Kengetallen E-38 Pseudo-records

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Kengetallen E-38 Pseudo-records"

Transcriptie

1 Kengetallen E-38 Pseudo-records Inledng In ecember 14 heeft ES een neuwe methode voor fokwaardeschattng geïntroduceerd: het pseudo-record systeem (het PSR systeem). In dt systeem wordt alle nformate (ouders, nakomelngen, egen waarnemng en genomsche nformate) meegenomen n één berekenngsprocedure. t systeem produceert genomcally enhanced breedng values (met genomcs versterkte fokwaarden, EBV). Het pseudo-record systeem s een maner van fokwaardeschattng waarn genomc fokwaarden (drect genomc values of V) worden gebrukt als een verde bron van nformate, naast gegevens over egen prestates, ouders en nakomelngen. e V van gegenotypeerde deren worden behandeld als een observate aan een vrtuele kenmerk (het pseudo-kenmerk) dat s gecorreleerd met het bestaande kenmerk. Zo wordt een V een observate aan het NA van een der voor dt pseudo-kenmerk. eze observate wordt het pseudo-record van een der genoemd. Omdat we de V gebruken als een observate aan een pseudo-kenmerk, s het pseudo-record van een der geljk aan zjn V (Stoop et al., 14). In de fokwaardeschattng kunnen pseudo-kenmerken hetzelfde behandeld worden als bestaande kenmerken, wat resulteert n één ntegrale fokwaardeschattngs-methode waarn alle kenmerken geljktjdg worden geëvalueerd. e correlate tussen bestaand kenmerk en pseudo-kenmerk zorgt voor een natuurljke ntegrate van genomsche data met conventonele data (dat wl zeggen: gegevens van ouders, nakomelngen en egen prestates). e resulterende fokwaarden voor bestaande kenmerken zjn daarmee EBV: genomcally enhanced breedng values (met genomcs versterkte fokwaarden). Bjvoorbeeld, gegenotypeerde steren hebben een V voor het kenmerk 'melkproducte', de wordt gebrukt als pseudo-record: egen waarnemng (het egen NA) voor het kenmerk 'pseudo-melkproducte'. Een jonge ster, gegenotypeerd maar zonder dochters, zal meer nformate beschkbaar hebben dan alleen het gemddelde van zjn ouders (de verwachtngswaarde). Va de correlate tussen de kenmerken 'melkproducte' en 'pseudomelkproducte', zal het PSR systeem een fokwaarde voor 'melkproducte' opleveren, de s samengesteld ut de verwachtngswaarde en de nformate de beschkbaar s omtrent zjn NA, n de vorm van zjn V. eze methode heeft een aantal voordelen ten opzchte van de oude ntegrate-methode, blendng genaamd. e dre belangrjkste zjn: 1. Vereenvoudgng van het ntegrate proces. Effcënter gebruk van genomsche data 3. Voorkomen van over- of onderschattng door genomsche pre-selecte Ad 1) Bj blendng bestaat de fokwaardeschattng ut twee gescheden processen, de conventonele fokwaardeschattng en de schattng van genomsche fokwaarden. eze worden gecombneerd n een nabewerkng, de daadwerkeljke blendng van fokwaarden. Met het PSR systeem s een aparte ntegrate-stap net meer nodg, omdat de genomsche data (V) drect wordt geïntegreerd met conventonele data om EBV te verkrjgen. In Fguur 1 s het verschl n proces tussen blendng en pseudo-records schematsch weergegeven. Handboek Kwaltet 1 Hoofdstuk E-38 ecember 14

2 Blendng PSR systeem Fguur 1. e ntegrate van genomsche en conventonele data bj blendng (l.) en bj gebruk van pseudo-records (r.) n schematsche vorm. Bj blendng bestaat de EBV schattng ut twee gescheden processen, de conventonele EBV (gebaseerd op conventonele data) en de genomsche evaluate (V o.b.v. genomsche data), de worden gecombneerd n een aparte nabewerkng, de egenljke blendng van fokwaarden. Met pseudo-records s een aparte ntegrate stap net langer nodg, omdat de genomsche data (V) drect wordt geïntegreerd met de conventonele data. Fguur. Illustrate van het effect van een V n het PSR-systeem op de stamboom van een gegenotypeerd der. Ster 7 s gegenotypeerd en heeft een V de wordt gebrukt n het PSRsysteem. t resulteert n een toegenomen betrouwbaarhed van de fokwaarde, aangedud met de rode crkel, omdat het nu EBV s. Echter, een deel van deze toename (ongeveer ¼ ervan) wordt doorgegeven aan zjn nakomelngen (deren 14 en 15) en zjn ouders (ster 3, n dt geval), aangedud met de lchter gekleurde crkels. eze fokwaarden zjn feteljk ook EBV. Een kwart van de toename van betrouwbaarhed voor vader 3 wordt verder doorgegeven n de pedgree. t effect verdwjnt vrj snel: de toename van de betrouwbaarhed n deren 1 en 13 s slechts ongeveer 1/64 van de toename van betrouwbaarhed n ster 7. Handboek Kwaltet Hoofdstuk E-38 ecember 14

3 Ad ) Als een der een geldg V heeft zullen zjn EBV meer betrouwbaar zjn dan de conventonele fokwaarden. In het PSR-systeem s deze toename van betrouwbaarhed net langer beperkt tot het der zelf. Zjn ouders en nakomelngen (nden net gegenotypeerd) profteren ook door de structuur van de stamboom. t wordt geïllustreerd n Fguur. Ad 3) enomsche selecte kan een over- of onderschattng veroorzaken n conventonele fokwaardeschattng als n de groep deren met een genomsche waarde de gemddelde genetsche aanleg van nakomelngen, parngsderen of leeftjdsgenoten verschlt van de van deren met een conventonele fokwaarde. t kan gebeuren doordat de Mendelan samplng term (verschl tussen fokwaarde en verwachtngswaarde) n getypeerde deren nauwkeurger bekend s dan n conventoneel geschatte deren, of door net wllekeurge parng van deren gebaseerd op genomsche fokwaarden. oor genomsche waarden van getypeerde deren drect n te passen n de pedgree van de gehele populate wordt deze over- of onderschattng vermeden. Het prncpe van pseudo-records Het bassdee n het PSR systeem s dat de V van een getypeerd der gebrukt wordt als een observate aan een pseudo-kenmerk, het pseudo-record. Als pseudo-records beschkbaar zjn voor een bepaald kenmerk, wordt het pseudo-kenmerk gebrukt n een mult-kenmerk analyse, waar het s gecorreleerd met het bestaande kenmerk (Mäntysaar en Strandèn; 1). Als dt correct wordt gedaan kan het pseudo-kenmerk n de fokwaardeschattng hetzelfde worden behandeld als een bestaand kenmerk. In formule-vorm zet het systeem van bestaand kenmerk pseudo-kenmerk er ut als: a a en e e a var a σ g r σ g g σ g Waar en observates zjn aan het bestaande en het pseudo-kenmerk. e varabelen a en a zjn fokwaarden voor en. In deze context correspondeert a met de EBV en a met de V van een der. Als laatste zjn e en e de schattngsfouten voor en. e tweede formule beschrjft de genetsche relate tussen en, waar σ g de genetsche spredng s. Omdat de V een genomsche fokwaarde s voor kenmerk s de spredng van het pseudo-kenmerk geljk aan de genetsche spredng van het bestaande kenmerk. e ntegrate van genomsche data met conventonele gegevens vndt plaats n de tweede formule herboven. eze formule neemt de genomsche fokwaarde (a ) en gebrukt de correlate r g (rechtsboven n de rechter matrx) om de nformate van a te ntegreren n a (ze Fguur 3). e genetsche correlate van het pseudo-kenmerk met het bestaande kenmerk (r g ) s evenredg aan de betrouwbaarhed van de genomsche nformate n de V. Vandaar dat de hoeveelhed nformate ut de V (a ) n de fokwaarde a (de EBV) wordt beperkt tot de nauwkeurghed waarmee de V werd geschat. Handboek Kwaltet 3 Hoofdstuk E-38 ecember 14

4 Fguur 3. Schematsche weergave van de maner waarop genomc data (V) de fokwaarde van een der verandert n een EBV volgens het eerder beschreven systeem van formules. Rechts n de fguur zorgt de genetsche correlate r g genomsche nformate ut de V door wordt gegeven naar de conventonele fokwaarde EBV, zodang dat deze n het endresultaat (lnks) EBV s. Omdat voor het gecorreleerde genomsche kenmerk een erfeljkhedsgraad van 1 wordt aangenomen, s de V lnks geljk aan de V rechts. Het pseudo-kenmerk heeft een aangenomen erfeljkhedsgraad van (bjna) één. e fokwaarde a van een getypeerd der s daardoor geljk aan de V van het der. Omdat de erfeljkhedsgraad 1, hebben gerelateerde deren (ouders of nakomelngen) met een V geen nvloed op de fokwaarde a. aarmee worden dubbeltellngen van (genomsche) nformate en overschattng van de betrouwbaarhed van de EBV voorkomen. ataselecte e observates aan een pseudo-kenmerk n het PSR systeem worden gevormd door de V ut een genomsche evaluate. eren met V hebben een corresponderend pseudo-record n het PSR systeem, als: Het der een ster s en o 1 maanden of ouder s en egendom van een KI organsate de deelneemt aan de genomc fokwaardeschattng o Een Eurogenomcs der s o een KI ster s en afgevoerd Of als het der vrouweljk s. Momenteel zjn er twee KI organsates de deelnemen aan de Nederlandse natonale genomc evaluates: CRV en KI Kampen. Eurogenomcs s een Europees netwerk van KI bedrjven de genomc fokwaardeschattngen doen. t netwerk s opgercht om V nauwkeurger te kunnen schatten door referente-populates samen te voegen. Om dt te bereken hebben de deelnemers aan Eurogenomcs afgesproken genotype nformate van hun steren ut te wsselen voor gebruk n genomsche evaluates. In de praktjk betekent dt dat een Eurogenomcs ster een Nederlands/Vlaamse V n het PSR-systeem zal hebben. Handboek Kwaltet 4 Hoofdstuk E-38 ecember 14

5 Bepalng van parameters Voor elk pseudo-kenmerk moet de conventonele fokwaardeschattng worden utgebred met genetsche en resduele varantecomponenten om de lnk tussen pseudo-kenmerk en bestaand kenmerk te modelleren. Om dt correct te doen s de (genetsche) correlate tussen een pseudo-kenmerk en geassoceerd bestaande kenmerk nodg. e benodgde correlate s geljk aan de wortel van de betrouwbaarhed van het totale merker effect r mark (Stoop et al., 14). aardoor verandert het herboven beschreven PSR model n: a a e e a var a σ g r mark σ g σ g Merk op dat r g s vervangen door (r mark). In het PSR systeem mag een pseudo-kenmerk alleen het bestaande kenmerk beïnvloeden waarmee het geassoceerd s. In een mult-trat fokwaardeschattng zjn daardoor de covarantes tussen een pseudo-kenmerk en alle andere, net-geassoceerde, kenmerken evenredg aan de correlate tussen pseudo-kenmerk en het bestaande kenmerk. Voor een grondger, technsche beschrjvng van het afleden van correcte parameter matrces voor gebruk n een fokwaardeschattng met meerdere (pseudo-) kenmerken, verwjzen we naar Appendx A. Methode of EBV schattng Vanwege de aard van het PSR-systeem, kan het alleen worden toegepast op fokwaardeschattngen de werken met behulp van een stelsel van lneare vergeljkngen (generalzed lnear models). Op dt moment wordt het PSR-systeem toegepast n de volgende fokwaardeschattngen: Producte Extereur Vruchtbaarhed Uergezondhed Klauwgezondhed Karakter & Melksnelhed Levensvatbaarhed eboortegemak Vleesndex Pseudo-kenmerken worden n alle fokwaardeschattngen waarn het PSR-systeem wordt toegepast op dezelfde maner geanalyseerd. Het statstsch model dat wordt gebrukt s: y p anmal p p error p Waar: μ : het gemddelde y : de V voor PSR kenmerk p van der anmal : het (genetsche) der-effect error : het resduele effect (schattngsfout) Handboek Kwaltet 5 Hoofdstuk E-38 ecember 14

6 Omdat h 1, zal het effect anmal geljk zjn aan het pseudo-record, de V. Omdat de schattng van V afhankeljk s van nauwkeurge en actuele conventonele fokwaarden, vndt de genetsche evaluate met het PSR-systeem plaats aan het ende van het schattngsproces. Het proces van genetsche evaluate gebeurt n de volgende volgorde: 1) Conventonele fokwaardeschattng NL/VL ) V schattng op bass van 1) en de vorge MACE run 3) Fokwaardeschattng NL/VL met behulp van het PSR systeem t zorgt ervoor dat de PSR evaluate met de meest recente V als pseudo-observates begnt. Tabel 1 geeft een overzcht van alle kenmerken waarvoor V (en dus pseudo-records) beschkbaar zjn. e tabel toont per kenmerk de betrouwbaarhed van het merker-effect en de genetsche correlate tussen pseudo-kenmerk en bestaande kenmerk. Merk op dat voor een aantal fokwaardeschattngen een pseudo-kenmerk voor een ndex ontbreekt (o.a. totaal extereur, uergezondhedsndex). eze ndexen bestaan ut onderlggende kenmerken waarvoor al pseudo-records bestaan. Een pseudo-kenmerk van een ndex voegt dan geen neuwe nformate toe en wordt daarom weggelaten. e utendeljke ndexen worden gevormd ut de EBV van de onderlggende kenmerken, nclusef de toegenomen betrouwbaarhed. EBV betrouwbaarheden Ten opzchte van conventonele fokwaarden laten EBV een toegenomen betrouwbaarhed zen, met name voor jonge steren met weng of geen dochters. Ze Fguur 3, bjvoorbeeld, waar de betrouwbaarhed voor de EBV Uergezondhed (n blauw) s gegeven ten opzchte van de betrouwbaarhed van de conventonele fokwaarde (rode ljn) voor steren met een V. Voor steren met al een relatef betrouwbare ndex (rond 7%) s de afstand tussen de rode ljn en de blauwe x -tekens bescheden. Voor jonge steren zonder dochters neemt de betrouwbaarhed het meeste toe. Fguur 3. Betrouwbaarhed van EBV voor Uergezondhed versus de van conventonele fokwaarden (EBV) voor getypeerde steren. EBV betrouwbaarheden n blauwe x, rode ljn geeft de betrouwbaarhed van de conventonele EBV weer. Handboek Kwaltet 6 Hoofdstuk E-38 ecember 14

7 Tabel 1. Overzcht van alle kenmerken waarvoor pseudo-records beschkbaar zjn, hun erfeljkhedsgraad (h ) de betrouwbaarhed van de marker-gegevens (r mark) en de genetsche correlate tussen pseudo- en bestaande kenmerk (r g ). e weergegeven waarden zjn op bass van de ecember 14-evaluate. BVE Kenmerk h r mark r g Producte kg Melk,57,688,89 kg Vet,58,639,799 kg Ewt,5,65,778 Extereur Hoogtemaat,5,686,88 Voorhand,4,641,81 Inhoud,31,588,767 Openhed,11,6,787 Condtescore,3,653,88 Kruslggng,34,64,81 Krusbreedte,4,669,818 Beenstand achter,15,465,68 Beenstand zj,3,639,799 Klauwhoek,14,61,781 Beengebruk,14,48,694 Voorueraanhechtng,7,6,775 Voorspeenplaatsng,38,653,88 Speenlengte,38,659,81 Uerdepte,38,713,844 Achteruerhoogte,3,6,776 Ophangband,3,661,813 Achterspeenplaatsng,3,66,814 Frame,8,61,788 Robuusthed,14,66,516 Uer,9,63,79 Beenwerk,16,53,79 Uergezondhed Celgetal,37,63,795 Subkl. mastts,6,644,83 Kln. mastts,6,569,754 Afkalven rect geboortegemak,7,717,847 Maternaal geboortegemak,5,384,6 recte levensvatbaarh.,4,36,571 Maternale levensvatbaarh.,9,643,8 Vruchtbaarhed Non-return 56,4,485,696 Interval afkalv. 1 st nsemnate,17,65,791 Tussenkalftjd,15,64,79 Interv. 1 ste laatste nsemnate,8,635,797 Karakter & Melksnelhed,3,587,766 melksnelhed Karakter,1,48,694 Klauwgez. Klauwgezondhedsndex,18,317,563 Vleesnd. Vleesndex,5,564,751 Handboek Kwaltet 7 Hoofdstuk E-38 ecember 14

8 Lteratuur Mäntysaar, E.A. & Strandèn, I. (1) Proc. 9th WCALP, Lepzg, ermany. Stoop W.M., H. Edng, M.L. van Pelt, L.C.M. de Haer en. de Jong, (14) Proc. 1th WCALP, Vancouver, Canada Appendx A eze appendx s een meer gedetalleerde, technsche utleg over de afledng van parameter matrces voor gebruk n een fokwaardeschattng met het PSR-systeem. In het eerste deel wordt de afledng van matrces utgelegd wanneer meerdere pseudo-kenmerken bj een fokwaardeschattng zjn betrokken. In het tweede worden pseudo-kenmerken van ndexen behandeld, de correleren met een aantal onderlggende bestaande kenmerken. Bass formule van gecorreleerde genomsche kenmerken Het bass dee voor opname van pseudo-records n een natonale fokwaardeschattng werd geformuleerd door Mantysaar en Strandèn (1): P Z a Z P a P e e P a var a e var e P P σ σ E g, e, r σ g g, σ g, (1 h ) σ g, Waar en P het bestaande en het pseudo-kenmerk zjn, a en a P de fokwaarden voor en P en e en e P de error op en P. Z en Z P zjn ncdente matrces de observates aan deren lnken. Conventonele en genomsche fokwaarde nformate wordt gekoppeld door mddel van een genetsche correlate r g de geljk s aan de wortel van de betrouwbaarhed van de V (mnus stamboom nformate). Meestal wordt de toename n betrouwbaarhed utgedrukt als een toename n expected daughter contrbutons (EC) van V ten opzchte van stamboomnformate, dat wl zeggen oudergemddelden of ster-ndexen. Als erfeljkhedsgraad h wordt (bjna) één aangenomen. Vandaar dat de resduele varante voor gecorreleerde genomsche kenmerken een klene fracte (1-h ) van de genetsche varante s. Bass structuur van de genetsche covarante matrx e matrx c s een genetsche covarante-matrx van N conventonele kenmerken. e matrx s dat deel van c dat kenmerken bevat waarvoor pseudo-records bestaan. an s de matrx c op te delen als: c Handboek Kwaltet 8 Hoofdstuk E-38 ecember 14

9 e vector r s een vector met betrouwbaarheden van de merker effecten r mark van P pseudokenmerken verkregen ut een valdate van genomsche fokwaarden. Om de correlates tussen pseudo-kenmerk en corresponderend bestaand kenmerk te verkrjgen transformeren we r naar een dagonale matrx R, zodang dat R, = (r ) en R,j =. R r 1 r r P We nemen aan dat h 1. voor V. aardoor s de genetsche covarante-structuur tussen pseudo-kenmerken geljk aan de tussen de bestaande kenmerken n. e correcte genetsche covarante matrx s dan: c c,psr psr R R eze structuur zorgt dat kenmerken n psr alleen hun evenkne n beïnvloeden, zonder drect effect op elk ander kenmerk. Afledng van voor meerdere pseudo-kenmerken e structuur van de matrx boven beschreven s eenvoudg ut te rekenen, wanneer gebruk wordt gemaakt van een matrx Φ zodang dat: I1 Φ I W Waar I 1 en I denttetsmatrces zjn, corresponderend met 11 en. e matrx W s een matrx de de relate tussen pseudo-kenmerk en corresponderend bestaand kenmerk beschrjft. Als elk kenmerk n correspondeert met één enkel pseudo-kenmerk, s matrx W = I. Met deze matrx berekenen we: * ΦΦ' e resulterende matrx * s N+P groot, d.w.z. covarantes van pseudo-kenmerken zjn nu opgenomen n de matrx. Echter, n * s de correlate tussen pseudo-kenmerk en bestaand kenmerk nog net verrekend. Voor de correcte matrx delen we * op, zodang dat conventonele en pseudo-kenmerken zjn gescheden, en vermengvuldgen de net-dagonale deelmatrces met R: psr * * cc cp * pp R Waar het subscrpt c conventonele kenmerken aangeeft en subscrpt p de pseudo-kenmerken. Handboek Kwaltet 9 Hoofdstuk E-38 ecember 14

10 Afledng voor samengestelde kenmerken en ndces e boven beschreven methode s eenvoudg ut te breden naar pseudo-kenmerken de lneare combnates van bestaande kenmerken zjn (bjv., als het pseudo-kenmerk een overall kenmerk s, terwjl de bestaande conventonele kenmerken lactate-specfek zjn). Om dt te doen moet de matrx W met relates tussen pseudo-kenmerk en corresponderende bestaande kenmerken de gewchten van de lneare combnate bevatten. Als voorbeeld nemen we twee overall kenmerken, waarvoor pseudo-records bestaan, de elk een ndex zjn van twee onderlggende kenmerken. e matrx W s dan: w W 11 w 1 w 1 w Waar w j het gewcht s van de j-de kenmerk n ndex. Matrx Φ s nu Φ = [ I ; W] geljk aan de eerder beschreven methode om * ut te rekenen. Vermengvuldgng van pc (en cp!) met een geschkte R resulteert n correcte covarantes tussen pseudo-kenmerken, onderlggende bestaande kenmerken en alle andere kenmerken n. e resduele covarante matrx Resduele covarantes tussen pseudo-kenmerken worden verondersteld te zjn. En omdat pseudo-kenmerken een erfeljkhedsgraad hebben van h 1, kan de resduele covarante matrx E berekend worden als: E c E E c E psr 1 h dag pp Waar dag( pp ) een dagonale matrx s met de dagonale elementen van pp. Handboek Kwaltet 1 Hoofdstuk E-38 ecember 14

Gegevensverwerving en verwerking

Gegevensverwerving en verwerking Gegevensverwervng en verwerkng Staalname Bblotheek - aantal stalen/replcaten - grootte staal - apparatuur - beschrjvend - varante-analyse Expermentele setup Statstek - correlate - regresse - ordnate -

Nadere informatie

Bij een invalshoek i =(15.0 ± 0.5) meet hij r =(9.5 ± 0.5). 100%-intervallen. Welke conclusie kan de onderzoeker trekken?

Bij een invalshoek i =(15.0 ± 0.5) meet hij r =(9.5 ± 0.5). 100%-intervallen. Welke conclusie kan de onderzoeker trekken? INLEIDING FYSISCH-EPERIMENTELE VAARDIGHEDEN (3A560) --003, 9.00-.00 UUR Dt tentamen bestaat ut 3 opgaven. Geef noot alleen maar het antwoord op een vraag, maar laat altjd zen hoe je tot dat antwoord gekomen

Nadere informatie

MRT/RT MKT/KT. Wormwielreductoren. www.triston.nl

MRT/RT MKT/KT. Wormwielreductoren. www.triston.nl MRT/RT MKT/KT Wormwelreductoren www.trston.nl Het s tjd voor Trston! Natuurljk wlt u dat uw producteproces soepel verloopt. Trston helpt. Want met de wormwelreductoren van Trston kest u voor langdurge

Nadere informatie

INLEIDING FYSISCH-EXPERIMENTELE VAARDIGHEDEN (3A560) , UUR

INLEIDING FYSISCH-EXPERIMENTELE VAARDIGHEDEN (3A560) , UUR INLEIDING FYSISCH-EPERIMENTELE VAARDIGHEDEN (3A560) 4-11-003, 9.00-1.00 UUR Dt tentamen bestaat ut opgaven. Geef noot alleen maar het antwoord op een vraag, maar laat altjd zen hoe je tot dat antwoord

Nadere informatie

Variantie-analyse (ANOVA)

Variantie-analyse (ANOVA) Statstek voor Informatekunde, 2006 Les 6 Varante-analyse (ANOVA) Met de χ 2 -toetsen zjn we nagegaan of verschllende steekproeven bj dezelfde verdelng horen. Vaak komt men echter ook de vraag tegen of

Nadere informatie

ALCOHOLKENNIS DOORGESPEELD

ALCOHOLKENNIS DOORGESPEELD Al cohol kenn s door gespeel d Eval uat eal cohol voor l cht ng doorpeer sopf est val s ALCOHOLKENNIS DOORGESPEELD Evaluate alcoholvoorlchtng door peers op festvals December 2005 INTRAVAL Gronngen-Rotterdam

Nadere informatie

MEERJAREN OPBRENGSTEN VO 2013 TOELICHTING

MEERJAREN OPBRENGSTEN VO 2013 TOELICHTING MEERJAREN OPBRENGSTEN VO 2013 TOELICHTING Utrecht, me 2013 INHOUD 1 Algemeen 5 2 Het opbrengstenoordeel 7 3 Rendement onderbouw 8 4 Van 3e leerjaar naar dploma (rendement bovenbouw) 11 5 Gemddeld CE-cjfer

Nadere informatie

INLEIDING FYSISCH-EXPERIMENTELE VAARDIGHEDEN (3A560) , UUR

INLEIDING FYSISCH-EXPERIMENTELE VAARDIGHEDEN (3A560) , UUR INLEIDING FYSISCH-EPERIMENTELE VAARDIGHEDEN (3A560) 1-1-004, 9.00-1.00 UUR Dt tentamen bestaat ut opgaven. Geef noot alleen maar het antwoord op een vraag, maar laat altjd zen hoe je tot dat antwoord gekomen

Nadere informatie

Stochastische loadflow. Beschrijving algoritme van de stochastische loadflow.

Stochastische loadflow. Beschrijving algoritme van de stochastische loadflow. Stochastsche loadflow. Beschrjvng algortme van de stochastsche loadflow. 0 97 pmo 6-0-00 Phase to Phase BV Utrechtseweg 30 Postbus 00 6800 AC Arnhem T: 06 356 38 00 F: 06 356 36 36 www.phasetophase.nl

Nadere informatie

PROEFEXAMEN SOCIALE STATISTIEK

PROEFEXAMEN SOCIALE STATISTIEK PROEFEXAMEN SOCIALE STATISTIEK November 0 REEKS Naam:... Score /0 Voornaam:... Studerchtng:. Studentennummer:... Studerchtng (laatste) mddelbaar:. Uren wskunde per week (laatste mddelbaar):. Enkele belangrjke

Nadere informatie

Verslag Regeltechniek 2

Verslag Regeltechniek 2 Verslag Regeltechnek 2 Door: Arjan Koen en Bert Schultz Studenten Werktugbouw deeltjd Cohort 2004 Inhoudsogave Inledng blz. 3 2 Oen lus eerste-orde systeem blz. 4 3 Gesloten lus P-geregeld eerste orde

Nadere informatie

Meten en experimenteren

Meten en experimenteren Meten en expermenteren Statstsche verwerkng van gegevens Een korte nledng Ze syllabus voor detals 16 februar 2012 Catherne De Clercq Statstsche verwerkng van gegevens Kursus Toegepaste Statstek door J.

Nadere informatie

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Faculteit Wiskunde en Informatica. Examen Neurale Netwerken (2L490), op woensdag 28 juni 2006, uur.

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Faculteit Wiskunde en Informatica. Examen Neurale Netwerken (2L490), op woensdag 28 juni 2006, uur. TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Facultet Wskunde en Informatca Examen Neurale Netwerken 2L49, op woensdag 28 jun 26, 9. - 2. uur. Alle antwoorden denen dudeljk geformuleerd en gemotveerd te worden..

Nadere informatie

Toepassing: Codes. Hoofdstuk 3

Toepassing: Codes. Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 3 Toepassng: Codes Als toepassng van vectorrumten over endge lchamen kjken we naar foutenverbeterende codes. We benutten slechts elementare kenns van vectorrumten, en van de volgende functe.

Nadere informatie

officiële bijdrage aan het CMMI. Jan Jaap Cannegieter

officiële bijdrage aan het CMMI. Jan Jaap Cannegieter Nederlandse bjdrage aan offcële CMM CMMI-s De Nederlandse stchtng SPIder heeft s ontwkkeld voor het CMMI, verschllende routes door het CMMI voor het oplossen van bepaalde problemen of het halen van bepaalde

Nadere informatie

Rekenen met rente en rendement

Rekenen met rente en rendement Rekenen met rente en rendement Woekerpols? Lenng met lokrente? Er wordt met de beschuldgende vnger naar banken en verzekeraars gewezen de op hun beurt weer terugwjzen naar de consument: Deze zou te weng

Nadere informatie

Tentamen van Wiskunde B voor CiT (151217) Tentamen van Statistiek voor BIT (153031) Vrijdag 27 januari 2006 van 9.00 tot uur

Tentamen van Wiskunde B voor CiT (151217) Tentamen van Statistiek voor BIT (153031) Vrijdag 27 januari 2006 van 9.00 tot uur Kenmerk: TW6/SK/5/kp Datum: 9--6 Tentamen van Wskunde B voor CT (57) Tentamen van Statstek voor BIT (533) Vrjdag 7 januar 6 van 9. tot. uur Dt tentamen bestaat ut 9 opgaven, tabellen en formulebladen.

Nadere informatie

Ontvlechting van ICT vereist nieuwe samenwerking

Ontvlechting van ICT vereist nieuwe samenwerking Behoefte aan Archtectuur Lfecycle Management Ontvlechtng van ICT verest neuwe samenwerkng Bnnen de ICT s sprake van verzulng van zowel de systemen als het voortbrengngsproces. Dt komt doordat de ICT n

Nadere informatie

is gelijk aan de open-klemmen spanning van het netwerk. De impedantie Z th

is gelijk aan de open-klemmen spanning van het netwerk. De impedantie Z th 3 Ladngseffecten treden ten eerste op wanneer een gegeven element ut het systeem de karakterstek van een vorg element beïnvloedt of wjzgt. Op haar beurt kunnen de egenschappen van dt element gewjzgd worden

Nadere informatie

aantallen in van de prooiresten gewicht min of meer mogelijk, doch als de gebitsmaten van een groot aantal gevangen dat de gewichtsfaktor

aantallen in van de prooiresten gewicht min of meer mogelijk, doch als de gebitsmaten van een groot aantal gevangen dat de gewichtsfaktor 39 Verwerk ng van voedselgegevens bjulenen stootvogels (het gebruk van prooeenheden en/of aantallen n voedseltabellen). Onlangs s zowel n De Peper als n De Fts een artkel verschenen van de hand van F.J.

Nadere informatie

Van beschrijvende naar verklarende statistiek

Van beschrijvende naar verklarende statistiek Hoofdstuk 5 Van beschrjvende naar verklarende statstek We hebben gezen n de beschrjvende statstek hoe we data grafsch kunnen voorstellen en samenvatten door centrum- en spredngsmaten als we beschkken over

Nadere informatie

Regressie en correlatie

Regressie en correlatie Statstek voor Informatekunde, 006 Les 7 Regresse en correlate Als we na twee kenmerken van elementen van een populate kjken, s het een voor de hand lggende vraag of we aan de hand van de waarde van het

Nadere informatie

Statica in een notendop

Statica in een notendop Statca n een notendop Systematsche Probleem Analyse (SPA) 1. Gegevens: Lees de vraag goed door. Maak een schematsche tekenng van het probleem. 2. Gevraagd: Schrjf puntsgewjs alle dngen op waar naar gevraagd

Nadere informatie

www.dtco.nl DLK Pro De all-round uitlee s apparatuur voor onderweg Maatwerk voor verschillende toepassingen

www.dtco.nl DLK Pro De all-round uitlee s apparatuur voor onderweg Maatwerk voor verschillende toepassingen www.dtco.nl DLK Pro De all-round utlee s apparatuur voor onderweg Maatwerk voor verschllende toepassngen Gewoon brljant, brljant eenvoudg DLK Pro s de productfamle van VDO, de neuwe standaards stelt voor

Nadere informatie

Websites beoordeel je zo!

Websites beoordeel je zo! Webstes beoordeel je zo! Iedereen kan van alles op nternet zetten. Je kunt dus net zomaar alle nformate de je tegenkomt geloven. Hoe weet je of een webste goede nformate geeft en dus betrouwbaar s? Dat

Nadere informatie

Zo krijg je wél grip op IT-investeringen

Zo krijg je wél grip op IT-investeringen T-servcemanagement Zo krjg je wél grp op T-nvesterngen ntegrate van applcate- en projectportfolomanagement Met één druk op de knop een overzcht genereren van alle T-projecten en bjbehorende applcates (of

Nadere informatie

anwb.nl/watersport, de site voor watersporters

anwb.nl/watersport, de site voor watersporters Het s net zo gebrukeljk om voor klene jachten een sleepproef te laten utvoeren. Zo'n proef s duur en daardoor vaak net rendabel. Toch loont een sleepproef de moete. Aan de hand ervan kunnen bj voorbeeld

Nadere informatie

Dossiersjablonen aanpassen

Dossiersjablonen aanpassen Dossersjablonen aanpassen IRON MOUNTAIN CONNECT RECORDS MANAGEMENT C4.3 01.17 2017 2015 Iron Mountan Incorporated. Alle rechten voorbehouden. Iron Mountan en het logo van de berg zjn gedeponeerde handelsmerken

Nadere informatie

De Collegereeks Statistiek. Stel je wilt wat weten over. Complexe begrippen: construct. Homogeniteit. Verder met. Statistiek

De Collegereeks Statistiek. Stel je wilt wat weten over. Complexe begrippen: construct. Homogeniteit. Verder met. Statistiek Statstek en Bt hd Informatekunde Unverstet Utrecht Dr. H. Prüst De Collegereeks Statstek (37): Descrpteve statstek (H 1,,3) (HP) 3(38): Score & Kans verdelngen (H 4, 5) (HP) 4(39): Statstsche toetsng a.h.v.

Nadere informatie

Een levensloopregeling voor software

Een levensloopregeling voor software Een levensloopregelng voor Neuwe benaderng - en nformatebevelgng De gebruker van een nformatesysteem streeft naar contnuïtet. De ongestoorde werkng van s hervoor essenteel. Maar wat weet de gebruker van

Nadere informatie

Prijs ƒ 3.- "OCTllCO' HA AD

Prijs ƒ 3.- OCTllCO' HA AD Prjs ƒ 3.- "OCTllCO' HA AD._,-, Ter nzage gelegde, j^-vk Octrooaanvrage Nr./ 7 3 1 4 8 6 0 Int. Cl. G 01 t l/l8. NEDERLAND ludenugsdatum: 25 oktober 1973? Datum van ternzageleggmg: 19 november 1974. 15

Nadere informatie

Les 2 / 3: Meetschalen en Parameters

Les 2 / 3: Meetschalen en Parameters Les / : Meetschalen en Parameters I Theore: A. Algemeen : V s de verzamelng van alle mogeljke utkomsten van een toevallg eperment. Een veranderljke of stochastek s een afbeeldng G de aan elke utkomst w

Nadere informatie

Integere programmering voor cyclische personeelsplanning

Integere programmering voor cyclische personeelsplanning UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR 2011 2012 Integere programmerng voor cyclsche personeelsplannng Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van Master of Scence

Nadere informatie

De waarde van de CIO

De waarde van de CIO organsatestructuur De waarde Model voor de toegevoegde waarde In de afgelopen decenna s de rol van IT n de bedrjfsvoerng steeds groter geworden. Door het toenemende belang van IT neemt ook de nvloed en

Nadere informatie

Voorschriften voor MARS Documentversie 2.52

Voorschriften voor MARS Documentversie 2.52 Voorschrften voor MARS Documentverse 2.52 Montorng and regstraton system 5 maart 2014 Voorschrften voor MARS 2.52 1 (Montorng and regstraton system Voorschrften voor MARS Documentverse 2.52 Rjkswaterstaat

Nadere informatie

De Waarde van Toekomstige Kasstromen

De Waarde van Toekomstige Kasstromen De Waarde van Toekomstge Kasstromen De kosten van onderpandmnmalserng Jeroen Kerkhof, VAR Strateges BVBA Introducte Voor de fnancële crss hadden fnancële ngeneurs op bass van een aantal redeljke assumptes

Nadere informatie

Regressie en correlatie

Regressie en correlatie Statstek voor Informatekunde, 005 Les 6 Regresse en correlate Als we na twee kenmerken van elementen van een populate kjken, s het een voor de hand lggende vraag of we aan de hand van de waarde van het

Nadere informatie

Onderzoeksmethoden: Statistiek 2

Onderzoeksmethoden: Statistiek 2 Theoretche kanverdelngen Onderzoekmethoden: Stattek Worden bepaald door een wkundge funkte Geven theoretche ba Worden gebrukt om hypothee te teten Worden gebrukt om te modelleren Marjan van den Akker 1

Nadere informatie

Process mining: leuk voor de liefhebber of noodzaak?

Process mining: leuk voor de liefhebber of noodzaak? process mnng Process mnng: leuk voor de lefhebber of noodzaak? Pledoo voor een breder draagvlak en toepassng n de audtpraktjk Process mnng toepassen n de audtpraktjk. Waarom zouden we dat wllen? En wat

Nadere informatie

Standaardisatiemethoden. 9 10Abby Israëls. Statistische Methoden (10003)

Standaardisatiemethoden. 9 10Abby Israëls. Statistische Methoden (10003) Standaardsatemethoden 9 10Abby Israëls Statstsche Methoden (10003) Den Haag/Heerlen, 2010 Verklarng van tekens. = gegevens ontbreken * = voorlopg cfer ** = nader voorlopg cfer x = gehem = nhl = (nden voorkomend

Nadere informatie

Onderzoeksmethoden en techieken I

Onderzoeksmethoden en techieken I Naam:... Voornaam:... Studejaar en -rchtng:... MEERKEUZEVRAGEN Onderzoeksmethoden en techeken I Examen september 000 KLAD: omcrkel op het opgaven formuler telkens HET BESTE antwoord, er s telkens 1 best

Nadere informatie

1 Rekenen met complexe getallen

1 Rekenen met complexe getallen Rekenen met complexe getallen In dt hoofdstuk leer je rekenen met complexe getallen. Ze vormen een getallensysteem dat een utbredng s van het bekende systeem van de reële getallen. Je leert ook hoe je

Nadere informatie

Methode met ladder operatoren deel 2

Methode met ladder operatoren deel 2 Methode met ladder operatoren deel We zullen de ladder operatoren gebruken om egenschappen van de egenfunctes van de Hamlonaan te bepalen. Hermtsch geconjugeerde We defnëren de hermtsche geconjugeerde

Nadere informatie

MRKOMNO. káéìï=î~å~ñw. pfabufp=ud. aáöáí~~ä=ê åíöéå hçêíé=ü~åçäéáçáåö= kéçéêä~åçë

MRKOMNO. káéìï=î~å~ñw. pfabufp=ud. aáöáí~~ä=ê åíöéå hçêíé=ü~åçäéáçáåö= kéçéêä~åçë káéìï=î~å~ñw MRKOMNO pfabufp=ud aáöáí~~ä=ê åíöéå hçêíé=ü~åçäéáçáåö= kéçéêä~åçë 0123 Dt product s voorzen van het CE-keurmerk n overeenstemmng met de bepalngen van de norm 93/42 EEG van 14 jun 1993 nzake

Nadere informatie

3.7.3 Welke meetinstrumenten zijn geschikt voor het vastleggen van motorische vaardigheden?

3.7.3 Welke meetinstrumenten zijn geschikt voor het vastleggen van motorische vaardigheden? 3. Dagnostek 3.7. Hoe meet je verbeterng of verslechterng n het dageljks functoneren met betrekkng tot de mobltet (ztten, staan, lopen, verplaatsen) bj CP? 3.7.3 Welke meetnstrumenten zjn geschkt voor

Nadere informatie

effectief inzetten? Bert Dingemans

effectief inzetten? Bert Dingemans archtectuur Is meten weten? Kwaltateve en kwanttateve analyse n archtectuurmodellen Kwaltateve en kwanttateve analyses kunnen de denstverlenng van de enterprsearchtect verbeteren. Toch s de nzet van deze

Nadere informatie

Gemeentefonds verevent minder dan gedacht

Gemeentefonds verevent minder dan gedacht Gemeentefonds verevent mnder dan gedacht Maarten A. Allers Drecteur COELO en unverstar hoofddocent aan de Rjksunverstet Gronngen De rjksutkerng aan gemeenten wordt verdeeld op bass van utgangspunten de

Nadere informatie

Onderzoeksmethoden en techieken I

Onderzoeksmethoden en techieken I Naam:... Voornaam:... Studejaar en -rchtng:... MEERKEUZEVRAGEN Onderzoeksmethoden en techeken I Examen september 2000 KLAD: omcrkel op het opgaven formuler telkens HET BESTE antwoord, er s telkens 1 best

Nadere informatie

GEMEENTE HELLEN DOORN lichand.: 1 FEB 2013. A1 B Stuk itreťw.: Werkpr.. Kopie aan: Archief' ü 1 N reeks/vlvcrtr.:

GEMEENTE HELLEN DOORN lichand.: 1 FEB 2013. A1 B Stuk itreťw.: Werkpr.. Kopie aan: Archief' ü 1 N reeks/vlvcrtr.: 13INK00403 mn 11 Mnstere van Bnnenlandse Zaken en Konnkrjksrelates > Retouradres Postbus 200112500 EA Den Haag Burgemeesters Wethouders Gemeenteraadsleden Overhedsmedewerkers GEMEENTE HELLEN DOORN lchand.:

Nadere informatie

Uitgebreide aandacht warmtapwatersystemen. Door afnemende warmtevraag voor ruimteverwarming, neemt het belang van het

Uitgebreide aandacht warmtapwatersystemen. Door afnemende warmtevraag voor ruimteverwarming, neemt het belang van het NEN 5128: overzcht van rendementen Utgebrede aandacht warmtapwatersystemen Door afnemende warmtevraag voor rumteverwarmng, neemt het belang van het opwekkngsrendement voor warmtapwater toe. In de norm

Nadere informatie

One size fits not all

One size fits not all archtectuur One sze fts not all Methoden voor enterprsearchtectuur Welke maner van archtectuur bedrjven past het best bj een organsate? Een (onderzoeks)rchtng om meer grp te krjgen op bepalende factoren

Nadere informatie

CP-richtlijn: Uitwerking van aanbeveling 4.2

CP-richtlijn: Uitwerking van aanbeveling 4.2 CP-rchtljn: Sperkrachttranng bj CP Aanbevelng 4.2.: Wat s het effect van krachttranng op ROM, spertonus en kracht? Jul 2012 Project Knowledgebrokers: Werkgroepleden: Corna Lujten (Revant Revaldatecentrum)

Nadere informatie

Bronnen & Methoden bij Marktscan medischspecialistische zorg 2015

Bronnen & Methoden bij Marktscan medischspecialistische zorg 2015 Bronnen & Methoden bj Marktscan medschspecalstsche zorg 2015 Hoofdstuk 2: Wachttjden voor medsch specalstsche zorg Ontwkkelng van wachttjden Voor de wachttjdanalyses s gebruk gemaakt van gegevens afkomstg

Nadere informatie

Installatiehandleiding

Installatiehandleiding In deze handledng leest u hoe u de Ggaset PCI Card 54 op uw PC aanslut en een verbndng met een access pont tot stand brengt. Gedetalleerde nformate vndt u n de gebruksaanwjzng n elektronsche vorm op de

Nadere informatie

INLEIDING FYSISCH-EXPERIMENTELE VAARDIGHEDEN (3A560) , UUR

INLEIDING FYSISCH-EXPERIMENTELE VAARDIGHEDEN (3A560) , UUR INLEIDING FYSISCH-EXPERIMENTELE VAARDIGHEDEN (3A560) 3--00, 4.00-6.30 UUR Dt tentamen bestaat ut opgaven. Geef noot alleen maar het antwoord op een vraag, maar laat altjd zen hoe je tot dat antwoord gekomen

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek Keten Economische Statistieken

Centraal Bureau voor de Statistiek Keten Economische Statistieken Aan: Gemeenten en gemeenschappeljke regelngen Van: Bureau Kredo Onderwerp: Iv3 plausbltetstoetsen vana 1e kwartaal 2010 Datum: 23 maart 2010 Aanledng Gemeenten en gemeenschappeljke regelngen. Het CBS toetst

Nadere informatie

i i Datzelfde aggregaat in een vorig jaar 0 stellen we voor door

i i Datzelfde aggregaat in een vorig jaar 0 stellen we voor door Bjlage 20A Groefactoren en ndces In deze bjlage gaan we deer n o enkele veelgebrukte rjs- en hoeveelhedsndces We belchten ook de kookrachtsartetswsselkoers, de toelaat om aggregaten tussen landen te vergeljken

Nadere informatie

Samenvatting Farmaco-epidemiologie april 2011

Samenvatting Farmaco-epidemiologie april 2011 Hoofdstuk 1 Epdemologe bestudeert de frequente van zekte. Het bestuderen van de frequente van zekte s geen doel op zch. De frequente wordt onderzocht n het kader van etologsche (oorzaak), dagnostsche,

Nadere informatie

Middenkaderfunctionaris bouw & infra (Netwerkschool)

Middenkaderfunctionaris bouw & infra (Netwerkschool) Mddenkaderfunctonars bouw & nfra (Netwerkschool) MBO College voor Bouw, Infra & Intereur Door ondernemend te zjn krjg k meer verantwoordeljkhed. 2013-2014 BOL Nveau 4 Thorbeckelaan 184 Almelo Crebo: 22012

Nadere informatie

Afhaling. Afhaling van gefrankeerde zendingen 1. Collect & Send 2. ATH (Afhaling ten Huize) 3. Transport (Afhaling per vrachtwagen)

Afhaling. Afhaling van gefrankeerde zendingen 1. Collect & Send 2. ATH (Afhaling ten Huize) 3. Transport (Afhaling per vrachtwagen) Afhalng Afhalng van gefrankeerde zendngen 1. Collect & Send. ATH (Afhalng ten Huze) 3. Transport (Afhalng per vrachtwagen) Afhalng van ongefrankeerde zendngen (Collect & Stamp) 1. Maxmaal volume en gewcht.

Nadere informatie

Voorschriften voor MARS Documentversie 2.54

Voorschriften voor MARS Documentversie 2.54 Voorschrften voor MARS Documentverse 2.54 Montorng and regstraton system 14 jul 2015 Voorschrften voor MARS 2.54 1 (Montorng and regstraton system Voorschrften voor MARS Documentverse 2.54 Rjkswaterstaat

Nadere informatie

Verbind uw huishoudelijke apparaat met de toekomst. Quick Start Guide

Verbind uw huishoudelijke apparaat met de toekomst. Quick Start Guide Verbnd uw hushoudeljke apparaat met de toekomst. Quck Start Gude 1 e toekomst begnt vanaf nu n uw hushouden! Moo dat u Home onnect gebrukt * Harteljk gefelcteerd met uw hushoudeljk apparaat van morgen,

Nadere informatie

Logica voor Informatica

Logica voor Informatica Logca voor Informatca 11 Bewjzen n de predkatenlogca Wouter Swerstra Unversty of Utrecht 1 Natuurljke deducte Alle afledngsregels voor propostelogca gelden ook voor predkaten logca Neuwe afledngsregels

Nadere informatie

Automatische externe defibrillatoren ONTWIKKELD VOOR ONVERWACHTE HELDEN

Automatische externe defibrillatoren ONTWIKKELD VOOR ONVERWACHTE HELDEN Automatsche externe defbrllatoren ONTWIKKELD VOOR ONVERWACHTE HELDEN HOOP LIGT IN UW HANDEN Het gebeurt n een fracte van een seconde. Iemand zakt n elkaar door een plotselnge hartstlstand. Het begn van

Nadere informatie

VOOR HET SECUNDAIR ONDERWIJS. Exploratieve statistiek. Infoboekje. Prof. dr. Herman Callaert

VOOR HET SECUNDAIR ONDERWIJS. Exploratieve statistiek. Infoboekje. Prof. dr. Herman Callaert VOOR HET SECUNDAIR ONDERWIJS Explorateve statstek Infoboekje Prof. dr. Herman Callaert Hans Bekaert Cecle Goethals Les Provoost Marc Vancaudenberg www.uhasselt.be/lesmateraal-statstek . Van deze boxplot

Nadere informatie

ACCU-CHEK. Compact Plus. Gebruiksaanwijzing SYSTEEM VOOR DE BEPALING VAN BLOEDGLUCOSE

ACCU-CHEK. Compact Plus. Gebruiksaanwijzing SYSTEEM VOOR DE BEPALING VAN BLOEDGLUCOSE ACCU-CHEK Compact Plus SYSTEEM VOOR DE BEPALING VAN BLOEDGLUCOSE Gebruksaanwjzng Op het verpakkngsmateraal, het typeplaatje van de meter en de prkpen kunnen volgende symbolen voorkomen. De betekens hervan

Nadere informatie

De kloof: welke kennis heeft een opdrachtgever nodig?

De kloof: welke kennis heeft een opdrachtgever nodig? projectmanagement Goed opdrachtgeverschap De kloof: welke kenns heeft een opdrachtgever nodg? Een van de redenen waarom projecten net succesvol zjn s de kloof tussen opdrachtgever en opdrachtnemer. Om

Nadere informatie

Verbind uw huishoudelijke apparaat met de toekomst. Quick Start Guide

Verbind uw huishoudelijke apparaat met de toekomst. Quick Start Guide Verbnd uw hushoudeljke apparaat met de toekomst. Quck Start Gude 1 e toekomst begnt vanaf nu n uw hushouden! Moo dat u Home onnect gebrukt * Harteljk gefelcteerd met uw hushoudeljk apparaat van morgen,

Nadere informatie

De Collegereeks Statistiek. Vandaag 0. Recapitulatie. Meetniveau van variabelen. Frequentieverdelingen in SPSS. Descriptieve maten Verhoudingsmaten

De Collegereeks Statistiek. Vandaag 0. Recapitulatie. Meetniveau van variabelen. Frequentieverdelingen in SPSS. Descriptieve maten Verhoudingsmaten 9//009 De Collegereek Stattek Stattek Hoorcollege Score en kan verdelngen dl Informatekunde Unvertet Utrecht Dr. H. Prüt (37): Decrpteve tattek (H 1,,3) (HP) 3(38): Score & Kan verdelngen (H 4, ) (HP)

Nadere informatie

Applicatieportfoliomanagement

Applicatieportfoliomanagement governance Applcateportfolomanagement Governance zet applcatebeheer op scherp Nu applcates steeds nauwer verweven zjn met bedrjfsprocessen, s een gestructureerde aanpak van het applcatebeheer noodzakeljk,

Nadere informatie

ISO/IEC 38500 BiSL ASL

ISO/IEC 38500 BiSL ASL nformatevoorzenng Een vergeljkng ISO/IEC 38500 BSL ASL ISO/IEC 38500, BSL en ASL kunnen een grote rol spelen n het professonalseren van de nformatevoorzenng, eder model vanut hun egen doelstellng en kracht.

Nadere informatie

Vaker een trein, da s pas fijn!?

Vaker een trein, da s pas fijn!? Vaker een tren, da s pas fjn!? Hoogfrequent spoorvervoer beschouwd vanut de rezger Janneke Tax DHV janneke.tax@dhv.nl Elske Olthof 4Infra elske.olthof@4infra.nl Bjdrage aan het Colloquum Vervoersplanologsch

Nadere informatie

Via de grafische rekenmachine krijg je o.a. de volgende statistische resultaten: . In rekenmachinetaal wordt dit 3, 3248.

Via de grafische rekenmachine krijg je o.a. de volgende statistische resultaten: . In rekenmachinetaal wordt dit 3, 3248. Waarom steut de grafsche rekemache e/of computer op om de stadaardafwjkg te berekee? Bj het verwerke va statstsche data bereket de grafsche rekemache ee aatal cetrum- e spredgsmate zodat deze door de leerlge

Nadere informatie

10 zijn ingesloten binnen, het gesloten koelsysteem. Indien evenwel

10 zijn ingesloten binnen, het gesloten koelsysteem. Indien evenwel OCTROOIRAAD / NEDERLAND Ter nzage gelegde Octrooaanvrage Nr. 7 3 1 3 1 8 1 Int. CL, G 21 f 9/00. Indeflngsdatum: 25 septmeber 1973» Datum van ternzageleggng: aprl 1974. 15 uur 45 mn» De herna volgende

Nadere informatie

Verbind uw huishoudelijke apparaat met de toekomst. Quick-start gids

Verbind uw huishoudelijke apparaat met de toekomst. Quick-start gids Verbnd uw hushoudeljke apparaat met de toekomst. Quck-start gds e toekomst begnt vanaf nu n uw hushouden! Moo dat u Home onnect gebrukt * Harteljk gefelcteerd met uw hushoudeljk apparaat van morgen, dat

Nadere informatie

Onderhoud en beheer van infrastructuur voor goederenvervoer

Onderhoud en beheer van infrastructuur voor goederenvervoer CE Oplossngen voor mleu, econome en en technologe Oude Oude Delft Delft 180 180 2611 HH Delft tel: tel: 015 0152 2150 150 150 fax: 015 2 150 151 fax: 015 2 150 151 e-mal: ce@ce.nl webste: e-mal: ce@ce.nl

Nadere informatie

Appendix F: Het Snelheid-Wegdiagram, trekkracht en indicatie

Appendix F: Het Snelheid-Wegdiagram, trekkracht en indicatie Appendx F: Het Snelhed-Wegdagram, trekkracht en ndcate Om te bekjken welke prestates de locomotef n eerste nstante kan leveren wordt gebruk gemaakt van de methode de wordt besproken n het Handboek der

Nadere informatie

Zwaartepunten, traagheidsmomenten en verdeelde belasting

Zwaartepunten, traagheidsmomenten en verdeelde belasting Zwaartepunten, traagedsmomenten en verdeelde belastng Opgeloste Vraagstukken 6.1 Een dunne draad lgt n de dredmensonale rumte en bestaat ut een kwadrant AB van een crkel samen met twee recte stukken BC

Nadere informatie

AA_fullcolourC.eps ABN AMRO full-colour for coated paper. Width shield: 20 mm Overlap: 0,05 mm. landeninformatie. Producten Betalen Particulieren

AA_fullcolourC.eps ABN AMRO full-colour for coated paper. Width shield: 20 mm Overlap: 0,05 mm. landeninformatie. Producten Betalen Particulieren AA_fullcolourC.eps ABN AMRO full-colour for coated paper Wdth sheld: 20 mm Overlap: 0,05 mm landennformate Producten Betalen Partculeren 2 Inhoudsopgave Chna 2 Canada 4 Hong Kong 5 Inda 6 Indonesë 7 Polen

Nadere informatie

6 BEREKENINGSVOORBEELDEN

6 BEREKENINGSVOORBEELDEN Voorbeelden ISSO-publcate 51 6 BEREKENINGSVOORBEELDEN In dt hoofdstuk zjn een tweetal berekenngsvoorbeelden opgenomen: één voor een portekwonng (een tussenwonng) en een hoekwonng van een rj wonngen. Voor

Nadere informatie

Content management is een term die vele ladingen

Content management is een term die vele ladingen Frts van Latum en Ronald Dekker Ervarngen van Bblotheek TU Delft Content management: sleutelrol n dgtale bblotheek In de Bblotheek van de Technsche Unverstet Delft wordt een content management systeem

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting (Dutch summary)

Nederlandse samenvatting (Dutch summary) Nederlandse samenvattng (Dutch summary) Gezondhedszorg s kostbaar en wordt steeds duurder onder nvloed van een toenemende en veranderende vraag naar zorg door een vergrjzende samenlevng, toenemende vraag

Nadere informatie

Nota van B&W. onderwerp Uitrol gemeentelijk hondenbeleid in overig deel Nieuw-Vennep. Portefeuilehouder S. Bak, drs. Th.L.N.

Nota van B&W. onderwerp Uitrol gemeentelijk hondenbeleid in overig deel Nieuw-Vennep. Portefeuilehouder S. Bak, drs. Th.L.N. gemeente Haarlemmermeer Nota van B&W onderwerp Utrol gemeenteljk hondenbeled n overg deel Neuw-Vennep Portefeulehouder S. Bak, drs. Th.L.N. Weterngs ollegevergaderng 5 november 20 3 nlchtngen A. Monster

Nadere informatie

Tentamen Econometrie 1, 4 juli 2006, uur Dit tentamen duurt 2 uur! Toiletbezoek is niet toegstaan.

Tentamen Econometrie 1, 4 juli 2006, uur Dit tentamen duurt 2 uur! Toiletbezoek is niet toegstaan. Tentamen Econometre 1, 4 jul 006, 14.00-16.00 uur Dt tentamen duurt uur! Toletbezoek s net toegstaan. De utslag komt uterljk na 15 werkdagen op Blackboard. Desgewenst kunt u daarna uw werk nzen bj de docent.

Nadere informatie

AUDIT FACILITY MANAGEMENT

AUDIT FACILITY MANAGEMENT Mnstere van Verkeer en Waterstaat. Rjkswaterstaat, stafdenst Audt RWS AUDT FACLTY MANAGEMENT drs. P. Kool drs..e. Leene Stafdenst Audt RWS 's-gravenhage, jun 999 waterstaat nent&te! /Fex. 070-3513003 Audt

Nadere informatie

7. Behandeling van communicatie en mondmotoriek

7. Behandeling van communicatie en mondmotoriek 7. Behandelng van communcate en mondmotorek 7.2. Slkstoornssen 7.2.3 Wat s de meerwaarde van enterale voedng (va PEG-sonde) ten opzcht van orale voedng bj knderen met CP met slkstoornssen wat betreft voedngstoestand,

Nadere informatie

Automatische externe defibrillatoren ONTWIKKELD VOOR ONVERWACHTE HELDEN

Automatische externe defibrillatoren ONTWIKKELD VOOR ONVERWACHTE HELDEN Automatsche externe defbrllatoren ONTWIKKELD VOOR ONVERWACHTE HELDEN HOOP LIGT IN UW HANDEN Het gebeurt n een fracte van een seconde. Iemand zakt n elkaar door een plotselnge hartstlstand. Het begn van

Nadere informatie

Publicatieblad van de Europese Unie. (Besluiten waarvan de publicatie voorwaarde is voor de toepassing)

Publicatieblad van de Europese Unie. (Besluiten waarvan de publicatie voorwaarde is voor de toepassing) 13.3.2003 L 69/1 I (Besluten waarvan de publcate voorwaarde s voor de toepassng) VERORDENING (EG) Nr. 450/2003 VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD van 27 februar 2003 betreffende de loonkostenndex (Voor

Nadere informatie

Spanningsverdeling onder een kade volgens elastische berekening. d-7 I 053. *v**wwun>ns CENTRUM VOOR ONDERZOEK WAT ER KE R I N GEN

Spanningsverdeling onder een kade volgens elastische berekening. d-7 I 053. *v**wwun>ns CENTRUM VOOR ONDERZOEK WAT ER KE R I N GEN . \ Spannngsverdelng onder een kade volgens elastsche berekenng. d7 053 *v**wwun>ns CENTRM VR NDERZEK WAT ER KE R N GEN ! [. Spannngsverdelng onder een kade volgens elastsche berekenng l! / C 71,053 CENTRM

Nadere informatie

Module 8 Uitwerkingen van de opdrachten

Module 8 Uitwerkingen van de opdrachten 1 Module 8 Utwerkngen van de opdrachten Hoofdstuk 1 Inledng Opdracht 1 Analyse De constructe estaat ut een dre keer geknkte staaf de j A s ngeklemd en j B n vertcale rchtng s gesteund. De staafdelen waarvan

Nadere informatie

Inhoudstafel Regressie: exploratieve methoden

Inhoudstafel Regressie: exploratieve methoden Regresse Nascholng voor leerkrachten Prof. dr. Herman Callaert Hans Bekaert Cecle Goethals Les Provoost Marc Vancaudenberg http://www.uhasselt.be/lesmateraal-statstek Inhoudstafel Regresse: explorateve

Nadere informatie

Onderzoek! Ontdek! Onderneem! WELKOM BIJ DE EUREKA!CUP WWW.EUREKACUP.NL. Eureka!Cup is een programma van Stichting Techniekpromotie

Onderzoek! Ontdek! Onderneem! WELKOM BIJ DE EUREKA!CUP WWW.EUREKACUP.NL. Eureka!Cup is een programma van Stichting Techniekpromotie GEVER WELKOM BIJ DE EUREKA!CUP E!C16-1 GEVER 7 Bètawerelden De opdrachten van het Eureka!Cup sezoen worden geplaatst bnnen een van de 7 bètawerelden: Voedng & Vtaltet Mobltet & Rumte Lfestyle & Desgn Scence

Nadere informatie

Is de app een onmisbaar onderdeel van de les of het leerproces? nee. Is de leerling/student 16 jaar of ouder?

Is de app een onmisbaar onderdeel van de les of het leerproces? nee. Is de leerling/student 16 jaar of ouder? Beslsboom onderwjsapps Deze beslsboom helpt je bj het maken van de afwegng of (en onder welke voorwaarden) je een onderwjsapp kunt gebruken bnnen jouw les. START HIER het onderzoek naar je app Is de app

Nadere informatie

Ontwerpen van programma s

Ontwerpen van programma s Volgens G. Polya (end jaren veertg) zjn er 4 stappen nodg om een algortme te ontwerpen: 1. Begrjp het probleem. 2. Tracht een dee te vormen over hoe een algortmsche procedure het probleem zou kunnen oplossen.

Nadere informatie

Digitale Atlas Europa en de Digitale Agenda

Digitale Atlas Europa en de Digitale Agenda Europa Bevorderng van vertrouwen n en deelname aan dgtale wereld Dgtale Atlas Europa en de Dgtale Agenda De Dgtale Atlas Europa, bestaand ut dertg natonale atlassen, heeft als doel een beeld te schetsen

Nadere informatie

2 De correlatie tussen wel en niet chemokuren

2 De correlatie tussen wel en niet chemokuren C. M. Fortun fortunc@xs4all.nl Een bercht n Trouw Het dagblad Trouw berchtte op 4 augustus 998 over een onderzoek naar de nvloed van de doss op het effect van chemoerape b de nabehandelng van borstkanker.

Nadere informatie

UITWERKINGEN OPGAVEN HOOFDSTUK 10

UITWERKINGEN OPGAVEN HOOFDSTUK 10 HOOFDSTUK 10 Opgave 1 a. Bj enkelvoudge nterest wordt de nterest berekend over het (ut)geleende kaptaal. Bj samengestelde nterest wordt net alleen de rente berekend over het oorspronkeljke (ut)geleende

Nadere informatie

Aanpassingen fokwaardeschatting 2013 Stand van zaken omrekening genomics. 12 maart 2013 Gerben de Jong

Aanpassingen fokwaardeschatting 2013 Stand van zaken omrekening genomics. 12 maart 2013 Gerben de Jong Aanpassingen fokwaardeschatting 2013 Stand van zaken omrekening genomics 12 maart 2013 Gerben de Jong Aanpassingen april 2013 Exterieur: openheid en parameters Kalvervitaliteit: nieuw kenmerk uitstel aug

Nadere informatie

6. Behandeling van kinderen met spastische cerebrale parese gericht op verbetering van handvaardigheid

6. Behandeling van kinderen met spastische cerebrale parese gericht op verbetering van handvaardigheid 6. Behandelng van knderen met spastsche cerebrale parese gercht op verbeterng van handvaardghed 6.1.Wat s de meerwaarde van oefentherape bj de behandelng van knderen met spastsche CP op vaardghedsnveau

Nadere informatie

TENTAMEN LINEAIRE ALGEBRA 2 maandag 9 januari 2006, Bij elke vraag dient een berekening of motivering worden opgeschreven.

TENTAMEN LINEAIRE ALGEBRA 2 maandag 9 januari 2006, Bij elke vraag dient een berekening of motivering worden opgeschreven. TENTAMEN LINEAIRE ALGEBRA maandag 9 januar 6, -3 Bj elke vraag dent een berekenng of motverng worden opgeschreven Beschouw de vectorrumte V = R 3 met de lneare deelrumten U = span{ } en W = {x = x R 3

Nadere informatie