LJ}(O ~ I L Q. ~ ~oc," Leden van etnische. , Een onderzoek betreffende Turkse, Marokkaanse en Surinaamse gedetineerden. k' ]'!

Transcriptie

1 f you have ssues vewng or accessng ths fle contact us at NCJRS.gov...t' k' ]' J G ' r; wetenschappejljk onderzoek- en ) documentate c: centrum Leden van etnsche - mnderheden n detente c:j u; ''''''': Een onderzoek betreffende Turkse Marokkaanse en Surnaamse gedetneerden. c - l' L- a e r) oc 0 L Q n LJ}(O e> -... 'l

2 o G (f ' ( n ; ) (l N Jr f r / L ' J' C 'F wetenschappelljk drs. G.C. van mmerzeel drs. A.C. Berghus Deze reeks omvat de rapporten van door het WDDC verrcht onderzoek. Opname n de reeks betakent net dat de nhoud van de rapporten het standpunt van de Mnster van Justte weergeeft. / / /' l L.. f. '-L. ; :oek-en j ) ' )' documentlle : C-' l { centrum Leden van tltnsche mnderheden n detente Een onderzoek betreffende Turkse Marokkaanse en Surnaamse gedetneerden. C (.. U.S. Department of Justce Nalonallnstltute of Justce 'j Ths document has been reproduced exactly as receved from the person or organzaton orgnatng t. Ponts of vew or opnons stated n ths docurqrnt are those of the authors and do not necessarly represent the offcal poston or polces of the Natonal nsttute of Justce.. Permsson to reproduce ths copyrghted materal has been granted by MnStry of Justce The Netherlands Mnstere van Justte ). o A Q.lJl T S L'tr'h l n.-;.:.:f;p to the Natonal Crm//lal JUstce Reference Servce (NCJR'). Further reproducton outsde of the NCJRS system requres permlsson of the copyrght owner. ' Staatsutgeverj 's-gravenhage

3 J' VoolWoord nhoudsopgave j n 979 bracht de Wetenschappeljke Raad van het Regerngsbeled het rapport 'Etnsche Mnderheden' ut en de Advescommsse Onder.wek Mnderheden haar rapport 'Adves Onderzoek Mnderheden'. As reacte herop stelde de regerng voor mljoen gulden extra ter beschkkng voor het mn-.. derhedenbeled waarvan 2 mljoen voor onderzoek. De onderhavge stude s een van de daarut gefnancerde onderzoekprojecten voortgekomen ut de behoefte bj de Drecte Gevangenswezen van het Mnstere van Justte om nader nzcht te krjgen n de problematek van etnsche mnderheden n detente. De opzet voortgang en rapportage van het onderzoek s begeled door een commsse waarn naast de Drectes Gevangenswezen Vreemdelngenzaken en TBR/Reclasserng van het Mnstere van Justte ook deskundgen op het terren van mnderheden zttng hadden. De samenstellng van deze begeledngscommsse s als bjlage bj dt verslag opgenomen. Het verslag dat u n handen' heeft vormt een ge'ntegreerde samenvattng op hoofdljnen van enkele deelonderzoeken waarover een gedetalleerder onderzoekverslag beschkbaar s. De nhoudsopgave van dt onderzoekverslag s achter dt rapport opgenomen. Aan het onderzoek hebben velen een belangrjke bjdrage geleverd reden om hun naam n dank te vermelden: A. van Djk R. van Djk E. Flapper en. Verkuylen. Bnnen het WODC s het onderzoek begeled door dr. M.J.M. Brand-Koolen raadadvseur. Mevrouw G.C. van mmerzeel droeg de verantwoordeljkhed voor de utvoerng van het onderzoek A.C. Berghus leverde een bjdrag bj de rapportage van de bevndngen. r nledng O.nt:kkelng van het aantal strafzaken bj butenlanders en bj al dan nlet n Nederland geboren Nederlanders Het onderwerp van deze stude Onderzoekmethode Onderzoekstratege De aard van de verkregen gegevens Turkse en Marokkaanse gedetneerden Achtergronden Problemen de samenhangen met de poste n Nederland Taal en begrp Relge LevensstJ Surnaarnse gedetnearden Achtergronden SpeC?'e culturele problematek met betrekkng tot Surnaamse gedetmeerden Agemeen: detentebelevntl Externe kwestes nterne verhoudngen Actvteten en faclteten Samenvattng en slotbeschouwng Bjlage : Samenstellng van de begeledngscommsse 33 Bjlage : nhoud van het onderzoekrapport 35

4 nledng. Ontwkkelng van het aantal strafzaken bj butenlanders en bj al dan net n Nederland geboren Nederlanders Het gevangenswezen s het laatste decennum geconfronteerd met een forse toename van het aantal gedetneerden dat net n Nederland s geboren en getogen. Zo bestond n tot 25% van de gedetneerden n pententare nrchtngen ut butenlanders (gevangensstatstek). n het bjzonder voor de nrchtngen voor langgestraften geldt dat meer dan de helft van de populate net de Nederlandse natonaltet (33%) of een net-nederlandse achtergrond (24%) bezat ) De achtergrond van deze ontwkkelng s tweeerle: ten eerste s er een drastsche toename te bespeuren van het aantal strafzaken waarbj personen met een net-nederlandse achtergrond betrokken zjn ten tweede betreffen de strafzaken vaker relatef zware delcten (ernstge geweldsmsdrjven delcten van de Opumwet) waarvoor hoge straffen worden gegeven. Op bede factoren wordt heronder ngegaan. n fguur s geschetst hoe het aantal strafzaken zch ontwkkelde bj dverse categoreen verdachten. Flguur : Ontwkkellng van het aantal msdrjfzaken (veroordelngen en sepots) bj Nederlanders en butenlanders van 970 tm 980 (970 = 00) (Bron: CBS Maandstatlstek Poltle Justte en Brandweer 820). ndex 970 = ttl n 980 bestond deze groep voor 2 % ult Dutsers 5% ult TlJrken 4% ult Marckkanen..* n 980 bestond deze groep voor 53% ut Surnamers. Het aantal zaken waarbj Nederlanders waren betrokken de ook n Nederland zjn geboren nam met 50% toe bj de andere categoreen s echter sprake van meer dan een verdrevoudgng. Onder de Nederlanders de buten Nederland zjn geboren nemen de Surnamers een promnente plaats n (meer dan de helft n 980). De explosleve toe ' ) A. Rook. Probleemgroepen n de nrlchtlngen voor langgestraften. Mlnlsterle van Justlte WODC 982. ' q ' q l ' ; / ( & ' f) '.'

5 name n de laatste jaren wordt echter net door Surnamers veroorzaal<t maar vooral door Antllanen 2) We s de grote toevloed van Surnamers naar Nederland vooral ten tjde van de onafhankeljkhedsverklarng Va Surname n 975 er de oorzaak van dat steed meer strafzaken Surnamers betroffen. De msdrjfzaken met net-nederlandse verdachten betreffen uteenlopende natonalteten. De stjgng van de laatste jaren s net zozeer te wjten aan butenlandse verdachten de net n Nederland wonen (n 9808% meer dan n 977) maar vooral aan de. butenlanders de n Ne.derland wonen (42% stjgng n de perode). De voornaamste categoreen zj({ dan Turken en Marokkanen (stjgng rond de 50%). Nadere analyse teert dat de grote toename Van strafzaken tegen Turkse en Marokkaanse nwoners van Nederland wordt veroorzaakt doordat steeds meer Turken en Marokkanen her zjn komen wonen nst door een vermeerderng van het crmnaltetsnveau van degenen de her al waren 3).. Deze ontwkkelngen resulteerdpn ern dat 9% van de msdrjfzaken een verdachte betreft de of we net de Nederlandse natonaltet bezt of net n Nederland s geboren. n 970 was dat nog maar 8%. De tweede factor de bjdraagt aan het forse beslag dat butenlanders en net n Nederland geboren Nederanders op de capactet van het gevangenswezen leggen s het engszns andere delctpatroon. Hoewel net als bj Nederlanders vermogensmsdrjven bj etnsche mnderheden kwanttatef op de eer'ste plaats komen Jgt het aandeel van ernstge geweldsmsdrjven en ook opummsdrjven o] hen relatef hoog. Ot zjn delcten waarvoor straffen worden utgedeeld de vaker fn jaren dan n maanden zjn bemeten waardoor een langdurg beslag op de nrchtngscapactet wordt gelegd (op de achtergronden van deze verschllen wordt n hoofdstuk 3 ngegaan). ( ' / ' ( { F ). ) )/ ' tentare nrchtngen te realseren s het nodg te weten welke specfeke problemen samenhangen met het verbljven van leden van etnsche mnderheden bnnen de nrchtngsmuren de tot een stuate van ongeljke kansen of een- 4jdge aanpassng leden. Het doe van dt onderzoek s dan als vogt te formuleren: het nventarseren van de problemen van en met leden van etnsche mnderheden n de ten te. Oaarbj worden de verschllende etnsche mnderheden uteraard net als een homogene groep beschouwd. Om znvol utspraken te kunnen doen over een mnderhedsgroep zou het onderzoek zch moeten rchten op de etnsche mnderheden de n Wanttatef voldoende mate de nrchtngen bevolken. Er s gekozen voor dre groepen: Surnaamse 5) Turkse en Marokkaanse gedetneerden. Om soortgeljke reden s het onderzoek beperkt tot mannen. Een volgende beperkng s dat deze stude aleen s gercht op strafrechteljk meerderjargen (dat wl zeggen 8 jaar en ouder). Oe strafrechteljk mnderjargen bljven buten beeld enerzjds om de onderzoekgroep net te heterogeen te maken anderzjds omdat deze categore apart aandacht krjgt 6). mdat het onderzoek een nventarsate beoogt s op voorhand geen beperkng aangebracht n de soorten van mogeljk aanwezge problemen. Een brede aanpak s gekozen waardoor zowel de problematek naar voren kan komen de samenhangt met het functoneren van de betreffende gedetneerden n de pententare nrchtng als de verband houdt met hun externe poste (problemen op jurdsch vlak bv.)..2 Allerwegen s geconstateerd dat het verbljf van etnsche mnderheden n ons land geen tjdeljke doch een bljvende zaak s. Door de toevloed van met name Turken Marokkanen en Strnamers naar ons land en door de andere delctpatronen wordt het gevangenswezen geconfronteerd met een omvangrjk probleem dat net van voorbjgaande aard zal zjn. Het onderwerp van deze stude Het vergt net veel fantase om n te zen dat het bestaan van omvangrjke groepen gedetneerden met een andere dan de Nederlandse achtergrond specale problemen met zch brengt zowel voor het gevangenswezen als voor de betreffende gedetneerden zelf. Oaarbj dent echter een ondersched te worden gemaakt tussen de problematek van en met gedetneerden de n Nederland wonen en de een net-nederlandse achtergrond beztten en degenen de elders wonen 4).. De eerste groep valt aan te duden met het begrp 'culturele mnderhed'. Omdat dt veelal samengaat met een verschl n etnsch opzcht kan om aan te sluten bj de doorgaans gehanteerde termnologe ook van 'etnsche mnderhed' worden gesproken. Oaarbj valt vooral te denken aan Surnamers Molukkers en butenlandse werknemers. n de regerngsreacte op het rapport 'Etnsche mnderheden' van de Wetenschappeljke Raad voor het Regerngsbeled wordt als utgangspunt voor het beled gesteld: 'wederzjdse aanpassng n een mult-culturele samenlevng met geljke kansen voor autochtonen en allochtonen'. Om dt ook bnnen pen - f. 2 2) Van 977 tot 980 steeg het aantal msdrljfzaken met Surnamers met slechts 5% met Antllfanen 84%. 3) Het aantal veraardelngen en sepats per 000 n Nederland wonende Turkse en MarQ<aanse mannen steeg van 977 tat 980 met 8% respectlevlljk 4%. Dlt kamt overeen met dc'crmlnal teltsstljglng' bj Nederlanders (CBS). Wells het zo dat het aantal veroardellngen en sepats blj n Nederland wonende Turkse en Marokkaanse mannen ongeveer /2 keer zo haag gt als bll Nederlandse mannen. 4) n 976 werd een verslag ultgebracht waarln het accent vlel op bultenlanders n het algemeen: K. Mesman Schultz en G. Methorst Bultenlandse gedetlneerden n Nederland; Mlnlsterle van Justlte WODC 976. Onder Surnamers wardt hler verstaan degenen de n Surname ;;:jn geboren (en de al dan nlet de Nederlandse natlonalltelt bezltten). Vanult de CoOrdlnatecommlssle Wetenschappelljk Onderzoek Klnderbeschermlng s een pro. ject gentameerd over tehulsplaatslngen van Jongeren ult etnlsche mlnderheden waarover n 983 een verslag ta verwachten s.

6 Onderzoekmethode 2. Onderzoekstratege Ter voorberedng van het onderzoek zjn een aantal nrchtngen bezocht en zjn gesprekken gehouden met enkele gedetneerden en functonarssen. Bovenden s een nventarsate gemaakt van specaal ten behoeve van buten- landers en leden van etnsche mnderheden gecreeerde faclteten ). De resultaten van deze nspannngen hebben bjgedragen aan de vormgevng van de vraaggesprekken de zjn gehouden met functonarssen van een aantal nrchtngen en met de aldaar verbljvende gedetneerden met Turkse Marokkaanse of Surnaamse achtergrond. Van het totaal aan pententare nrchtngen zjn er zes n het onderzoek betrokken omdat althans n de onderzoekperode het merendeel van de te onderzoeken Turkse en Marokkaanse gedetneerden zch daar beyond. Gekozen werden 4 Huzen van Bewarng: - het HvB te Arnhem (oude koepelnrchtng voorzowel jeugdgen van 8-23 jaar als voor volwassenen); - het HvB te Haarlem (oude koepelnrchtng voor volwassenen); het HvB te Maastrcht (moderne nrchtng pavljoenen); - het HvB te Rotterdam (oude nrchtng voor jeugdgen en volwassenen); en 2 gevangenssen: - de gevangens voor langgestrafte volwassenen 'Esserheem' te Veenhuzen; - de gevangens voor langgestrafte jeugdgen te Zutphen. Tabel geeft per nrchtng weer hoeveel vraaggesprekken hebben plaatsgevonden met gedetneerden en personee. jl U J H ' r)' ' Precedng page blank ) Een overzlcht van deze faclteten staat n het onderzoekrapport. De nventarsatle s n hoofd zaak verrcht door. Verkuylen.. Verkuylen: Bultenlanders n het Nederlandse gevangensw7.at}yrslag van een stude bj het WOOD ten behoeve van stude aan de Rechtenfacultelt van de Katholleke Unverstelt NJmegen 98. R. van DJk verwerkte de resultaten met name be treffende de facllteten n een verslag. R. van Dljkj Van pententlepllcht naar detentlerecht. Verslag van een stage bj het WOOD ten behoeve van stude aan de Rechtenfacultet van de Katho Heke Unverstet NJmegen

7 /. Tabel: Aaltal personen n het onderzoek per nrchtng Hus van Bewarng Gevangens Arnhem Haarlem Maas- Rotter- Zut- Esser- trcht dam phen heem Gedetneerden: - Turks Marokkaans Surnaams Personeel: - bewaarders werkmeesters stafleden *) ontwkkelng ontspannng recreate * *) drecte *) tel kens 2 maatschappeljk werkers n Agemene Denst geesteljk verzorger medewerker medsc he denst H) telkens bblotheekmedewerker sportleder medewerker ut ontwkkelngssector. Er zjn n totaal met 04 gedetneerden en met 2 nrchtngsfunct'ronarssen vraaggesprekken gehouden. De aantallen per' nrchtng zjn doorgaans klen hetgeen mplceert dat utspraken over afzonderljke nrchtngen meestal onverantwoord zjn. De resultaten zullen dan ook steeds de gehele onderzochte groep betreffen waarbj aleen een nadere utspltsng zal gemaakt worden als dat net aleen znvol maar ook methodologsch verantwoord s. Zoals gezegd zjn 04 gedetneerden gerntervewd. Daarvoor werd echter een groter aantal benaderd nl. 8. De reden om net mee te werken (nden bekend) was dat men de zaak wantrouwde hetgeen vaak samenhng met het vereste om - op grond van mnsterele rchtljnen - een toestemmngsverklarng te ondertekenen 2). Het ntervewen van Turkse en Marokkaanse gedetneerden bracht uteraard een taalprobleem met zch mee. Dt s opgelost door vertalng van de vragenljst n het Turks en Arabsch; zj werden afgenomen door Nederlanders de het Turks en Marokkaans beheersten. Omdat spreek- en schrjftaal nogal ver uteen lggen konden de gemaakte vertalngen aleen als rchtsnoer denen en werd aan de ntervewer overgelaten de bedoelng van de vragen n het gesprek just te formuleren. De nhoud van de vragenljst voor gedetneerden betreft vele aspecten van de achtergrond van de gedetneerde van het functoneren n de nrchtlngen van het toekomstperspectet De vragen aan het personeel betreffen het terren waarop men n de nrchtng werkt waarbj steeds utspraken zjn gevraagd over de dre onderzochte groepen gedetneerden vaak n vergeljkng tot Nederlandse gedetneerden. 'f } J j.. ' ) ' 'l { J. l Soortgeljke overwegngen gelden natuurljk ook voor de bewndngen van het gedetneerdenonderzoek. Maar daar geldt nog een extra complcate omdat de meeste mensen met een geheel andere culturele achtergrond (zoals de Tur.. ken en Marokkanen) h.t verschjnsel 'wetenschappeljk onderzoek' als een afstandeljk en onafhankeljk mddel net kennen. Met mogeljke abstracteproblemen s n het onderzoek rekenng gehouden door n de vragenljst zo concreet mogeljke vragen op te nemen. Voorts s er gevaar aanwezg dat de ntervewer wordt gezen als een onderdeel van het justteel apparaat 3)' en dat de antwoorden daarom worden be'nvloed door de waargenomen mogeljkhed dat deze doorgespeeld en mogeljk tegen hen gebrukt worden. Daar waar vragen zeer drect werden gesteld kwam het voor dat een nadere toelrhtng op een standpunt van de respondent achterwege bleet zoals waarom men zch (o.)tevreden oont over advocaat werkmeester of reclasserng. Ot kan erop wljzen dat bleefde antwoorden zjn gegeven hetgeen een verstorng van het beeld kan hebben teweeg gebracht. Door deze mogeljkhed kunnen de resultaten van de gesprekken met de gedehneerden eerder als te rooskleurg dan als te 'negatef' worden beschouwd De aard van de verkregen gegevens Naast gegevens de ut de bevolkngsadmnstrate zjn gehaald over delct en strafzaak vormen de vragenljsten de voornaamste bron van gegevens n deze stude. Het s van belang erop te wjzen dat daarmee voor het merendeel geen 'objecteve' nformate s verkregen maar waarnemngen waarderngen en belevngen van zowel personeelsleden als gedetneerden. De resultaten van het personeelsonderzoek dat wl zeggen de waarnemngen waarderngen en belevngen van personeelsleden moeten dan n hun context worden begrepen. Het algemene beeld dat men heeft van een categore gedetneerden zal mede worden bepaald door de wjze waarop de contacten met leden van de gedetneerdengroep verlopen; de esen de men daarbj vanut de taakutoefenng aan de gedetneerden moet stellen zjn van belang: dlt betekent dat de resultaten van het personeelsonderzoek net altljd 'feten' zjn maar dat ze nterpretate behoeven ) Het aantal welgerngen lag bj Turkse en Marokkaanse gedetneerden relatef bjna twee keer zo hoog als bj Surnaamse gedetneerden. - l ') ' ': ) ' ' f j ) q. 3) : Ze ook het reeds vermelde relatlef grote aantal wegerngen ( op de 6 a 7) bj Turkse en Marok. kaanse gedetlneerden vergeleken met de Surnamers ( op de 2). 7

8 ? Turkse en Marokkaanse gedetneerden Omdat relatetg3sproken de Turkse en Marokkaanse gedetneerden veel gemeenschappeljke kenmerken hej:):n en dudeljk atwjken van gedetneerden met een Surnaamse of Nederlandse achtergrond worden ze tesamen besproken en zal aleen daar een ondersched worden gemaakt tlssen Turken en Marokkanen waar dudeljke verschllen optreden de ook kwanttatef getoetst konden worden. Bj de weergave van de bevndngen zal.allereerst aandacht worden geschonken aan de achtergmnden van de gedetneerden waarna ver probleemgebeden de revue zullen passeren. 3. Achtergronden Enkele kenmerken van de achtergrond van de onderzochte Turkse en Marokkaanse gedetneerden zjn samengevat n tabel 2. Tabel 2: Enkele achtergrondkenmerken van de Turkse (N = 36) en Marokkaanse (N = 2) gedetl neerden. Verblljfstltel: geel toerstenvlsum verbljfs vestgngsvergunnlng verbl. verg. voor onbepaalde duur Turkse ged Marokkaanse ged Verblljfsduur n Nederland: - korter dan jaar tot 5 jaar 5 jaar of langer Leeftjd: - jonger dan 30 jaar - 30 jaar of ouder Famle n Nederland: geen - we. *) F Delct waarvan men verdacht of waarvoor men veroordeeld s: vermogensdellct (dlefstal) geweldsdellct (m.n. doqdslag en moord) zedendelct (m.n. verkrachtlng) delct Oplumwet (m.n. handel transport etc.) *) partner ouders knderen broers zusters etc. H) vooral degenen met toerstenvlsum **) **) **) :: l l ' j j Een aantaf'ljan de onderzochten (7 van de 57) verbleef voor de detente net met een verblws- of vestgngsvergunnng n Nederland. Voor het merendeel waren dezen fler als toerst brachten (tot hun detente) slechts korte tjd n Nederland door nogal eens n verband met drugshandel of -transport (dt betrett 8 van de 3 'toersten'). Deze groep s net tot een etnsche mnderhed te rekenen. Het s aannemeljk dat hun eventuele problemen anders zjn geaard dan de van degenen de we als leden van een etnsche mnderhed kunnen PreGedng page blank 9 '

9 - - '---- worden beschouwd reden om waar dat nodg s ze n de analyses apart te behandelen. Hoewel het onderzoek net s gercht op degenen de buten Nedrland wonen zullen de utkomsten veelal ook deze groep betreffen: zo wordt n de HvB's e gevangenssen mmers ook geen ondersched gemaat tussn Turken en Marokkanende we respecteveljk net tot de etnsche mlnderheld zjn te rekenen ) De resterende (egenljke) onderzoekgroep kenm.erkt zlch oor e doorgaas jarenlang verbljf n Nederland en een meerderheld heeft hler famlle wonen ). Een opmerkeljk beeld komt naar voren 'wanneer wordt gekeken naar de delcten waarvoor men s ngesloten. Bj de Turkse gedetneerden n het onderzoek gt het aantal met - zeer zware ' - geweldsdelcten opvallend hoog. Daarnaast sprngt bj de Marokkaanse gedetneerden het grote aantal zedendelcten n het Og. l n het algemeen lgt bj n Nederland wonende Turken en Marokkanen.et aantal ernstge geweldsmsdrjven relatef hoog (4 a 5 keer zo hoog als blj Nederlanders; CBS). De achtergrond hervan zal zeker net altjd maar soms we op cultureel en/of poltek vlak lggen. Bj polteke achtergronden denke men aan de Grjze Wolven Koerden en Armenersproblematek (bj Turken) en Amcales (bj Marokkanen). Op cultureel vlak s er he. verschuhsel van.geweld als antwoord op aantastng van eer. Hoewel TurklJe en Marokko?elde een morn Wetboek van Strafrecht kennen op westerse leest geschoeld bleven tradtonele nvloeden doorwerken n de rechtspraak en onder de bevolkng (vooral op het platteland) waar offceuze rechtsregels het leven benvloeden.3): Zowel n Turkje als Marokko zou de wetgever volgens yan Vloten en V.a.n de Weterng welswaar rekenng houden met de beschermmg van de (famllje-)eer als een strafvermnderende factor maar de strafbedregng van moord doodslag en mshandelng s toch hoog. Het s dus zo dat form eel de verdedgng van de eer en bloedwraak worden af- gekeurd; nformeel zal de pleger net aljd negatef as 'crneel' beschouwd worden: aantastng van de eer dent nlet on best raft te Jven.. Anders lgt dt bj zedenmsdrjven de zowel n de s.lamltlsche w.t als n de :) moderne wetgevng met zware straffen worden bedrelgd en waarblj de pleger. ook nformeel aan een afkeurend oordeel zal zjn onderworpen. Oat het aantal Marokkaanse gedetneerden n dt onderzoek met zedenmsdrjven zo hoog lgt kan toeval zjn: over het algemeen lgt het.andeel van deze categore msdrjven bj Marokkanen nl. net zo hoog als blj Turken en nauweljks hoger dan bj Nederlanders (CBS).... Zlfs als degenen buten beschouwng worden gelaten de. nlet tot tnl.che mnderheden te rekenen vallen lgt het aandeel van de 0plUmwetmlsdfljven hoog. Dt klopt met de CBS-cjfers: waar 2% van de msdrjfzake bj Neder- landers (de her geboren zjn) de Opumwet betreffen s dat 4% blj de Marok- u kanen en 7% bj de Turken (980). Gezen de delcten waarvoor de Turkse en Marokkaanse gedetneerden n dt onderzoek zjn ngesloten s het zeer we denkbaar dat het bj Turken vaker om hard drugs gaat bj Marokkanen om soft. J ).( drugs. r f. ( ( ) 5 f / ' { 3.2 p;bj;)en de samenhangen met de poste n Nederland n de yorge paragraaf s beschreven dat er dudeljk varate s n de poste van de gedetneerden n Nederland. Dt betreft zowel de tte/ waarop men her verbljft als - daarmee deels verband ho('lcqnd - de mate waarn men n Nederland s geworteld: aanwezghed van gezns- en famleleden vrenden economsche banden en taalbeheersng. a. Problemen rond verbljfsttel en ultzettng Desgevraagd zegt een meerderhed (30 van de 56) van de gedetneerden dat ze n onzekerhed verkeren of ze na hun detente al dan net n Nederland mogen bljven. De overgen weten dat ze n ons land kunnen bljven (8) zullen het land worden utgezet(7) of zullen vrjwllg verdwjnen (). Het bestaan van zulk len omvangrjke groep de denkt zeker of wejcht te worden utgezet heeh belangrjke gevolgen. Zo kunnen deze gedetneerden als ze zujlen worden utgezet of als daarover geen dudeljkhed bestaat net'profteren van mogeljkheden de er we zjn voor Nederlanders en voor degenen Waarover s beslst dat men n Nederland kan bljven: strafonderbrekng verlof plaatsng n een (half)open nrchtng. De achtergrond hervan s dat men door de Vreemdelngendenst kan worden utgezet als men de nrchtng verlaat. Dt wordt net aleen door de gedetneerde zelf maar ook door het gevangenswezen als een belangrjk probleem ervaren. Vooral als een defnteve beslssng pas wordt genom en aan het ende van de detente wordt dtals knejend ervaren omdat n afwachtng daarvan en net vanut het oogpunt van een znvoje voorberedng op terugkeer n de Nederlandse samenlevng geen maatregelen kunnen worden genomen de we voor Nederlandse gedetneerden mogeljk zjn. De door onzekerhed veroorzaakte spannngen bj gedetneerden heeft ook een negatleve nvloed op het nrchtngsklmaat. Voor de gedetneerden zelf kan utzettng (of onzekerhed daaromtrent) ook andere nadelge gevolgen hebben zo zeggen gedetneerden en personeelsleden 4) Utzettng kan tot gevolg hebben dat men n Turkje voor het begane delct nogmaals wordt gestraft; er kunnen polteke of culturele effecten opteden 5); men vreest werklooshed n egen land; men s bang voor aanpasslngsproblemen daar de famle n Nederland verbljft en men vernederlandst s. Daarnaast lopen de jongeren n Turkje kans daar drect n denst te moeten. Onzekerhed over utzettng vooral als de voortduurt tot vlak voor de beendgng van de detente brengt extra problemen met zch. As nderdaad utzettng zou volgen dent van alles te worden geregeld: men heett gezn en/of famle de n Nederland verbljft eventueel bezt men een hus... etc. Maar waar een beslssng utbljft kan nog nets worden geregeld. Dus de problematek van onzekerhed over de utzettng heeft voor de detente als zodang een 'strafverzwarende nvloed' en ledt tot vermnderde mogeljkheden zch znvol voor te bereden op de terugkeer n de (Nederlandse?) maatschappj. De kans om bj crmneel gedrag te worden utgezet s voor een groot deel afhankeljk van de jurdsche verbljfsttel. As aleen de verbljfsttels n ogenschouw worden genomen rpe zjn aangetroffen bj de n het onderzoek betrokken gedetneerden valt het volgende te zeggen: - degenen de n {vrje termjn J (famlebezoek toerst; art. 8 ld Vw) her verbljven worden na crmneel gedrag vrjwel steeds utgezet; ) Onder degenen de geen verbljf- of vestlglngsvergunnng hebben zljn er enkelen (4) de llegaalln Nederland verblljven soms al jaren. Deze worden soms we (bv. blj de ultzettlngsproblematek waar de jurldlsche bass van verbljf van groot belang ) en soms nlet als vreemdellng bekeken (bv. blj externe contacten n Nederland). 2) De meesten van degenen de zljn getrouwd (2 van de 36) hebben hun vrouw n Nederland; knde ren verbljven n meerderheld n Nederland (blj 20 van 34 met klnderen) de ouders zo nog n leven veelal nlet (2 van de 49 met ouders). 3) Deze besprekng s gebaseerd op E. van Vloten en S. van der Weterlng Het strafrecht n de slamltsche wereld. Ars Aequl 2ge jrg. 980 nr. bz ) Utzettng drelgt met name bj gedetlneerde Turken vandaar dat de gevolgen van utzettng ook 'Turks' gekleurd zjn. 5) Poltek: Grjze Wolven Koerden en Armenlersproblematlek; cultureel: schande de door deten. te aan staat rego famlle s aangebracht terugzendng mplceert mlslukkng het 'net ge. maakt' hebben..0

10 ;y-- - bj degenen de met een vergunnng tot verbljf (art. 9 Vw) of een vergunnng tot vestgng (art. 9 Vw) n Nederland zjn worden dverse factoren n aanmerkng genomen bj de beslssng om al dan net tot utzettng over te gaan (herover verderop meer); hed van famle bj velen waarschjnljk doorsjaggevend geweest. 4 'verkeren daarover n onzeerhed (bj s dt onbekend). Bj de laatsten kan meespelen?at de onzeerheld tot soms kort voor het strafende bljft bestaan omdat men m beroep gmg tegen een beslssng tot verbljfsbeendgng 9). - degenen met een vergunnng tot verbljf voor onbepaalde duur (art. 0 ld 2 Vw) worden na crmneel gedrag noot utgezet. Van de 57 gedetneerden zjn er 3 n 'vrje termjn' en 4 zjn her zonder enge verbljfsttel (llegaal). Deze zullen (vrjwel) zeker worden utgezet gezen ook de zeer ernstge delcten waar het bj hen om gaat: moord doodslag zware opumdelcten verkrachtng. 4 van de 7 weten of denken dat ze zullen worden utgezetshet s echter opmerkeljk dat er toch nog enkelen zjn de zeggen n onzekerhed te verkeren of men al dan net n Nederland zal mogen bljven. Voorts s er een aanzenljke grosp de net zal worden utgezet omdat men een verbljfsvergunnng voor onbepaalde duur heeft (6 gedetneerden). Echter slechts 6 van hen geven te kennen dat men n Nederland kan bljven. De overgen verkeren daarover n onzekerhed (7 gedetneerden) menen dat het op utzettng zal utdraaen (2) of zjn daar zeker van (). Deze utkomst s verwonderljk. Omdat het onwaarschjnljk s dat de gedetneerden net hun juste verbljsttel opgaven 6) moet de concluse luden dat onder deze groep gedetneerde'n velen zjn de gewoon net weten dat ze vanwege hun delct en detente net. zullen worden utgezet. Omdat dt terren n eder geval voor net ngewjden vol ondudeljkheden zt s het zelfs de vraag of het gevangenswezen steeds weet dat bepaalde gedetneerden net zullen worden utgezet vanwege hun verbljfsvergunnng voor onbepaalde duur. Voor het bepalen van de kans op utzettng s de meest problematsche groep de met een vestgngsvergunnng of verbljfsvergunnng (voor bepaalde duur). Bj de beslssng omtrent verbljfsbeendgng speelt mee: de ernst van het delct de feteljk gegeven onvoorwaardeljke vrjhedsstraf n eombnate met de verbljfsduur n Nederland de banden de men heeft met Nederland de mate van aanpassng aan de Nederlandse samenlevng de gevolgen van utzettng en het rseo van herneuwd msdrjf 7); Bj de n het onderzoek betrokken 24 gedetneerden met een verbljfs- of vest gngsf-ergunnng gaat het vrjwel steeds om zo ernstge delcten dat n begnsel verbljfsbeendgng mogeljk s 8). De meesten (4 van de 24) zjn nog net defntef veroordeeld zodat de straf nog net s bepaald. Aannemeljk s dat deze straf gezen de ernst van de delcten en het fet dat men voorlopg s gehecht tenmnste meerdere maanden zal bedragen. De mogelljkhed van ut- zettng s zeer reeel aanwezg. Omdat de beslssng over verbljfsbeendgng ' pas wordt genomen nadat de veroordelng defntef s zou te verwaehten zjn dat n deze groep grote onzekerhed over mogeljke utzettng voorkomt. Oat s echter bj lang net allen het geval: de helft toont zch nderdaad onzeker de overgen menen zeker te kunnen bljven een enkelng weet zeker dat hj zal j worden utgezet. Er ljkt her sprake van grote onkunde over hetgeen men mogeljk te waehten staat. Voorts s er een groep van reeds atgestrafte gedetneerden met een verbljfs- } of vestgngsvergunnng (0 personen). 5 daarvan weten reeds zeker dat ze n / Nederland kunnen bljven: hoewel sprake s van zware delcten en een doorgaans lange strafduur s de lange verbljfsduur n Nederland en de aanwezg- ( j tj Ut deze bevndngen komt naar voren dat n eder geval bj de gedetneerden zelf nogal eens ojust verwac.tngen bestaan over de kans op bljven n Nederland dan we ultzettmg terwljl dat gezen de feteljke stuate net nodg s. b. Banden met person en n Nederland De meste gedetneerde Turken en Marokkanen hebben famle- en gezns den n Nederland. Een mnderhed net: maar dat betreft vooraj degenen de nlet tot een etnsche mnderhed zjn te rekenen. Deze gedetneerden ontvange dan ook we.ng bezoek en hebben over het algemeen weng contaeten Ultn de mflhtmg. Door het wenge contact met personen van buten de nflehtmg verbljjven deze gedetneerden n een solement. Dt s net te beschouwen as een problematek de samenhangt met etnsche mnderhed doch met het felt dat men als vreemdelng s ngesloten (en geldt by. ook vor gedetneerden ut geheel andere landen). Een specale etnsche mnderhedenproblematek zou verband kunnen houden met de omstandghed dat het gezns- en famleleven anders s geaard dan bj Nederlanders. Tradtoneelleeft men n een 'extended famly' waarn grootouder$ hun ongehuwde dochters en hun zonen bjeen wonen. Dt zal vaak doorbroken zjn doordat een deel van de famle naar Nederland verhusde. We bljft het ken merk dt de zorg en veantwoordeljkhed net aleen tot het 'kerngezn' beperkt bljjft maar een rulmer famleverband betreft. Tevens zal de rol van de ma yo?r een belangrjk deel tradtoneel zjn bepaajd. Hj neemt een centrale postle.n bpaalt wat er geeurt vertegenwoordgt het gezn naar buten en het S zlj.n pllcht de anderen fmanceel te onderhouden 0). Door de detente s h moejljker veratwoordeljk te zjn voor de gang van zaken n het gezn terwjl ook het fmancleel onderhoud slechts n gernge mate kan plaatsvnden. Dlt zal des te sterker klemmen als er nemand s bv. een broer de zjn taak kan overnemen. Door zjn afwezghed s er sprake van ontwrchtng van het gezns- en famleleven. De Turkse en Marokkaanse gedetneerden zo de her hun gezn en famle hebben wonen trachten ook tjdens hun detente hun verantwoordeljkheden 'waar te maken'. De betrokkenhed bj gezn en famle komt tot utng n de grote mate aarn men contact onderhoudt met de echtgenote zo aanwezg en met famlleleden: per telefoon (zo mogeljk) door het schrjven en ontvangen va zowel bnnen- als butenlandse breven en het ontvangen van bezoek VOrts S een teken van de betrokkenhed de bevndng dat bj het maatsehappelljk werk van de nrchtng met we een meerderhed (gemddeld a 2 ke /r per maand) contact heeft vooral ordt aangeklopt voor het regelen van (extm) eonact met.gezn en famle. Hetzelfde geldt voor het aanspreken van de dretle ). Dlt zal we eng soelaas beden maar zeker net geheel; zo s fnaneleel onderhoud va.n ht gezn en famle nauweljks mogeljk en zal n het.algemeen een ontwrrchtmg van het geznspatroon plaatsvnden. 6) Er s net aleen naar de ttel gevraagd maar ook naar de kleur van het betreffende document (groen geel blauw) 7) Ze de artkelen 2 en 4 Vw alsmede de Notte Vreemdellngenbeleld van 26 Junl ) Er s een utzonderng: een preventlef gehechte wegens het n bezlt hebben van soft drugs Deze gedetlneerde heeft een vestgngsvergunnng waarblj voor verbljfsbel3ndgng een strafbedrel glng van tenmlnste 3 jaar nodlg s (art 4 ld onder b c en d Vw). Deze gedetnestde s er zeker van dat hj n Nederland kan bljven. 9) Een aanwljzlng hervoor vormt het gegeven dat sommlgen zeggen dat ze denkendat het op utwljzlng zal ultdraaen.. 0) Zle by. A. Llmburg-Okken dentltetsonzekerhed bj Marokkanen. MGV nr. 898 bz ) Deze bevndngen lggen veel geprononceerder dan blj de ook n het onderzoek betrokken Surnamers

11 ' laal en begrp Het Jgt voor de hand te veronderstellen dat het net of onvoldoende beheersen van de Nederlandse taal een bron van moeljkheden vormt. Vanut het personeel wordt dt nderdaad als zodang waargenomen: taalproblemen vormen veelvuldg een bron van msverstanden het kost veel tjd ets ut te leggen en ook ruzes zouden het gevolg zjn van onbegrp. n de ntervews met de gedetneerden s gepoogd na te gaan n hoeverre men de Nederlandse taal machtg s. Daarut komt naar voren dat 2 op de 5urkse en Marokkaanse gedetneerden geheel of nauweljks Nederlands kennen anderen matg of redeljk goed. Het redeljk goed beheersen van het Nederlands betekent nog net dat men zch vloeend kan utdrukken en alles makkeljk kan begrjpen: zo meent rum de helft van deze groep dat ze bv. bj de rechtzttng zeker een tolk behoeft. Een slechte Nederlandse taalbeheersng wordt begrjpeljk n sterke mate aangetroffen bj d.egenen de al dan net als toerst nog maar kort n ons land verbljven. Maar net utslutend: ook onder degenen de al jaren n Nederland zjn bevnden zch velen (eenderde) de nogdudeljk grote problemen hebben met het Nederlands. Waar het n deze paragraaf verder gaat over taalproblemen en wat daarmee samenhangt dent dan ook te worden bedacht dat dt vooral (maar zeker net utslutend) van toepassng s op degenen de nog net erg lang n Nederland zjn. Taalproblemen kemen tot utng op een veelhed van terrenen de we kort de revue zullen laten passeren. De meeste gedetneerden (75%) zeggen nets of nauweljks ets te begrjpen van de rechtzttng. Heraan lgt ten grondslag de enbekendhed met het gehele rechtsysteem de relateve ongevoelghed voor de culturele achtergrond van het delct maar ook taalproblemen. Naast de advocaat speelt de tolk de. vaak wordt ngeschakeld een rol bj de utleg ven het een en ander. Over de rol van de tolk s echter lang net edereen tevreden: meer dan de helft van degenen de van dens densten gebruk maakten toont zch ontevreden over de rol de deze speelde (partjdg verdraat dngen legt onvoldoende ut). Soms bljkt de tolk de taal van de gedetneerde onvoldoende machtg te zjn (dt zal zeker het geval zjn als het gaat om bv. Koerdsch Berber of een dalect: dt betreft 'J 5 van de 57 gedetneerden). Bj onoverkomeljke taalproblemen n de nrchtng wordt ncdenteel een tolk ngeschakeld; vaker kan echter een medegedetneerde behulpzaam zjn zoals) n het gesprek met de dokter het maatschappeljk werk en de reclasserng. Het nschakelen van medegedetneerden ljkt postef; er kunnen echter ook ongewenste afhankeljkhedsrelates door ontstaan. Dt speelt vooral sterk onder Marokkanen de gewend zjn aan patronagesystemen. (Het gevaar van )' de afhankejjkhedsrelates wordt scherp gezen door bv. drectes van nrch- 't tngen; ze A. Rook - noot bz. ). Vanut de gelederen van het personeel wordt het'gelud gehoord dat Turkse en Marokkaanse gedetneerden de nrchtngsrege/s vaak mnder goed kennen en begrjpen dan de Nederlandse gedetneerden. Daarbj wordt aangete- kend dat dt veejal voortkomt 'ut werkeljk onbegrp maar 80ms oak 'houdt.'/ men zch dom': men verschult zch achter de taalbarrere. Desgevraagd zegt rum de helft van de Turkse en Marokkaanse gedetneerden de nrchtngsregels net te kennen noch te begrjpen. Dt speelt vooral bj degenen de de Ne ) derlandse taal slecht beheersen. Dat s net zo opmerkeljk als het klopt wat.) de gedetneerden zeggen dat op de 4 van hen de regels n het geheel net op ( f schrft kreeg; evenveel ontvng de regels n een voor hen mn of meer onbegrjpeljke taal. Daarbj zj we aangetekend dat voor bv. Marokkanen welswaar.l j Arabsch de offcele taals maar dat het merendeel een dalect daarvan Y spreekt terwjl veel autochtone nwoners de Berbers egen talen spreken zoals bv. Rffjns... ') Door dt alles kreeg slechts de helft van de gedetneerden schrfteljke nformate n de egen of een door hen voldoende begrepen taal. Voor een belang rjk deel wordt de nformate over de regels verkregen van medegedetneerden en bewaarders. / ;.. j 7' Het bestaan V;)l}: taalproblemen kan oox zjn weerslag hebben n de mate waarn men V/M'' raclteten gebruk maakt of kan maken. Zo s het opmerkeljk dat opdq *8. 5 Turkse en Marokkaanse gedetneerden er net van op de hoogte s dalfnl' bepaalde faclteten zjn: gespreksgroepen met personen van buten de r'l.f':::htlng createve actvteten of zelfs van het bestaan van maatschappeljk'lvfuk bnnen de nrchtng afweten. Ook dt geldt voornameljk voor degetl'lm de kort n Nederland verbljven en de taal net kennen. Dt klopt met de pe((t;pte vanut het maatschappeljk werk bnnen de nrchtng nl. dat taalproblc4rnen er de oorzaak van zjn dat men moeljk de weg naar de hulpverlenng vrc'd'c Een klene neerderhed van de gedetneerden heeft noot of zeer sporadls(: contact met een maatschappeljk werker van de nrchtng of met een rec;4«.::jserngsnstellng. As mel'tl../ van het bestaan van faclteten n de nrchtng op de hoogte s bljkt tg)th netedereen daarvan gebruk te maken. Zo nemen slechts wengen dtf aan gespreksgroepen van de geesteljke verzorgng 2) partcpeert een l'''t.d.erhed n createve.l:ctvtteten en volgen wengen een cursus hoewe d.e rneesten daar n prncpe we voor voeen 3). Er s weng voorstellng.sv(l'mogen voor nodg om te zen dat vooral n gespreksgroepen de taal een opc.. werkomejjke handcap kan vormen. Dt betekent ook dat de organsate van dergejke actvteten n de nrchtng wordt bemoeljkt. De taal kan ook een moeljkhed vormen n het dagelks contact met persons.?lsleden en medegedetneerden. De omgang met deze categoreen gedetnserden wordt door bewaarders en werkmeesters vaak als moeljker gezen dan met Nederlandse gedetneerden mede door hun afwjkende houdng (ze 3.5) maar ook vanwege taalproblemen. Zoals eerder al s genoemd Jgt her F.en bron van msverstanden en ruzes en kan het veel tjd Kosten ets ut te ggen. nderdaad bljkt dat op de 4 Turkse en Marokkaanse gedetneerden nr..'ot eens een praatje maakt met een bewaarder of werkmeester. Voorts komt naar voren dat bjna de helft van de gedetneerden regelmatg of vaak met andere gedetneerden zoals Nederlanders spreekt maar dat de overgen teruggeworpen zjn op het contact met landgenoten. Doorgaans levert dat bj de Turkse gedetneerden (de n 'voldoende' mate de nrchtng bevolken) geen problemen op echter we veelvuldg bj Marokkaanse gedetneerden bj we het nogal eens voorkomt dat zj met nemand regelmatg kunnen praten. Ut al het voorgaande kan worden vastgesteld dat taalproblemen net bj ale Turkse en Marokkaanse gedetneerden maar we bj een aanzenljk gedeelte van hen een dudeljke handcap vormen voor het functoneren n de nrchtng: de mate waarn men van faclteten gebruk kan maken en de mate waarn men met personeel en medegedetneerden kan omgaan. Bj deze gedetneerden kan men spreken van een versterkt solement. Een maner om althans engszns heraan tegemoet te komen s het lezen van boekentjdschrften en kranten. Deze mogeljkhed bestaat voor de meesten (4 Marokkanen zjn analfabeet) de daarvan nderdaad gebruk maken: men leest dan vooral boeken n de egen taal (Turks Arabsch) een mlnderhed {ook) Nederlands of een andere taal (bv. Frans). Deze boeken worden veelvuldg ut de nrchtngsbblotheek betrokken waarover de meesten zch tevreden tonen. Ook leest een meerderhedtjdschrften en/of kranten waarbj de Turkse gedetneerden veelal n de elgen taal kunnen lezen (Turkse kranten n Nederland beschkbaar) maar de Marokkanen zelden. 2) Olt s nlet te verklaren doordat men sen andere godsdlenst of levensovertugng belljdt dan waarult de gespreksgroepel'l zjn opgezet. getuge de we grote deelname (door 38 van de 57) aan de (kerkeljke) bjeenkomsten van pastoor domlnee of humanst. 3) Met name een eursus Nederlands of andere tal en. Ten behoeve van bultenlanders wordt door het Mnlstere van Justlte de zg. Asslmll methode gepropageerc. Nergenll n de onderzoehte nrleh tngen bujkt deze methode eehter gerealseerd.. 4 5

12 ... _... _' Eerder n deze paragraaf s reeds aangegeven dat een deel van de Turkse en Marokkaanse gedetneerden de weg naar de hulpverlenng moeljk kan vnden. Dt geldt net voor de medsche denst waar eeneder we eens of meermalen contact mee had. Hoewel net allen ( op de 5) zch goed verstaanbaar kunnen maken ledt dt net tot problemen 'daar medegedetneerden soms een tolk 4) of gebarentaal utkomst kunnen beden. Hetzelfde geldt voor het contact met het maatschappeljk werk of de reclasserng als dat door het taalverschl wordt bemoeljkt. Het aantal gedetneerden dat meer dan sporadsch contact heeft met het maatschappeljk werk van de nrchtng s beperkt ( op de 3 a 4). Daarbj gaat het vooral over _ het regelen van - contacten met derden (vooral famlej n mlndere mate vrenden advocaat reclasserlng) of om te telefoneren. Ut het- ' geen men zegt valt op te maken dat het zelqen om gewoo n een praatje of ex- plcet om problemen thus gaat. Dt strookt met de ndruk de de maatschap- '} peljk werkers zelf hebben. Hoewelfz:'9 zeggen dat de omgang met Turkse en ( Marokkaanse gedetneerden net problematsch s meent men ook dat het [ lang net altjd mogeljk s een hulpverlenngsrelate op te bouwen door cultu- ) rele 5) maar ook door taalverschllen. Daarom kunnen de contacten nogal '. eens als oppervlakkg wer-den getypeerd. Hermee kan wellcht - mede - worden verklaard waarom naast een meerderhed de zch tevreden toont :'/' over de nspannng van de maatschappeljk werker (2 op de 3) een mnderhed j dudeljk ontevreden s: er zou ge.en hulp worden geboden. : De meeste gedetneerden (2 op de 3) zeggen contact te hebben met een reclasserngsnstellng (vealal de ARV) doorgaans een keer per maand: dt betreft zaken als husvestng werk utzettngsmogeljkhed contact met famle. De opne over dat contact s meestal negatef: er zou nets worden gedaan. Rel9e Vrljwel ale Turkse en Marokkaanse gedetlneerden zlln moslm 6). : Bj moslms s het geloof sterk verweven met het dageljks leven waarn op ( veel gebeden regels zjn gesteld. Daaronder bevnden zch enkele de lcht n. de knel kunnen komen doordat ook het leven n de pententare nrchtng aan regels s gebonden. Omdat de slam doorgaans een nogal onbekend terren s vogt her een karte typerng 7). De slam kent vjf 'zulen' de men als grondrege/s voor de gelovgen kan zen: de geloofsbel2dens (er s maar een God en Mohammed s zjn profeet) het vjf maal daags bdden de lenng aan Allah (nkomensdeel afstaan aan armen) de vastenmaand (Ramadan) en de bedevart naar Mekka. ') Aan de tweede zul zjn een aantal voorgeschreven handelngen verbonden. Voor het gebed dent men zch rtueel te rengen door het was sen van handen } onderarmen voeten gezcht en hoofd. Het vjf maal bdden kan ook; afhanke- jk van de strkthed van de gelovge worden gecomprmeerd tot 'n enkele of zelts een keer. Het gebed kent een vaste volgorde de net mag worden onder- {) broken; zo dat gebeurt dent men weer van vol'en af aan te begnnen.qe ren- ) hed de aan het gebed s verbonden komt ook tot utng n een aantal andere voorwaarden met betrekkng tot de voedng: men mag geen alcohol gebruken geen varkensvlees eten. Aleen vl dat op rltuele wljze s geslacht <omt.n aanmerkng: dat w zeggen de deren'tnoeten op specale wjze worden ge- -dood en ontbloed. 4) n Rotterdam heeft men posltleve ervarlngen met het gebrulk van de zg. 'tolkentelefoon'.ln het voorjaar van 983 kunnen ale pententare nrlchtlngen zander extra kosten een beroep doen op de Tolkencentrales. 5) Zoals: rol maatschappeljk werker nlet begrepen vrouwehjke hulpverlener moelljk gearepteerdj n 't algemeen: vaak wantrouwen.. 6) 50 van de 53 (van 4 s dt nlet bekend). daarnaast 2 Syrlsch orthodox en geen geloot. 7) Gebaseerd op M. Metze. slam n Nederland 'f l J v :j U f ' / '. De vastenmaand valt n de negende ma ' houdt n dat deze n de n Nederla d hand van de slarht.sche kalender; dat leerder valt. Gedurende de Ramaangf teerde kalender leder jaar 'dagen tot -ondergang net eten drnken ro mazan ag men van zonsopgang el? 0n: hebben of gang medcj'nn en en m somle stromngen geen sexupllchtmgen s mogeljk bv al mengzulken.tjdejke ontheffng van de verheden _ dt kan voor' som n de S of.m dere bjzondere omstandgalom geverde Sukerteest (TUrS) of h deenle zljn. Na de Ramadan valt het langrjke feestdag s het Offerfeest. et kleme feest' (elders). Een andere be-.e sl'lmtsche wereld bestan twee. Sjl ten. Daarbnnen bestaan weer ve ' strommgen: de soenneten en de mate waarln men vasthoudt aan d rschllende rechtssr:holen en secten De men daarmee omgaat s afhankel:e van het geloof en de maner warop kan de mate waarn men de gebr<ene strommg waartoe men behoort. 20 meer of mndere mate knellen Dt s l dens de.etete kan voortzetten n maar de gegevens ut de gesprkken r:; d makkejk objectef vast te stellen we een dee van. e e mosllm gedetneerden geven he; De meerderhed van de Turkse en Maro geeft te kennen dat er voedse/ s d t kkanse gedetneerden (38 van de 57) de nrchtng het varkensvlees do m:n nlot mag of kan eten. Veelal wordt n neerden) of bljkt er net {steeds}' voo :enrs veange. (zeggen 26 gedethelft meent maar dat s een kllcht de' a eratlef te zljn gezorgd. 8jna de eel wordt gehoord dat het door de nr k blj Nederlandse gedetneerden S. Nu kan men zelf ook etens c tmg verst:ekte eten meestal slecht maakt vrjwel edereen gebrun ::atfen va de butenkantne. Daar clale) etenswaren voor de maaltd J velen naast andere zaken (spe kosten het eten beter worden f :chaffen. Op?e maner kan op' ege slechts ten dele kan worden erea md.?p d.e elgen behoeften. Dat dt de helft van de gedetneerde metr bhj.t utt he. geeven dat meer dan pen hoewel men dat we zou wensen' er mgen Zljn de men net kan kohoeve van de maaltjd. Hoewel dus b' etrft vevld aankopen ten bevervangend voedsel te geven waar da{ :t de mrtchtmg wordt getracht dele tegemtoet gekomen aan de specf knob g S wordt hermee slechts ten kaanse gedetneerden waarbj het alt e e ehoeften van de Turkse en Marokva de butenkantne ok lang net alt:atlef van aa.nschf van specaa/ eten Aanpalend s er het vasten Cd J een oplossmg bledt. moslms met n;me Turkse edts de Ramadn. Rum de helft van de v.len zo zegt men s dat de nrc:n eeft met.evast; n de meeste getljd na zomlondergang warm eten ver 9 met mogeljk: zo wordt lang net alvoor het vasten te voelen of tonen 9 sget. De overtgen zeggen zch te zek gen we te vasten tjdens de fa een e oefte daartoe. Bj degenen de zegcale faclteten zjn de dt mo:ean v't elden teo belusteren dat er spewat veelvuldlger te horen dat het 'ew:nen. slehsm enkele nrchtngen s te constateren dat de esen de de mogeljk S. Over het algemeen valt van zaken n de nrchtng. ramadan stelt slecht rjmen met de gang De behandelde aspect en van eten el v waarn de godsdenstge regels k asten geven al een dee van de mate algemene vlraag gesteld. Slechts :e orde nageleetd. Herover s ook een er voldoende mogeljkhed s de el e leme mderhed ( op de 5) meent dat zeggen van net waarbj als redee n 90ddlenst te beoefenen. De overgen ate waarn naar voren gebracht). ne;r en gen.oemd (n volgorde van de (ma) geen gebedsrumte rtueel e gen gen geesteljke verzorger Ten tljde van het cnderzoek werd. ntgen an met. zocht door elen mam. Naar verludt fnd van de nderzochte nrchtngen be- mam betekent: 'degene de voorsta J. :>e m0g e l l jkheden hertoe nu verrumd t Onder ht woord mam kunnen versc';n algemene term n Turkje s hoca. d oorten voorgangers worden ver staan de verschllende rollen bnnen d der mam de voorganger n de m k e re gle vervullen. Gangbaar s om onos ee te verstaan. De negng van de mam 7

13 ' wens rol net zozer geesteljk leder als we schrftgeleerde s om gedet- oj neerden te bezoeken zou kunnen worden bernvloed doq' de opvattng dat n- geslotenen (tenzj bj bepaalde delcten) geen goed mo ::m kunnen zjn. Levensstjl j Net aleen kan er voor leden van een culturele mnderhed een probleem onto staan door taamoeljkheden of omdat de relgeuze gebruken net goed kunnen worden gevolgd ook kan de levensstjl waaraam men s gewend botsen met het nrchtngsklmaat. Nu zal dt het geval zjn bj eeneder de wordt ngesloten: altjd zal men zch beknot voelen omdat vrjheden worden afgenomen. Het gaat her om de aspecten van levensstjlen de specfek verbonden zjn met een andere culturele achtergrond de wellcht ook buten maar zeker bnnen de nrchtng tot afzonderljk aanwjsbare moeljkheden leden. /2at er dudeljke verschllen bestaan n levenswjze tussen Turkse en Marokkaanse gedetneerden enerzjds en Nederlandse anderzjds komt naar voren ut de gesprekken met personeelsleden 8). Men neemt waar dat deze gedetneerden herdoor moete hebben met het nrchtngsleven. Dt bljkt ook ut de antwoorden n het ntervew met de gedetneerden op de vraag 'met welke dngen heeft u de meeste problemen n de nrchtng'. Veel gedetneerden (25 van de 57) geven te kennen dat ze 'er net tegen kunnen' 'gek worden' zch eenzaam voelen of zch aleen voelen staan. Het s uteraard moeljk te beoordelen of het 'tuchten' sterker s dan bj de Nederlandse gedetneerden. Een aanwjzng dat dt door verbljf n een 'vreemd' mleu toch het geva s wordt geleverd door de beantwoordng op vragen naar de plus- en mnpunten van een detente n Nederland ten opzchte van een detente n het land van herkomst. De meeste Turkse en maar weng Marokkaanse gedetneerden zeggen we enge kenns te hebben van hoe een detente n het egen land er utzet. Vergeleken daarmee hebben de Nederlandse nrchtngen dudeljk betere faclteten maar een pluspunt van een verbljf n een 'egen' gevangens s het beter contact kunnen hebben met medegedetneerden 9) Dt wjst er op dat het ;) verbljf n een vreemd mleu temdden van personen met andere achtergron-. den tot versterkng van problemen aanledng geeft. lj./ Hermeo kan samenhangen dat men zch lchameljk net we bevndt: slechts een mnderhed (2 op de 5) zegt zch gezond te voelen. Vanut de medsche dest vadn denrkchtngken.wordt he t gelud gehoord dat bj dze categore ge- '} etmeer en vaa spra e S van s aap- maag- en nervoslteltsklachten; typ- sche psychosomatsche klachten dus. Dt stemt overeen met wat de gedet-' neerden zelf aan klachten noemen: deze zjn ook veelvuldg als psychosoma- : tsch te kenmerken (bj op de 2 a 3). <l neerden en personee/. Deze terrenen de elkaar overlappen zullen elk wor- ;; den behandeld 20). (' Over de arbed toont het merendeel der gedetneerden zch postef (4 op de 5) vooral vanwege de afwsselng met het op cel ztten en de contacten de men '/ met medegedetneerden kan hebben. Van de zjde van de werkmeesters wordt ) vernomen dat de Turkse en Marokkaanse gedetneerden goed werken en een posteve houdng daartegenover tentoonspreden. 8) Turkse en Marokkaanse gedetneerden de door vele personeelsleden net goed ut elkaar kun nen worden gehouden zouden slechts n nuances van elkaar verschllen waarbj wat voor Tur ken kan worden gezegd steeds n lets versterkte mate voor Marokkanen zou gelden. 9) Zo ongeveer de helft van de Turkse gedetneerden zou een detentle n het elgen land verklezen. De keuze wordt atgezlen van de kenmerken van de nrchtngen hler en daar zet ook be'nvloed door de plaats waar de famlle van de gedetheerde woont. 20) Hlerblj zal geen aandacht meer worden gegeven aan de eerder behandelde onderwerpen zoals ultzettlng (gebrek aan) externe contacten e taalproblemen de leder zeer we een elgen bj drage kunnen leveren aan het zlch net Vlel bevlnden. Deze algemene problematek van ze;h moeljk nstellen op het nrchtngsle yen kan op verschedene gebeden tot utng komen: bj het deelnemen aan actvteten bj het gebruk van faclteten en n de contacten met medegedetl j :. l ; : L ' {.. l' Hoewel rum de helft zchover h t groep dat dt te weng s. Slechts eorten tevreden toont meemt ook een len net sporten (te oud) of kunnen dat etn ( op de 6 met name Turken) wlmet de opmerkng van de sportleders n vanwege een adcap. Dt spoort wat mnder gebruk maken van de s otmat de.:e categoneen gedetneerden gewend men voelt mnder behoefte Pvoelt oejtheden: en s daaraan net dat men n de Turkse en Marokkaa ' ZC e oud. (BJ het laatste speelt vensjaar al. als 'oud' wordt gezen). nse culturen men na ongeveer het 35e le- De recreatle brengt men voornamel'k door.. h doen van spelletjes. Men mst oor blljft er de algemene moeljkhed d t h a met et kljke.naar de elevse en ans nlet speclfleke actlvteten (al beehndgd veelal mdden n een tel:vs. e moment waarop de recreate wordt op de 4) meent echte)r we dat er te we/ortama valt) D eerderhed (3 Ult deze besprekng ' cftl enkele r. 0. ot rereatle S. geen specfeke etnsche mnderhc;:: actlttlten n de nrchtng komt ten vormen net zo veel of weng als bj N dea naar vren: deze actvtede functe bj de detentepasserng We er t se gedetmeerden een goeeenlopende groepen gedetneerde vol ever et bestaan van dudeljk utsportleders de tussen de dverse w gens zegge problemen op voor by. noeuvreren. ensen en gevoeltgheden door moeten ma- Ovr enkele faclteten kan het volgende word RUlm de helft van de Turkse en M en gzegd. ken over hun eel waar vooral n okkaanse ged.tmeerden s slecht te spre- enzaamhejd een rol speelt valt af t:edve v Jd wordt doorgebracht. Oat tmeerden te kennen geeft hun cel mule gegeven dat 2 op de 3 gedewllen delen. Dt s vooral sterk bj r: t e (of mer) andere gedetneerden te ge'soleerde poste verkeren (0 ar anen de vaker dan Turken n een verbljven). De reden om de cel :dmmer landgenoten n de nrchtngen landgenoot) 2) s een behoefte en teen (veelal hoeft dat net met een detneerden). ' aan con act (met name bj Marokkaanse ge- Over het santar s een klene meerderhed (. toont een meerderhed zch ne ale 3 op de 5) nlet. ontevreden. We de cel) of over de douchefaclet. ee plaats van het tolet (veelal buften rokkaanse gedetneerden zch med men waarneemt dat Turkse en Ma.zorgen dan Nederlanders ljkt het agom gelofsredenen lchameljk beter verdat er zch op dt terren 'een rot emene eeld dat het personeel heeft nl. er een mnderhed ( op d 6) d?e zeegre oodon te kloppen. Toch s een groot bezwaar s. ZC nlet ntueel kunnen rengen De maaltjd wordt vrjwel steeds ale. tgd. De meesten (4 op de ) zoud. en en nlet tezamen met anderen genutgezellghed of omdat h;t eteneltever gt7amenljk.llen eten vanwege de smaken. an pre ger zou zljn of zelfs beter zou Deze besprekng van enkele faclt t.... hoefte s aan contact met mede el en. ma::lkt vooral dudeltjk dat er meer bemogeljk s; dt zal zeker bjdragee:rden. dan n het vgerende regem nen' gek worden'. geslgnaleerde 'er net tegen kun- De omgang van Turkse en Marokkanse d. son eel zou anders zjn geaard dan v ge N erneerden met het executeve per- Enerzljds zo wordt door veel personesleerlanders met personeelsleden. en Marokkaanse gedetneerden zch ged'. ' opgemetkt zouden de Turkse dragen anderzjds zouden deze zch klsclp merd en zelfs onderdang gewantrouwend en afstandehjk opstee.?owazaer?eng etweterg lchtgeraakt Daarbj wordt net edereen vr elm k'l' J ze ZC voor contact afsluten. ondersched tussen jongeren h ode 90Sh()ren: zoo maken sommgen een egenen de kort en de allang n 2) De reden waarom een meerderheld (3 op de 5 ' ztten s dat men een dlscrlmlnatolre behand)e'lel ver nlet met landgenoten op een cel zou wllen ng vreest.

14 Nederland verbljven. De gesgnaleerde volgzaamhed zou doorgaans tot mnder ordeverstorng leden dan bj Nederlandse gedetneerden. Van de zjde van de gedetneerden s vernomen dat zj het contact met de werkmeesters vrjwe steeds als 'goed' beoordelen: deze worden als 'vrendeljk' en 'aardg' ge- zen n hun opstellng zou postef zjn. De opne over de bewaarders vareert: de helft s van menng dat de bewaarders hun werk goed doen op de 3 zegt :f 'matg' of 'sommgen goed sommgen slecht' en zo ongeveer op de 5 zegt 'slecht'. Genoemde posteve punten zjn dat men zch correct behandeld voelt en dat bewaarders als aardg geduldg en behulpzaam worden gekwal-. fceerd. Negateve punten zjn dat de bewaarders dscrmneren en zch agressef tonen. Ut de opmerkngen van zowel personeel als gedetneerden kan worden afge- led dat de omgang tussen bede groepen net steeds zonder problemen s. Achtergrond hervan zou zeer we kunnen zjn dat deze categore gedetneerden zch n een stuate van afhankeljkhed anders beweegt dan Nederlanders hetgeen botst met het verwachtngspatroon van het personeel. Op het gevaar af te gemakkeljk te generalseren kan globaal worden gezegd dat het n de Turkse maar sterker nog n Marokkaanse cultuur gewoonte s om zch ten opzchte van degenen van we men zch afhankeljk weet op het oog zeer volgzaam te tonen. Maar dat gaat we gepaard met voortdurende pogngen om toch dngen te regelen: men vogt de regels we maar accepteert ze net als / ets om zch bj neer te leggen ze worden als het ware als bljvend 'onderhandelbaar' gezen. Dt mplceert da als bewaarders utgaan van het dee dat regels regels zjn lcht rrtate kan onbraan als bljkt dat dt dee geen gemeengoed s onder deze categore gedetneerden. Hermee wordt net gesuggereerd dat bewaarders noot weet hebben van de culturele achtergrond van dergeljke rrtates. Menge bewaarder heeft door een - aanvullende - cursus althans enge nformate over van ons afwjkende culturen ontvangen. Maar deze kennsoverdracht hoeft nog geen soelaas te beden voor n de dageljkse omgang optredende wrjvng tussen personeel en gedetneerden. Deze proble-' matek s er een van dscrepante tussen de opvattngen over de rol van bewaarders en gedetneerden. Bj plus mnus op de 6 gedetneerden kan men : belusteren 'dat bewaarders zch dscrmnerend opstellen'. Of deze uteenlo- pen de rolverwachtngen heraan ten grondslag lggen s denkbaar. maar net vast te stellen. Ook kan net worden beoordeeld of er n fete wordt gedscrm- ; neerd of dat er aleen sprake s van zch gedscrmneerd voe/en zonder dat dt da.adwe'keljk op een ongeljke llehandelng berust. We toont het bestaan van H dergeljke gevoelens aan dat A.r spannngen bestaan tussen (sommge?) Turk- ' se en Marokkaanse gedetneerden enerzjds en (sommge?) bewaarders an- 'J derzjds zonder dat dt apert ernstge vormen ljkt aan te nemen. Dus naast n het taalprobleem (ze 3.3) lggen er ook omgangsprobjemen. l lets dergeljks spppt ook bj de hu/pver/enng. Zo wordt vanut het maatschap- B peljk werk n de lhfchtngen vernomen dat de rol van de hulpverenng nogal / eens net goed wordt begrepen en dat wantrouwen moet worden overwonnen. : Dt s net verwonderljk. n de Turkse en Marokkanse samenlevng ontvangt n men hulp van de famlle; anoneme nstantes de hulp verlenen zjn een J vreemd verschjnsel temeer als de hulpverlenng utgaat van de nstante de ook verantwoordeljk s voor de mlutng. Voorts heeft men vaak problemen met vrouweljke hulpverleners. Naast taal- problemen zorgen ook culturele verschllen er dan voor dat de contacten we- f.'j ng depgang hebben. Er kan dan lang net altjd een 'hulpverlenngsrelate M worden opgebouwd' hetgeen toch een onderdeel s van de rolopvattng van t het maatschappeljk werk. De functe van het maatschappeljk werk bljft dan beperkt tot het behulpzaam zjn bj het regelen van dverse zaken zoals con-. tact met famle. Het maatschappeljk werk wordt dan vooral gezen als een n- / stante 'om ets gedaan te krjgen' hetgeen can vaak net lukt (2 op de 3 gede- l) tneerden s ontevreden: er zou geen hulp worden geboden). j) ;{ '/ Vervolgens de contacten tussen gedetneerden onderlng. Het personeel neemt onder Turkse respecteveljk Marokkaanse gedetneerden groepsvor- '. ( jc J L r f mng waar: n de werkzaal bj-th t... over ljkt ambvalent. Gropsvorr e; actl.tltn. De houdng daar tegenbarrere kan worden omzeld' men e POS zljn odat daarmee de taalook negateve kanten: zo zo daarm elaar drngn Ult. Anderzjds zet men achtsvormng door de groep. Om dezeor vrstqrrng.worden.bevorderd door trng over het al emeen aa s e reden S men brnnen de nrchwe Marokkaane gedet:;rra;ednenlhet.tsen v.n ale Turkse dan soneel van concentrate van landgenoten e. d et. afwlzen door het perrendeel van de gedetneerden aan hun zd o{ e nd a elmg vrndt men het medelen aan zjn verbonden zoals een me J e. op e 5). Hoewel daar ook voorvalt geregeld bj Marokkanen te beluseen.de n vertrouwde omgevng (dt vaar vn versterkte dscrmnate aan verben e meesten er het grote ge De gesgnaleerde groepsvormng houdt.. Marokkaanse gsdetneerden genegd Zj'lelt 0 dat ale Turkse... respecteveljk Welswaar zegt een dudeljke meerder e met landgenolen om te gaan. ten met landgenoten maar dat s net alt a men zeker oed kan opsche.. mensen e/kaar net altjd lggen zou h' Jd et geval. Afgezlen van het fet dat len dat de verhoudn en mnd' ler vo gs het personeel ook meespename bj Turken) e verschld hkrnen zljn door polteke kwestes (met groep). Een waarschuwng derhalve om mst (Sad Plattelan?; bevolkngseen h.omogene groep te beschouwen. BJj'fe t ge etrneerden met. te snel als stantle we genegd s om te aan m t J e gegeven dat men 0 eerste nmet anderen beperkt. Ut de bendng:n gnte hetgeen de contacten de globaal overeenkomen met de waarn U. e 0 ervlews met gedetneerden houdng van landgenoten onderlng door emrng van het personeel s de versen Turken en Marokkanen wat mnde gaans als goed aan te merken; tusenerzjds en Nederlanders anderzjds n;aa.k'dtussen Turken en arokkanen er vak en e relatle met Sur namers zou frequent als slecht zjn te kw.n algemeen beeld valt te halen dat de verho a ceren. aar Ult d resu/taten als groepen net zeer veel prob/emen geven u rnn tussen e dlvere culturele gemaakt voor de verhoudno tussen Turk' moe us een ultzondenng worden namers anderzjds: kennellk lggen deze en n tarokkanen enerzjds en Surlen de achtergronden elkaar net. ge e rneerden met hun zo verschl- Enke/e mn of meer wl/ekeur' b '. vertaald) ge voor ee den (wtspraken zjn zo goed mogelk Sad (veranderde naam) komt van het M kk gezn. Hj kan net lezen of schr'ven ro aanse platteland u.t en boerenkwam hj naar Nederland waar hd 6 apreekt Berber. Op 22-Jarrge leeftjd Hj had voor de detente 'erk als schoon r woont nu met vrouw en knderen. nng voor onbepaalde duur. Sad Verbljftmaker n heft een verbljfsvergundoodslag reeds een half jaar n het HvB' op ver enkrng. va. en pogng tot rechtvaardg. Van de gerechteljke proced VOlgens.. hem.. ls zljn. rnslutng onschakelng van een tolk en de advokaat U ue t errjpt hlj wemlg ondanks nnet echt verwacht ment hj toch dat hj s er.et nar hem. Hoewel hj dat utgezet zal worden.. oge J na zljn detente Nederland Sad acht zjn detente zeer proble t h.. maagklachten. Zjn godsdenst kanj et J gez?7hbed s sleht hj heeft behoefte aan een mam de h e.even. en analfadeet en heb me bdt'. Hj heeft we gevaj h '{ablsh te memorseren en de met omdat daar n de nrchtlng geen rekenn ama an hoewel dat moeljk was dngsverstrekkng s slecht en hlj kan 9 mee werd gehouden. De gehele voemaken van de butenkantn'e. wegens gebrek aan geld geen gebruk De vele tjd de hj op cel doorbrengt b t d.. de Nederlandse rado waarbj prograe: t hlj aa enken en luteren naar geleverd. Aan contact met land e s vor urtenlanders met worden lost problemen op'. Aan hupvee:::fj dudeljk behfte want 'dat lands spreekt nets: de dc';;;n nets voo. J e e omdat hlj slecht Nedermeesters treden dscrlmnerend op' Nede:r Jed' owel bewaarders als werk-. an ers mogen vaker de cel ut en 2

15 als je op de werkzaal praat hoor je: 'Gastarbeder holl je bek'.... Sad ontvangt doorgaans eens per veerten dagen bezoe van vnenden. HJ belt noot op en kan geen breven schrjven. Op verschllende vragen antwoordt hj slechts met: 'Allah weet het het best'. Benjamn (veranderde naam) s een 37 jaar oude Turk de er a)ab:r woont J waarvan hj 0 jaar werkte als verfsputer. Voor zjn detentle as h dne maanden werkloos. Hj s n het bezt van een vestgngsyergunnm g zljn vrou e knderen zjn ook n Nederland. Hj belt zjn vrouw aen keer per week op de a en toe ook op bezoek komt..' t f Wegens handel n hard drugs s hj veroordeeld.tot 4 Jaar gevangemss ra e hj verbljft snds een half jaar n een gevangems voor langgtraften. Benja mn beheerst het Nederlands vrj slecht. Hj zegt: 'met name blj de rechtsgang ben k de mst ngegaan door de slechte tolkbjstand'... Benjamn hoopt na de detente n Nederland te kunn blljven en werken maardat s nog onzeker. 'n verband met de neuwe mltalre Junta bestat r de reele mogeljkhed dat k dan op grond van de Nederlandse vroordelmg n Turkje opneuw word gedetneerd. De straffen (voor drugsdlcten) kunn zo'n 30 jaar belopen k woon al jaren n Nedorland en heb kp noch kraal n Turkje k zou dan graag n staat worden gesteld nar een ander lan ut t wjken'. Hj zegt door nemand te worden geholpen n deze probleatlek. J heeft geen contact met de reclasserng we met het maatschappeljk werk n de nrchtng maar hun hulp noemt hj onvoldoende Benjamn genet een slechte gezondhed hj heeft broncltls. HJ s tevreden over de voedng vult het voedngspakket aan va de bltenkantme (Trkse worst kaas). Met werkmeester en bewaarder kan hlj he. goed vmde ('correct'). De mogeljkheden om de slam te beleven acht hlj onvold.ende. geen gebedsrumte onvoldoende mogeljkheden voor de Ramadan (hlj heeft daarom net gevast).. Hj noemt als belangrjkste probleem van de?etente het werk: dat S vervelend: geeft omdat er te weng werk s vervelmg. { ( jl.' j ' l ) 4 4. Surnaamse gedetneerden n het onderzoek zjn 47 gedetneerden van Surnaamse afkomst betrokken. Deze groep kan net als representatef worden beschouwd voor ale Surnaamse gedetneerden n Nederlandse pententare nrchtngen: de keuze voor nrchtngen n deze stude s gebaseerd op d.e aantallen Turkse en Marokkaanse gedetneerden per nrchtng waardoor verhoudngsgewjs veel nrchtngen voor langgestraftn n het onderzoek terecht kwamen. Achtergronden Vrjwel ale SurnaamSe gedetneerden beztten de Nederlandse natonaltet. Herdoor speelt bj hen zelden de mogeljkhed van utzettng ). De gedetneerden waren reeds stevg n Nederland geworteld: men s reeds jaren n Nederland vrjwel altjd l'leeft men famle n Nederland en hoewel men thus net altjd Nederlands lspreekt kan men zch op z'n mnst redeljk n het 'Nederlands redden. Het percentage gedetlneerden dat voor de detente werkloos was lgt zeer hoog (tussen 60 en 70) dudeljk bovenhet voor Surnaamse jongeren n het agemeen geldende (tegen de 40; ze bron genoemd n noot ). Herbj zal meespelen dat er zch onder de gedetneerden velen bevnden de hard drugs gebruken. Meer dan de helftvan de Surnaamse gedetneerden s ngesloten vanwege een delct van de Opumwet. De ndruk s dat zch daaronder velen bevnden de zowel gebruker als (klene) dealer zjn. Voor het overge betreft het vermogensmsdrjven en geweldsdelcten nauweljks zedenmsdrjven. De meesten behoren tot de Creoolse bevolkngsgroep (3 op de 5) een mnderhed tot de Hndoestanen ( op de 3) of andere (Javaans ndaans). De levensovertugng de men opgeeft s bj rum de helft een chrsteljke (r.k. protestant evangelsche broedergemel.:mschap) een mnderhed hndoestaans (3 op de 6) of anders (humanst moslm 'geen'). Net aleen door de aanwezghed van Hndoestanen s sprake van verschllen ) met n Nederla.nd gangbare overtugngen ook e de mogeljk.hd dat er on r der Creolen emge of grote nvloed S van de zg. wmtl-culturen. Dlt S een geloof waarn mage een dudeljke rol speelt. De krng van open bare beljders ook n Nederland zou zjn toegenomen '2). n het onderzoek komt de mage net naar voren. Het s echter denkbaar dat de wnt-cultuur op de achtergrond meespeelt als het by. gaat om lchameljke klachten. 22 'j. oj. ) n 979 bezat 96% van de n Nederland verblljvende Surnamers van 5 74 Jaar de Nederlandse natlonalltelt. De sterk toegenomen mlgratle na 979 van Surnamers met veelal de Surlnaamse natlonalltelt zou zljn weerslag kunnen krljgen n een veelvuldlger voorkomen van de ultzettngsproblematlek. Daarblj nemen de Surnamers op grond van de zg. bjzondere toelatngsrege /lng een aparte poste n waardoor ze mlnder gemakkelljk dan andere vreemdellngen kunnen worden ultgezet. (Voor algemene achtergronden ze T.J.M. Reubsaet et. al. Surlnaamse mgran ten n Nederland Nljmegen: TS 982). 2). Dorff Wlnt- een therapeutsch geloof blj Surlnaamse Creolen. MGV 7/8/8 656 e.v. 23

16 Specale culturele problematek metbetrekkng tot Surnaamse gedtneerden Zoals reeds n de voorgaande paragraaf naar voren kwam zjn bj Surnaamse gedetneerden enkele problemen de we bj Turkse en Marokkaanse gedetneerden voorkomen net of nauweljks aanwezg: utzettngsproblemen problemen door gebrek aan externe relates grote taalproblemen. Door het ontbreken van dergeljke dudeljk ndentfceerbare problemateken s het moel jker dan bj de twee andere groepen om bj Surnaamse gedetneerden:) scherp zcht te krjgen op tot culturele verschllen herledbare problemen. Dt houdt n dat soms n het ongewsse zal bljven of er sprake s van problemen de n het algemeen aan een detente kleven (ook bj Nederlandse gedetneerden bv.) of dat er nderdaad sprake s van culturele verschllen. Het s onjust om over de Surnaamse cultuur te spreken. Zo zullen er verschllen bestaan tussen Creolen en Hndoestanen. Bj vergeljkng van deze twee groepen bljkt doorgaans echter geen verschl n antwoordpatronen. As zulk verschl er we s wordt dt vermeld. Algemeen: detentebelevng Aan het ende van het ntervew met de gedetneerde s de vraag gesteld op welk gebed men de meeste problemen kende. Gemddeld noemde men daarop a 2 dngen: betreffende faclteten ( op de 2 noemde dt): vooral het eten n de.nrchtng en de santare voorzenngen; _ betreffende actvteten (2 op de 5): vooral dat er (n het weekende) te weng actvteten zjn; betreffende regels (2 op de 5): men heeft moete met de nrchtngsregels of f met (de mogeljkhed van) overplaatsng nar elders; dt wordt vooral bj n Creolen gehoord;/ q _ betreffende externe zaken ( op de 3 a 4): de mogeljkhed van bezoek de rechtspraak of.zorg o(er partner of famle (met name Creolen); betreffende het 'tuchten' ( op de 4): men zegt 'gek te worden' (met name Creolen) of voelt zch eenzaam (met name Hndoestanen); betreffende de behandelng de men n de nrchtng ontvangt van bewaarders (soms van medegedetneerden drecte arts) ( op de 8): deze zou dscrmnerend zjn. DH s vooral bj Creolen te belusteren. Deze aspecten zullen n de komende paragrafen nader aan de orde komen. Een meer ndrecte vraag de een ndruk kan geven van de kjk op de detente s de naar de posteve en negatleve aspecten van een verbljf n een Nederlandse nrchtng dan we een gevangens n Surname. De oplne waar (en wat) het beter (of mnder slecht) s lggen verdeeld. Wat echter opvalt s dat de meesta:.$urnaamse gedetneerden denken n een Surnaamse nrchtng meer vrjhed te geneten en meer mogeljkheden tot contact met medegedetneerden te hebben. Dt zou er op kunnen wjzen dat men moete heeft met het regem n de Nederlandse nrchtngen dat als weng los en soepel wordt beleefd. Daarop zal later nog worden teruggekomen Externe kwestes 3) De omstandghed dat bj verreweg de meeste Surnaamse gedetneerden de 3) Her zal nlet worden behandeld de mate waarln de rechtzttlng wordt begrepen (de meesten heb ben hermee geen problemen) waarn men voorlchtlng over de rechtzaak ontvng (de helft zegt van we) waarn men over de advocaat content s (de meesten we). Het s mmers ondudellk of dt anders lgt dan blj de Nederlandse gedetlneerden ( ( J ; '/ ;) l ;J : ) f -. j partner famle en (n ets mndere mate) ouders n Nederland verbljven maakt dt er doorgaans veel contacten met buten zjn: het overgrote deel van de gedetmeerden ontvangt of schrjft breven ontvangt regelmatg bezoek en telefonert. echts een klene mnderhed ( op de 7) onderhoudt geen of betekejk gennge contacten met buten en verkeert dus n een ge'soleerde posltle. Dt stemt overeen met de waarnemng vanut het personeel van de nrchtngen: Suramse gedetneerden ontvangen net zovesl bezoek als Nederlandse waarblj wordt opgemerkt dat er vaak sprake s van hechte famlebanden. De contcte met het maatscppejjk werk van de nrchtngen betreffen ook veelvuldlg de gezms- en fmlllebanden. Dt komt naar voren ut de gesprekken met de maatschappelljk werkers en ook ut de ntervews met de gedetnerden zef. Vrjwel le gedetneerden komen gemddeld 2-3 keer per maand?j de maatschappeljk werker; n dudeljk meer dan de helft van de geval/en m verband met cntacte met gezn en famle: men w( graag opbellen. Daarnast zegt een mmderheld ( op de 7) met de maatschappeljk werker over retles te praten vooral over de verhoudng tot de partner. De mate waarn relat?nele probleme spelen lgt volgens de maatschappeljk werkers net dude JlJk anders dan blj Nederlandse gedetneer.den al zet men we verschllen n de aard van de moeljkheden: deze houden vaker verbano met (verstorng van echte) famllebanden. Ook zouden de relates met vrouwen een wat andere mhoud hebben. Dat ondanks deze (culturele) verschllen het maatschappeljk werk toch ee nuttlge functe vervult bljkt ut de doorgaans grote waarderng van de gedetmerde: de meesten zeggen hulp te hebben verkregen goed te kunnen praten.4). Dlt spoort met de opne van de maatschappeljk werkers dat er dorgaans met Surnaamse gedetneerden geen onoverkomeljke pro blemen zljn en dat slechts n een mnderhed van de gevallen wantrouwen moet worden overwonnen. n mjndee mate vervult ook de reclasserng 5): een rol bj het onderhouden van reltles met ezn en famle: bj op de 5 gedetneerden. Bj rum op de 3 gedetmeerden.gt hetaccent veel meer op hulpverlenng ten aanzen van onderwerpen as husvestmg werk of school terugl<eer naar Surname. Voorts speelt natuurljk de voorlchtngsrapportage een /'0 (bj op de 4) en andere kwestles betreffende de rechtsgang (bj op de e>): overplaatsng verlof V.. contact met de advocaat en de rechter-commsars. Meer ncdenteel s het praten over persoonljke problemen als zodang aan de orde (bj op de 8). Er valt te zle. dat er gobaal dre probleemgebeden zjn te onderscheden. Ten eest zln er relatlonele probleen waarbj het maatschappeljk werk van de mnchtmg een voorname rol speelt. Ten tweede zjn er de problemen de op de rechtsgang slaan (waarbj zowel de reclasserng als de maatschappeljk werkers vn de nchtng een rol spelen). Ten derde speelt er de toekomst na de detentle: daar S de reclasserng weer vaker bj betrokken. De meeste gedetneerden (4 op de 5) hebben voornemens of plannen voor de toekomst na e detent/e. Bj de plannen gaat het vaak om het zoeken van wer omscholmg of gaan studeren (bj 4 op de 5) zoeken van (neuwe) husvestmg ( op de 5) terugkeer naar Surname ( op de 5) het voorkomen van drugproblemen of dat men Oet meer 'het slechte pad' zal opgaan ( op de 6) of het hrstel van het contact met het gezn ( op de 2). Het enge specal voor Surmaamse gedetneerden ljkt de mogeljke terugkeer naar Surname 6). 4) Deze waarderng wordt ulteraard ook bepaald door contacten de nlet relatonele kwestles be treffen zoals het leggen van contact met advocaat of reclasserng (komt voor bj op de 5 gedet neerden) overplaatslng verlof V. (bj op de 8) zomaar een gesprek (bj op de 0) of andere zaken (geld werk husvestng) (bj op de 2) 5) De meesten (4 op de 5) hebben we (eens) contact met de reclasserlng' veelal-2 keer per maand Meestal s dlt het CAD of ARV n een enkel geval het Surnaamse Baanansl.of het Leger de Hels.ln lets meer dan de helft van de gevallen toont men zlch tevreden; de overlgen zljn dat net. De frequente waarmee men zch met de reclasserng onderhoudt wljkt volgens het personeel nlet af van de blj Nederlandse gedetneerden. 6) De vraaggesprekken zljn n 98 gehouden. Hoe de jongste gebeurtenssen n Surname de wens om terug te keren betnvloedt s ulteraard nlet bekend. 25

17 ...--_... _c - _ ' l Bj de realserng van de toekomstplannen bljkt lang net altjd een plaat.te zjn toebedacht aan d reclasserng.7) maar we aan de partneralle t ouders en n mndere mate kennssen en vrenden. n het terugvalen nlet aleen op het gezn maar ook op de famleleden herkent men de hechte famlebanden. De concluse ut het voorgaande moge luden dat er ten aanzen van exte'ne reletes welswaar culturele verschllen zjn tussen Surnaamse en Nederlandse gedetneerden maar dt ljkt net zo sterk te zjn dat de hulverlen.ng dardoor op onoverkomeljke hndernssen stut. Of de hulpverlenlng optlmaal S bljft evenwel een open vraag. nterne verhoudngen Ut de vragen over contacten met medegedetneerden valt op te maken dat er veelvuldg contact s tussen Surnaamse gedetneerden onderlng en tussen dezen en Nederlandse gedetneerden. En dat men doorgaans meent goed te kunnen opscheten met Surnaamse respecteveljk Nederlandse gedetneerden 8). n overeenstemmlng met wat de Turkse en Marokkaanse gedetlneerden zeggen (ze hoofdstuk 3) beweren ook relatef veel Surnaamse gedetneerden dat men weng contact heeft en mnder goed kan opscheten met de groepen. -. Hoewel er ook frequent contact s tussen Surnaamse en Nederlandse gedetl- neerden zet het personeel toch een dudeljke groepsvormng onder de Sur- J naamse gedetneerden. Men zoekt elkaar op hetgeen verband zal houden met grotere vertrouwdhed onderlng en met het kunnen sprken van. de egen ;; taal ; 9). Vanut de nrchtng wordt echter de groepsvormlng negatlef beoor- deeld vanut het gezchtspunt van ordehandhavng: vooral n groepsverband s : sprake van weng dscplne ludruchtghed en het relatveren van de nrch- / tngsregels (daarover straks meer). Men tracht groepsvormng te vermjden door net teveel Surnaamse gedetneerden op een afdelng te plaatsen (we enkelen om solement te voorkomen). Daar zouden de meeste gedetneerden (4 op de 5) overgens zelf ook geen voorstander van zjn: men vc>rzet proble- men ruzes en dscrmnate. Bj het plaatsen van enkele gedetneerden op een afdelng dent dan we ondersched te worden gemaakt naar Creolen en ( Hlndoestanen.. ;) H J Derelate met bewaarders s net optmaal te noemen om het maar voorzchtg ut te drukken. Zo menen vele bewaarders dat het moeljker s om met Sur : namers om te gaan dan met Nederlandse gedetneerden. Daarbj worden ken- l schetsel gegeven als: lu traag ruzeachtg agressef opstandg ongedsc- plneerd vrj n optreden 0). Anderzjds s slechts een mnderhed ( op de 3 ) a 4) van de Sur;naamse gedetneerden zonder meer goed te spreken over de / bewaarders (correct vrendeljk). Bj de meerderhed vallen geluden te horen J t q 7) n zo ongeveer op de 3 gevallen dat men zlch een speclflek plan voor de toekomst voor ogen stelt (werk zoeken hulsvestng etc.) bljkt dlt een onderwerp te zljn dat speelt n het contact met de reclasserng. Desgevraagt zegt op de 6 gedetneerden na de detente hulp van de reclasserng te verwachten. 8) Volgens het personeel s er soms toch sprake van een slechte verstandhoudlng tussen deze twee groepen gedetlneerden en s er mnder contact met Nederlanders dan tussen Surlnaamse gedetneerden onderlng. Hlerbj zou ook dlscrmlnate een rol spelen. Vooral de verhoudlng tussen Surnamers en woonwagenbewoners zou rondut slechtzljn. Blj de contacten tussen Surnamers onderlng _ en groepsvormlng - speelt het verschl tussen Creolen en Hlndoestanen een gewchtge rol. 9) Slechts een mlnderhed ( op de 3 4) zou echter de cel met een ander wllen del en ('maakt nlet ut wle') de overgen nlet omdat men op prvacy gestejd s. 0) Dat vooral Surnamers als een probleemgroep worden beschouwd door het personeel komt oak naar voren n ander onderzoek: B. v.d. Lnden Personeel en Reglem Mlnlsterle van Justtle WODC 979 (bz. 40 4). ' t ' ov.er te strkte r.egelhandhavng door en dscrmnerend optreden en agressvtelt van (sommlge) bewaarders. Hoewel ook bj de werkmeesters we te horen valt. dat men loete heet met - sommge - Surnaamse gedetneerden (negateve houdrng ten opzlchte van de arbeld lu traag) s de opne van de gedetrneerden zet doorgaans postef (bj 2 op de 3): de werkmeesters worden. omschreven als vrendeljk en bered tot een praatje. Het valt net moejk n te zen dat de gespannen verhoudng tussen Surnaamse gedetneerden en bewaarders te maken heeft met (zoals bewaarders ook onderkennen) een verschllende culturele achtergrond: er s een botsng tussen een door (formele) regels beheerste nrchtngscultuur en een 'relategerchte' regels relatverende Surnaamse cultuur). Oat dt verschl n de ogang.van alledag. to.spannngen aanledng geeft zelfs tot een mogeljk nlet gewllde maar feltelljk andere benaderng van de Surnaamse gedetneerden door bewaarders s net verwonderljk n de 'hogedrukpan' de een pententare nrchtng toch s. D vraag s dan natuurljk: waarom bljkt dt bj de werkmeesters n dudeljk mlndere mate te spelen? Het s aannemeljk dat dt komt doordat de bewaarders meer dan werkmeesters normen en regels denen te stell en en af te dwngen op uteenlopende terrenen: celverbljf toletgang eten recreate... Oaarentegen gaat het n de werkplaats aleen om het behalen van een redeljke producte en het vermjden van ordeverstorng: een betrekkeljk eenvoudge en dudeljke structuur : 2). Hoewel er dudeljk problemen bestaan n de verhoudng tussen Surnaamse gdetneerden en bewaarders moet dt net worden overtrokken: men staat m als twee blokken tegenover elkaar. Zo s het contact net bj edereen en altljd slecht: bewaarders scheren de Surnaamse gedetneerden net over een kam e andersom ook njet. De meeste gedetneerden hebben dageljks of regelmatlg contact met bewaarders waarbj men praat - n volgorde van de frequete w.aa:me het s genoem - over: 'van alles dageljkse dngen' het even n de nrlchtlng het leven bulten prve-aangelegenheden de rechtzaak de terugkeer n de maatschappj de egen cultuur of godsdenst. Het ntatet'tot het gesprk gaat an bja net zo vaak ut van de bewaarder als van de gedetneerde. Blj een mlnderheld ( op de 3) s te horen dat men zelden of noot praat met een bewaarder. Actvteten en faclteten n deze paragraaf worden enkl( actvlteten en faclteten besproken waarvoor culturele verschllen n mndere of meerdere mate van belang zj 3). De opne over de verstrekte voedng s rondut negatef: slechts een klene mnderhed zegt 'meestal goed' ( op de 8). Ten dele s dt terug te voeren op andere eetgewoonten: zo s nogal eens te horen dat het eten 'Nederlands' s - men ontvangt by. we rjst maar met gewone groente gecombneerd 4). Ot komt vooral voor bj degenen de geen moslm of hndoe zjn. A/e moslms en hlndoestanen zjn slecht te spreken over de voedng. Voor de moslms wordt (naar men zegt) het varkensvlees net steeds vervangen. Voor Hndoestanen wordt ok njet altjd ht voor hen verboden rundvlees vervangen. Ale Surlnaamse gedetlneerden kopen etenswaren va de butenkantne' vaak betreft dt aanvullng op de maaltjd. De meesten (3 op de 4) zjn echter n'et tevreden over de keuzemogeljkheden daar. ) De mqgelljkheld dat men de nrlchtlngsregels nlet zou kennen of begrjpen vormt geen verkla rng: vrljwal ale Surlnaamse gedetlneerden zeggen de regels redelljk of goed te kennen an be grljpen. 2) Daarblj komt dat de measte gedetneerden (4 op de 5) de arbeld als zodanlg als redelljk of prettg zlen met nama door de afleldlng en afwlssellng de dlt bledt. 3) n het onderzoekverslag s een ultgebrelde weergave te vlnden van deelname aan actlvtelten en gebrulk van faclteten. 4) Ot komt overeen met het beeld van het personeel: men zou meer Surlnaams wllen eten en meer afwlsselng door rljst an groenten. ' >-_.

18 _ ;. ' De menngen over het santar lggen verdeeld. Nog. eens wodt ehoord dat het santar (douches w.c.'s) net schoon s; mogelljk speelt hlerblj dat (zoals het personeel waarneemt) men zch lchameljk beter w verzorgen dan Nederlanders doorgaans doen.. Vol gens de desbetreffende functonarssen lgt de frequentle waamee de mdsche denst wordt bezocht bj Surnaamse gedetneerde.n relatlef.hoog: dlt zou worden veroorzaakt door een grote zunghed op het Jchaam (zle ook de betere lchameljke verzorgng) de zelfs soms 'klenzelg' wordt genoemd; d ook zou vaker sprake zjn van smulate. Veel voorkomende klachten (olgs. gedetneerden en medsche denst): hud- rug- en sperkl.achten. Hler lkt sprake van een cultureel verschl tussen de westerse en Sumaame opvat.mgen over - de verzorgng van - het lchaam en de bete.ems van JchamelJjke klachten. Nauweljks bj Hndoestanen maar vooral blj Creolen wordt naa voren gebracht dat men lchameljke klachtn heeft... De deelname aan de bjeenkomsten en kerkdlensten van de geestell/ke.verzorgers lgt hoog en evenredg verdeeld over de pater domnee n hmamst 5). Hetzelfde geldt voor de gespreksgroepen: doorgaans kn men de gesprksgroep kezem de aanslut op de egen overtugng. To S er nog een aanzlenljke groep ( op de 3) de meent onv?ldoene m?gelljkheden te hebben. volgens de egen overtugng te leven. Dlt geldt n mmdere mate voor de chrlstenen (andere nstellng van het geloof te weng densten en gespreksgroepen) sterker voor de moslms en de Hndoestanen. Het geheel aan faclteten en adl'lteten overzend bljken er enkee facet.ten aanwezg de met een afwjkende (culurele) achtegro.nd verband houden. d voedng (anders dan gewend vervangmg van voedm n verbad met. oertulgng) de grotere betekens van lchameljke verzorgmg (gbrulk samtalr bzoek medsche denst) de mate waarn men volgens de elgen levnsovertulgng kan leven (als moslm Hndoestaan n mndere mate als chrsten). :'' 5 Samenvattng en slotbeschouwng' Het aantal gedetneerden n Nederlandse pententare nrchtngen dat net n Nederland s geboren en getogen s het laatste decennum sterk toegenomen. De tendens s dat ze n de toekomst een nog groter dee ut zullen gaan maken van de gestchtsbevolkng dan nu reeds het geval s tenzj de mmgrate geheel tot stlstand komt. Het behoeft geen betoog dat herdoor allerle neuwe problemen ontstaan zowel voor het pententare beled als vr de wjze waarop gedetneerden hun detente ondergaan. Deze stude concentreert zch op de groepen gedetlneerden de dee utnaken van n Nederland verbljvende etnsche nnderheden. Meer n het bjzonder gaat het om dre groepen de kwanttatef n rume mate n Hv8's en gevangenssen verbjvell: Turkse Marokkaanse en Surnaamse gedetneerden. Allerwege wordt beseft dat de etnsche mnderheden een bljvend onderdeel van onze samenlevng zjn gaan utmaken. As utgangspunt voor het te voeren beled stelde de regerng 'dat Nederland een mut-etnslche en mult-culturele samenlevng s geworden waarn mnderheden op een ;leljkwaardge plaats recht hebben'. Dt wordt utgewerkt n de formule: 'wederzjdse aanpassng... met geljke kansen voor autochtonen en allochtoneln'. (Regerngsreacte op het rapport 'Etnsche mnderheden' van de Wetenschappeljke Raad voor het Regerngsbeled). Deze opstellng stelt zowel esen aan degenen de n Nederland zjn geboren en getogen (aanpassng nschkkeljkhed) als aan de mnderheden (ook aanpassng zonder dat dt gedwongen assmlate betekent). Dt geldt voor ale terrenen van de samenlevng zo ook voor het gevangenswezen. Het s dan van be lang na te gaan welke specale problemen zjn verbonden met de aanwezghed van leden van etnschemnderheden bnnen de muren van pententare nrchtngen op grond waarvan kan worden bezen hoe het staat met de 'wederzjdse aanpassng' en de 'geljke kansen'. / De resultaten van dt onderzoek waarn zowel nrchtngsfunctonarssen als strafrechteljke meerderjarge Turkse Marokkaanse en Surnaamse gedetneerden waren betrokken wjzen op het bestaan van uteemlopende problemateken. De voornaamste zullen eerst n een schema kerr worden aangedud waarna een besprekng vogt. PROBLEM EN VOORAL Vr de gedetlneerdt Turken Surnamers Marokkanen - ultzettlngsdrelglng x - contacten bulten de nrlchtng x. taal- en begrlpsbarrleres x - relgle en levenovertulglng x x. levensstljlflnterne verhoudlngen x x voor de nrlchtng x x x 28 Ut de bevndngen betreffende de utzettng komen twee problemen naar voren de gemakkeljk kunnen leden tot een stuate van 'ongeljke kansen'. Ten eerste bljken vaak onjuste verwachtngen bj gedetneerden te bestaan 29

19 over de kans op beendgng van het verbljf n Nederland na het strafende. Ot betreft zowel onzekerhed over de utzettngsmogeljkheld waar dat net hoeft. te zjn als zekerhed waar de voorbarg s. Hler gt een dudeljke leemte waar voorlchtende actvtet by. van de raadsman op zjn plaats zou kunnen zjn. Ot s van belang voor een zo vroeg mogeljk verkrjgen van dudeljkhed over de toekomst en de stappen de men met het oog daarop ka.n ondernemen. Bovenden kunnen dan door onzekerhed veroorzaakte spannhgen worden weggenomen. Voorts zou men zch vanut het gevangenswezen zo snel moge jk na nslutng took a n het HvB) op de hoogte kunnen stell en yah de verbljfsttel van de gedetneerden zodat van aanvang af dudeljk s voor welke gedetneerden net als bj Nederanders mogeljkheden als strafonderbrekng verlot of plaatsng n een (half) open nrchtng open staan ). Ten tweede duurt het gerekend vanaf de datum dat het vonns defntef s soms erg lang voordat een beslssn9 over eventuele verbljfsbeendgng s genomen met betrekkng tot degenen de daarvoor gezen hun omstandgheden n aanmerkng zouden kunnenkomen. Ot kan worden veroorzaakt doordat de gedetneerde n hoger beroep gaat tegen een beslssng tot verbljfsbeendgng mogeljk ook doordat soms de besssng gewoon laat valt. Gezen de verga ande gevogen voor de wjze waarop men de detente moet doorbrengen als nog geen beslssng s genomen evenals voor de mogeljkhed gercht plannen te maken voor de toekomst s een zo snel mogeljke beslssn9 gewenst. Ot zou bovenden een postef effect kunnen hebben op het klmaat n de nrchtngen omdat de utzettngsproblematek tot spannngen bnnen de n- rchtngen ledt. nslutng heeft n het algemeen een ontwrchtende nvloed op de verhoudng tussen gedetneerden en hun gezn en famle. De mate waarn dt het geval zal zjn vareert afhankeljk van de plaats de de gedetneerde n dat gezn en de famle nneemt. n de Turkse en Marokkaanse cultuur met de bjzondere taken en verantwoordeljkheden van de man als hoofd van het gezn s sprake van een dudeljke ontwrchtng 2). Aan deze problematek jkt slechts margnaal tegemoet te kunnen worden gekomen zoals door het mogeljk maken van telefoneren soms extra bezoek. Strafonderbrekng om zaken ta regel en zal evenwel nogal eens stuten op de muur van vluchtgevaar door de utzettngsdregng. n het onderhouden van contacten met de butenwereld hebben het maatschappeljk werk van de nrchtng en de reclasserng een taak. Taal- zowel als cultuurbarreres bljken echter een belemmerende rol te spelen n de hulpverlenng. Taal- en begrpsproblemen spelen een rol bj vele Turkse en Marokkaanse gedetneerden ook onder degenen de allanger n Nederland zjn. Net aleen bemoeljkt dt het contact met het personeel en de anderstalge gedetneerden ook vormt dt een handcap n het begrjpen van de rechtsgang en de nrchtngsregels en kan men van een aantal voorzenngen en m;'jgeljkheden geen goed gebruk maken: denk aan gespreksgroepen bepaalde recreateve voorzenngen. Ook kunnen n gedetneerdenraden aleen degenen zttng hebben de het Nederlands voldoende beheersen; als dt tot gevolg heeft dat de Turkse en Marokkaanse groeperngen n de nrchtng hun stem onvoldoende kunnen laten horen wordt net voldaan aan een voorwaarde voor 'wederzjdse aanpassng' dat 'mnderhedsgroepen n de gelegenhed worden gesteld n vloed ut te oefenen op het beled dat hun poste drect raakt' (WRR). ) As een butenlandse gedetlneerde n beglnsel voor verlot n aanmerklng komt wordt advesge vraagd aan de Dlrecte Vreemdelngenzaken As de gedetneerde zeker n Nederland kan blljven of als de kans daarop behoorlljk groot s vogt een postet advles 2) Ot zal des te sterkervoorkomen omdat er vaak geen ander s de deze rol kan overnemen Door mlgratle naar Nederland s mmers vaak geen sprake meer van een wonen n een 'extended famly'. ;. ) : ) J : : ( ( l J '. rt :j f ' J j / d t ' l ' l. : ':f ' 't t... )c. ' f ' f j : j ; : (: f: {: Het s uteraard net eenvoudg een V waardge mogeljkheden bedt voor zz:egenpakket te beden dat geljknaltetsgroepen de n de nrchtnge e b' erlandse als ale andere natodat ook n de toekomstbepaalde etnshver Jen. u echter dudeljk wordt waarlozen en vast onderdeel van e m erheldsgroepen een net te verhet wellcht wenseljk en mo elk de gestlchtsbevolkng zullen utmaken s?j nterne actlvltelten speclfle t gaglngen tot drempelverlagng en m het leven te roepen met Een andere mogeljkhed de n de 0' g... oehulp van organsatjes van buten de nch' vant s bestaat ut het stmuleren :atle v;n wederzljdse aanpassng' relewaar bestaat hervoor een methode n e e a?dse taalvaardghed. We svraagtekens bj de toepasbaarhed da Asslmll-methoe) maar er worden bestaat n begnsel belangstell' an geplaats. 8J vele gedetneerden waarbj moet worden bedacht oor en cursus m de Nederlandse taal unnen zljn amdat een relatef graatergele cursussen julst nutug zaude tlng verbljft. aan a gedetrneerden lang n de nrch- Naast taal zjn er ook begrpsprobleme. '.. nrchtngsregels: lang net altjd krjt de Nederlandse cultuur vreemd s O't' eel drngen zljn een probleem omdat e ret e.rechtsgang 3) maar oak de goede voorlchtng over rechten plcht men eze rn en begrjpeljke taa. Een e/je voorwaarde voor een god kun en n m?gehjkhden ljkt een noodzarlchtmgs)samenlevng. Waar dat ontbr:et untloneren m de Nederlandse (nkansen bovendlen wordt men n ee e on staat een sltuate van ongeljke n SO ement gedrongen. Wat de relge of lever.sovertugn.. voedng vasten bdden en rtuel ngat blljkt dat vele voorschrften rond ten dele ook bj Hndoestanen du'd gmg met name bj moslms 4) maar rchtng. Ot /jkt een terren aa:o''ttsn met de gang van zaken n de zljdse aanpassng' sprake s 'eerder s m zeer gennge mate van 'weder gedwngen aanpassng' aan de op de ederlandse cultuur gerchte nrcn detmeerden mogeljkheden bestaan nlrege s. W.ar vo Nederlandse gegespreksgroepen van geesteljk verzo (kerkejke) bljeenkomsten en g?n weng rumte omdat dt 0 r gers S voor ander? levensovertugndmgspakket tjdstp verstrekk: vkche bezwaren stut (betretfende voeden na voorafgaande rtuele ren' rn m vastenmaand ongestoord bdnet eenvoudg heraan op eendu'ng vrljdagse gedsbjeenkomst). Het s Men moet er nl. rekenng mee houd ge en slmpele wlje tegemoet te komen. dudljke verschllen bestaan. Bovedt ook bv. bmnn de oslmgroep zlch n een utzonderngsstuate zoals d geldt zeer blj moshms dat men hoett te houden. n dt lcht bezen /jkt etentle et aan ale voorschrften wordt gercht op datgene dat essen' e wensehjk dat de aandacht vooral doestanen) en Ramadam (bj moslj S zoals voedng (bj moslms en Hn- Er bljken n de nrchtngen latente en rele verschllen n levensstj/. Oergljk:ms 'feste probl?men rond cultuook vaak een bron van problemen v e en zullen bulten de nrchtng de dverse gedetneerdengroe e ormen rnnen de nrchtngsmuren waar derlng voor het klmaat sterk f;apersoneel oelkaars lp ztten en onte mate. J van elkaar zljn speelt dt n versterk- Vr de nrchtng veroorzaken der e'''k. handhavng. Ten eerste omdat de rht verschllen problemen voor de ordebotsen met de levensstjl van gedetneerngsregels en e hand/avng daarvan grond. Ot geldt vooral voor Surnamers dn ':t een net-eerlandse achter ' ngdlsclplmeerd zouden ge dragen maar ook voor Turken en Marok e ZC regels houden maar bj voortdurng tr::hen de zlch doorgaans we aan de geen als 'zeuren' wordt ervaren. en Ultzondenngen te maken het- 3) Door taalproblemen en door cultuurverschfllen. abegrepen Vol gens vele gedetl:;nwndfgnd doe n drechtsgang ervangen door en 4) Near schattng s 30 tot 400/. o van d e bultenlanders n penltentalre nrchtngen moslm 3

20 'l ' Ten tweede vorrnt het bestaan van dverse groepen gede'tneerden met uteen- lopende achtergronden een probleem omdat zeer voorzchtg moet worden gemanoeuvreerd om cotsngen te vermjden. Men tracht daarom ook groepsvormng tegen te gaan door een spredngsbeled waarbj om solement te voor- komen wordt getracht steeds enkelen ut een groep bj elkaar te zetten. Hoe- ' we groepsvormng vanut het gezchtspunt van de ordehandhavng negatef wordt beoordeeld kan dt ook postef worden gezen. Door elkaar op te zoe- ) ken kan men de egen taal spreken en de egen cultuur 'beleven'. Daarmee worden contactmogeljkheden de bj Nederlandse gedetneerden rumer' voorhanden zjn bevorderd.'o Vooral bj de Surnaamse maar ook hj de Turkse en Marokkaanse gedetneerden s de vrees voor dsermnate dudeljk aanwezg: om de reden zjn dezen ook tegen concentrate op een afdelng. n hoeverre feteljk dscrmnate :; voorkomt s moeljk na te gaan. Enerzjds s het dudeljk dat een unforme be- r handelng ';an ale gedetneerden - waaraan n een nrchtng tot op zekere hoogte noot te ontkomen s - anders utwerkt bj Nederlandse gedetneerden dan bj anderen. mmers voor een groot deel s de behandelng geent op Nederlandse gewoonten en gebruken de slecht passen n andere culturen: een unforme behandelng ledt dan tot ongeljkhed. Anderzjds s hel: de vraag of er nderdaad sprake s van een ongeljke behandelng of van een behandelng de msschen net zozeer n opzet maar we n utwerkng dscrmnerend s. Zo zal een bewaarder makkeljker een praatje maken met een gedetneerde de n Nederland s geboren en getogen dan met anderen: er bestaan dan taal noch begrpsproblemen. Deze en geljksoortge ) 'klene dngen' voortkomend ut een groter te overbruggen afstand bj gedetneerden met een andere culturele achtergrond leden makkeljk tot (gevoelens van) dscrmnate. Bjlage : Samenstellng van de begeledngscommsse Voorztter: dr. M.J.M. Brand-Koolen raadadvseur WODC. Leden: a) Externe des/wndgen (op persoonljke tte/): B.. Awad voor assstente op het terren van de Marokkaansecultuur dr. A. Eppnk voor assstente op het terren van mgranten ut Turkse en Marokkaanse cultuurgebeden mr. B. Partman voor assstente op het terren van de Surnaamse cultuur b) Mnstere van Justte: drs. L.H. Erkelens Drecte Gevangenswezen J.M. de Graaf Drcteur HvB Zutphen mr. H.P.A. Nawjn Drecte Vreemdelngenzaken mr. A. van Oortmerssen Drecte TBR/Reclasserng drs. L.C.M. Tgges Drecte TBR/Reclasserng mr. R.P.J.A. Vermeulen Drecte Gevangenswezen Cone/use.( Hlt s gebleken dat het bestaan van vele gedetneerden n de pententare n- l/ rchtngen met een andere dan een Nederlandse achtergrond dudeljk proble- :] men schept zowel voor het te voeren beled als voor de gedetneerden zelf. De confrontate van andere culturen met de voornameljk op Nederlanders ge- v rchte nrchtngscultuur vndt plaats onder beperkende en dwangmatge omstandgheden. De gevolgen zjn daardoor harder en mnder ontkoombaar dan n het leven buten de nrchtng doorgaans het geval zal zjn. Just daarom s een zorgvuldg beled noodzakeljk zodang dat er een optmum wordt berekt n de mate waarn aan de belangen van etnsche mnderheden tegemoet kan worden gekomen en n de mate waarn degene met een Nederlandse cultuur ' (gedetneerden en bewaarders) zch nschkkeljk denen te tonatl Momenteel lgt het accent op verschllende terrenen nog tezeerop gedwon- gen aanpassng van etn$che mnderheden 5). Op twee maneren zou het ac- cent kunnen worden verlegd n de rchtng van wederzjdse aanpassng. Ten e0rste door een beled waarn de utzettngsproblematek van enge angels: wordt ontdaan en door het scheppen van enkele faclteten (voor bv.: taalcur- ; sussen voedngsvervangng enkele essentale relgeuze voorschrften). Ten tweede zou een gerchte voorlchtng over andere culturen veel msverstanden kunnen wegnemen en dscfmnate(gevoelens) tegengaan. ; Het s een llusse te menenr?at de problematek van leden van etnsche mn- derheden n detentfe geheel op te lossen valt. Er vallen echter we stappen te / zetten n de rchtng van een evenwchtger stuate. ) '/ Y ' (. ' ) ' C'. 32 5) Olt s vaak nlet een keuze doch onontkoombaar. Zoals by. blj de voedng waarblj men gebonden ' s aan voedngsdagprjzen de zodanlg zljn dat het moellljk zo nlet onmqgeljk s n voldoende mate aan de dverse wensen tegemoet te komen. ':. {'