juni en juli in schorsspleten. De

Transcriptie

1

2 Fig. 2. Twee rupsen vn de grote wintervlinder, Ernnis defoliri. (Foto: IBN-DLO). nutus, is sinds 1984 een zeer belngrijke veroorzker vn sterfte bij meidoorns gebleken. Sindsdien hebben honderden meidoorns in verschillende steden het loodje gelegd (Vn der Fluit, 1992). De ntstingen lijken voorl op te treden n wrme en droge perioden. In de std heerst in het lgemeen een wrmer klimt in vergelijking met het lndelijk gebied. Drom is het opmerkelijk dt de wrmteminnende kever in 1996 ntstingen bij meidoorns in het buitengebied veroorzkte. Zo werd in een lndschppelijke beplnting nbij een duingebied in Noord-Hollnd, een ntl 20-jrige bomen ngetst. In een windsingel, rondom een volkstuinencomplex bij Amsterdm, ws bijn eenderde vn de 300 circ 30-jrige meidoorns ngetst. Men overweegt om 32 vn de zwrst ngetste bomen te kppen. De groenmetlig gekleurde, 9 mm grote kever, legt de eitjes in juni en juli in schorsspleten. De witte fgepltte en gelobde lrven, ook wel perenringlrven genoemd, boren zich door de bst in het spinthout. In het eerste jr mken ze smlle zigzggngen. Door het groter worden vn de lrven worden ook de gngen breder (fig. 4). N een tweede overwintering bereikt de lrve een lengte vn circ 2 cm, wrn deze zich in mei verpopt. Door de vrt onder de bst wordt de spstroom verstoord wrdoor, met nme boven in de kroon, het bld gt verdorren. Hier en dr sterven tkken f wrn de boom dood gt. Letten op eikenprchtkever in bossen Uit Noord-Duitslnd komen steeds vker berichten dt de eikenprchtkever, Agrilus bigutttus, medeverntwoordelijk is voor eikensterfte. De kever wordt meestl ls een secundire beschdiger beschouwd. Hij kn echter sterfte veroorzken in oudere eikenopstnden die verzwkt zijn door een combintie Fig. 3. Bij de combintievrt in eik is de, Ernnis defoliri, vk in reltief lge dichtheden nwezig. In 1996 bereikte dit insect echter een opmerkelijke piek. (Bron: IBN-DLO). NEDERLANDS BOSBOUW TIJDSCHRIFT

3 Fig. 4. Meidoorn ngetst door de perenprchtkever, Agrilus sinutus. N het verwijderen vn de bst zijn de zigzggngen zichtbr. De gngen verstoren de spstroom wrdoor de boom sterft (Foto: P. vn der Fluit). Zesde plgjr ei kenprocessierups De eikenprocessierups, Thumetopoe processione, beleefde z'n zesde plgjr. Dit ging geprd met een verdere stijging in het ntl meldingen, wrbij tevens een verdere gebiedsuitbreiding werd vstgesteld. Zo werden er l incidenteel rupsen in een klein gebied boven de Ms, in het Rijk vn Nijmegen, bij Mook en Afferden gesignleerd. Behlve in het hrdgebied in het zuidoosten vn Noord-Brbnt kwmen de rupsen ook voor in Zeeuws-Vlnderen en in Midden-Limburg (fig. 5). Bij een in- ventristie door de Provincie Noord-Brbnt bleek dt de rupsen bij ongeveer eikenbomen voorkwmen. De meeste gezondheidsproblemen deden zich voor in de GGD Regio Geldrop-Vlkenswrd. Alleen hier l bezochten ruim 7000 mensen hun huisrts met klchten over huidirrittie (Schellrt & Jns, 1996). Voor informtie over de biologie en bestrijdingsmethoden vn de eikenprocessierups kn worden verwezen nr Stigter & Geredts (1997,b). Minder bndnecrose door verdroging bochtige smele De fgelopen jren werden op meerdere pltsen in het lnd grootschlige ntstingen vn bndnecrose bij dennen wrgenomen. Zols bekend, wordt bndnecrose veroorzkt door de roodzwrte dennencicde, Hemtolom dorstum (Morl, vn een strenge winter, een wrme droge zomer en klvrt (Hrtmnn & Blnk, 1992). De ntsting begint met een pleksgewijze bstfsterving en slijmuittreding n de zuidwestzijde vn de stm. Ook in Frnkrijk, in het noorden vn de Elzs, trd in 1995 een zodnige sterfte door de kever op, dt 150 h eikenbos moest worden gekpt (Lndmnn, 1996). Tot nu toe zijn de dichtheden vn de eikenprchtkever in Nederlnd lg en er zijn nog geen ntstingen gemeld. Mr n de verzwkking vn de eiken, door de grootsdhlige bldvrt in 1996 en de fgelopen strenge winter, is het zk om de eikenprchtkever goed in de gten te houden. zwr P P Y Fig. 5. De verspreiding vn de eikenprocessierups, Thumetopoe processione, in (Bron: IBN- DLO). 106 NEDERLANDS BOSBOUW TIJDSCHRIFT 1997

4 Fig. 6. Rupsen vn de sprppelboorder, Dioryctri bietell, boorden zich in de bst vn weymouthdennen en veroorzkten een opvllende hrsvloei. (Foto: M. Driessen). 1995). De ngezogen nlden worden bruin en vllen vroegtijdig f. In 1996 werd het verschijnsel echter nuwelijks gemeld. De oorzk hiervn is de droogte vnf juni Hierdoor is, voorl op droge gronden, de bochtige smele l vnf juli verdroogd, wrdoor de cicden geen vitle plnten hdden om de eitjes f te zetten. Drnst zijn ook de omstndigheden voor de ontwikkeling vn de nimfen ongunstig ge-, weest omdt het in de winterperiode zeer droog ws (Oosterbn et l., 1996). Bij het vitliteitsonderzoek door het IKC in 1996, bleek de grove den een sterk verbeterde vitliteit te vertonen (Reuver, 1996). Deze verbetering kn in hoge mte worden toegeschreven n de sterke terugvl in de popultiedichtheden vn de cicde. Sprppelboorder veroorzkt hrsvloei op de stm In Well (L.) werd een ntsting wrgenomen vn de sprppelboorder, Dioryctri bietell. De rupsen vn deze vlinder kngden gten in de bst vn een perceel weymouthdennen. Hierdoor ontstond een opvllende hrsvloei (fig. 6). De rupsen vertonen eigenlijk een heel merkwrdig voedselgedrg. De vlinder vliegt in juni en juli en zet de eitjes f op de kegels en jonge loten. De uitgekomen rupsen vreten vn de nlden en het inwendige vn de kegels. In zdgrden kn drdoor soms een vernietiging vn de zdoogst ontstn. Drnst mken ze gngen in de twijgen die drdoor verkrommen, bruin verkleuren en fsterven. Wnneer de rupsen ouder worden kngen ze ook nog gten in de bst vn de stm wrbij veel hrsvloei optreedt. De volwssen rupsen verlten de boom in oktober om in de strooisellg te overwinteren. De ntstingen kunnen zich voordoen bij Abies, Lrix, Pice en Pinus (Schwenke, 1978). In Nederlnd wordt het insect mr spordisch wrgenomen. Ontwikkeling bstkevers Hieronder volgt een overzicht vn de meldingen over de belngrijkste bstkevers: NEDERLANDS BOSBOUW TIJDSCHRIFT 1997 e Letterzetter, Ips typogrphus Omdt er n de stormen vn r 1991 en 1992 veel storm- en vellinghout te lng is blijven liggen, kwm er voor de letterzetter veel broedgelegenheid beschikbr. Drnst ws de vitliteit vn de fijnspr, ls gevolg vn een ntl reltief droge zomers, sterk verminderd. Hierdoor konden veel stnde bomen worden ngetst. Dit gebeurde soms zeer snel en onverwcht, de bst viel l vn de boom, terwijl de kroon nog groen ws. Ondnks lle uitgevoerde preventieve mtregelen, zols lokstofvllen, vngstmmen en een soms zeer ingrijpende klkp en het snel fvoeren vn de stmmen, bleef

5 fig. 7. Het ntl meldingen over de letterzetter, Ips typogrphus, liep in 1996 lngzm terug. Uit de grfiek blijkt dt bij de vorige plg in de zeventiger jren, het 'nijlen'jrenlng nhield voordt de populties weer een lg niveu bereikten. De beheerders zullen drom onverminderd lert moeten blijven. (Bron: IBN-DLO). 1B1S (BE4 19m W l de letterzetter een bedreiging vormen. Deze mtregelen blijken nu eindelijk effect te hebben wnt in 1996 is het ntl schdemeldingen teruggelopen. Er is echter nog steeds een behoorlijke popultie letterzetters nwezig. Ook uit de plggegevens vn de zeventiger jren (fig. 7) blijkt dt het 'nijlen' nog jren nhoudt, voordt de populties weer een lg niveu bereikt hebben. Drom zullen de beheerders onverminderd lert moeten blijven. e Lriksbstkever, Ips cembre Bij Schoonloo werden twee mtige ntstingen wrgenomen. e Grote sprrenbstkever, Dendroctonus micns Geen meldingen. e Dennenscheerder, Tomicus piniperd Slechts drie meldingen over mtige ntstingen. Jr De dennenscheerder lijkt minder gevrlijk dn vroeger. In 1996 werd in opdrcht vn het Bosschp, gestrt met een vijf jr durende prktijkproef. Hierbij wordt ngegn of, en bij welke dichtheden n dennenscheerders, ongewenste ntstingen in de jonge nplnt kunnen optreden. Wellicht kunnen de Verordeningen vn het Bosschp in de toekomst worden versoepeld, wrdoor beheerders en houthndelren meer speelruimte krijgen (Morl, 1997). Litertuur Fluit, P. vn der, Pereprchtkever in meidoorns schrikt Amsterdm op: honderden bomen gn dood door lrvenvrt. Tuin en Lndschp 14 (2): Hrtmnn, G. & R. Blnk Winterfrost, Khlfrss und Prchtkferbefll ls Fktoren im Urschenkomplex des Eichensterbens in Norddeutschlnd. Forst und Holz 47 (15): Lndmnn, G,, L snté des forets, biln nnuel Frnce Déprtement de l snté des forets. Les chiers du DSF, Pris. 80 p. Morl. L.G De roodzwrte dennecic.de, Hemtolom dorstum: levenswijze, verspreiding en de reltie met bndnecrose. Nederlnds Bosbouwtijdschrift 67 (5): Morl, L.G., jr monitoring vn insectenplgen op bomen en struiken: in bossen, ntuurgebieden en wegbeplntingen. Nederlnds Bosbouwtijdschrift 68 (5): Morl, L.G., Versoepelen Dennenscheerder Verordening? Bosbouwvoorlichting 36 (2): Oosterbn, A., L.G. Morl & C.A. vn den Berg De invloed vn bndnecrose op de groei en vitliteit vn grove den. IBN-rpport nr p. Reuver, P.J.H.M., De vitliteit vn bossen in Nederlnd in 1996: Verslg meetnet bosvitliteit nr. 2. Rpport IKC Ntuurbeheer nr p. Schellrt, M. & H. Jns Eikenprocessierups, omvng vn de plg, toegepste bestrijdingsmethoden. Rpport Provincie Noord-Brbnt. 17 p. Schwenke, W., Die Forstschdlinge Europs. Bnd 3, Schmetterlinge. Prey Hmburg. 467 p. Stigter, H. &W. Geredts De eikenprocessierups, ontstn vn een plg. Vlinders 2: 4-9. Stigter, H. &W. Geredts. 1997b. De eikenprocessierups, hoe gt het verder? Vlinders 2: NEDERLANDS BOSBOUW TIJDSCHRIFT 1997

6 Tbel 1. De in 1996 opgetreden insecten en mijten gerngschikt nr wrdplnt (inclusief de lichte ntstingen) Tble 1. Infesttions by insects nd mites in 1996, grouped ccording to their host plnts (light infesttions included) loofhout brodleved trees Acer L. Alnus B. Ehrh Amelnchier Med. Betul L. Cstne Mill. Corylus L. Crtegus L. Euonymus L. Fgus L. Frxinus L. Hippophe L. Pltnus L. Populus L. Prunus L. Quercus L. Slix L. ngetst door ttcked by Phyllobius spp. Agelstic lni L. Phyllonorycter stettinensis (N.) Yponomeut pdellus L. Lymntri dispr L. Agelstic lni L. Agrilus sinutus Oliv. Euproctis chrysorrhoe L. Rhmphus oxycnthe (Mrshm) Yponomeut pdellus L. Euproctis chrysorrhoe L. Yponomeut cgngellus Hb. Cryptococcus fgi Lind. Lymntri dispr L. Melolonth melolonth L. Rhynchenus fgi L. Leperisinus vrius (F.) Pseudochermes frxini Kltb. Euproctis chrysorrhoe L. Phyllonorycter pltni Stud. Gypsonom cerin Dup. Phyllodect vulgtissim L. Sperd crchris L. Sesi piformis (Clerck) Hylopterus pruni (Geoffr.) Yponomeut evonymellus L. Yponomeut pdellus L. Biorhiz pllid (Oliv.) Euproctis chrysorrhoe L. Melolonth melolonth L. Phler bucephl (L.) Scolytus intrictus (Rtz.) Strophosomus spp. Thumetopoe processione L. Tortrix viridn L. Aphrophor slicin Goeze Heliocomyi sliciperd (Duf.) Phyllodect vulgtissim L. Rbdophg rosri L. bldsnuitkevers elzenhn elzenmineermot meidoornspinselmot plkker elzenhn perenprchtkever bstrdstijnvlinder meidoornmineerkever meidoorns~inselmot bstrdstijnvlinder krdinlsmutsspinselmot wollie beukenstmluis gote wintervlinder plkker meikever beukenspringkever essenbstkever essenschorsluis bstrdstijnvlinder pltnvouwmijnmot populierenscheutboorder bluwe wilgenhn grote populierenboktor horzelvlinder melige pruimenluis pruimenspinselmot meidoornspinselmot rdppelglwesp bstrdstijnvlinder meikever wpendrger eikenspintkever dennenknopsnuitkevers eikenprocessierups groene eikenbldroller wilgenschuimcicde wilgenbstglmug bluwe wilgenhn wilgenrozetglmug NEDERLANDS BOSBOUW TIJDSCHRIFT

7 (Vervolg tbel 1) loofhout brodleved trees ngetst door ttcked by Yponomeut rorrellus Hb. wilgenspinselmot Smbucus L. Euproctis chrysorrhoe L. bstrdstijnvlinder Sorbus L. Yponomeut pdellus (L.) meidoornspinselmot Zeuzer pyrin L. gele houtrups Tili L. Contrinium tilirum (Kieffer) lindenbldsteelglmug Eupulvinri hydrngee Steinw. hydrngeschildluis Phyllobius spp. bldsnuitkevers Zeuzer pyrin L. gele houtrups Ulmus L. Scolytus multistritus (Mrsh.) kleine iepenspintkever Scolytus scolytus F. grote iepenspintkever Viburnum L. Pyrrhlt viburni (Pyk) sneeuwblhn nldhout conifers Lrix Link Pice Dietr. Pinus L. Pseudotsug Cr. ngetst door ttcked bv Coleophor lricell Hb. Ips cembre Heer Ips typogrphus L. Ips typogrphus L. Pristiphor bietin Christ. Dioryctri bietell D. et S. Hemtolom dorstum (Ahrens) Pineus strobi Htg Rhycioni buolin D. et S. Tomicus piniperd L. Adelges cooleyi Gill. lriksmot lriksbstkever letterzetter letterzetter sprrenbldwesp sprppelboorder roodzwrte dennencicde weymouthwolluis dennenlotrups gewone dennenscheerder douglswolluis NEDERLANDS BOSBOUW TIJDSCHRIFT 1997

8 Tbel 2 De grd vn ntsting in de verschillende provincies Tble 2 The decrree - of infesttion in the different ~rovinces A ernstige ntstingen wronder klvreterij hevy infesttions including complete defolition idem, doch pltselijk ditto, but locl B mtige ntstingen n I- moderte infesttions z b idem, doch pltselijk n 2 J ditto, but locl o 5 W u w m C lichte ntstingen light infesttions c idem, doch pltselijk ditto, but locl E 6 E 8 COLEOPTERA (KEVERS) Buprestide (prchtkevers) Agrilus sinutus-perenprchtkever Cermbycide (boktorren) Sperd crchris-grote populierenboktor Chrysomelide (bldhntjes) Agelstic lni-elzenhn Phyllodect vulgtissim-bluwe wilgenhn Pyrrhlt viburni-sneeuwblhn Curculionide (snuitkevers) Phyllobius spp.-bldsnuitkevers Rhmphus oxycnthe-meidoornmineerkever Rhynchenus fgi-beukenspringkever bc Strophosomus spp.-dennenknopsnuitkevers C Scrbeide (bldsprietkevers) Melolonth melolonth-meikever b Scolytide (bstkevers) Ips cembre-lriksbstkever bc Ips typogrphus-letterzetter Bc bc c Leperisinus vrius-essenbstkever Scolytus intrictus-eikenspintkever b Scolytus multistritus-kleine iepenspintkever Scolytus scolytus-grote iepenspintkever B Tomicus piniperd-dennenscheerder b b b LEPIDOPTERA (VLINDERS) Coleophoride (kokerrupsen) Coleophor lricell-lriksmotje b Ab b Cosside (houtrupsen) Cossus cossus- C Ab Zeuzer pyrin-gele houtrups C Geometride (spnrupsen) Ernnis defoliri- b Ac Abc A A c Bc Ab Operophter brumt- Ab Abc Abc Abc A c Ab Ab bc Grcillriide (vouwmijnmotten) pltni-pltnvouwmijnmot Phyllonorycter stettinensis-elzenmineermot Lymntriide (spinners) Euproctis chrysorrhoe-bstrdstijnvlinder b Ac bc Lymntri dispr-plkker b Notodontide (uilen) Phler bucephl-wpendrger C Pyrlide (lichtmotten) Dioryctri bietell-sprppelboorder Sesiide (wespvlinders) Sesi piformis-horzelvlinder Thumetopoeide (processievlinders) Thumetopoe processione-eikenprocessierups C Abc Abc Tortricide (bldrollers) Gypsonom cerin-populierenscheutboorder Rhycioni buolin-dennenlotrups c n NEDERLANDS BOSBOUW TIJDSCHRIFT

9 (Vervolg tbel 2) Tbel 2 De grd vn ntsting in de verschillende provincies Tble 2 The degree of infesttion in the different provinces A ernstige ntstingen wronder klvreterij hevy infesttions including complete defolition idem, doch pltselijk ditto, but locl B mtige ntstingen moderte infesttions b idem, doch pltselijk z ditto, but locl O W u C lichte ntstingen 3 2 light infesttions z c idem, doch pltselijk 8 g ditto, but locl 2 0 Tortrix viridn-groene eikenbldroller Y~onomeutide (s~inselmotten) ~~onomeut cgngellus-k~din~smutss~inselmot b Yponomeut evonymellus-pruimenspinselmot bc C Yponomeut pdellus-meidoornspinselmot Yponomeut rorrellus-wilgenspinselmot HYMENOPTERA (VLIESVLEUGELIGEN) Cynipide (glwespen) Biorhiz pllid-rdppelglwesp Tenthredinide (bldwespen) Pristiphor bietin-sprrenbldwesp bc DIPTERA (TWEEVLEUGELIGEN) Cecidomyiide (glmuggen) Contrini tilirum-lindenbldsteelglmug Heliocomyi sliciperd-wilgenbstglmug Rbdophg rosri-wilgenrozetglmug HOMOPTERA (BLADLUIZEN EN VERWANTEN) Adelgide (wolluizen) Adelges cooleyi-douglswolluis Pineus strobi-weymouthwolluis Aphidide (bldluizen) Hylopterus pruni-melige pruimenluis Cercopide (schuimbeestjes) Aphrophor slicin-wilgenschuimcicde Hemtolom dorstum-roodzwrte dennencicde Coccide (schildluizen) Eupulvinri hydrngee-hydrngeschildluis Eriococcide (schildluizen) Cryptococcus fgi-wollige beukenstmluis Pseudochermes frxini-essenschorsluis Abc A Ab bc b Ab A b A b b c A b b b b c Abc c c b NEDERLANDS BOSBOUW TIJDSCHRIFT 1997