. Het s geen verrassng dat we een grote afdekkng door ITIL-processen zen n de COBIT-domenen Delvery and Support en Acqure and Implement. De overgang bj ITIL V3 naar een lfecycleconcept heeft geen veranderng gebracht n de oorspronkeljke focus van ITIL: de oude servcemanagementprocessen. Een volledge afdekkng vnden we bj de processen DS1 Defne and manage servce levels, DS3 Manage performance and capacty, DS6 Identfy and allocate costs, DS8 Manage servce desk and ncdents, DS9 Manage the confguraton, DS10 Manage problems, AI6 Manage changes en AI7 Install and accredt solutons and changes. Naast de oorspronkeljk focus op de servcemanagementprocessen zen we dat ITIL n verse 3 ook sterk vertegenwoordgd wordt n andere domenen. We zen vertcale orëntate of busness orëntate n het domen Plan and Organse met een ITIL-afdekkng n vjf COBIT POprocessen (bjvoorbeeld PO1 Defne a strategc IT plan), waar dt vroeger veel mnder sterk was. Een horzontale verrumng naar softwareontwkkelngsprocessen en suppler management komt naar voren n de domenen Acqure and Implement en Delver and Support. Voorbeelden hervan zjn AI2 Acqure and mantan applcatons software en DS2 Manage thrd-party servces. We kunnen dus stellen dat ITIL en COBIT naar elkaar toe groeen n termen van de breedte van processen de zj afdekken (zowel operatoneel als busnessgeorënteerd). ITIL V3 dekt meer Montor and Evaluate Plan and Organse COBIT processes addressed by IT Infrastructure Lbrary V3 Delver and Support Fguur 6. Afdekkng van COBIT-processen door ITIL-processen (ISACA) Acqure and Implement 18

7 COBIT-processen af n vergeljkng met ITIL V2, terwjl COBIT nog steeds een overzcht geeft van alle IT-processen n het domen. Processtructuur Als we begnnen bj de structuur waarmee de processen worden beschreven n ITIL V3 en een equvalent zoeken bj COBIT 4.1, komen we ut op het resultaat n fguur 7. Voor elk van de onderdelen van de ITIL V3-procesbeschrjvngen vnden we een equvalent n een van de COBIT 4.1-sectes. Er zjn echter vermeldenswaardge verschlpunten bj de onderdelen 1, 5, 7 en 9. In ITIL V3 worden de doelstellngen beknopt beschreven. COBIT daarentegen defneert doelstellngen op dre nveaus, zoals we reeds hebben toegelcht. Bovenden bndt COBIT her ook telkens metreken aan, wat n ITIL veel mnder s utgewerkt. Voor het onderdeel Process actvtes, methods and technques ut het ITIL V3-raamwerk s er een equvalent bj COBIT 4.1. ITIL gaat echter, zoals reeds vermeld, nhoudeljk ets deper dan COBIT. Een voorbeeld hervan s dat ITIL process flows en een utgebrede beschrjvng van de processtappen levert voor bjna alle processen. Dt vnden we net terug n het COBIT-raamwerk. Het moet gezegd dat de COBIT-processen n de later gepublceerde COBIT IT Control Practces wel meer n detal worden utgewerkt. Een ander voorbeeld s dat ITIL rchtljnen en voorbeelden geeft voor de bepalng van prorteten van ncdenten en change requests. COBIT beperkt zch tot het aangeven dat dt moet gebeuren. Het laatste verschlpunt zjn de crtcal success factors (CSF s). ITIL defneert een CSF als dat wat moet gebeuren om een proces, project, plan of ITdenst succesvol te laten verlopen. Het al dan net behalen van een CSF wordt gemeten met KPI s, wat meteen de lnk aangeeft tussen bede nstrumenten. CSF s vnden we n COBIT 4.1 enkel als begrp n de woordenljst terug. In de vorge verse van COBIT (verse 3) bestonden wel CSF s, maar n COBIT 4.1 zjn de CSF s geïntegreerd n nputs/outputs en actvty goals en worden ze net meer apart vermeld. Als we de vergeljkng omdraaen en begnnen bj COBIT 4.1 en zoeken naar een equvalent bj ITIL V3, krjgen we fguur 8. Bj deze vergeljkng zjn twee belangrjke opmerkngen te maken: het ontbreken van RACI-tabellen en maturtetsmodellen bj ITIL V3. COBIT 4.1 defneert n de management gudelnes voor elk proces een RACI-tabel. Dt vnden ITIL V3 Purpose/goal/objectve Scope Value to busness Polces/prncples/basc concepts Process actvtes, methods & technques Trggers, nputs, outputs & nterfaces Key performance ndcators/metrcs Informaton management Challenges, crtcal success factors & rsks we net terug bj ITIL V3. Maturtetsmodellen zjn eveneens net terug te vnden n ITIL V3. Enerzjds zjn stukken van het onderdeel Process actvtes, methods and technques terug te vnden n de beschrjvng van verschllende maturtetsnveaus van COBIT 4.1. Anderzjds ontbreekt een compleet maturtetsmodel per proces met een beschrjvng van de verschllende nveaus, dat we wel terugvnden bj COBIT 4.1. Ut de bovenstaande dscusse bljkt dudeljk dat ITIL verder gaat n het gedetalleerd utwerken van processen, onder andere aan de hand van flowcharts. Het s wel zo dat voor COBIT ondertussen COBIT IT Control Practces worden ontwkkeld, de dudeljk ook meer gedetalleerde COBIT 4.1 Process descrpton Process descrpton Process descrpton Management gudelnes Process descrpton Management gudelnes Management gudelnes Control objectves Maturty model Management gudelnes Management gudelnes Process descrpton Management gudelnes Management gudelnes Fguur 7. Mappng van ITIL V3 en COBIT 4.1 (ITGI) COBIT 4.1 Process descrpton Control objectves Management gudelnes Maturty model ITIL V3 Purpose/goal/objectve Scope Value to the busness Polces/prncples/basc concepts Informaton management Polces/prncples/basc concepts Process actvtes, methods & technques Informaton management Value to the busness Polces/prncples/basc concepts Process actvtes, methods & technques Trggers, nputs, outputs & nterfaces Key performance ndcators/metrcs Informaton management Challenges, crtcal success factors & rsks Process actvtes, methods & technques Fguur 8. Mappng COBIT 4.1 en ITIL V3 (ITGI) 19

8 bedrjfsprocessen Frank Stevens s partner bj BeAlgned en gastdocent aan de Unverstet Antwerpen Management School. E-mal: frank.stevens@ bealgned.be. procesnformate gaan aanleveren. Aan de andere kant s COBIT sterker n het meten van processen, bjvoorbeeld aan de hand van maturtetsmodellen en metreken op verschllende nveaus. Wm Van Grembergen s professor Informaton Systems Management aan de Unverstet Antwerpen en de Unverstet Antwerpen Management School. E-mal: wm.vangrembergen@ua.ac.be. Steven De Haes s programmacoördnator en onderzoeker Informaton Systems Management aan de Unverstet Antwerpen Management School en gastdocent aan de Unverstet Antwerpen. E-mal: steven.dehaes@ua.ac.be. Concluse De complementartet tussen ITIL en COBIT s n vergeljkng met de vorge verses toegenomen door de utbredng van het aantal processen bj ITIL V3. Deze utbredng heeft gezorgd voor een grotere afdekkng van de COBIT-processen n horzontale (meer processen) en vertcale rchtng (meer busnessgercht). De focus bljft bj ITIL echter op servcemanagement. Wat de depgang rond procesbeschrjvng en het aanreken van praktsche zaken de kunnen helpen bj de procesutvoerng betreft, gaat ITIL V3 verder dan COBIT 4 en focust ITIL V3 zch op het hoe en COBIT 4.1 meer op het wat. De endconcluse s dat bede raamwerken dudeljk naar elkaar toe zjn geëvolueerd en op de maner elkaar nog sterker aanvullen dan n voorgaande edtes.»de bede raamwerken zjn dudeljk naar elkaar toe geëvolueerd en vullen elkaar nog sterker aan dan n voorgaande edtes«revewer Carlos De Backer Lteratuur IT Governance Insttute (2007). COBIT 4.1, IT Governance Insttute (2007). COBIT Control Practces, IT Governance Insttute (2008). COBIT Mappng: Mappng of ITIL V3 Wth COBIT 4.1, tsmf-internatonal (2007). Foundatons of IT Servce Management Based on ITIL V3. Van Haren Publshng. OGC (2001). Best Practce for Servce Delvery. The Statonary Offce. OGC (2001). Best Practce for Servce Support. The Statonary Offce. OGC (2007). Contnual Servce Improvement. The Statonary Offce. OGC (2007). Servce Desgn. The Statonary Offce. OGC (2007). Servce Strategy. The Statonary Offce. OGC (2007). Servce Transton. The Statonary Offce. OGC (2007). Servce Operaton. The Statonary Offce. Lnk

ISO/IEC 38500 BiSL ASL

ISO/IEC 38500 BiSL ASL nformatevoorzenng Een vergeljkng ISO/IEC 38500 BSL ASL ISO/IEC 38500, BSL en ASL kunnen een grote rol spelen n het professonalseren van de nformatevoorzenng, eder model vanut hun egen doelstellng en kracht.

Nadere informatie

Applicatieportfoliomanagement

Applicatieportfoliomanagement governance Applcateportfolomanagement Governance zet applcatebeheer op scherp Nu applcates steeds nauwer verweven zjn met bedrjfsprocessen, s een gestructureerde aanpak van het applcatebeheer noodzakeljk,

Nadere informatie

officiële bijdrage aan het CMMI. Jan Jaap Cannegieter

officiële bijdrage aan het CMMI. Jan Jaap Cannegieter Nederlandse bjdrage aan offcële CMM CMMI-s De Nederlandse stchtng SPIder heeft s ontwkkeld voor het CMMI, verschllende routes door het CMMI voor het oplossen van bepaalde problemen of het halen van bepaalde

Nadere informatie

Zo krijg je wél grip op IT-investeringen

Zo krijg je wél grip op IT-investeringen T-servcemanagement Zo krjg je wél grp op T-nvesterngen ntegrate van applcate- en projectportfolomanagement Met één druk op de knop een overzcht genereren van alle T-projecten en bjbehorende applcates (of

Nadere informatie

In vier stappen naar een succesvolle informatievoorziening

In vier stappen naar een succesvolle informatievoorziening In ver stappen naar een succesvolle Meer toegevoegde waarde van IT voor de busness IT wordt dkwjls ervaren als net aanslutend op de wensen van de busness en net strategsch voor de organsate. Er gaat veel

Nadere informatie

Ontvlechting van ICT vereist nieuwe samenwerking

Ontvlechting van ICT vereist nieuwe samenwerking Behoefte aan Archtectuur Lfecycle Management Ontvlechtng van ICT verest neuwe samenwerkng Bnnen de ICT s sprake van verzulng van zowel de systemen als het voortbrengngsproces. Dt komt doordat de ICT n

Nadere informatie

Een levensloopregeling voor software

Een levensloopregeling voor software Een levensloopregelng voor Neuwe benaderng - en nformatebevelgng De gebruker van een nformatesysteem streeft naar contnuïtet. De ongestoorde werkng van s hervoor essenteel. Maar wat weet de gebruker van

Nadere informatie

effectief inzetten? Bert Dingemans

effectief inzetten? Bert Dingemans archtectuur Is meten weten? Kwaltateve en kwanttateve analyse n archtectuurmodellen Kwaltateve en kwanttateve analyses kunnen de denstverlenng van de enterprsearchtect verbeteren. Toch s de nzet van deze

Nadere informatie

One size fits not all

One size fits not all archtectuur One sze fts not all Methoden voor enterprsearchtectuur Welke maner van archtectuur bedrjven past het best bj een organsate? Een (onderzoeks)rchtng om meer grp te krjgen op bepalende factoren

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting (Dutch summary)

Nederlandse samenvatting (Dutch summary) Nederlandse samenvattng (Dutch summary) Gezondhedszorg s kostbaar en wordt steeds duurder onder nvloed van een toenemende en veranderende vraag naar zorg door een vergrjzende samenlevng, toenemende vraag

Nadere informatie

6. Behandeling van kinderen met spastische cerebrale parese gericht op verbetering van handvaardigheid

6. Behandeling van kinderen met spastische cerebrale parese gericht op verbetering van handvaardigheid 6. Behandelng van knderen met spastsche cerebrale parese gercht op verbeterng van handvaardghed 6.1.Wat s de meerwaarde van oefentherape bj de behandelng van knderen met spastsche CP op vaardghedsnveau

Nadere informatie

EH SmartView. Een slimme kijk op risico s en mogelijkheden. www.eulerhermes.nl. Monitoring van uw kredietverzekering. Euler Hermes Online Services

EH SmartView. Een slimme kijk op risico s en mogelijkheden. www.eulerhermes.nl. Monitoring van uw kredietverzekering. Euler Hermes Online Services EH SmartVew Euler Hermes Onlne Servces Een slmme kjk op rsco s en mogeljkheden Montorng van uw kredetverzekerng www.eulerhermes.nl EH SmartVew Montor uw rsco s en maak onmddelljk gebruk van neuwe kansen

Nadere informatie

De kloof: welke kennis heeft een opdrachtgever nodig?

De kloof: welke kennis heeft een opdrachtgever nodig? projectmanagement Goed opdrachtgeverschap De kloof: welke kenns heeft een opdrachtgever nodg? Een van de redenen waarom projecten net succesvol zjn s de kloof tussen opdrachtgever en opdrachtnemer. Om

Nadere informatie

De waarde van de CIO

De waarde van de CIO organsatestructuur De waarde Model voor de toegevoegde waarde In de afgelopen decenna s de rol van IT n de bedrjfsvoerng steeds groter geworden. Door het toenemende belang van IT neemt ook de nvloed en

Nadere informatie

EH SmartView. Een slimme kijk op risico s en opportuniteiten. www.eulerhermes.be. Monitoring van kredietverzekering. Euler Hermes Online Services

EH SmartView. Een slimme kijk op risico s en opportuniteiten. www.eulerhermes.be. Monitoring van kredietverzekering. Euler Hermes Online Services EH SmartVew Euler Hermes Onlne Servces Een slmme kjk op rsco s en opportunteten Montorng van kredetverzekerng www.eulerhermes.be De voordelen van EH SmartVew De juste nformate op het juste moment helder

Nadere informatie

De enterprisearchitect als coach

De enterprisearchitect als coach archtectuur De enterprsearchtect als coach Naar een vloeende samenwerkng tussen enterprseen projectarchtecten Grotere organsates kennen vaak een (te strkte) schedng tussen enterprse- en projectarchtecten.

Nadere informatie

zijn, kunnen we stellen dat de huidige analyses vooral toegespitst zijn op een ordergerichte situatie.

zijn, kunnen we stellen dat de huidige analyses vooral toegespitst zijn op een ordergerichte situatie. 1\1. H. CORBEY El'\ R. A JAT\SEJ'\ FLEXBLTET EN LOGSTEKE KOSTEN DE LOGSTEKE GELDSTROOMDAGt LOGSTEKE KOSTEN Voor het onderzoek 'Logsteke geldsrroomdagnose' zjn verschllendc utgangspunten geformuleerd. Ten

Nadere informatie

SERVICESFORTINET PRE PRE PRE SALES SALES

SERVICESFORTINET PRE PRE PRE SALES SALES SERVICE The tme you need SERVICESFORTINET Presales Support - Consultancy - Testapparatuur, Demo s en Plots - Wreless Ste Survey - Tranngen Installate Servce - Onderhoudscontracten - Telemarketng Al deze

Nadere informatie

Beheren onder architectuur

Beheren onder architectuur topc beheerarchtectuur Zonder besturng wordt IT noot een enabler Beheren onder archtectuur Bnnen veel bedrjven s men op drectenveau eager om strategsch te denken als het gaat om (neuwe) producten en densten

Nadere informatie

ARU. ;ijniv-ersitejt. e 3 ndhov (2007.050) TEM. niet uitleenbaar

ARU. ;ijniv-ersitejt. e 3 ndhov (2007.050) TEM. niet uitleenbaar ARU 27 TEM (27.5) ;jnv-erstejt e 3 ndhov F net utleenbaar Colofon Ttel Onderzoek naar Rollen en Rolcombnates bj lokale Rabobanken l onderttel Afstudeeropdracht Verse, datum 27 augustus 27 Samengesteld

Nadere informatie

Praktijkboek De knop om!

Praktijkboek De knop om! Praktjkboek De knop om! Maak uw organsate energebewust >> Duurzaam, Agrarsch, Innovatef en Internatonaal ondernemen De knop om! Maak uw organsate energebewust Voorwoord Bnnen bedrjven en nstellngen wordt

Nadere informatie

DE HAVO-LEERLING STUDIEVAARDIG

DE HAVO-LEERLING STUDIEVAARDIG DE HAVO-LEERLING STUDIEVAARDIG Handrekng voor scholen hoe zj op gestructureerde en structurele wjze de vaardgheden ut de Genereke studevaardghedenset voor doorstroom havo-hbo n hun currculum op kunnen

Nadere informatie

LUCIA MARTHAS. Institute for Performing Arts HBO MBO. Talent is only the starting point. Vooropleiding. Leerbedrijf.

LUCIA MARTHAS. Institute for Performing Arts HBO MBO. Talent is only the starting point. Vooropleiding. Leerbedrijf. LUCIA MARTHAS Insttute for Performng Arts Talent s only the startng pont - Irvng Berln - HBO MBO Vooropledng Leerbedrjf Onderwjsvse Voorwoord Het Luca Marthas Insttute for Performng Arts (LMIPA) s een

Nadere informatie

3.7.3 Welke meetinstrumenten zijn geschikt voor het vastleggen van motorische vaardigheden?

3.7.3 Welke meetinstrumenten zijn geschikt voor het vastleggen van motorische vaardigheden? 3. Dagnostek 3.7. Hoe meet je verbeterng of verslechterng n het dageljks functoneren met betrekkng tot de mobltet (ztten, staan, lopen, verplaatsen) bj CP? 3.7.3 Welke meetnstrumenten zjn geschkt voor

Nadere informatie

opleidingen Creditmanagement en activabeleid (13 dagen) ook modulair te volgen Risico-analyse (*) (1 dag)

opleidingen Creditmanagement en activabeleid (13 dagen) ook modulair te volgen Risico-analyse (*) (1 dag) Academy for Credt Management 2005 - bron van deskundghed opledngen OPLEIDINGSINSTITUUT ERKEND DOOR DE VLAAMSE OVERHEID EEN INITIATIEF VAN GRAYDON BELGIUM NV UITBREIDINGSTRAAT 84-B1 TE 2600 BERCHEM 18E

Nadere informatie

Process mining: leuk voor de liefhebber of noodzaak?

Process mining: leuk voor de liefhebber of noodzaak? process mnng Process mnng: leuk voor de lefhebber of noodzaak? Pledoo voor een breder draagvlak en toepassng n de audtpraktjk Process mnng toepassen n de audtpraktjk. Waarom zouden we dat wllen? En wat

Nadere informatie

opleidingen ERKEND OPLEIDINGSINSTITUUT VLAAMSE OVERHEID

opleidingen ERKEND OPLEIDINGSINSTITUUT VLAAMSE OVERHEID Academy for Credt Management 2003 - bron van deskundghed opledngen ERKEND OPLEIDINGSINSTITUUT VLAAMSE OVERHEID EEN INITIATIEF VAN GRAYDON BELGIUM NV UITBREIDINGSTRAAT 84 B1 TE 2600 BERCHEM 16DE JAARGANG

Nadere informatie

- 2 - Datum vergadenn Nota openbaar: ľľo 9. Verzoek toepassing regeling Rood voor Rood met gesloten beurs op de locatie Scharlebeltweg 1 te Nijverdal

- 2 - Datum vergadenn Nota openbaar: ľľo 9. Verzoek toepassing regeling Rood voor Rood met gesloten beurs op de locatie Scharlebeltweg 1 te Nijverdal - 2 - Nota Voor burgemeester en wethouders Nummer: 4INT05600 IIIIIIlllllllllIIIIIIIIIIIlllllllllllllllll Onderwerp: Datum vergadenn Nota openbaar: ľľo 9 Gemeente Hellendoorn DEC. 20W Verzoek toepassng

Nadere informatie

Onderzoek! Ontdek! Onderneem! WELKOM BIJ DE EUREKA!CUP WWW.EUREKACUP.NL. Eureka!Cup is een programma van Stichting Techniekpromotie

Onderzoek! Ontdek! Onderneem! WELKOM BIJ DE EUREKA!CUP WWW.EUREKACUP.NL. Eureka!Cup is een programma van Stichting Techniekpromotie GEVER WELKOM BIJ DE EUREKA!CUP E!C16-1 GEVER 7 Bètawerelden De opdrachten van het Eureka!Cup sezoen worden geplaatst bnnen een van de 7 bètawerelden: Voedng & Vtaltet Mobltet & Rumte Lfestyle & Desgn Scence

Nadere informatie

7. Behandeling van communicatie en mondmotoriek

7. Behandeling van communicatie en mondmotoriek 7. Behandelng van communcate en mondmotorek 7.2. Slkstoornssen 7.2.3 Wat s de meerwaarde van enterale voedng (va PEG-sonde) ten opzcht van orale voedng bj knderen met CP met slkstoornssen wat betreft voedngstoestand,

Nadere informatie

Gebiedsgericht Voorraadbeleid van Woningcorporaties. Een analyse van planningsbenaderingen in Vogelaarwijken. Arne van Overmeeren

Gebiedsgericht Voorraadbeleid van Woningcorporaties. Een analyse van planningsbenaderingen in Vogelaarwijken. Arne van Overmeeren 04 2014 Gebedsgercht Voorraadbeled van Wonngcorporates Een analyse van plannngsbenaderngen n Vogelaarwjken Arne van Overmeeren Gebedsgercht Voorraadbeled van Wonngcorporates Een analyse van plannngsbenaderngen

Nadere informatie

Deze factsheet ouderen en eenzaamheid is een gezamenlijke uitgave van GGD Midden-Nederland en Schakels, adviesbureau voor welzijn en zorg.

Deze factsheet ouderen en eenzaamheid is een gezamenlijke uitgave van GGD Midden-Nederland en Schakels, adviesbureau voor welzijn en zorg. Deze factsheet ouderen en eenzaamhed s een gezamenljke utgave van GGD Mdden-Nederland en Schakels, advesbureau voor welzjn en zorg. Inhoud Informateblad Wat s eenzaamhed? Wat veroorzaakt eenzaamhed? Overge

Nadere informatie

Mens en organisatie in de perfect storm van digitalisering

Mens en organisatie in de perfect storm van digitalisering Inzcht n de dgtale Mens en organsate n de perfect storm van dgtalserng Iedereen heeft te maken met de dgtalserng van onze maatschappj. Door de enorme groe van beschkbare nformate, aangewakkerd door technologe,

Nadere informatie

Digitale Atlas Europa en de Digitale Agenda

Digitale Atlas Europa en de Digitale Agenda Europa Bevorderng van vertrouwen n en deelname aan dgtale wereld Dgtale Atlas Europa en de Dgtale Agenda De Dgtale Atlas Europa, bestaand ut dertg natonale atlassen, heeft als doel een beeld te schetsen

Nadere informatie

organisatieverandering

organisatieverandering busness IT algnment De dynamek van organsateveranderng en de mpact op nformate management Een andere kjk op busness IT algnment Dverse nterne en externe factoren bepalen hoe nformate wordt ngezet om de

Nadere informatie

GEMEENTE HELLEN DOORN lichand.: 1 FEB 2013. A1 B Stuk itreťw.: Werkpr.. Kopie aan: Archief' ü 1 N reeks/vlvcrtr.:

GEMEENTE HELLEN DOORN lichand.: 1 FEB 2013. A1 B Stuk itreťw.: Werkpr.. Kopie aan: Archief' ü 1 N reeks/vlvcrtr.: 13INK00403 mn 11 Mnstere van Bnnenlandse Zaken en Konnkrjksrelates > Retouradres Postbus 200112500 EA Den Haag Burgemeesters Wethouders Gemeenteraadsleden Overhedsmedewerkers GEMEENTE HELLEN DOORN lchand.:

Nadere informatie

Bureau of lessenaar. Een onderzoek naar de meting van bureaucratie in onderwijsinstellingen. Definitief eindrapport

Bureau of lessenaar. Een onderzoek naar de meting van bureaucratie in onderwijsinstellingen. Definitief eindrapport Bureau of lessenaar Een onderzoek naar de metng van bureaucrate n onderwjsnstellngen Defntef endrapport Opdrachtgever: Mnstere van Onderwjs, Cultuur en Wetenschap ECORYS Arbed & Socaal Beled Jos Blank

Nadere informatie

Cloudproviders. in kaart gebracht. Wie biedt welke wolk QUADRANT COMMUNICATIONS. De Standaard. Page 1 / 7 SILICON GROUP 26135

Cloudproviders. in kaart gebracht. Wie biedt welke wolk QUADRANT COMMUNICATIONS. De Standaard. Page 1 / 7 SILICON GROUP 26135 Auxpress Page: 7 n Dgtale wolk Crculaton: 107603 631dd6 1768 We bedt welke wolk Cloudprovders n kaart gebracht Auxpress Chaussée de Wavre 1945 Waversesteenweg B 1160 Bruxelles/Brussel T +32(0)2 514 64

Nadere informatie

Reinier van der Kuij

Reinier van der Kuij 03 2014 Wonngcorporates en Vastgoedontwkkelng: Ft for Use? Rener van der Kuj Wonngcorporates en Vastgoedontwkkelng: Ft for Use? Rener van der Kuj Technsche Unverstet Delft, facultet Bouwkunde, afdelng

Nadere informatie

Hoe toekomstvast is de gemeentelijke midofficearchitectuur?

Hoe toekomstvast is de gemeentelijke midofficearchitectuur? archtectuur Het mdoffce concept van GEMMA Hoe toekomstvast s de gemeenteljke mdoffcearchtectuur? Bj het realseren van de elektronsche overhed spelen de gemeenten een voorhoederol. Rchtnggevend daarbj s

Nadere informatie

ALCOHOLKENNIS DOORGESPEELD

ALCOHOLKENNIS DOORGESPEELD Al cohol kenn s door gespeel d Eval uat eal cohol voor l cht ng doorpeer sopf est val s ALCOHOLKENNIS DOORGESPEELD Evaluate alcoholvoorlchtng door peers op festvals December 2005 INTRAVAL Gronngen-Rotterdam

Nadere informatie

kopers huurders controle Klantgestuurd en empowerment empowerment capacity keuze Te Woon effecten voorraadbeleid kopen verkoop inkomen klanten

kopers huurders controle Klantgestuurd en empowerment empowerment capacity keuze Te Woon effecten voorraadbeleid kopen verkoop inkomen klanten effecten Klantgestuurd voorraadbeled en empowerment Over Te Woon en andere ntateven van wonngcorporates verkoop klantgestuurd kopen kopers wonngcorporates nkomen ntateven schalen capacty Te Woon klanten

Nadere informatie

D-1029 DGG (INTERN) Betuweroute. Ministerie van Verkeer en Waterstaat

D-1029 DGG (INTERN) Betuweroute. Ministerie van Verkeer en Waterstaat D-029 DGG (NTERN) Betuweroute Mnstere van Verkeer en Waterstaat Organsateontwkkelng Betuweroute Ontwerp van de projectorgansate tjdens de utvoerngsfase f nhoudsopgave.. nledng 2. Ontwerpprncpes 3. Projectdrecte

Nadere informatie

Afhaling. Afhaling van gefrankeerde zendingen 1. Collect & Send 2. ATH (Afhaling ten Huize) 3. Transport (Afhaling per vrachtwagen)

Afhaling. Afhaling van gefrankeerde zendingen 1. Collect & Send 2. ATH (Afhaling ten Huize) 3. Transport (Afhaling per vrachtwagen) Afhalng Afhalng van gefrankeerde zendngen 1. Collect & Send. ATH (Afhalng ten Huze) 3. Transport (Afhalng per vrachtwagen) Afhalng van ongefrankeerde zendngen (Collect & Stamp) 1. Maxmaal volume en gewcht.

Nadere informatie

lus+ De klachtencommissie en de rol van de vertrouwenspersoon ongewenste omgangsvormen

lus+ De klachtencommissie en de rol van de vertrouwenspersoon ongewenste omgangsvormen De klachtencommsse en de rol van de vertrouwenspersoon ongewenste omgangsvormen Op het moment dat emand te maken krjgt met ongewenst gedrag zjn er verschllende mogeljkheden om dat ongewenst gedrag te stoppen.

Nadere informatie

MEERJAREN OPBRENGSTEN VO 2013 TOELICHTING

MEERJAREN OPBRENGSTEN VO 2013 TOELICHTING MEERJAREN OPBRENGSTEN VO 2013 TOELICHTING Utrecht, me 2013 INHOUD 1 Algemeen 5 2 Het opbrengstenoordeel 7 3 Rendement onderbouw 8 4 Van 3e leerjaar naar dploma (rendement bovenbouw) 11 5 Gemddeld CE-cjfer

Nadere informatie

Bronnen & Methoden bij Marktscan medischspecialistische zorg 2015

Bronnen & Methoden bij Marktscan medischspecialistische zorg 2015 Bronnen & Methoden bj Marktscan medschspecalstsche zorg 2015 Hoofdstuk 2: Wachttjden voor medsch specalstsche zorg Ontwkkelng van wachttjden Voor de wachttjdanalyses s gebruk gemaakt van gegevens afkomstg

Nadere informatie

Forse besparing op telefonie

Forse besparing op telefonie KleurRjk dgtale neuwsbref voor medewerkers van Koraal Groep - februar 2015 Verder n deze neuwsbref: The Thunderbes maken razendsnel naam op nternet Forse besparng op telefone RvB en RvT bezoeken Berkenhofcollege

Nadere informatie

~~i~il' 1025 VS Amsterdam. Geacht bestuur,

~~i~il' 1025 VS Amsterdam. Geacht bestuur, / - Mr. W. Nass Vrjstraat 2a Postbus 420 5600 AK Endhoven Tel 040-2445701 Fax 040-2456438 Advocatenkantoor Mr. W. Nass Het bestuur van de BOA. e-mal Neuwe Purrnerweg 12 na~kanooma.n 1025 VS Amsterdam nternet

Nadere informatie

Proostwetering 24L 3543 AE Utrecht Phone +31 (0)30-241.60.30 Fax +31 (0)30-241.60.43 info@realxs.nl. Brochure NL versie.indd 1 24-11-2011 9:38:42

Proostwetering 24L 3543 AE Utrecht Phone +31 (0)30-241.60.30 Fax +31 (0)30-241.60.43 info@realxs.nl. Brochure NL versie.indd 1 24-11-2011 9:38:42 Proostweterng 24L 3543 AE Utrecht Phone +31 (0)30-241.60.30 Fax +31 (0)30-241.60.43 nfo@realxs.nl Brochure NL verse.ndd 1 24-11-2011 9:38:42 Inhoud Pagna 1. Inledng 3 2. Organsate & Tjdbalk 4 3. realxs

Nadere informatie

Beperkt? Niet in de mode!

Beperkt? Niet in de mode! dgtale neuwsbref voor medewerkers van Koraal Groep - 2015 - Nr. 3 Verder n deze neuwsbref: De projecten van RICHTPUNT 2015 Beperkt? Net n de mode! Vrenden van De Hondsberg ontvangen groot bedrag En nog

Nadere informatie

Make or Buy? Een beslissing gebaseerd op de transactiekostentheorie. Martin Helmhout http://www.acis.nl martin@acis.nl

Make or Buy? Een beslissing gebaseerd op de transactiekostentheorie. Martin Helmhout http://www.acis.nl martin@acis.nl Make or Buy? Een beslssng gebaseerd op de transactekostentheore. Martn Helmhout http://www.acs.nl martn@acs.nl Rksunverstet Gronngen Make or Buy? Een beslssng gebaseerd op de transactekostentheore. Afstudeerscrpte

Nadere informatie

Pagina 0 van 37 VADEMECUM ZORG OP ONZE SCHOOL. 09/374 05 00 schoolsint-maria-aalter@taborscholen.be www.taborscholen.be

Pagina 0 van 37 VADEMECUM ZORG OP ONZE SCHOOL. 09/374 05 00 schoolsint-maria-aalter@taborscholen.be www.taborscholen.be Pagna 0 van 37 VADEMECUM ZORG OP ONZE SCHOOL Taborschool Snt-Mara-Aalter-Brug 09/374 05 00 schoolsnt-mara-aalter@taborscholen.be www.taborscholen.be Pagna 1 van 37 NIVEAU 1. ALGEMENE ZORG... 2 1.1. KENMERKEN

Nadere informatie

CP-richtlijn: Uitwerking van aanbeveling 4.2

CP-richtlijn: Uitwerking van aanbeveling 4.2 CP-rchtljn: Sperkrachttranng bj CP Aanbevelng 4.2.: Wat s het effect van krachttranng op ROM, spertonus en kracht? Jul 2012 Project Knowledgebrokers: Werkgroepleden: Corna Lujten (Revant Revaldatecentrum)

Nadere informatie

Hoe de computer een glimlach kan waarnemen

Hoe de computer een glimlach kan waarnemen user nterface Facal Acton Codng System Hoe de computer een glmlach kan waarnemen De ontwkkelng van een geautomatseerd systeem dat menseljke gezchtsutdrukkngen kan herkennen en nterpreteren s een grote

Nadere informatie

Feestelijke opening nieuwe woningen bij Op de Bies

Feestelijke opening nieuwe woningen bij Op de Bies KleurRjk dgtaal magazne voor medewerkers van Koraal Groep - 2015 - Nr. 6 Verder n dt magazne: Neuwe aanpak leerwerkbedrjven Feesteljke openng neuwe wonngen bj Op de Bes RICHTPUNT 2015: een neuwe kjk op

Nadere informatie

Nota van B&W. onderwerp Uitrol gemeentelijk hondenbeleid in overig deel Nieuw-Vennep. Portefeuilehouder S. Bak, drs. Th.L.N.

Nota van B&W. onderwerp Uitrol gemeentelijk hondenbeleid in overig deel Nieuw-Vennep. Portefeuilehouder S. Bak, drs. Th.L.N. gemeente Haarlemmermeer Nota van B&W onderwerp Utrol gemeenteljk hondenbeled n overg deel Neuw-Vennep Portefeulehouder S. Bak, drs. Th.L.N. Weterngs ollegevergaderng 5 november 20 3 nlchtngen A. Monster

Nadere informatie

Breman, Spaans & Harnas

Breman, Spaans & Harnas Z3-b34 Breman, Spaans & Harnas m a n a g e m e n t c o n s u l t a n t s BRANSTORMSESSE OVER KOSTEN EN EFFECTEN VAN VERVOERMANAGEMENT «SU NHOUDSOPGAVE. Voorwoord pag. 2. Clusterng van vervoermaatregelen

Nadere informatie

Installatiehandleiding

Installatiehandleiding In deze handledng leest u hoe u de Ggaset PCI Card 54 op uw PC aanslut en een verbndng met een access pont tot stand brengt. Gedetalleerde nformate vndt u n de gebruksaanwjzng n elektronsche vorm op de

Nadere informatie

Onderhoud en beheer van infrastructuur voor goederenvervoer

Onderhoud en beheer van infrastructuur voor goederenvervoer CE Oplossngen voor mleu, econome en en technologe Oude Oude Delft Delft 180 180 2611 HH Delft tel: tel: 015 0152 2150 150 150 fax: 015 2 150 151 fax: 015 2 150 151 e-mal: ce@ce.nl webste: e-mal: ce@ce.nl

Nadere informatie

Is de app een onmisbaar onderdeel van de les of het leerproces? nee. Is de leerling/student 16 jaar of ouder?

Is de app een onmisbaar onderdeel van de les of het leerproces? nee. Is de leerling/student 16 jaar of ouder? Beslsboom onderwjsapps Deze beslsboom helpt je bj het maken van de afwegng of (en onder welke voorwaarden) je een onderwjsapp kunt gebruken bnnen jouw les. START HIER het onderzoek naar je app Is de app

Nadere informatie

Kostenefficiënte woningbouw met eigen identiteit

Kostenefficiënte woningbouw met eigen identiteit #2 2015 9 wonngen Ons Huuske te Apeldoorn Kosteneffcënte wonngbouw met egen denttet In gesprek met Pm Ketelaars, conceptmanager en grondlegger van het Hejmans Woon Concept Hoe ondersched je jezelf n de

Nadere informatie

Quality Cube 2013 05-03- 15. 1.Doel

Quality Cube 2013 05-03- 15. 1.Doel 05-0- 5 Qualty Cube 0 Overzcht Bun:nx Tranng & Consultancy W www.bun:nx.org T 060798066 E btc@bun:nx.org.doel u Onderzoek van kwaltetservarngen met betrekkng tot de gegeven zorg en ondersteunng (ervarngen

Nadere informatie

Integere programmering voor cyclische personeelsplanning

Integere programmering voor cyclische personeelsplanning UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR 2011 2012 Integere programmerng voor cyclsche personeelsplannng Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van Master of Scence

Nadere informatie

EVENT OVERDRACHT IN LAND- EN TUINBOUW

EVENT OVERDRACHT IN LAND- EN TUINBOUW 14 MAART 2014 KONING BOUDEWIJNSTADION EVENT OVERDRACHT IN LAND- EN TUINBOUW Infostands Indvdueel adves Workshops GRATIS EVENT overdrachtsplan fnancerng coachng talentenjacht emotes overdracht orënteren

Nadere informatie

Biesbosch verdient het!

Biesbosch verdient het! Besbosch verdent het! Ontwkkelscenaro s - Endadves - Utgevoerd n opdracht van: Parkschap De Besbosch Opgesteld door: Buck Consultants Internatonal Njmegen, 14 oktober 2013 Voorwoord Snds medo jul 2013

Nadere informatie

flits+ Geen idee Ongeveer de helft? Wanneer is de vraag... Uh..? Ik weet het! bpfhibin.nl Ik verkoop mijn huis Wie dan leeft... Zien we dan wel weer

flits+ Geen idee Ongeveer de helft? Wanneer is de vraag... Uh..? Ik weet het! bpfhibin.nl Ik verkoop mijn huis Wie dan leeft... Zien we dan wel weer pensoen Hoeveel pensoen denk je dat je krjgt? Wat ontvang je egenljk als je met pensoen gaat? 5 prangende vragen aan drecteur Rob Braaksma Verantwoordngsorgaan De regelng n nfographc Feten, cjfers en wetenswaardgheden

Nadere informatie

DE SPORTCLUB: NIET ALLEEN VOOR MAAR OOK VAN DE JEUGD

DE SPORTCLUB: NIET ALLEEN VOOR MAAR OOK VAN DE JEUGD DE SPORTCLUB: NIET ALLEEN VOOR MAAR OOK VAN DE JEUGD Mogeljkheden en tps om de jeugd actever bj de sportclub te betrekken INHOUD 1. Het wat en waarom van jeugdpartcpate n de sportverengng Jeugdpartcpate:

Nadere informatie

Toepassing: Codes. Hoofdstuk 3

Toepassing: Codes. Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 3 Toepassng: Codes Als toepassng van vectorrumten over endge lchamen kjken we naar foutenverbeterende codes. We benutten slechts elementare kenns van vectorrumten, en van de volgende functe.

Nadere informatie

Beroepsregistratie en vooraanmelden voor beroepsregistratie. in de jeugdhulp en jeugdbescherming

Beroepsregistratie en vooraanmelden voor beroepsregistratie. in de jeugdhulp en jeugdbescherming Beroepsregstrate en vooraanmelden voor beroepsregstrate n de jeugdhulp en jeugdbeschermng Inhoudsopgave Werk jj n de jeugdhulp of jeugdbeschermng? Bjvoorbeeld n de ggz? Ben je socaal werker? Of begeled

Nadere informatie

Uitgebreide aandacht warmtapwatersystemen. Door afnemende warmtevraag voor ruimteverwarming, neemt het belang van het

Uitgebreide aandacht warmtapwatersystemen. Door afnemende warmtevraag voor ruimteverwarming, neemt het belang van het NEN 5128: overzcht van rendementen Utgebrede aandacht warmtapwatersystemen Door afnemende warmtevraag voor rumteverwarmng, neemt het belang van het opwekkngsrendement voor warmtapwater toe. In de norm

Nadere informatie

10 zijn ingesloten binnen, het gesloten koelsysteem. Indien evenwel

10 zijn ingesloten binnen, het gesloten koelsysteem. Indien evenwel OCTROOIRAAD / NEDERLAND Ter nzage gelegde Octrooaanvrage Nr. 7 3 1 3 1 8 1 Int. CL, G 21 f 9/00. Indeflngsdatum: 25 septmeber 1973» Datum van ternzageleggng: aprl 1974. 15 uur 45 mn» De herna volgende

Nadere informatie

Jaarverslag 2014 i <

Jaarverslag 2014 i < Jaarverslag 2014 Verbouwng en verneuwng De ambte van het CBR s zch verder te ontwkkelen tot een professonele publeke denstverlener. Daarom stond ook 2014 n het teken van verbouwng en verneuwng, zowel letterljk

Nadere informatie

Gedegen innovatief 2014

Gedegen innovatief 2014 Organsate Scholen Ontwkkelngen Gedegen nnovatef 2014 Professonalserng Cjfers / Kengetallen Jaarrekenng Inhoudsopgave Navgate Voorwoord Hoofdstuk 1 Organsate 1.1. We s MosaLra? 1.2. Raad van Toezcht 1.3.

Nadere informatie

Heerhugowaard Stad van kansen

Heerhugowaard Stad van kansen Heerhugowaard Stad van kansen Bestuursdenst I adves aan Burgemeester en Wethouders Reg.nr: BW 13-0415 Sector/afd.: SO/OV Portefeullehouder: S. Bnnendjk Casenr.: Cbb130383 Steller/tst.: E. Brujns Agenda:

Nadere informatie

Wmo inzicht. Scharnieren in de regio: Zuid Oost Brabant. december 2014 nummer 15. ⓮ Cliënt in. In dit e-zine: ⓬ Over de grenzen.

Wmo inzicht. Scharnieren in de regio: Zuid Oost Brabant. december 2014 nummer 15. ⓮ Cliënt in. In dit e-zine: ⓬ Over de grenzen. Wmo nzcht Gehandcaptenzorg Neuwe Stjl december 2014 nummer 15 ❸ Scharneren n de rego: Zud Oost Brabant In dt e-zne: Rdderkerk over de grenzen heen ❺ Aan de keukentafel met: Marga de Goej, wethouder gemeente

Nadere informatie

OPVOLGINGSONDERZOEK INZAKE DE AANBEVELINGEN DIE IN 2014 DOOR HET VAST COMITÉ P WERDEN GEFORMULEERD INZAKE DE EENHEDEN VAN GESPECIALISEERDE

OPVOLGINGSONDERZOEK INZAKE DE AANBEVELINGEN DIE IN 2014 DOOR HET VAST COMITÉ P WERDEN GEFORMULEERD INZAKE DE EENHEDEN VAN GESPECIALISEERDE OPVOLGINGSONDERZOEK INZAKE DE AANBEVELINGEN DIE IN 2014 DOOR HET VAST COMITÉ P WERDEN GEFORMULEERD INZAKE DE EENHEDEN VAN GESPECIALISEERDE INTERVENTIE VAN DE GEÏNTEGREERDE POLITIE Toezchtsonderzoek nr.

Nadere informatie

Privaat-gestuurde Gebiedsontwikkeling

Privaat-gestuurde Gebiedsontwikkeling Prvaat-gestuurde Gebedsontwkkelng Sturng, Samenwerkng & Effecten n Nederland en Engeland Dr. r. E.W.T.M. Heurkens Prvaat-gestuurde Gebedsontwkkelng Sturng, Samenwerkng & Effecten n Nederland en Engeland

Nadere informatie

AUDIT FACILITY MANAGEMENT

AUDIT FACILITY MANAGEMENT Mnstere van Verkeer en Waterstaat. Rjkswaterstaat, stafdenst Audt RWS AUDT FACLTY MANAGEMENT drs. P. Kool drs..e. Leene Stafdenst Audt RWS 's-gravenhage, jun 999 waterstaat nent&te! /Fex. 070-3513003 Audt

Nadere informatie

I I i I I I 1 I I 1 I I I I f i

I I i I I I 1 I I 1 I I I I f i f 2.3 Kwaltetsdag Rjkswaterstaat 998 "Goed utbesteden, Nu en Na 2000" 95 (2) woensdag, 2 december 999 RA Congrescentrum, Amsterdam D 0 C (bblotheek en documentate) ~s?- Denst Weg- en Waterbouwkunde ^3b^

Nadere informatie

Operational excellence vereist excellente procesondersteuning

Operational excellence vereist excellente procesondersteuning bedrjfsvoerng Operatonal excellence verest excellente procesondersteunng Esen aan bedrjfsvoerngssystemen worden steeds hoger Organsates moeten tegenwoordg hun processen goed geregeld hebben. Om deze operatonal

Nadere informatie

Het Nederlands Persmuseuml

Het Nederlands Persmuseuml [HET ARCHIEF] Het Nederlands Persmuseuml HELLEKE VAN DEN BRABER lr In museale krngen bestaat vrj grote overeenstemmng over de crtera waaraan een echt museum moet voldoen. Een eerste vereste s uteraard

Nadere informatie

Privaat-gestuurde Gebiedsontwikkeling

Privaat-gestuurde Gebiedsontwikkeling Prvaat-gestuurde Gebedsontwkkelng Sturng, Samenwerkng & Effecten n Nederland en Engeland Dr. r. E.W.T.M. Heurkens Prvaat-gestuurde Gebedsontwkkelng Sturng, Samenwerkng & Effecten n Nederland en Engeland

Nadere informatie

i i Datzelfde aggregaat in een vorig jaar 0 stellen we voor door

i i Datzelfde aggregaat in een vorig jaar 0 stellen we voor door Bjlage 20A Groefactoren en ndces In deze bjlage gaan we deer n o enkele veelgebrukte rjs- en hoeveelhedsndces We belchten ook de kookrachtsartetswsselkoers, de toelaat om aggregaten tussen landen te vergeljken

Nadere informatie

' 7 MEi Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

' 7 MEi Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties I..n I hj Retouradres Postbus 20011 2511 AE Den Haag Mnstere van Economsche Zaken en Klmaat T.a.v. De mnster, de heer r. Erc Webes MBA Postbus 20401

Nadere informatie

WELZIJNSCAMPUS DR. CONSTANT JANSSEN

WELZIJNSCAMPUS DR. CONSTANT JANSSEN Welzjnsonthaal 1 INHOUD Voorwoord Concept: een warm en toegankeljk onthaal voor elke burger Een flexbel en functoneel ontwerp Tjdsljn Aanspreekpunt p3 p4 p6 p10 p11 2 VOORWOORD Beste Bedankt voor uw nteresse

Nadere informatie

is gelijk aan de open-klemmen spanning van het netwerk. De impedantie Z th

is gelijk aan de open-klemmen spanning van het netwerk. De impedantie Z th 3 Ladngseffecten treden ten eerste op wanneer een gegeven element ut het systeem de karakterstek van een vorg element beïnvloedt of wjzgt. Op haar beurt kunnen de egenschappen van dt element gewjzgd worden

Nadere informatie

Verslag Regeltechniek 2

Verslag Regeltechniek 2 Verslag Regeltechnek 2 Door: Arjan Koen en Bert Schultz Studenten Werktugbouw deeltjd Cohort 2004 Inhoudsogave Inledng blz. 3 2 Oen lus eerste-orde systeem blz. 4 3 Gesloten lus P-geregeld eerste orde

Nadere informatie

Vaker een trein, da s pas fijn!?

Vaker een trein, da s pas fijn!? Vaker een tren, da s pas fjn!? Hoogfrequent spoorvervoer beschouwd vanut de rezger Janneke Tax DHV janneke.tax@dhv.nl Elske Olthof 4Infra elske.olthof@4infra.nl Bjdrage aan het Colloquum Vervoersplanologsch

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der StatenGeneraal 2 Vergaderjaar 986987 07 Husvestng der Kamer Nr. 66 Herdruk BRIEF VAN DE BOUWBEGELEIDINGSCOMMISSIE Aan de Voorztter van de Tweede Kamer der StatenGeneraal 'sgravenhage,

Nadere informatie

31 januari 2014 P5 REM afstuderen AR3R030. Samen of alleen? Lisa Bruijntjes Ziekenhuisvastgoed

31 januari 2014 P5 REM afstuderen AR3R030. Samen of alleen? Lisa Bruijntjes Ziekenhuisvastgoed Samen of alleen? 31 januar 2014 P5 REM afstuderen AR3R030 Lsa Brujntjes 1302531 Zekenhusvastgoed Inhoudsopgave 31 januar 2014 Introducte onderzoek Bevndngen ut de lteratuur en praktjk Het beslutvormngsmodel

Nadere informatie

InfoTerminal Touch Gebruiksaanwijzing

InfoTerminal Touch Gebruiksaanwijzing Gebruksaanwjzng Art. nr.: 2071 xx 1. Velghedsnstructes Inbouw en montage van elektrsche apparaten mogen utslutend gescheden door een landeljk erkend nstallatebedrjf. Daarbj de geldende ongevallen preventevoorschrften

Nadere informatie

Toelichting advies gemeenteraad bij aanvraag aanwijzing als lokale publieke media-instelling

Toelichting advies gemeenteraad bij aanvraag aanwijzing als lokale publieke media-instelling B000012403 25 ĩ O Toelchtng adves gemeenteraad bj aanvraag aanwjzng als lokale publeke meda-nstellng Ì...Ï 1. Algemeen De wetgever heeft gekozen voor een s ys teem waarbj per gemeente, voor de termjn van

Nadere informatie

KLANTPRESTATIES IKEA LEVERT BESTE DUTCH CUSTOMER PERFORMANCE INDEX 2011 44 / FEBRUARI/TIJDSCHRIFT VOOR MARKETING / ONDERZOEK

KLANTPRESTATIES IKEA LEVERT BESTE DUTCH CUSTOMER PERFORMANCE INDEX 2011 44 / FEBRUARI/TIJDSCHRIFT VOOR MARKETING / ONDERZOEK 44 / FEBRUAR/TJDSCHRFT VOOR MARKETNG / ONDERZOEK DUTCH CUSTOMER PERFORMANCE NDEX 2011 KEA LEVERT BESTE KLANTPRESTATES Tekst Mamx S. Bügel, Peter C.Verhool, Tryntsje Hovng- Wesselus, Thorsten Wesel, Jelle

Nadere informatie

anwb.nl/watersport, de site voor watersporters

anwb.nl/watersport, de site voor watersporters Het s net zo gebrukeljk om voor klene jachten een sleepproef te laten utvoeren. Zo'n proef s duur en daardoor vaak net rendabel. Toch loont een sleepproef de moete. Aan de hand ervan kunnen bj voorbeeld

Nadere informatie

1 Rekenen met complexe getallen

1 Rekenen met complexe getallen Rekenen met complexe getallen In dt hoofdstuk leer je rekenen met complexe getallen. Ze vormen een getallensysteem dat een utbredng s van het bekende systeem van de reële getallen. Je leert ook hoe je

Nadere informatie

5. SAMENVATTING EN CONCLUSIES

5. SAMENVATTING EN CONCLUSIES Co eeshopsnaar deper er e Eval uat ever pl aat s ng t weeco eeshops nvenl o. 5. SAMENVATTING EN CONCLUSIES In dt hoodstuk worden aan de hand van de onderzoeksvragen de concluses besproken. Allereerst wordt

Nadere informatie

Dit is de digitale schoolgids van. IKC Het Sterrenbos

Dit is de digitale schoolgids van. IKC Het Sterrenbos 2015 2016 Dt s de dgtale schoolgds van IKC Het Sterrenbos IKC het Sterrenbos IKC-gds schooljaar 2015-2016 IKC het Sterrenbos; Onderwjs Knderopvang 2 4 jargen Buten Schoolse Opvang schoolvakantes adressen

Nadere informatie

Statica in een notendop

Statica in een notendop Statca n een notendop Systematsche Probleem Analyse (SPA) 1. Gegevens: Lees de vraag goed door. Maak een schematsche tekenng van het probleem. 2. Gevraagd: Schrjf puntsgewjs alle dngen op waar naar gevraagd

Nadere informatie

Dit is de digitale schoolgids van R.K. basisschool St. Jacobusschool 2014-2015

Dit is de digitale schoolgids van R.K. basisschool St. Jacobusschool 2014-2015 Dt s de dgtale schoolgds van R.K. bassschool St. Jacobusschool 2014-2015 s t n p 5 v f 1 z k c o g 2 8 x u e d b r z l y g 6 4 m q h t 7 9 St. Jacobusschool schoolgds 2014-2015 3 schoolvakantes adressen

Nadere informatie