Estimatie op basis van gekende signalen in ruis

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Estimatie op basis van gekende signalen in ruis"

Transcriptie

1 tiatie op bai van geende ignalen in ui We bepeen on tot het geval van tationaie witte Gauiaane ui. Wannee de ui geleud i, an het ontvangen ignaal aangelegd woden aan een witaend filte, waana de theoie voo witte Gauiaane ui toegepat wodt. Obevatie (t (t; + w(t, waabij X een te chatten vectopaaete vootelt. en coplee vectopaaete et M coponenten wodt bechouwd al een eële vectopaaete et M coponenten, betaande uit de eële en iaginaie delen van de ooponelije paaete. tiatieegel ML etiatie : ˆ ag a p( ag a X MP etiatie : ˆ ag a p( p( ag a ( + X X waabij p( de a pioi ditibutie van de paaete vootelt, en de anfunctie p( (op een van onafhanelije facto na gegeven i doo p( ep (t (t; dt. n de liteatuu wodt ondecheid geaat tuen een deteinitiche en een tochatiche paaete : in het eete geval wodt de anfunctie o genoteed al p(;, in het tweede geval al p(. n deze cuu gebuien we in beide gevallen de notatie p(. Pefoantie : Cae-Rao (CR genzen a chte chatting Wannee de chatting van een paaete 'echt' i (.a.w. [ˆ] voo alle X, dan geldt de volgende ongelijheid.b.t. de coelatieati van de chattingfout ˆ : X [ ] (dit beteent dat [ ] een poitief eidefiniete ati i waabij de vewachtingwaade [.] beteing heeft op de conditionele ditibutie p( (en niet op de (eventuele a pioi ditibutie van, en du een uitiddeling ove de ui beteent. Hiebij telt de ihe-infoatieati voo. Het eleent,n van deze ati i gegeven doo :,n n n (t; (t; Re dt n Me op dat in het algeeen nog afhangt van de te chatten paaete.

2 tel ( a, b, zodat de atice en - unnen opgedeeld woden in bloen : aa ab ( aa ( ab en ba. Me op dat in het algeeen ( - aa en ( - bb bb ( ba ( bb vechillend zijn van ( aa - en ( bb -. Definiëen we de chattingfouten a ˆ a a en b ˆ b b, dan volgt uit de CR gen dat [ a a ] ( aa en [ b b ] ( bb. Paen we deze edeneing toe op de coponent van de te chatten vecto, dan beoen [(ˆ we ] (,. Bechouwen we het geval waabij b a pioi geend i, en du enel a gechat wodt, dan leidt de CR gen voo dit geval tot [ a a ] ( aa. Wannee b geend i, i de CR gen.b.t. het chatten van a i nooit hoge dan wannee b aen et a gechat wodt : ( aa ( aa. Beide CR genzen zijn aan elaa gelij wannee blodiagonaal i,.aw. al ab ; in dit geval zegt en dat de paaete a en b 'ontoppeld' zijn : de gezaenlije chatting van a en b leidt dan tot dezelfde CR genzen.b.t. a en b al in de ituatie waabij één van deze paaete gechat wodt tewijl de andee geend i. Wannee [ ], wodt de echte chatting ˆ 'efficiënt' genoed. en onechte chatting an leiden tot een foutcoelatieati die lage i dan de CR gen. Wannee (t; lineai i in, i de ML chatting echt en efficiënt. n de oveige gevallen i de weelije pefoantie van de ML chatting oeilij analytich te beeenen, en i en aangewezen op benadeingen of iulatie; wannee / onbepet toeneet ( i de enegie van (t;, wodt de ML chatting echt en efficiënt. b Geende a pioi ditibutie Heeft de te chatten vectopaaete een geende a pioi ditibutie p(, dan geldt, voo ele chatting ˆ,, [ ] tot, waabij ˆ de chattingfout vootelt Hiebij duidt, [.] op een uitiddeling ove de gezaenlije ditibutie p(, p(p(. De ati tot i gegeven doo D + P, waabij ( D,n, Re (t; (t; dt n n, n en ( P,n n n

3 3 en [.] laat op uitiddeling ove de a pioi ditibutie p(. Me op dat D [], waabij de ihe infoatieati vootelt. Wannee (t; lineai i in en p( i Gauiaan, dan geldt, [(ˆ MP (ˆ MP ] tot. n de oveige gevallen i de weelije pefoantie van de MP chatting oeilij analytich te beeenen, en i en aangewezen op benadeingen of iulatie; wannee / onbepet toeneet ( i de enegie van (t;, nadet [(ˆ (ˆ ] tot., MP MP tot Oo hie unnen we de te chatten paaetevecto oppliten in twee vectoen a en b, en een CR gen.b.t. de chattingfouten a en b afleiden. oegepat op de coponent van leidt dit tot, [(ˆ ] ( tot. Wannee, tot blodiagonaal i, zijn de coepondeende paaete ontoppeld : de gezaenlije chatting van a en b leidt dan tot dezelfde CR genzen.b.t. a en b al in de ituatie waabij één van deze paaete gechat wodt tewijl de andee geend i. Opeing Bechouw het geval waabij een calaie tochatiche paaete oet gechat woden. Wannee we on bepeen tot de lae van echte chatte (.a.w. [ˆ ] voo X, dan geldt [(ˆ ] / (, zodat,[(ˆ ] [/ (]. De CR gen.b.t. alle ogelije chatte i,[(ˆ ] /( [] + P. De gen voo echte chatte i niet lage dan de CR gen, odat + [(] [(] P ( De eete ongelijheid volgt uit P, de tweede i het gevolg van het conve aate van de functie /u (voo u>. De CR gen en de gen voo echte chatte vallen aen wannee P (.a.w. wannee de a pioi ditibutie p( unifo i en ( niet afhangt van. Dit eultaat an vealgeeend woden tot een vectopaaete. Wannee we een chatting ˆ bechouwen die dicht bij i gelegen, unnen we de volgende afgeboen ayloeeontwieling van de anfunctie bechouwen : ˆ + + een we van beide leden het geiddelde.b.t. p(, dan beoen we [ ˆ] [ ] waabij we hebben gebui geaat van p( d p( d Het geiddelde van de anfunctie wodt du aiaal voo, en de 'chepte' van dit aiu wodt bepaald doo de ihe infoatieati. De anfunctie zelf wodt aiaal wannee

4 4 Hiebij hebben we de tweede afgeleide van de anfunctie benaded doo zijn vewachtingwaade -. De eulteende foutcoelatieati i gegeven doo ] [ waabij we geteund hebben op Hieuit beluiten we dat de foutcoelatieati.b.t. de ML chatting bij benadeing gelij i aan de Cae-Rao gen, op voowaade dat de vehouding van de enegie van (t; tot goot genoeg i, zodat de anfunctie an benaded woden doo een paabool, en de tweede afgeleiden van de anfunctie unnen benaded woden doo hun vewachtingwaade. en gelijaadige edeneing an toegepat woden op ˆ, p( ln. De vewachtingwaade van ˆ, p( ln.b.t. p(, wodt aiaal voo, en de 'chepte' van dit aiu wodt bepaald doo de ati tot. Wannee de vehouding van de enegie van (t; tot goot wodt, nadet de foutcoelatieati van de MP chatting tot tot.

5 5 plitudechatting Obevatie : (t (t + w(t, waabij +j een coplee aplitude (chaling plu otatie vootelt. We bechouwen zowel ML-chatting al MP-chatting van ; in dit laatte geval neen we aan dat en tatitich onafhanelije Gauiaane toevalgootheden zijn et geiddelde nul en vaiantie σ. tiatieegel ( z] Re[ σ waabij dt (t (t z en +. ML-chatting : ( z j + z  ML MP-chatting ( z ( j σ MP z  σ + Bij afwezigheid van ui ((t (t beoen we   MP ML Pefoantie O de Cae-Rao gen te beeenen aen we gebui van j(t (t; (t (t; σ σ ML-chatting : aan de Cae-Rao gen i voldaan et gelijheid (t (tdt [Â] ; ; waabij  en  de chattingfouten vootellen. Bij gegeven en zijn de chattingfouten Gauiaan, geiddeld nul en ongecoeleed, en hebben dezelfde vaiantie. Me op dat en ontoppeld zijn. MP-chatting : aan de Cae-Rao gen i voldaan et gelijheid σ + ; σ +,

6 6 De chattingfouten zijn Gauiaan, geiddeld (ove ui en gelij aan nul en ongecoeleed, en hebben dezelfde vaiantie. Me op dat en ontoppeld zijn. Wannee /(σ <<, zijn de ML en MP chattingen nagenoeg identie, en leiden ze tot nagenoeg dezelfde pefoantie. Bij de MP chatting unnen we de conditionele vewachtingwaade (bij gegeven van de chatting en van de wadatiche chattingfout beeenen. Dit geeft : + [Â MP ] + ; σ σ σ + σ Me op dat de MP-chatting echt i, en dat de conditionele geiddelde wadatiche chattingfout afhangt van /σ : afhanelij van de waade van /σ an de conditionele geiddelde wadatiche chattingfout bij MP-chatting gote of leine zijn dan bij de ML-chatting. Uitiddeling ove van deze conditionele geiddelde wadatiche chattingfout levet de Cae-Rao gen voo de MP chatting op; deze i lage dan de Cae-Rao gen voo de ML chatting. Voobeeld : lineaie digitale odulatie Het uitgezonden ignaal (t i gegeven doo (t a p(t, waabij de + dataybolen a pioi geend zijn (tainingequentie. Zowel de ML- al de MP-chatting van aen gebui van de gootheid z, die gegeven i doo z a z, waabij z beoen wodt doo (t aan te leggen aan een atched filte et ipulantwood p(-t, en de uitgang te beonteen op het tijdtip. De enegie van (t i gelij aan a a ng( n,n waabij g(t het antwood i van het atched filte op de pul p(t. De enegie hangt du in pincipe af van de tainingybolen. Wannee echte de tainingequentie ando wodt gegeneeed (en eegedeeld aan zende en ontvange, en veel gote i dan de duu van g(t, ogen we boventaande enegie benadeen doo het geiddelde ove de ando ybolen; dit geeft ( + [ a ]g(. Wannee a contant i en g(δ (geen na atched filte, i eact gelij aan (+[a ]g(. Me op dat g( gelij i aan de enegie van p(t. Bij de ML chatting i de geiddelde wadatiche chattingfout du ogeeed evenedig et de lengte + van de tainingequentie; bij de MP chatting geldt deze wetatigheid enel wannee + >> /(g(σ.

7 7 ae- en fequentiechatting Obevatie (t (t; θ, + w(t (t ep( j(πt + θ + w(t waabij en θ een onbeende fequentieoffet en fae vootellen, na deodulatie van een banddoolaatignaal. Me op dat πt+θ een lineai in de tijd vaiëende fae vootelt, die op t de waade θ aaneet. tiatieegel Gezaenlije ML chatting van en θ : ( θˆ ML, ˆ ML ag a( L( θ, θ, jθ et L(, Re[ e L( ], θ en L( (t (t ep( jπt dt Deze tweedienionale zoepocedue ove en θ an teuggebacht woden tot een ééndienionale zoepocedue ove, gevolgd doo een beeening van θˆ : ˆ ag a( L( ; θ ˆ ag( L(ˆ ML De chatting ˆ coepondeet et het aiu van de odulu van de ouie tanfo van (t(t, en θˆ i het aguent van de ouie tanfo voo ˆ. Het i intuctief o na te gaan wat L(ˆ, θ ˆ en L (ˆ woden bij afwezigheid van ui (zodat (t (t;θ,. ntoduceen we de chattingfouten θˆ θ θ en ˆ, dan geldt L(ˆ, θ ˆ (t co(π t + θ dt j en θ L(ˆ e (t ep( jπ t dt L(ˆ, θ ˆ wodt aiaal wannee co( π t + θ, du al en θ een veelvoud i van π. Doo toepaen van de chwaz-ongelijheid (zie ppendi vinden we dat L(ˆ aiaal wodt voo. Hieuit volgt dat bij afwezigheid van ui de ML-chattingen indedaad de coecte waaden van θ (op een veelvoud van π na en opleveen. Pefoantie : CR gen Bij de beeening van de CR gen teunen we op θ (t; θ, j (t; θ, (t; θ, jπt (t; θ, zodat

8 8 θθ θ πt (t dt 4π t (t waabij gelij i aan de enegie van (t. We intoduceen de gootheden t en, bepaald doo t (t dt (t t (t dt t (t dt (t dt Hiebij i t het 'zwaatepunt' van (t. De CR gen heleidt zich tot : dt [ θ ] [ θ ] [ θ ] [ ] πt πt 4π (t + 4π 4π (t + πt πt Hieuit volgt dat de paaete θ en geoppeld zijn wannee t. De gen op de geiddelde wadatiche fequentiefout (faefout hangt niet (wel af van t. iezen we de oopong van de tijda zo dat t, dan beoen we [(ˆ θ θ ] [(ˆ ] 4π Me op dat de gen op de geiddelde wadatiche faefout iniaal wodt voo t. Op bai van de chattingen θˆ and ˆ aat de ontvange een chatting πˆt + θˆ van de ogenblielije fae πt+θ. De eulteende geiddelde wadatiche chattingfout i begend doo [ ] (t t (π + t θ + De gen op de geiddelde wadatiche chattingfout wodt gote naaate t vede van t i gelegen. Voobeelden P t < / a Wannee (t telt (t de coplee ohullende voo van een egent elde (tijdduu van een inuoïde et veogen P. De enegie van (t i gegeven doo P. Vede geldt t en /. Hieuit volgt : [(ˆ θ θ ] P [(ˆ ] P 3 π De gen op de geiddelde wadatiche faefout en fequentiefout zijn ogeeed evenedig et epectievelij en 3. Vede geldt voo de geiddelde wadatiche fout op de chatting van de ogenblielije fae : [ ] π + t t θ + P ( Me op dat deze gen bij t / (and obevatie-inteval vie ee zo goot i al bij t (idden obevatie-inteval. tapolatie van de chatting van de ogenblielije fae tot buiten het obevatie-inteval (- /, / leidt tot nog gotee fouten.

9 9 b Wannee (t a p(t, geldt (tp (t ep( jπtdt a z ep( jπ L ( a, waabij z (tp (t dt wodt beoen doo (t aan te leggen aan een atched filte et ipulantwood p(-t en de uitgang te beonteen op t. De boventaande benadeing ipliceet dat ep(jπt weinig vaieet ove de duu van de pul p(t, zodat we p(t-ep(-jπt unnen benadeen doo p(t- ep(-jπ. Deze benadeing biedt het voodeel dat bij de zoepocedue ove de gootheden z niet hoeven hebeeend te woden bij iedee nieuwe tetwaade van. Oo bij het beeenen van de CR gen aen we van deze benadeing gebui. We bepalen de eleenten van de ihe infoatieati al de vewachtingwaade van de tweede afgeleiden van de logaitiche anfunctie. We beoen, voo taag vaiëende ep(jπt, θθ θ Re π [z ]a ep( jθ, waabij θ π+θ. Vede geldt, π ( voo taag vaiëende ep(jπt, [z ] ep(jθ a g(, waabij g(t het antwood i van het atched filte (ipulantwood p(-t op de zendepul p(t. l we aanneen dat e na het atched filte geen opteedt (g(i δ i, beoen we [z ] a ep(jθ, zodat θθ θ a π (π ( + π / 3 Hiebij hebben we ondeteld dat alle tainingybolen dezelfde odulu hebben (a. de odulu niet contant, en zijn de ybolen ando et [a ], dan i boventaande uitduing een goede benadeing voo gote +. Voo het oveige hebben de tainingybolen geen invloed op de pefoantie. We een op dat θ en ontoppeld zijn, en dat de CR gegeven i doo [(ˆ θ θ ] + [(ˆ ] 3 π ( Deze eultaten zijn dezelfde al bij het ontvangen van een egent van een inuoïde et veogen P / en duu (+. ig. toont het veloop van [L(ˆ] in( π( + /in( π, eening houdend et boventaande veondetellingen (g(i δ i, a. Me op dat [L(ˆ ], naat het globaal aiu bij, nog vechillende loale aia vetoont. Bij hoge / bevindt het globaal aiu van L (ˆ zich ond, aa bij voldoende lage / unnen 'outlye' opteden : het globaal aiu van L (ˆ ligt dan in de buut van een ecundai aiu van [L(ˆ ], waadoo de geiddelde wadatiche chattingfout te toeneet; de geiddelde wadatiche fout vetoont een depeleffect al functie van / (zie ig.. + 3

10 chatting van de tijdvetaging Obevatie (t (t;τ + w(t (t-τ + w(t Hiebij telt τ de te chatten tijdvetaging voo. tiatieegel : ML chatting τˆ ML ag a τ ( L( τ, et L( τ Re[ (t (t τ dt] Het bepalen van de ML chatting veeit du een ééndienionale zoepocedue. Bij afwezigheid van ui ((t (t;τ beoen we [ (t τ (t τˆdt] Re[ (t (t dt] L(ˆ τ Re τ, waabij τ τˆ τ de tiingfout vootelt. Wegen de chwaz-ongelijheid (zie ppendi beeit L(ˆ τ een aiale waade (t dt voo τ. Hieuit volgt dat bij afwezigheid van ui de ML chatting de coecte waade van τ oplevet. Pefoantie : CR gen Bij de beeening van de CR gen ( [ τ ] / teunen we op (t; τ (t & τ, τ waabij & (t de afgeleide van (t naa t vootelt. Hieuit volgt (t & τ dt (t & dt 4π f (f df. Me op dat de gen op de geiddelde wadatiche tiingfout ogeeed evenedig i et de enegie van de afgeleide van (t. Dit houdt in dat de aanwezigheid van hoge fequentie in (t de nauweuigheid van de chatting in guntige zin beïnvloedt. Voobeeld Wannee (t a p(t, geldt L( τ Re a z ( τ, waabij z (τ wodt beoen doo het ontvangen ignaal aan te leggen aan het atched filte et ipulantwood p(-t, en het eulteend ignaal z(t te beonteen op het tijdtip +τ : z (τ z(+τ. Bij een digitale ipleentatie i het ignaal z(t aan de uitgang van het atched filte enel op dicete tijdtippen bechibaa. n dit geval wodt z (τ doo intepolatie beeend uit de bechibae ontewaaden z(. We bechouwen nu achteeenvolgen een tainingequentie et ando ybolen, et identiee ybolen (a, en et alteneende ybolen (a (-, en bepalen telen. Hiebij aen we devolgende benadeing + + (+ / + a p(t & dt a p(t & dt (+ / die accuaat i wannee (+ veel gote i dan de duu van de pul p(t.

11 Bij ando equentie aen we daaenboven gebui van + (+ / + + (+ / + a p(t & dt a p(t & dt (+ / (+ / Deze benadeing i nauweuig voo equentie die veel lange zijn dan de duu van p&(t. ldu beoen we : + (+ / + ( + / p(t & dt ( + / + / p(t & dt ( + p(t & dt ( + p& waabij & de enegie van de afgeleide pul p& (t vootelt. p Voo een tainingequentie et identiee ybolen geldt : + (+ / p(t & dt (+ / De functie p (t i peiodich in t et peiode, en an du gecheven woden al een ouieee. n de ondetelling dat de bandbeedte B van p(t ligt tuen /( en /, betaat de ouieee enel uit de contante te. Hieuit volgt dat p& (t, de afgeleide van p (t, gelij i aan nul, zodat. Voo een tainingequentie et alteneende ybolen geldt : + (+ / ( p(t & dt (+ / De functie ( p(t i peiodich in t et peiode, en an du gecheven woden al een ouieee. n de ondetelling dat de bandbeedte B van p(t ligt tuen /( en /, betaat de ouieee enel uit de contante te en de teen et fequentie /( en -/( : C n ( p(t C + C ep(jπt / + C ep( jπt (p(t p(t ep( jπnt / / dt, waabij Me op dat C. De afgeleide ( p(t & i dan gegeven doo ( p(t & (jπ / C ep(jπ / + ( jπ / C (jπ / P(/(ep(jπt / ep( jπt P / n ( ( + ( jπ / P( /(ep( jπt / n,

12 zodat ( P(/( + P( /( π ( + 3 l we aanneen dat e geen opteedt na het atched filte, voldoet P(f aan + P(f i / π, zodat ( + i De vegelijing van de boventaande eultaten leidt tot het volgende beluit. Wannee de bandbeedte B van de zendepul p(t gelegen i tuen /( en /, i een tainingequentie et identiee ybolen heleaal niet gechit o de tiing te chatten, odat het uitgezonden ignaal nagenoeg contant i. Daaentegen leidt een tainingequentie et alteneende ybolen tot een nagenoeg peiodich uitgezonden ignaal et peiode ; uit een degelij ignaal an de tiing wel afgeleid woden, aa e teedt een 'dubbelzinnigheid' (abiguity op : de tiing an enel bepaald woden op een veelvoud van na. Wannee een ando tainingequentie wodt gebuit, i e geen dubbelzinnigheid.b.t. de tiing, aa de chatting van de tiing i inde nauweuig : bij een ando tainingequentie i de waade van leine (et een facto tot 3 dan bij een alteneende equentie. ig. 3 toont het veloop van de te aialieen functie L(ˆ τ bij afwezigheid van ui, voo een ando tainingequentie, een tainingequentie et identiee ybolen, en een tainingequentie et alteneende ybolen. Bij de beeening van deze functie hebben we gebui geaat van de volgende benadeing : + L(ˆ τ Re a a ng( n + τ n waabij g(t de pul aan de uitgang van het atched filte vootelt, en we voo de eenvoud hebben geteld. n de ondetelling dat g(t eël i, bandbepet et /(<B</, en g( δ, beoen we ( + identiee ybolen L(ˆ τ ( + co( πτ / alteneende ybolen ( + g( τ ando ybolen en tainingequentie et identiee ybolen leidt tot een lechte pefoantie ( L(ˆ τ i contant. Zijn de tainingybolen alteneend, dan i e een dubbelzinnigheid van ( L(ˆ τ i peiodich et peiode. Bij ando ybolen i e geen dubbelzinnigheid, aa het aiu i inde chep dan bij alteneende ybolen.

13 3 ppendi : de chwaz-ongelijheid Bechouw twee coplee ignalen (t en y(t. Voo alle β geldt : (t + βy(t dt tellen we (t dt y (ty (tdt y(t dt dan an boventaande uitduing ogevod woden tot + β y + β y + β De chwaz-ongelijheid ot voo in twee veie : y y tel β, dan beoen we of. Gelijheid y teedt op wannee y(t (t, waabij een willeeuige coplee contante vootelt. tel Re[ y ] (Re[ y ] β, dan beoen we of. (Re[ y ] Gelijheid teedt op wannee y(t (t, waabij een willeeuige eële contante vootelt. Me op dat in geval van gelijheid y eëel i, zodat (Re[ ]. y y

14 4-5 equency etiation fo taining equence [L(.]/(+ [db] (+_ ig. : te aialieen functie bij fequentiechatting.-.-3 equency etiation fo taining equence (L ybol [(_^].-4 M (L3 M (L6 CR bound (L3 CR bound (L /o (db ig. : geiddelde wadatiche chattingfout bij fequentiechatting

15 5.5.5 L(./( ando ybol identical ybol altenating ybol iing etiation fo taining equence _τ/τ ig. 3 : te aialieen functie bij chatting van de tiing

5 Algemene oplossing baanvergelijking, r = ξ/(1 + e cos f)

5 Algemene oplossing baanvergelijking, r = ξ/(1 + e cos f) 5 Algemene oplossing baanvegelijking, = ξ/(1 + e cos f) De bewegingsvegelijking van een planeet met massa m 2 ond de zon met massa m 1 schijven we als = GM 3, (5.1) waa M = m 1 +m 2. Omdat dit een tweedegaads

Nadere informatie

Statistiek 2 voor TeMa Uitwerkingen tentamen

Statistiek 2 voor TeMa Uitwerkingen tentamen Statistiek voo TeMa Uitwekingen tentamen 14-05-004 Opgave 1 a. Hie moet met kuistabellen gewekt woden. We gebuiken hie de Chi-kwadaat toets. Voowaade hievoo is dat de vewachte celfequenties in iedee cel

Nadere informatie

1. Langere vraag over de theorie

1. Langere vraag over de theorie 1. Langee vaag ove de theoie a) Beschijf in detail het opladingspoces voo een condensato die in seie wodt geschakeld met een gelijkspanningsbon en met een weestand (de inwendige weestand van de gelijkspanningsbon

Nadere informatie

Kansfunctie bij observatie van toevalsproces

Kansfunctie bij observatie van toevalsproces Kanfunctie bij obervatie van toevalproce ignaal in itte Gauiaane rui Ontvang ignaal : r(t) (t;i) + n(t) n(t) : tationaire itte Gauiaane rui et pectrale dichtheid N / I telt de over te drag inforatie (hypothee,

Nadere informatie

Een reële sinus kan geschreven worden als een som van 2 sinoren volgens de Im. e j

Een reële sinus kan geschreven worden als een som van 2 sinoren volgens de Im. e j Exame Cooleyeme 3AB-EM + STD 8 jauai 3, 3.5u, A,A3,A4 e A7 Naam: He exame i chifelij. De ude ijg,5 uu ijd, du afgeve e laae om 6u. Schijf op el blad je aam. E zij vage, gepeid ove 3 blade (voo- é achea.

Nadere informatie

ELEKTRICITEIT THEORIE ASM versie:3/12/2008 I. Claesen 1 Asynchrone motor... 3

ELEKTRICITEIT THEORIE ASM versie:3/12/2008 I. Claesen 1 Asynchrone motor... 3 ELEKTRICITEIT THEORIE ASM veie:3/1/008 I. Claeen 1 Aynchone moto.... 3 1.1 Toepainggebied.... 3 1. Wekingpincipe.... 3 1.3 Samentelling.... 5 1.4 Het elektomagnetich daaiveld.... 7 1.4.1 Een viepolig daaiveld

Nadere informatie

Eindexamen vwo natuurkunde pilot 2013-I

Eindexamen vwo natuurkunde pilot 2013-I Eindexamen vwo natuukunde pilot 03-I Beoodelingsmodel Opgave Spint maximumscoe De snelheid is constant omdat het (s,t)-diagam (vanaf 4 seconde) een echte lijn is. De snelheid is gelijk aan de helling van

Nadere informatie

10 Binomiaalcoëfficiënten

10 Binomiaalcoëfficiënten WIS0 0 Bioiaalcoëfficiëte 0. Defiitie Cobiatoische defiitie Voo iet-egatieve gehele getalle e defiiëe we als het aatal deelvezaelige va eleete uit ee vezaelig va eleete. Uitspaa: bove. Voobeeld: de vezaelig

Nadere informatie

Een eenparige cirkelbeweging is een cirkelbeweging, waarbij de grootte van de snelheid niet verandert.

Een eenparige cirkelbeweging is een cirkelbeweging, waarbij de grootte van de snelheid niet verandert. Cikelbewegingen Gaden adialen Zie bladzijde 135 t/m 137 Baiboek wikunde van de Caat en Boch ISBN 90-430-1156-8 Een aanade voo Sinteklaa! http://taff.cience.uva.nl/~caat/functiene.pdf Eenpaige cikelbeweging

Nadere informatie

Asynchrone motoren (inductiemotor)

Asynchrone motoren (inductiemotor) Aynchone moto Aynchone motoen (inductiemoto) Van Genechten K. 1/94 Aynchone moto 1. Inleiding In het voige hoofdtuk hebben we de ynchone moto betudeed welke i afgebeeld op ondetaande tekening: Deze moto

Nadere informatie

1 Maasstroomtheorie of lusstroomtheorie.

1 Maasstroomtheorie of lusstroomtheorie. Maasstrootheorie of lusstrootheorie.. oel. lle spanningen en stroen zoeen in een schaeling, aar et inder vergelijingen dan de wetten van Kirchhoff. Minder vergelijingen beteent oo inder onbeenden. O dat

Nadere informatie

7.1 Eenparige cirkelbeweging

7.1 Eenparige cirkelbeweging Vwo 4 Hoofdstuk 7 Uitwekingen 7.1 Eenpaige cikeleweging Opgave 1 a De aansnelheid eeken je et de foule voo de aansnelheid. π v π,7 1 v 3,6 s 5, Afgeond: v aan = 3,3 s 1 Zie figuu 7.1. Het snoepje kijgt

Nadere informatie

Het is een renovatiepand zodat het beoogde binnenklimaat en de geluidswering en akoestiek zo mogelijk aan de huidige eisen kan gaan voldoen.

Het is een renovatiepand zodat het beoogde binnenklimaat en de geluidswering en akoestiek zo mogelijk aan de huidige eisen kan gaan voldoen. Va: Boufyica Tentamen Bouundige HTI Alleen nummeing van de vagen ovenemen. De vagen zo volledig mogelij beantooden. Zo nodig unt u de antooden voozien van tabellen en/of gafieen. Van een enovatiepoject

Nadere informatie

Hoofdstuk 6: De Laplace transformatie

Hoofdstuk 6: De Laplace transformatie Hoofdtuk 6: De Laplace tranformatie 6.. Definitie. Een integraaltranformatie i een relatie van de vorm F () = β α K(, t)f(t) dt, die een functie f(t) omzet naar een andere functie F (). De functie K(,

Nadere informatie

c 0. 1, t c = 0, 0 t < π = 1, π t < 2π f(t) = = 1, 2π t < 3π = 0, t 3π.

c 0. 1, t c = 0, 0 t < π = 1, π t < 2π f(t) = = 1, 2π t < 3π = 0, t 3π. 6.3. Stapfunctie. Zoal eerder opgemerkt i het de bedoeling om de Laplace tranformatie te gaan gebruiken voor beginwaardeproblemen die met de conventionele methoden niet (zo gemakkelijk) zijn op te loen.

Nadere informatie

Examen VWO. wiskunde B (pilot) tijdvak 1 maandag 15 mei uur

Examen VWO. wiskunde B (pilot) tijdvak 1 maandag 15 mei uur Eamen VW 07 tijdvak maandag 5 mei.0-6.0 uu wiskunde B (pilot) Dit eamen bestaat uit 5 vagen. Voo dit eamen zijn maimaal 7 punten te behalen. Voo elk vaagnumme staat hoeveel punten met een goed antwood

Nadere informatie

9. Matrices en vectoren

9. Matrices en vectoren Computealgeba met Maxima 9. Matices en vectoen 9.1. Vectoen In Maxima is een vecto een datatype bestaande uit een geodende lijst (ij) van gelijksootige elementen welke via een index kunnen woden geselecteed.

Nadere informatie

Wiskundige Technieken 2 Uitwerkingen Tentamen 26 januari 2015

Wiskundige Technieken 2 Uitwerkingen Tentamen 26 januari 2015 Wiskundige Techniek Uitweking Ttam 6 januai 5 Nomeing voo pt vag andee vag naa ato: pt pt pt pt pt goed begep én goed uitgevoed, evtueel met kele onbelangijke ekfoutjes gote lijn begep, maa technische

Nadere informatie

TENTAMEN ELEKTROMAGNETISME (8N010)

TENTAMEN ELEKTROMAGNETISME (8N010) TENTAMEN ELEKTROMAGNETISME (8N00) 8 juni 007, 4.00-7.00 uu Opmekingen:. Dit tentamen bestaat uit 4 vagen met in totaal 9 deelvagen.. Het is toegestaan gebuik te maken van bijgeleved fomuleblad en een ekenmachine.

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek

Centraal Bureau voor de Statistiek Centaal Bueau voo de Statitiek Economie, Bedijven en NR Oveheidfinanciën en Conumentenpijzen Potbu 24500 2490 HA Den Haag PRJSNDEXCJFER COMMERCËLE DENSTVERLENNG 1. nleiding Dit document bechijft de methoden

Nadere informatie

wiskunde B pilot vwo 2017-I

wiskunde B pilot vwo 2017-I wiskunde B pilot vwo 07-I Fomules Goniometie sin( tu) sin( t)cos( u) cos( t)sin( u) sin( tu) sin( t)cos( u) cos( t)sin( u) cos( tu) cos( t)cos( u) sin( t)sin( u) cos( tu) cos( t)cos( u) sin( t)sin( u)

Nadere informatie

Tentamen Electromagnetisme I, 30 juni 2008, uur

Tentamen Electromagnetisme I, 30 juni 2008, uur Tentamen Electomagnetisme I, 3 juni 8, 1. - 13. uu Het tentamen estaat uit 6 opgaven.van de vagen 3,4,5,6 woden e slechts die meegenomen voo de eoodeling. Als je alle vie inlevet woden de este die geuikt

Nadere informatie

QUARK_6-Thema-01-kracht_en_snelheidsverandering Blz. 1

QUARK_6-Thema-01-kracht_en_snelheidsverandering Blz. 1 QUARK_6-Thea-01-kracht_en_nelheideranderin Blz. 1 THEMA 1: kracht en nelheideranderin Berippen Of een oorwerp in rut of in bewein i, kun je lecht definiëren ten opzichte an een ander oorwerp. Dat oorwerp

Nadere informatie

Inclusie en Exclusie groep 2

Inclusie en Exclusie groep 2 Inclusie en Exclusie goep Tainingsweek 8 3 juni 009 Venndiagammen Als voo elementen in een vezameling twee veschillende eigenschappen een ol spelen, dan kun je voo deze vezameling een Venndiagam tekenen.

Nadere informatie

v v I I I 10 P I 316, 10

v v I I I 10 P I 316, 10 GELUDSSNELHED Het bijkt dat de gemiddede kinetische enegie van de moecuen evenedig is met de absoute tempeatuu. De sneheid van de moecuen van een gas is evenedig met de vootpantingssneheid van geuid. eeken

Nadere informatie

Beantwoord de vragen bij Verkennen. Denk aan de goniometrische verhoudingen sinus en cosinus!

Beantwoord de vragen bij Verkennen. Denk aan de goniometrische verhoudingen sinus en cosinus! 1 Vectoen in 2D Vekennen www.math4all.nl MAThADORE-basic HAVO/VWO 4/5/6 VWO wi-d Vectomeetkunde Vectoen in 2D Inleiding Vekennen Beantwood de vagen bij Vekennen. Denk aan de goniometische vehoudingen sinus

Nadere informatie

Tentamen wi2140tnw Differentiaalvergelijkingen september 2004 (1)

Tentamen wi2140tnw Differentiaalvergelijkingen september 2004 (1) T.U. Delft Faculteit E.W.I. Tentamen wi4tnw Diffeentiaalvegelijkingen 4. - 6. cijfe (..+ + (..+ + (..+ + (..+ + (..+ 6 septembe 4 Het gebuik van een voo het VWO-eindexamen goedgekeude ekenmachine is toegestaan..

Nadere informatie

Oefenopgaven Elektriciteit

Oefenopgaven Elektriciteit Oefenopgaven Elekticiteit Uitwekingen 1 a De aadlekschakelaa eageet. E vloeit een stoo via het kind naa de aade, de aadlekschakelaa detecteet dat en sluit de stoo af. a b Dit gaatje is vebonden et de nuldaad.

Nadere informatie

Ter info. a m/s² a = Δv/Δt Toetsvraag 1. v m/s v = 2πr/T Toetsvraag 4

Ter info. a m/s² a = Δv/Δt Toetsvraag 1. v m/s v = 2πr/T Toetsvraag 4 Te info Deze toets geeft je een idee van je kennis ove de begippen uit de tabel hieonde. Dit zijn de voonaamste begippen die in de leeplannen van het middelbaa ondewijs aan bod komen. Je mag de vagen oplossen

Nadere informatie

Inclusie en Exclusie groep 1

Inclusie en Exclusie groep 1 Inclusie en Exclusie goep 1 Tainingsweek 8 13 juni 2009 Venndiagammen Als voo elementen in een vezameling twee veschillende eigenschappen een ol spelen, dan kun je voo deze vezameling een Venndiagam tekenen.

Nadere informatie

Stevin vwo deel 2 Uitwerkingen hoofdstuk 9 Versnellen en afbuigen (augustus 2009) Pagina 1 van 11

Stevin vwo deel 2 Uitwerkingen hoofdstuk 9 Versnellen en afbuigen (augustus 2009) Pagina 1 van 11 Stevin vwo deel 2 Uitwekingen hoofdstuk 9 Vesnellen en afuigen (augustus 2009) Pagina 1 van 11 Opgaven 9.1 Statische elekticiteit 1 a Jij ent positief gewoden. E stoen elektonen doo je voeten vanuit de

Nadere informatie

Detectie van gekende signalen in Gaussiaanse ruis

Detectie van gekende signalen in Gaussiaanse ruis Detecte van geende gnalen n Gauaane ru Bnare detecte n tte Gauaane ru Obervate : r(t) (t;h) + (t) Herbj r(t) ofel het erelj ontvangen gnaal (n dt geval jn (t;h) en (t) reëel, en (t) tte Gauaane ru et pectrale

Nadere informatie

Afleiding Kepler s eerste wet, op basis van Newton s wetten

Afleiding Kepler s eerste wet, op basis van Newton s wetten Keple s eeste wet Afleiding Keple s eeste wet, op basis van Newton s wetten 1 Inleiding Johannes Keple leefde van 1571 tot 1630 en was een Duitse wiskundige. Afwijkend van wat tot die tijd gedacht wed,

Nadere informatie

Eisenhowerlaan 112, Postbus 82223 NL-2508 EE Den Haag T +31 (0)70 350 39 99 F +31 (0)70 358 47 52

Eisenhowerlaan 112, Postbus 82223 NL-2508 EE Den Haag T +31 (0)70 350 39 99 F +31 (0)70 358 47 52 Rappot I.00..00.R00 SAB/ao basisschool Nieuwstaat Deumel Aoestisch ondezoe Status: CONCEPT Adviseus voo bouw, industie, veee, milieu en softwae info@dgm.nl www.dgm.nl Van Pallandtstaat -, Postbus NL-00

Nadere informatie

Antwoord: a) Voor de gravitatiekracht geldt: F, waarbij r de afstand tussen het

Antwoord: a) Voor de gravitatiekracht geldt: F, waarbij r de afstand tussen het Oefening: Ruitepuin Een stuk uitepuin (op te vtten ls een deeltje) et ss bevindt zich op zee gote fstnd vn de de, en beweegt dn et snelheid V 0 tov de (stilstnde) de Een eeste eting doo een obsevtiesttion

Nadere informatie

15 4 11 dus punt B ligt niet op lijn k

15 4 11 dus punt B ligt niet op lijn k Hoofdstu 9: Lijnen en iels. 9. Vegelijingen vn lijnen. Ogve :... 6 6 Ogve :.. dus unt ligt o lijn dus unt B ligt niet o lijn 6 7 dus unt C ligt o lijn 6 6 dus unt D ligt o lijn. q q q q 7q q 7 d. doo 6

Nadere informatie

Newton vwo deel 3. Uitwerkingen Hoofdstuk 16-20. Cracked by THE MASTER

Newton vwo deel 3. Uitwerkingen Hoofdstuk 16-20. Cracked by THE MASTER Newton vwo deel Uitwekingen Hoofdstuk - 0 Cacked by THE MASTER Hoofdstukken: - Hoofdstuk : Enegiestoen - Hoofdstuk 7: Ruitevaat - Hoofdstuk : Beeldbuizen - Hoofdstuk 9: Mateie en staling - Hoofdstuk 0:

Nadere informatie

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN FACULTEIT TECHNISCHE NATUURKUNDE GROEP TRANSPORTFYSICA

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN FACULTEIT TECHNISCHE NATUURKUNDE GROEP TRANSPORTFYSICA TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN FACULTEIT TECHNISCHE NATUURKUNDE GROEP TRANSPORTFYSICA Tentamen Stoming & Diffusie (3D3) op vijdag 6 juli 7, 9.-. uu. Opgave Beantwood de volgende vagen met ja of nee

Nadere informatie

Relativiteitstheorie van Einstein: Banen van Planeten en Satellieten

Relativiteitstheorie van Einstein: Banen van Planeten en Satellieten Relativiteitstheoie van Einstein: Banen van Planeten en Satellieten Banen van Planeten en Satellieten...1 1. Klassieke Mechanica: Planeetbanen... 1.1 Into: het centale massa pobleem... 1. Snelheid en vesnelling

Nadere informatie

H a n d l e i d i n g d o e l m a t i g h e i d s t o e t s M W W +

H a n d l e i d i n g d o e l m a t i g h e i d s t o e t s M W W + H a n d l e i d i n g d o e l m a t i g h e i d s t o e t s M W W + D o e l m a t i g h e i d s t o e t s v o o r g e b i e d e n w a a r v o o r g e e n b o d e m b e h e e r p l a n i s v a s t g e s

Nadere informatie

Eindexamen natuurkunde vwo II

Eindexamen natuurkunde vwo II Beoodeingsmode Opgave Vijftig mete vindesag maximumscoe 3 uitkomst: t = 3,6 s voobeed van een beekening: Joep egt de eeste 5,0 mete af in 6,80 s. Dus hij moet nog 35,0 mete afeggen. Dit zijn 35,0 4,0,50

Nadere informatie

Elastische Botsing 1 ELASTISCHE BOTSING

Elastische Botsing 1 ELASTISCHE BOTSING Elaiche Boing ELASTISCHE BOTSING In he boe Syeeanalye in 8 doeinen wor de lezer geconfroneerd e ele nieuwe begrippen: diracipul, Laplaceranforaie, bereenen an de raniënreponie. Velen zullen zich de raag

Nadere informatie

de praktijk: tabellen ISO Het Relationele Database Model alternatieve voorstellingen de onderliggende theorie: relaties relatie schema en instantie

de praktijk: tabellen ISO Het Relationele Database Model alternatieve voorstellingen de onderliggende theorie: relaties relatie schema en instantie de pktijk: tellen ISO Het Reltionele Dte Model Pof. d. Pul De een dte ett uit een ntl tellen elke tel heeft een nm en een ntl ttiuten elk ttiuut heeft een nm en een dt type een tel-intntie heeft een ntl

Nadere informatie

Tentamen: Gravitatie en kosmologie

Tentamen: Gravitatie en kosmologie 1 Tentamen: Gavitatie en kosmologie Docent: Jo van den Band Datum uiteiken: 3 decembe 2012 Datum inleveen: 14 decembe 2012 bij Maja of voo 17:00 in mijn postvak) Datum mondeling: 17-21 decembe 2012 afspaak

Nadere informatie

Inleiding ART. Algemene Relativiteits Theorie

Inleiding ART. Algemene Relativiteits Theorie Inleiding Algemene Relativiteits Theoie Bonnen: Intoduction to Moden Astonomy (Caoll en Ostlie, 1996) The Classical Theoy of Fields (Landau en Lifschitz, 1971) Collegedictaat Algemene Relativiteitstheoie

Nadere informatie

Voor de warmteoverdracht Q van punt A naar punt B geldt de formule:

Voor de warmteoverdracht Q van punt A naar punt B geldt de formule: Wamteovedacht 6. Wamteovedacht Onde wamteovedacht wodt bedoeld de ovegang van enegie onde invloed van een tempeatuuveschil. Zolang een tempeatuuveschil aanwezig is zal wamte in een bepaalde ichting stomen,

Nadere informatie

INLEIDING FYSISCH-EXPERIMENTELE VAARDIGHEDEN (3A560) , ANTWOORDEN N (N 1)

INLEIDING FYSISCH-EXPERIMENTELE VAARDIGHEDEN (3A560) , ANTWOORDEN N (N 1) INLEIDING FYSISCH-EXPERIMENTELE VAARDIGHEDEN (3A560) --004, ANTWOORDEN OPGAVE (a) i. Standaadafwijking: S x = t NX (x i x) N Standaadafwijking an het gemiddelde: S x = t NX (x i x) N (N ) ii. De standaadafwijking

Nadere informatie

Hardmetalen stiftfrezen voor ruw gebruik speciaal in gieterijen, werven en in de staalbouw

Hardmetalen stiftfrezen voor ruw gebruik speciaal in gieterijen, werven en in de staalbouw Hadmetalen stiftfezen voo uw gebuik speciaal in gieteijen, weven en in de staalbouw Hoogendementsvetandingen, -S Innovatieve hoogendementsvetandingen met exteme schokbestendigheid Zee obuuste, kachtige

Nadere informatie

TECHNISCHE VRAGEN RAAD bij JAARVERSLAG EN JAARREKENING 2015

TECHNISCHE VRAGEN RAAD bij JAARVERSLAG EN JAARREKENING 2015 TECHNISCHE VRAGEN RAAD bij JAARVERSLAG EN JAARREKENING 2015 Indienen uitelijk dinsdag 14 juni 2016 bij giffie@eindhoven.nl n Patij Blz Beleidsveld Secto Wethoude Vaag Antwood 50 PvdA 10 Sociale Ondesteuni

Nadere informatie

Vraag Antwoord Scores. methode 1 Omdat de luchtweerstand verwaarloosd wordt, geldt: v( t) = gt. ( ) ( ) 2

Vraag Antwoord Scores. methode 1 Omdat de luchtweerstand verwaarloosd wordt, geldt: v( t) = gt. ( ) ( ) 2 Opgave Indoo Skydive maximumscoe 3 uitkomst: h =,7 0 m voobeelden van een beekening: methode Omdat de luchtweestand vewaaloosd wodt, geldt: v( t) = gt. Invullen levet: 40 = 9,8 t t = 6,796 s. 3, 6 h =

Nadere informatie

d τ (t) dt = 1 voor alle τ 0.

d τ (t) dt = 1 voor alle τ 0. 65 Impulfunctie In deze paragraaf kijken we naar verchijnelen waarbij in zeer korte tijd een (grote kracht op een yteem wordt uitgeoefend Zo n plotelinge kracht kunnen we bechrijven met behulp van een

Nadere informatie

Drie wetten die sterstructuur bepalen. Sterren: structuur en evolutie. Ideale gaswet. Hydrostatisch evenwicht. Stralingstransport

Drie wetten die sterstructuur bepalen. Sterren: structuur en evolutie. Ideale gaswet. Hydrostatisch evenwicht. Stralingstransport Steen: stuctuu en evolutie in stabiele toestand op de hoofdeeks: evenwicht tussen intene duk en gavitatie constant enegievelies doo staling met lichtkacht L enegiepoductie: kenfusieeacties in coe Die wetten

Nadere informatie

H O E D U U R I S L I M B U R G?

H O E D U U R I S L I M B U R G? H O E D U U R I S L I M B U R G? N AD E R E I N F O R M A T I E S T A T E N C O M M I S S I E S OV E R O N D E R AN D E R E A F V A L S T O F F E N H E F F I N G E N I N L I M B U R G 1 6 a u g u s t u

Nadere informatie

Begeleide zelfstudie 8C120 - BZ03

Begeleide zelfstudie 8C120 - BZ03 Begeeide zefstudie 8C0 - BZ03 Metingen a Noem een eeks metingen die uitgevoed kunnen woden op: i) een intensive ae neonatoogie (ouveuses) ii) een intensive ae hatbewaking b) Geef bij ek van deze metingen

Nadere informatie

EXAMEN CONCEPTUELE NATUURKUNDE MET TECHNISCHE TOEPASSINGEN

EXAMEN CONCEPTUELE NATUURKUNDE MET TECHNISCHE TOEPASSINGEN HIR-Leuven-Oef-Jan0708_opl.doc IN DRUKLEERS: NAAM... VOORNAAM... SUDIEJAAR... EXAMEN CONCEPUELE NAUURKUNDE ME ECHNISCHE OEPASSINGEN Deel oefeningen 1ste examenpeiode 2007-2008 Algemene instucties Naam

Nadere informatie

REKEN JE RIJK. Verbeterde versie 0.8. P. v. Mouche

REKEN JE RIJK. Verbeterde versie 0.8. P. v. Mouche REKEN JE RIJK 2002 Vebetede vesie 0.8 c P. v. Mouche Dit typoscipt gaat ove ente en aanvewante zaken. Het is vij elementai van aad. Uiteaad houd ik me aanbevolen voo op- en aanmekingen die kunnen leiden

Nadere informatie

Multiplicatieve functies

Multiplicatieve functies Multplcateve functes 1 Defnte Een ekenkundge functe s een functe f :: N C. Een ekenkundge functe dukt een zekee egenschap van de natuuljke getallen ut. Defnte 1.1. Een ekenkundge functe f s multplcatef

Nadere informatie

UITWERKINGEN DYNAMICA 1 Februari 2008. Uitwerking 1 (10 punten) a) De slinger is ondergedempt, anders zouden er geen oscillaties zijn.

UITWERKINGEN DYNAMICA 1 Februari 2008. Uitwerking 1 (10 punten) a) De slinger is ondergedempt, anders zouden er geen oscillaties zijn. UTWERKNGEN DYNAMCA ebuai 8 Uitwekin ( punten) a) De sine is ondeedempt, andes zouden e een osciaties zijn..6 massa is k.4. Ampitude -. -.4 -.6 -.8 4 6 8 4 6 8 tijd.6 massa is k.4. Ampitude -. -.4 -.6 -.8

Nadere informatie

De Regenboog. Gert Heckman IMAPP, Radboud Universiteit, Nijmegen

De Regenboog. Gert Heckman IMAPP, Radboud Universiteit, Nijmegen De Regenboog Get Heckman IMAPP, Radboud Univesiteit, Nijmegen G.Heckman@math.u.nl Voo Jozef Steenbink, te gelegenheid van zijn afscheid van de Radboud Univesiteit op 17 Febuai 2012 1 Wet van Snellius In

Nadere informatie

Bijlage 3: Budgetbrief. Bureau Jeugdzorg Noord-Brabant. Postbus 891. 5600 AW Eindhoven. t.a.v. mevrouw H.F. van Breugel. Bergen op Zoom, 25 juni 2014

Bijlage 3: Budgetbrief. Bureau Jeugdzorg Noord-Brabant. Postbus 891. 5600 AW Eindhoven. t.a.v. mevrouw H.F. van Breugel. Bergen op Zoom, 25 juni 2014 -CONCEPT Bijlage 3: Budgetbief Bueau Jeugdzog Nood-Babant Postbus 891 5600 AW Eindhoven t.a.v. mevouw H.F. van Beugel Begen op Zoom, 25 juni 2014 Geachte mevouw van Beugel, Confom de afspaken in de "Babantbede

Nadere informatie

Datastructuren college 9

Datastructuren college 9 Zoeken van oplossingen Datastuctuen college 9 zoeken van oplossingen backtacking Vaak kennen we geen algoitme dat diect de juiste oplossing constueet. Ondezoek dan kandidaat-oplossingen koninginnen op

Nadere informatie

nr. 37 van JOS DE MEYER datum: 20 oktober 2015 aan HILDE CREVITS Onderwijspersoneel - Afwezigheden wegens ziekte

nr. 37 van JOS DE MEYER datum: 20 oktober 2015 aan HILDE CREVITS Onderwijspersoneel - Afwezigheden wegens ziekte SCHRIFTELIJKE VRAAG n. 37 van JOS DE MEYER datum: 20 oktobe 2015 aan HILDE CREVITS VICEMINISTER-PRESIDENT VAN DE VLAAMSE REGERING, VLAAMS MINISTER VAN ONDERWIJS Ondewijspesoneel - Afwezigheden wegens ziekte

Nadere informatie

De invloed van passerende schepen op afgemeerde schepen, Juni 2004, O.A. Willemse

De invloed van passerende schepen op afgemeerde schepen, Juni 2004, O.A. Willemse De invloed van passeende schepen op afgemeede schepen, Juni 004, O.A. Willemse Pot Reseach Cente Rottedam-Delft. Gebuik van gegevens en teksten is met bonvemelding vijelijk toegestaan. Commecieel gebuik

Nadere informatie

} is rechtsdraaiend en orthonormaal. Een tweede basis { r ε 1. r r r

} is rechtsdraaiend en orthonormaal. Een tweede basis { r ε 1. r r r Tentamen mehania voo BMT (8W) dinsdag /6/5 9u-u Dit tentamen bestaat uit delen. Deel (opgave t/m 4) is een hekansing van het e deeltentamen en is faultatief voo diegenen die aan het e deeltentamen hebben

Nadere informatie

De 36 e Internationale Natuurkunde Olympiade Salamanca, -Spanje Theorie-toets dinsdag 5 juli 2005 duur: 5 uur. Lees dit eerst!

De 36 e Internationale Natuurkunde Olympiade Salamanca, -Spanje Theorie-toets dinsdag 5 juli 2005 duur: 5 uur. Lees dit eerst! Lees dit eest! De 36 e Intenationale Natuukunde Olympiade Salamanca, -Spanje Theoie-toets dinsdag 5 juli 5 duu: 5 uu 1. Voo de theoetische toets is 5 uu beschikbaa.. Beschijf uitsluitend de vookant van

Nadere informatie

Bepaling toezichtvorm gemeente Simpelveld

Bepaling toezichtvorm gemeente Simpelveld Bepaling toezichtvorm 2008-2011 gemeente Simpelveld F i n a n c i e e l v e r d i e p i n g s o n d e r z o e k P r o v i n c i e L i m b u r g, j u n i 2 0 0 8 V e r d i e p i n g s o n d e r z o e k

Nadere informatie

R e s u l t a a t g e r i c h t h e i d e n c o m p e t e n t i e m a n a g e m e n t b i j d r i e o v e r h e i d s o r g a n i s a t i e s

R e s u l t a a t g e r i c h t h e i d e n c o m p e t e n t i e m a n a g e m e n t b i j d r i e o v e r h e i d s o r g a n i s a t i e s R e s u l t a a t g e r i c h t h e i d e n c o m p e t e n t i e m a n a g e m e n t b i j d r i e o v e r h e i d s o r g a n i s a t i e s O p le i d i n g: M a s t e r P u b l i c M a n a g e m e n

Nadere informatie

MAGNEETKOPPEN/SPOELEN & ACCESSOIRES fundamentele principes voor identificatie / codering van de spoelen

MAGNEETKOPPEN/SPOELEN & ACCESSOIRES fundamentele principes voor identificatie / codering van de spoelen MGNEETKOPPEN/SPOEEN & ESSOES fundamentele pincipes voo identificatie / codeing van de spoelen BEEKENNGEN Voo diect wekende magneetafsluites kan de elektomagnetische aantekkingskacht beekend woden met de

Nadere informatie

3 De wetten van Newton

3 De wetten van Newton 3 De wetten van Newton I Cultuuhistoische achtegond Hoe dachten de mensen voege en hoe denken ze nu ove de fysische wekelijkheid? Daaove gaat deze paagaaf De vagen die daain gesteld woden zijn "open" gesteld:

Nadere informatie

Noordhoff Uitgevers bv

Noordhoff Uitgevers bv 42 Hoofdtu 3 - Teroeen adzijde 70 V-1a In een oodiagra teen je eert 5 taen (vijf euren) en daarna aan het eind van e van deze vijf taen nog een twee (a of reed) dan zie je dat er 5 2 = 10 verhiende uitvoeringen

Nadere informatie

Rapportage Inventarisatie quick-win terugdringen lichtuitstoot Waddengebied.

Rapportage Inventarisatie quick-win terugdringen lichtuitstoot Waddengebied. Rappotage Inventaisatie quic-win teugdingen lichtuitstoot Waddengebied. ZONE / GEBIED DATUM UITVOERING Geeente Den Helde 19 juli 2017 Inleiding O te zogen dat de nachtelije duistenis in het Waddengebied

Nadere informatie

De formules zijn vereenvoudigingen van de veldformules voor de Magnetische en Elektrische Dipool. U vindt ze op de laatste pagina van dit document.

De formules zijn vereenvoudigingen van de veldformules voor de Magnetische en Elektrische Dipool. U vindt ze op de laatste pagina van dit document. Nabie en Vee Veld fomules voo lus en daadsegment TeTech M.H. Tompstaat 6 3601 HT Maassen Nedeland Tel: + 31 (0) 346 84004 Fax: + 31 (0) 346 83691 Email: info@tetech.nl Web: www.tetech.nl KvK: 30169033

Nadere informatie

Optimale strategieën voor gunstige binomiale spellen (Engelse titel: Optimal control of favourable binomial games)

Optimale strategieën voor gunstige binomiale spellen (Engelse titel: Optimal control of favourable binomial games) Technische Univesiei Delf Faculei Elekoechniek, Wiskunde en Infomaica Delf Insiue of Applied Mahemaics Opimale saegieën voo gunsige binomiale spellen (Engelse iel: Opimal conol of favouable binomial games)

Nadere informatie

d τ (t) dt = 1 voor alle τ 0.

d τ (t) dt = 1 voor alle τ 0. 6.5. Impulfunctie. In deze paragraaf kijken we naar verchijnelen waarbij in zeer korte tijd een (grote) kracht op een yteem wordt uitgeoefend. Zo n plotelinge kracht kunnen we bechrijven met behulp van

Nadere informatie

Oplossing oefening 3.4.

Oplossing oefening 3.4. Opossin oefenin 3.4. Opave Zoek ae symmetiën van de vom q = q + ɛξ(t, q t = t } q i = q i + ɛ ξ i (t, q, q, ( voo de hamonische osciato aaniaan: L = ( m q kq. ( Mek op dat we hie de tijdstansfomaties buiten

Nadere informatie

Alternatieve uitwerking. Apart de afgeleide van y = 2x+ 1 = u met u = 2x + 1. = = 2u 2 = 4(2x + 1) = 8x + 4. Dus k (x) = ( ) 2 ( 2

Alternatieve uitwerking. Apart de afgeleide van y = 2x+ 1 = u met u = 2x + 1. = = 2u 2 = 4(2x + 1) = 8x + 4. Dus k (x) = ( ) 2 ( 2 6 Toepassingen van de diffeeniaalekening bladzijde 70 3 a f () [6] ( 5) 36 + 6 [( 5) 36 ] + 7 6 Apa de afgeleide van y ( 5) 36 u 36 me u 5. 36u 6 7( 5) 6 Dus f () 6 ( 5) 36 + 6 7( 5) 6 + 7 6 6( 5) 36 +

Nadere informatie

Newton vwo deel 3 Uitwerkingen Hoofdstuk 17 Ruimtevaart 16

Newton vwo deel 3 Uitwerkingen Hoofdstuk 17 Ruimtevaart 16 Newton wo deel Uitwekingen Hoofdstuk 7 Ruiteaat 7 Ruiteaat 7. Inleiding Vookennis Ruiteaat a De baan an een satelliet heeft de o an een ellips (een cikel is een bijzondee ellips). b De wijing is ewaaloosbaa,

Nadere informatie

Gemeenteraad gemeente Hardenberg Commissie Ruimte Gemeenteraad Hardenberg Gemeenteraad gemeente Ommen Commissie Ruimte Gemeenteraad Ommen

Gemeenteraad gemeente Hardenberg Commissie Ruimte Gemeenteraad Hardenberg Gemeenteraad gemeente Ommen Commissie Ruimte Gemeenteraad Ommen Aan: College van Bugemeeste & Wethoudes gemeente College van Bugemeeste & Wethoudes gemeente Gemeenteaad gemeente Hadenbeg Commissie Ruimte Gemeenteaad Hadenbeg Gemeenteaad gemeente Ommen Commissie Ruimte

Nadere informatie

HOEKCONTACT KOGELLAGERS

HOEKCONTACT KOGELLAGERS HOEKCONTACT KOGELLAGERS Hoekcontact kogellages Eén-ijige hoekcontact kogellages Hoekcontact kogellages zijn geschikt voo toepassingen waa een hoge nauwkeuigheid en een hoog toeental is veeist. Dit type

Nadere informatie

Spanningen in boortunnels ten gevolge van grond- en waterdruk

Spanningen in boortunnels ten gevolge van grond- en waterdruk Spanningen in bootunnels ten gevolge van gond- en wateduk Spanningen in bootunnels ten gevolge van gond- en wateduk Eindappotage Bachelo Eindwek (CT3000) M.C. Veldhuizen Stud. Numme: 1005936 Begeleides:

Nadere informatie

- gezonde dieren, gezonde mensen

- gezonde dieren, gezonde mensen pagina 1 van 8 Jaaveslag 2000 Wood van de voozitte Afgelopen jaa is voedselveiligheid een belangijk item in Euopa geweest, denk alleen maa aan de BSE-cisis. Het is dan ook niet moeilijk voo te stellen

Nadere informatie

Rotatie in 2D. Modeltransformaties. Translatie in 2D. Rotatie van een punt tov rotatiepunt (pivot) over een rotatiehoek:

Rotatie in 2D. Modeltransformaties. Translatie in 2D. Rotatie van een punt tov rotatiepunt (pivot) over een rotatiehoek: 23 24 Modeltansfomaties Opbouwen van een tafeeel met gafische pimitieven Objecten in een tafeeel laten evolueen. met een tussentijd t de fsische positie van alle coödinaten van een tafeeel hebeekenen en

Nadere informatie

Tentamen DYNAMICA (4A240) 23 juni uur

Tentamen DYNAMICA (4A240) 23 juni uur entamen DYNAMICA (4A40) 3 juni 00 9.00-.00 uu Lees het ondestaande zogvuldig doo voodat u aan de opgaven begint! Algemene opmekingen: Begin iedee opgave op een nieuw blad. Vemeld op iede blad duidelijk

Nadere informatie

x x y y Omdat de som van twee kwadraten niet negatief kan zijn, is er geen enkel punt van het oppervlak dat in het grondvlak ligt.

x x y y Omdat de som van twee kwadraten niet negatief kan zijn, is er geen enkel punt van het oppervlak dat in het grondvlak ligt. Hoofdstu 4 Functies van twee of meer variabelen 4.13 Herhalingsopgaven 1a z x y 4x y 6 Doorsnijden met grondvla geeft 0 x y 4x y 6 x 4x y y 6 0 x x y y 4 4 4 11 6 0 x y x y 4 1 1 6 0 1 1 Omdat de som van

Nadere informatie

WERKCOLLEGE 1. 1.A Vrije val. 1.B Centrale botsing. Basketbal (toets oktober 2000)

WERKCOLLEGE 1. 1.A Vrije val. 1.B Centrale botsing. Basketbal (toets oktober 2000) Uiwekinen Wekcollee WERKCOLLEGE.A Vije al De ije al is een ewein an assapunen in de uu an he aadoppelak. Inloeden an de luch (wijin, wind) woden ewaaloosd. a) Sel de eweinseelijkin op oo een deelje in

Nadere informatie

Tentamen Natuurkunde I uur uur woensdag 12 januari 2005 Docent Drs.J.B. Vrijdaghs

Tentamen Natuurkunde I uur uur woensdag 12 januari 2005 Docent Drs.J.B. Vrijdaghs Tentamen Natuukunde I 09.00 uu -.00 uu woensdag januai 005 Docent Ds.J.. Vijdaghs anwijzingen: Dit tentamen omvat 4 opgaven met totaal 9 deelvagen Maak elke opgave op een apat vel voozien van naam, studieichting

Nadere informatie

Bepaling toezichtvorm gemeente Stein

Bepaling toezichtvorm gemeente Stein Bepaling toezichtvorm 2008-2011 gemeente Stein F i n a n c i e e l v e r d i e p i n g s o n d e r z o e k P r o v i n c i e L i m b u r g, juni 2 0 0 8 V e r d i e p i n g s o n d e r z o e k S t e i

Nadere informatie

Mechanica van Materialen

Mechanica van Materialen UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT INGENIEURSWETENSCHAPPEN VAKGROEP TOEGEPASTE MATERIAALWETENSCHAPPEN Mechanica van Mateialen Academiejaa 3-4 Veantwoodelijk lesgeve en auteu: Pof. d. i. Wim VAN PAEPEGEM Medelesgeve:

Nadere informatie

Q l = 22ste Vlaamse Fysica Olympiade. R s. ρ water = 1, kg/m 3 ( ϑ = 4 C ) Eerste ronde - 22ste Vlaamse Fysica Olympiade 1

Q l = 22ste Vlaamse Fysica Olympiade. R s. ρ water = 1, kg/m 3 ( ϑ = 4 C ) Eerste ronde - 22ste Vlaamse Fysica Olympiade 1 Eeste onde - ste Vlaamse Fysica Olympiade 1 1 ste Vlaamse Fysica Olympiade Eeste onde 1. De eeste onde van deze Vlaamse Fysica Olympiade bestaat uit 5 vagen met vie mogelijke antwooden. E is telkens één

Nadere informatie

De Creatieve Computer

De Creatieve Computer De Ceatieve Compute J.I. van Hemet jvhemet@cs.leidenuniv.nl 1 Intoductie Als we de evolutie van computes vluchtig bekijken dan zien we dat de taken die doo computes woden uitgevoed steeds ingewikkelde

Nadere informatie

WERKOPDRACHT OVER COMPLEXE GETALLEN Dr. Luc Gheysens. z = r(cos θ + isin θ) r = de modulus van z = mod. z θ = het argument van z = arg. z.

WERKOPDRACHT OVER COMPLEXE GETALLEN Dr. Luc Gheysens. z = r(cos θ + isin θ) r = de modulus van z = mod. z θ = het argument van z = arg. z. WERKOPDRACHT OVER COMPLEXE GETALLEN D. Luc Gheysens De goniometische schijfwijze van een complex getal Elk complex getal z a + bi kan men schijven onde de vom z (cos θ + isin θ) de modulus van z mod. z

Nadere informatie

Gevoeligheidsanalyse transportparameters

Gevoeligheidsanalyse transportparameters Gevoeligheidsanalyse tanspotpaametes voo de ondegond Woute Kaeman Ed Veling Het model PROFCD (PROFile Convection-Diusion) is doo Veling (1993) gescheven om snel een inschatting te kunnen maken van het

Nadere informatie

Technische Universiteit Eindhoven Tentamen Inleiding Natuurkunde 3NA20 17 januari 2011, 14:00-17:00 uur

Technische Universiteit Eindhoven Tentamen Inleiding Natuurkunde 3NA20 17 januari 2011, 14:00-17:00 uur Technische Univesiteit Eindhoven Tentamen Inleiding Natuukunde 3NA0 17 januai 011, 14:00-17:00 uu Het tentamen bestaat uit die opgaven, ondevedeeld in totaal 16 deelopgaven die samen bij juiste beantwooding

Nadere informatie

Een nieuw model voor de CBS huishoudensprognose

Een nieuw model voor de CBS huishoudensprognose Een nieuw model voo de CBS huishoudenspognose Coen van Duin en Cael Hamsen Het model waamee het CBS zijn huishoudenspognose maakt, is aangepast. De nieuwe pognose wodt beekend met een macosimulatiemodel

Nadere informatie

Berekening van dempende en synchroniserende koppels, gebaseerd op rotorgrootheden en de asynchrone oorzaak

Berekening van dempende en synchroniserende koppels, gebaseerd op rotorgrootheden en de asynchrone oorzaak 37.3. Berekening van dempende en ynchronierende koppel, gebaeerd op rotorgrootheden en de aynchrone oorzaak De behandeling betreft hier alleen de door de aynchrone oorzaak (de wiellip van rotorwikkelingen

Nadere informatie

Eerste ronde - 20ste Vlaamse Fysica Olympiade 1. 20ste Vlaamse Fysica Olympiade. R R R p 1 2 = + = FA. l = ρ water = 1, kg/m 3 ( ϑ = 4 C )

Eerste ronde - 20ste Vlaamse Fysica Olympiade 1. 20ste Vlaamse Fysica Olympiade. R R R p 1 2 = + = FA. l = ρ water = 1, kg/m 3 ( ϑ = 4 C ) este onde - 0ste Vlaamse Fysica Olympiade 1 Met eveneens dank aan: Untwepen, K.U.Leuven, K.U.Leuven Campus Kotijk, UHasselt, UGent en VUB. 008 0ste Vlaamse Fysica Olympiade este onde x = x0 + vx t vx =

Nadere informatie

1 Onderzoeken. 1.1 Inleiding. 1.2 Soorten Onderzoek. Voorkennis. Kennisvragen. s t. Newton vwo deel 1 Uitwerkingen Hoofdstuk 1 Onderzoeken 13

1 Onderzoeken. 1.1 Inleiding. 1.2 Soorten Onderzoek. Voorkennis. Kennisvragen. s t. Newton vwo deel 1 Uitwerkingen Hoofdstuk 1 Onderzoeken 13 Newton vwo deel Uitwekingen Hoofdstuk Ondezoeken Ondezoeken. Inleiding ookennis Meetinstuenten Gootheid eetinstuent Eenheid spanning spanningsete (volt) stoostekte stooete A (apèe) weestand ohete (Oh)

Nadere informatie

DE BETEKENIS VAN TRANSPORT EN TRANSPORTBELEID VOOR DE ECONOMISCHE GROEI

DE BETEKENIS VAN TRANSPORT EN TRANSPORTBELEID VOOR DE ECONOMISCHE GROEI DE BETEKEIS VA TRASPORT E TRASPORTBELEID VOOR DE ECOOMISCHE GROEI F.W.C.J. van de Vooen Ministeie van Veee en Watestaat (Rijswatestaat diectie Limbug) Univesiteit Antwepen (UFSIA-RUCA, vagoep Tanspot en

Nadere informatie

voorgesteld ). Loopt er een magnetisatiestroom binnen de materie, dan stellen we de ruimtestroomdichtheid voor door J r m

voorgesteld ). Loopt er een magnetisatiestroom binnen de materie, dan stellen we de ruimtestroomdichtheid voor door J r m Opgaven Mateie in een magnetostatisch veld. A. Magnetisatie en magnetisatiestoom Als in mateie de kingstoompjes elkaa niet oveal compenseen blijft e een esulteende stoom ove. Deze heet de magnetisatiestoom

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek

Centraal Bureau voor de Statistiek Methodebeschijving Outputpijsindexcijfe van nieuwbouwwoningen 1. Inleiding Dit is een methodebeschijving van de statistiek Outputpijsindexcijfe van nieuwbouwwoningen (O-PINW). De beschijving heeft alleen

Nadere informatie