Profijt van de gemeentelijke overheid

Transcriptie

1 Profijt vn de gemeentelijke overheid De invloed vn het gemeentebeleid op de koopkrcht vn de minim in Groningen Dr. M.A. Allers

2 Profijt vn de gemeentelijke overheid De invloed vn het gemeentebeleid op de koopkrcht vn de minim in Groningen Dr. M.A. Allers mei 1996 COELO Centrum voor Onderzoek vn de Economie vn de Lgere Overheden Fculteit der Economische Wetenschppen, Rijksuniversiteit Groningen Postbus AV Groningen

3 Inhoudsopgve Voorwoord... 1 Inleiding... 1 Huishoudens met een minimuminkomen... 2 Gemeentelijke lsten... 3 Groningen... 3 Vergelijking met enkele ndere gemeenten... 4 Gemeentelijk minimbeleid... 5 Kwijtscheldingsbeleid... 5 Bijzondere bijstnd... 6 Minimfonds... 7 Overzicht minimbeleid... 7 Vergelijking met enkele ndere gemeenten... 9 Invloed gemeentebeleid op koopkrcht Bten en lsten voor minimumhuishoudens Bten en lsten voor verschillende groepen Geen kwijtschelding Wel kwijtschelding Conclusies en beleidsimplicties Conclusies Beleidsimplicties Bijlge Schtting vn het ntl huishoudens met een inkomen op het socil minimum 18

4 Voorwoord Dit onderzoek is in opdrcht vn B en W vn Groningen uitgevoerd door het Centrum voor Onderzoek vn de Economie vn de Lgere Overheden (COELO). De gebruikte gegevens zijn voor een groot deel fkomstig vn de Dienst Informtie en Administrtie (A.J. Hgemn, fdeling belstingen) en de Dienst SoZWe (A. Klein Rouweler en A. Veenkmp, bureu onderzoek, en F. Veenstr, FEZ). De verntwoordelijkheid voor de inhoud vn dit rpport berust geheel bij de uteur. Inleiding Het beleid vn de gemeente Groningen is er op gericht de koopkrcht vn de socile minim zoveel mogelijk te ontzien, door de gemeentelijke lsten te mtigen en wr mogelijk kwijtschelding te verlenen vn OZB en hondenbelsting. Toch betlen ook de minim mee n de gemeentelijke belstingen en heffingen. Drnst wordt een beleid gevoerd dt is gericht op het bevorderen vn mtschppelijke prticiptie en het tegengn vn rmoede. Hierbij wordt gebruik gemkt vn verschillende instrumenten, zols de bijzondere bijstnd en het minimfonds. Het doel vn dit onderzoek is n te gn wt de gezmenlijke uitwerking is vn deze beleidslijnen op de koopkrcht vn huishoudens met een inkomen op of rond het socile minimum. Wt is per sldo de invloed vn het (finnciële) gemeentebeleid op de inkomenspositie vn de minim? Gekeken wordt nr de situtie sinds Dit rpport is ls volgt opgebouwd. Allereerst wordt de omvng vn de groep huishoudens op het socil minimum gescht. Dn wordt chtereenvolgens ngegn hoeveel deze groep n gemeentelijke belstingen en heffingen betlt, en hoeveel zij profiteert vn het gemeentelijke minimbeleid. Dn worden deze bten en lsten tegen elkr fgewogen. Het rpport wordt fgesloten met de conclusies en een bijlge. 1 COELO Groningen

5 Huishoudens met een minimuminkomen Tbel 1 geeft een overzicht vn het ntl huishoudens met een inkomen rond het socile minimum in de jren Het gt hier ndrukkelijk om een rming, ngezien excte cijfers niet beschikbr zijn. De bijlge bij dit rpport lt zien wrop deze rming is gebseerd. Het ntl minimumhuishoudens is in de beschouwde periode vrijwel constnt gebleven. Het gt in totl om een kleine huishoudens, wrvn ruim 60% een bijstndsuitkering ontvngt. Studenten zijn buiten beschouwing gelten, omdt hun lge inkomen veell een tijdelijke zk is, en omdt er voor hen tl vn specile voorzieningen zijn op socil-cultureel en sportgebied. Tbel 1 Huishoudens met een inkomen tot mximl 5% boven het socil minimum in de gemeente Groningen, (rmingen) Bijstnd WW AAW/WAO Bnenpool Jwg Zelfstndigen, overige werknemers Totl Bronnen: zie bijlge. 2 COELO Groningen

6 Gemeentelijke lsten Groningen Tbel 2 geeft een overzicht vn de gemeentelijke lsten voor huurders 1 in de jren Voor de OZB is uitgegn vn een economische wrde vn ƒ in de periode , en vn ƒ in De wrde voor is de fgeronde gemiddelde economische wrde wrvoor in die jren kwijtschelding vn OZB is verleend. De wrde voor 1996 is gescht op bsis vn voorlopige gegevens betreffende de hertxtie. 2 Ongeveer een op de tien huishoudens heeft een of meer honden. In tbel 2 stt het gemiddelde bedrg n hondenbelsting gerekend over lle huishoudens, ook de niet-hondenbezitters. Dt is dus ongeveer 10% vn de gemiddelde nslg voor hondenbelsting. Tbel 2 Gemeentelijke lsten voor minim, Lsten per huishouden (ƒ) OGB/OZB (gebruikersdeel) Afvlstoffenheffing Hondenbelsting Totl Toenme (%) Totl betld door minim (ƒ1000) OGB/OZB (gebruikersdeel) Afvlstoffenheffing Hondenbelsting Totl b b b b Rming op bsis vn triefstijging. b Niet beschikbr (vergelijk tbel 1). Bron: A.J. Hgemn (DIA); tbel 1. De gemiddelde huurder betlt in 1996 ruim ƒ550 n gemeentelijke lsten. Dt is 20% meer dn vorig jr. Dt komt voorl door de sterke toenme vn de fvlstoffenheffing. Ook de gemiddelde OZB-nslg nm fors toe, ls gevolg vn de hertxtie vn de economische wrde. In voorgnde jren ws de 1 Het ndeel eigen-woningbezitters onder de minim is verwrloosbr klein (G.J. Schep en Y.B. Bommeljé, Een kwestie vn geld. Over de finnciële positie vn cliënten vn de socile dienst, VUGA, Den Hg, 1994, blz. 83). 2 Zie M.A. Allers, Finnciële gevolgen vn het kwijtscheldingsbeleid vn de gemeente Groningen, COELO, Groningen, 1996, noot COELO Groningen

7 lstendrukstijging geringer. Door het totlbedrg voor een gemiddeld huishouden te vermenigvuldigen met het ntl minimumhuishoudens wordt het totle bedrg verkregen dt de minim n gemeentelijke belstingen betlen. Dt vrieerde in de beschouwde periode vn ƒ7 tot ƒ9 miljoen. Vergelijking met enkele ndere gemeenten Figuur 1 vergelijkt de gemeentelijke lstendruk voor huurders in 1996 in zeven grote gemeenten. 3 Door de grote triefstijging dit jr is Groningen voor huurders enigszins n de dure knt. Alleen Den Hg en Znstd zijn duurder. De fvlstoffenheffing vormt in de beschouwde gemeenten de zwrste lst. Rioolrecht betlen huurders lleen in Tilburg en Znstd. 4 Mede drom is Znstd veruit het duurst. 3 Deze gemeenten zijn gekozen omdt er voor hen ook gegevens over het minimbeleid beschikbr zijn (vergelijk figuur 2). De gegevens zijn gebseerd op het Belstingoverzicht 1996 grote gemeenten, ESBL, Rotterdm. Voor de OZB is uitgegn vn een economische wrde in 1995 vn ƒ Voor gemeenten die ndere peiljren hnteren is de wrde geïndexeerd n de hnd vn de gegevens vn de Wrderingskmer (bron: Tweede Kmer, , (7), blz. 25). Hierbij dient de knttekening te worden gemkt dt in Groningen de herwrdering in het kder vn de Wet WOZ l chter de rug is, en in de meeste ndere gemeenten nog niet. De werkelijke wrdestijging zl in veel gemeenten wellicht groter blijken dn nvnkelijk werd verwcht. Voor de Afvlstoffenheffing is uitgegn vn een tweepersoonshuishouden. De hondenbelsting is buiten beschouwing gelten, omdt niet bekend is voor welk deel vn de huurders dit relevnt is; bovendien gt het (gemiddeld) om kleine bedrgen. 4 Bij een gemiddeld wterverbruik. Zie NIBUD, Budgethndboek 1996, Den Hg, blz COELO Groningen

8 Gemeentelijk minimbeleid Alleen uitkeringen om niet zijn bij het onderzoek betrokken; leningen blijven buiten beschouwing. Het minimbeleid bestt dn uit het kwijtscheldingsbeleid, de bijzondere bijstnd en het minimfonds (dit jr omgezet in Stdsps). Kwijtscheldingsbeleid De onderste regel vn tbel 3 lt zien dt er in 1993 nmerkelijk minder belsting werd kwijtgescholden dn in het jr ervoor. Drn blijft het totlbedrg even gelijk, om in 1995 weer toe te nemen tot ƒ Meer dn 90% vn het kwijtgescholden bedrg betreft de onroerende-zkbelsting (OZB); de rest is hondenbelsting. Voor ndere (gemeentelijke) belstingen is kwijtschelding niet mogelijk. Het ntl kwijtscheldingen voor de OZB dlt sterk vn 1992 op Dt is te wijten n de invoering vn de 90%-norm in dt jr. In 1992 werd nog een ndere systemtiek gehnteerd. Het gevolg ws dt de betlingscpciteit door de nieuwe berekeningsmethode in veel gevllen toenm, zodt in 13% minder gevllen kwijtschelding kon worden verleend. In 1994 dlt het ntl kwijtscheldingen nog licht, om in 1995 flink toe te nemen ls gevolg vn de invoering vn de 95%-norm (en het drn gekoppelde beleid om meer bekendheid te geven n de mogelijkheid vn kwijtschelding). Het gemiddelde bedrg dt wordt kwijtgescholden ligt vrij constnt op ƒ157. Dit correspondeert met een woning met een economische wrde vn ongeveer ƒ Het ntl kwijtscheldingen vn hondenbelsting fluctueert vn jr op jr zonder duidelijke trend. Het gt om zo n 700 gevllen per jr. Het kwijtgescholden bedrg stijgt licht door het geleidelijk oplopende trief (60% vn de nslg voor één hond wordt kwijtgescholden). Tbel 3 Kwijtschelding vn gemeentelijke belstingen, OZB Antl kwijtscheldingen Totlbedrg (ƒ1000) Gemiddeld bedrg (ƒ) Hondenbelsting Antl kwijtscheldingen Totlbedrg (ƒ1000) Gemiddeld bedrg (ƒ) Totl kwijtgescholden (ƒ1000) Bron: A.J. Hgemn (DIA). 5 COELO Groningen

9 Bijzondere bijstnd De bijzondere bijstnd is in de loop vn 1992 nr de gemeenten gedecentrliseerd. Het betreft verstrekkingen n huishoudens met een lg inkomen, voor het doen vn noodzkelijke uitgven die zij niet zelf kunnen bekostigen, en wrvoor ook geen ndere voorzieningen bestn. Tbel 4 Uitgven en volume bijzondere bijstnd, (ƒ1000) Uitgven volgens fcetcode-indeling (voorbeelden) Directe levensbehoeften (kleding, mltijden) Voorzieningen huishouden (gezinshulp) Woning (inrichting, woonkostentoeslg) Opvng (pension, crisiscentrum) Socile prticiptie (telefoon, vervoer) Finnciële trnscties (rente) Uitstroombevordering (scholing, reiskosten) Medische kosten (bril, dieet) Overig Totl uitgven Antl verstrekkingen Antl ontvngers Verstrekkingen per ontvnger (gem.) 4,8 4,8 3,9 3,8 Bedrg per verstrekking (gem.) Bedrg per ontvnger (gem.) Correctie overheveling vn/nr bijz. bijstnd Gecorrigeerd totl Bron: A. Veenkmp en A. Klein Rouweler, bureu onderzoek SoZWe; correctie bijzondere bijstnd: zie tekst. Tbel 4 lt de ontwikkeling vn de uitgven n bijzondere bijstnd zien voor de jren De uitgven zijn uitgesplitst nr voorzieningsoort volgens de fcetcode-indeling vn het CBS. In de periode dlden de uitgven n bijzondere bijstnd. De dling in 1993 is te wijten n een dling vn het ntl personen dt vn deze regeling gebruik mkte; zij die wel bijzondere bijstnd ontvingen kregen gemiddeld evenveel verstrekkingen en een even groot bedrg ls in het voorgnde jr. De dling in 1994 komt voort uit een dling vn zowel het ntl personen ls het gemiddelde ntl verstrekkingen en het bedrg per persoon. In 1995 dlde het ntl ontvngers vn bijzondere bijstnd verder, mr door een toenme vn het gemiddeld uitgekeerde bedrg stegen de totle uitgven toch weer enigszins. In 1995 is een bedrg vn ƒ n het budget vn de bijzondere bijstnd 6 COELO Groningen

10 onttrokken in verbnd met de invoering vn de WVG. 5 Dit bedrg bleef echter in principe voor de doelgroep beschikbr. Voor een intertemporele uitgvenvergelijking moeten de uitgven n bijzondere bijstnd hiervoor worden gecorrigeerd. Hetzelfde, mr dn omgekeerd, geldt voor de overheveling vn inkomensondersteunende voorzieningen AAW nr de bijzondere bijstnd (ƒ ) en de compenstie voor de verhoging vn de eigen bijdrge voor gezinsverzorging en psychotherpie (ƒ ), llebei ook in Per sldo moeten de uitgven n bijzondere bijstnd in 1995 met ƒ worden verhoogd om ze vergelijkbr te mken met voorgnde jren. Zie de onderste twee regels vn tbel 4. Minimfonds Het minimfonds is bedoeld om de mtschppelijke prticiptie te bevorderen door een deel vn de kosten te vergoeden vn bijvoorbeeld toegngsgelden voor zwembden en ijsbnen, lidmtschppen vn sportverenigingen en de openbre bibliotheek, en diverse cursussen. In totl wordt er per jr ongeveer een hlf miljoen gulden vi het minimfonds verstrekt n zo n 5000 gezinnen, die gemiddeld twee keer per jr een kleine ƒ50 ontvngen (tbel 5). Tbel 5 Minimfonds, Uitgekeerd (ƒ1000) Antl verstrekkingen Antl ontvngers Verstrekkingen per ontvnger (gem.) 2,0 2,1 Bedrg per verstrekking Bedrg per ontvnger Niet beschikbr. Bron: A. Veenkmp en A. Klein Rouweler (Bureu onderzoek SoZWe). Overzicht minimbeleid Tbel 6 geeft een overzicht vn de uitgven n de verschillende instrumenten vn het minimbeleid in de jren Deze uitgven zijn teruggelopen vn bijn zeven miljoen tot ruim vijf miljoen gulden per jr. Het gemiddelde bedrg per minimumhuishouden liep terug vn ƒ364 tot ƒ Bron: F. Veenstr, SoZWe/FEZ. 7 COELO Groningen

11 Tbel 6 Uitgven minimbeleid, Totle uitgven (ƒ1000) Kwijtschelding Bijzondere bijstnd Minimfonds Totl Gemiddeld bedrg per minimumhuishouden (ƒ) Kwijtschelding Bijzondere bijstnd Minimfonds Totl Bronnen: zie tekst. Tbel 7 Cliënten vn één of meer instrumenten vn het minimbeleid, (huishoudens; totlen ook ls percentge vn lle minimumhuishoudens) Kwijtschelding OGB/OZB Kwijtschelding Hondenbelsting Bijzondere bijstnd Minimfonds Zowel bijz.bijst.ls min.fonds Totl -ten minste b % % -ten hoogste c % % Niet beschikbr. b Uitgnde vn de veronderstelling dt huishoudens wrn kwijtschelding is verleend ook profiteren vn de bijzondere bijstnd en/of het minimfonds. c Uitgnde vn de veronderstelling dt huishoudens wrn kwijtschelding is verleend geen gebruik mken vn de bijzondere bijstnd of het minimfonds. Verder wordt er vn uitgegn dt kwijtschelding vn hondenbelsting smengt met kwijtschelding vn OZB. Bronnen: A.J. Hgemn (DIA) en A. Veenkmp en A. Klein Rouweler (Bureu onderzoek SoZWe); tbel 1. Tbel 7 lt zien hoeveel huishoudens vn de verschillende soorten minimbeleid gebruik mkten. Het minimfonds bereikt de meeste huishoudens: in Op de tweede plts komt de bijzondere bijstnd, wrvn het ntl cliënten is teruggelopen vn tot Interessnt is dt de meeste huishoudens die bijzondere bijstnd ontvngen ook een uitkering uit het minimfonds ontvngen (86%). Omgekeerd ontvngt 69% vn de huishoudens die gebruik mken vn het minimfonds ook bijzondere bijstnd. De smenloop met het kwijtscheldingsbeleid 8 COELO Groningen

12 is hels niet bekend. Het ntl huishoudens dt kwijtschelding is verleend vn de OZB is toegenomen vn tot In 1996 zl dit vermoedelijk nog nzienlijk hoger liggen, doordt de verruiming vn het kwijtscheldingsbeleid (in 1995) vertrgd bij de doelgroep bekend rkt, en door een ctievere opstelling vn de gemeente. Het totl ntl huishoudens dt vn het gemeentelijke minimbeleid profiteert ligt tussen de zes- en de tienduizend (1995); dt is 30 à 50% vn lle minimumhuishoudens. Vergelijking met enkele ndere gemeenten Om een indruk te geven vn de positie die Groningen inneemt wt betreft uitgven n minimbeleid wordt in tbel 8 een vergelijking gepresenteerd met zes ndere grote gemeenten. De cijfers hebben betrekking op Het bsolute bedrg dt Groningen in 1994 uitgf n minimbeleid (ƒ5,1 mln) doet lleen onder voor dt vn de echt grote steden (Den Hg en Utrecht); in steden vn ongeveer gelijke omvng (Eindhoven en Tilburg) is het beduidend lger. Gemeten per inwoner geeft lleen Den Hg (ƒ48) meer uit dn Groningen (ƒ30). Omdt het ndeel vn bijstndsontvngers in de gehele bevolking (een indictie voor het ndeel vn de minim) in Groningen het hoogst is (8,8%), blijft het bedrg per bijstndsontvnger enigszins chter (ƒ340). Al met l slt Groningen geen slecht figuur. Tbel 8 Uitgven n minimbeleid in zeven grote gemeenten, 1994 Inwoners % Inwoners Uitgven Uitgven Uitgven (1000) in bijstnd b (ƒ mln) per inw. p.bijstndontv. Den Hg , Utrecht , Eindhoven , Groningen , Tilburg , Znstd , Leiden , Gemiddeld c , Bijzondere bijstnd, kwijtscheldingsbeleid en minimfonds. b ABW, Rww, BZ, IOAW, IOAZ. c Ongewogen. Bron: Groningen: zie elders in dit rpport; ndere gemeenten: L. Kroon, Minimbelngen gemeentelijk gewogen, FNV/SoZWe Rotterdm, Figuur 2 lt zien dt de bijzondere bijstnd in de grote gemeenten verreweg de belngrijkste component is vn het minimbeleid, goed voor 80-86% vn de uitgven. Het ndeel vn het kwijtscheldingsbeleid vrieert vn 4% (Znstd) tot 9 COELO Groningen

13 21% (Leiden). Leiden kent drentegen geen minimfonds, terwijl Znstd 15% vn de uitgven voor minimbeleid vi zo n fonds lt lopen. Utrecht heeft een heel klein minimfonds (niet zichtbr in de figuur). Groningen neemt wt betreft de verdeling vn de middelen over de drie instrumenten een middenpositie in. Opvllend is overigens dt in ndere gemeenten nst OZB doorgns ook fvlstoffenheffing en rioolrecht voor kwijtschelding in nmerking komen 6 (tbel 9). In Groningen is dt niet het gevl. Wel vlt in Groningen de hondenbelsting onder het kwijtscheldingsregime, terwijl dt in ndere gemeenten minder vk voorkomt. De 95%-norm voor de kosten vn bestn die Groningen hnteert bij het kwijtscheldingsbeleid is ook in ndere gemeenten gebruikelijk: in 1996 geldt deze norm in 82% vn de gemeenten (14% zit op 90%, de rest op 80% of 92,5%). 7 Dit blijkt uit het onlngs fgesloten evlutie-onderzoek nr de verruiming vn het kwijtscheldingsbeleid. 8 Tbel 9 Andeel gemeenten wr kwijtschelding mogelijk is, 1996 (percentge vn het ntl gemeenten dt de betreffende heffing kent) OZB eigenren 75% OZB gebruikers 99% Afvlstoffenheffing 96% Rioolrecht 85% Hondenbelsting 49% Bron: N.E.T. Nieboer, E. Smid en C. vn der Werf, Kwijtscheldingsbeleid vn gemeenten en wterschppen, Reserch voor Beleid, Leiden, De cijfers zijn gebseerd op steekproefonderzoek; n= Soms voor slechts een deel vn de nslg. 7 Gebseerd op gegevens betreffende 457 gemeenten. 8 Zie bron onder tbel COELO Groningen

14 Invloed gemeentebeleid op koopkrcht Bten en lsten voor minimumhuishoudens Nu bekend is wt minimumhuishoudens n gemeentelijke belstingen en heffingen betlen en wt zij in het kder vn het minimbeleid vn de gemeente ontvngen, kn worden berekend of zij per sldo beter of slechter worden vn hun finnciële reltie met de gemeente. Tbel 10 lt zien hoeveel de minimumhuishoudens smen n gemeentelijke belstingen en heffingen betlen, en hoeveel zij ontvngen vi het minimbeleid. In 1995 betlden de minim smen ongeveer ƒ8,9 miljoen n belstingen, en ontvingen zij ƒ5,5 miljoen uit het minimbeleid. Per sldo droegen zij dus ƒ3,4 miljoen f n de gemeenteks. Per huishouden is dit ƒ230. Tbel 10 Sldo vn uitwerking belstingheffing en minimbeleid op de koopkrcht vn minimumhuishoudens, (ƒ1000) Belstingen en heffingen OZB (gebruikersdeel) Afvlstoffenheffing Hondenbelsting Totl Minimbeleid Kwijtschelding Bijzondere bijstnd Minimfonds Totl Sldo Bronnen: zie tekst. Om de ontwikkeling in de loop der tijd te kunnen beoordelen moeten de cijfers eerst vergelijkbr worden gemkt. Drtoe zijn ze uitgedrukt in constnte guldens (vn 1995), en is de bijzondere bijstnd gecorrigeerd voor overhevelingen (zie tbel 4). Figuur 3 geeft de finnciële lsten en bten vn het gemeentebeleid voor een gemiddeld minimumhuishouden. De onderste helft vn deze figuur geeft voor minimumhuishoudens de lstenknt weer; dit zijn de gemeentelijke belstingen en heffingen. Het gedeelte boven de nullijn lt zien wt de inkomsten zijn uit het gemeentelijke minimbeleid. Het verschil tussen bten en lsten (het sldo) is met een lijn weergegeven. De bten zijn in 1993 en 1994 geleidelijk teruggelopen, om in 1995 weer toe te nemen. Deze vrities komen voornmelijk voor rekening vn de bijzondere bijstnd. Minimfonds en kwijtscheldingsbeleid zijn kwntittief minder belngrijk. De lsten zijn in 1993 en 1994 lngzm gestegen en in 1995 iets (gemiddeld ƒ6) 11 COELO Groningen

15 gedld. Per sldo droegen minimhuishoudens in 1992 gemiddeld ƒ22 bij n de gemeentelijke schtkist. Dit steeg fors tot ƒ111 in 1993 en ƒ202 in In 1995 lg het sldo weer op ƒ155. De vooruitzichten voor 1996 zijn echter niet gunstig, wnt de gemiddelde belstingdruk stijgt voor minim met 20% tot ƒ555 (tbel 2). Dr stt tegenover dt er wrschijnlijk een groter bedrg wordt kwijtgescholden dn vorig jr, mr dit weegt dr niet tegenop. 9 Figuur 3 Finnciële bten en lsten vn gemeentelijk beleid voor een gemiddeld minimumhuishouden (guldens vn 1995; bijzondere bijstnd gecorrigeerd voor overhevelingen) Bronnen: zie tekst. Bten en lsten voor verschillende groepen Figuur 3 geeft het gemiddelde beeld; individuele gevllen wijken dr soms ver vn f. Het is onmogelijk om voor lle denkbre gevllen een berekening te mken. Om toch een indruk te geven vn de mogelijkheden tonen de volgende figuren de bten en lsten voor de huishoudens die gebruik mken vn één of meer vn de verschillende instrumenten vn het minimbeleid. Wegens de nr verhouding kleine groep belnghebbenden blijft de kwijtschelding vn de hondenbelsting hierbij buiten beschouwing. Overigens wordt de situtie voor de grootste groep niet fgebeeld. Dit zijn de 9 De toenme is voor het grootste deel te wijten n de hogere fvlstoffenheffing; deze heffing kn niet worden kwijtgescholden. Bovendien mken lng niet lle rechthebbenden vn de kwijtscheldingsregeling (voor OZB en hondenbelsting) gebruik. 12 COELO Groningen

16 huishoudens die vn geen vn de hier behndelde regelingen gebruik mken. Dit zijn er miniml in 1995 (49% vn de minimumhuishoudens). 10 Voor hen is het sldo vnzelfsprekend negtief en gelijk n het bedrg n gemeentelijke lsten, de onderste helft vn onderstnde figuren. Geen kwijtschelding De onderstnde figuren tonen de finnciële bten en lsten vn huishoudens n wie geen kwijtschelding vn OZB is verleend. 10 Zie tbel COELO Groningen

17 Figuur 4 Sldo vn bten en lsten voor de gemiddelde ontvnger vn bijzondere bijstnd (geen kwijtschelding; guldens vn 1995) Figuur 5 Sldo vn bten en lsten voor de gemiddelde ontvnger vn een minimfonds-uitkering (geen kwijtschelding; guldens vn 1995) Voor huishoudens die wel bijzondere bijstnd ontvngen mr geen uitkering uit het minimfonds (1312 in 1994 en 607 in 1995) is de finnciële reltie met de gemeente per sldo positief, hoewel de netto bten zijn teruggelopen vn gemiddeld ƒ800 in 1992 tot ruim ƒ500 in 1994/95. Die dling komt grotendeels voor rekening vn de lgere uitgven n bijzondere bijstnd, hoewel ook de belstingdruk toenm. Voor de ongeveer 1700 huishoudens die wel een uitkering uit het minimfonds ontvingen mr geen bijzondere bijstnd is het sldo met de gemeentelijke belstingen in de 1994 en 1995 gemiddeld zo n ƒ360 negtief. Voor eerdere jren zijn hels geen cijfers beschikbr. Figuur 6 Sldo vn bten en lsten voor de gemiddelde ontvnger vn bijzondere bijstnd en een uitkering uit het minimfonds (geen kwijtschelding; guldens vn 1995) De meeste ontvngers vn bijzondere bijstnd mkten ook gebruik vn het minimfonds (3100 in 1994 en 3700 in 1995). Deze groep ontving meer dn twee keer zoveel vn de gemeente ls n gemeentelijke lsten werd betld. Het sldo nm vorig jr ook nog toe.

18 Wel kwijtschelding Het ntl huishoudens dt kwijtschelding vn de OZB is verleend steeg vn in 1992 tot in Hoeveel hiervn ook bijzondere bijstnd en/of een uitkering uit het minimfonds ontvingen is niet bekend. Figuur 7 Sldo vn bten en lsten voor het gemiddelde huishouden dt kwijtschelding vn OZB is verleend (geen bijzondere bijstnd of minimfonds; guldens vn 1995) Huishoudens die lleen vn het kwijtscheldingsbeleid (OZB) profiteerden betlden per sldo n de gemeente. Dt komt omdt voor de fvlstoffenheffing geen kwijtschelding mogelijk is. Het sldo is in de beschouwde periode vrij constnt. Figuur 8 Sldo vn bten en lsten voor het gemiddelde huishouden dt profiteert vn OZB-kwijtschelding en minimfonds (geen bijzondere bijstnd, guldens vn 1995) Profiteert een huishouden nst kwijtschelding vn OZB ook vn het minimfonds, dn is het sldo nog steeds negtief, en wordt gemiddeld zo n ƒ200 n de gemeenteks fgedrgen. De conclusie is dus dt lleen ontvngers vn bijzondere bijstnd (gemiddeld) finncieel profijt hebben vn de overheid. Kwijtschelding en minimfonds wegen niet op tegen de gemeentelijke lsten. 15 COELO Groningen

19 Conclusies en beleidsimplicties Conclusies Als voor huishoudens met een inkomen rond het socile minimum de gemeentelijke belstingen en heffingen tegenover de uitgven in het kder vn het gemeentelijke minimbeleid worden gepltst, dn resteert gemiddeld een negtief sldo. Minim betlen dus meer n gemeentelijke belstingen en heffingen dn zij ontvngen vi het gemeentelijke minimbeleid. Sinds 1992 is dit sldo negtiever geworden (in constnte guldens), terwijl in 1995 licht herstel optrd. De verslechtering vn dit sldo is in de eerste plts te wijten n de fnme vn de uitgven n bijzondere bijstnd, die het gevolg is vn het voortdurend dlende ntl ontvngers. Verder nm de gemeentelijke belstingdruk geleidelijk toe. De verschillen tussen de minimhuishoudens zijn groot. Huishoudens die een uitkering vi de bijzondere bijstnd ontvngen profiteren per sldo vn hun finnciële reltie met de gemeente (in 1995 ter wrde vn gemiddeld ruim ƒ500). Bij smenloop met kwijtschelding en/of minimfonds kn dit profijt nog hoger zijn. Huishoudens die lleen vn het minimfonds en/of het kwijtscheldingsbeleid gebruik mken, betlen per sldo n de gemeente. Dt geldt ntuurlijk ook voor de minim die in het geheel geen gebruik mkt vn de regelingen in het kder vn het minimbeleid. Dit is de grootste groep (50-70% vn de minimumhuishoudens). Overigens is in dit onderzoek lleen de finnciële reltie vn de burger met de gemeente onderzocht. Minim profiteren ntuurlijk ook vn het niet-finnciële gemeentebeleid. Wnneer het Groningse minimbeleid wordt vergeleken met dt vn gemeenten vn vergelijkbre omvng, dn blijken de Groningse minim een bevoorrechte positie in te nemen. Zowel het bsolute bedrg dt n minimbeleid wordt uitgegeven ls het gemiddelde bedrg per inwoner is in Groningen nr verhouding hoog. Dr stt tegenover dt de gemeentelijke (huurders)lsten in Groningen in vergelijking met gemeenten vn soortgelijke omvng wt n de hoge knt zijn. Beleidsimplicties Zols gezegd profiteren minim vn vele soorten gemeentelijk beleid nst het specifieke minimbeleid. Het is dus niet zo dt het sldo vn finnciële bten en lsten voor deze groep per se boven nul dient te liggen. Zou men echter besluiten dt minimumhuishoudens finncieel meer door de gemeente moeten worden gesteund, dn zijn dr verschillende mogelijkheden voor. Allereerst kunnen ntuurlijk de gemeentelijke belstingen en heffingen zo lg mogelijk worden gehouden. Een dergelijke mtregel komt echter ook niet-minim ten goede, en is dus geen efficiënt middel om het gestelde doel te bereiken. Bovendien is de ruimte voor belstingverlichting beperkt. Meer gerichte mtregelen grijpen n op het l bestnde gemeentelijke minimbeleid. Veruit de grootste component is de bijzondere bijstnd. Vn deze regeling mken echter steeds minder mensen gebruik, wrdoor de uitgven dlen. Het zou nuttig zijn n te gn wrdoor deze teruggng wordt veroorzkt. 16 COELO Groningen

20 De bijzondere bijstnd kent een ntl prktische beperkingen. Zo is het lleen mogelijk om bijzondere bijstnd te verlenen voor specifieke kosten. Bovendien is de nvrgprocedure door de verplichte individuele toetsing niet erg klntvriendelijk. Het niet-gebruik is hoog. In de Armoedenot 11 is ngekondigd dt gemeenten meer vrijheid zullen krijgen bij de verstrekking vn bijzondere bijstnd. Zogenoemde ctegorile verstrekking (n groepen die onder soortgelijke omstndigheden verkeren) zl onder voorwrden worden toegestn, zodt individuele toetsing niet ltijd meer nodig is. De voorwrde dt deze bijstnd betrekking heeft op specifieke kosten zl echter gehndhfd blijven. Hoe de prktijk er uit zl zien is nog niet te zeggen. De nieuwe circulire gemeentelijk minimbeleid, wrin een en nder zl worden uitgewerkt, is nog niet beschikbr. De vervnging vn het minimfonds door een Stdsps zl wellicht tot een groter bereik en een intensiever gebruik vn dit instrument leiden. Als instrument vn het inkomensbeleid blijft het wrschijnlijk wel een secundire rol spelen, omdt het om bescheiden vergoedingen voor een beperkt ntl kostensoorten gt. Het primire doel is ook het bevorderen vn prticiptie, niet het vergroten vn de koopkrcht. Mocht echter het commerciële gebruik vn de Stdsps een grote vlucht gn nemen, dn kn de betekenis voor de koopkrcht toenemen. Vi uitbreiding vn het kwijtscheldingsbeleid zouden de vste lsten vn de minim kunnen worden verminderd. Uit rmoedeonderzoek blijkt dt juist de vste lsten nr verhouding een steeds groter probleem vormen. Dit kn door meer heffingen onder het kwijtscheldingsbeleid te brengen, door de norm te verhogen nr 100% (ls het kbinet dit zols verwcht gt toestn per ) of door het nietgebruik terug te dringen. 12 Het voordeel vn dit instrument is dt een verhoging vn de gemeentelijke lsten, die de finnciële positie vn de minim zou verslechteren, door een ruime kwijtscheldingsmogelijkheid utomtisch tot meer uitgven n minimbeleid leidt, zodt het koopkrchteffect per sldo beperkt blijft. Anders gezegd, een toenme vn de lsten voor minim (de onderste helft in de figuren 3-8), leidt vnzelf tot een toenme vn de bten (de bovenste helft vn de figuren), zodt het sldo mr weinig dlt. Er is dus niet elke keer dt de lsten stijgen een fzonderlijke mtregel nodig om de koopkrcht vn de minim te beschermen. Het feit dt een ruim kwijtscheldingsbeleid fungeert ls utomtische koopkrchtstbilistor mkt het voor het gestelde doel wellicht het meest geschikt. Wel moet worden bedcht dt minim met een bescheiden sprpotje l niet meer voor kwijtschelding in nmerking (mogen) komen. Er blijven dus ook ndere instrumenten voor het minimbeleid nodig. 11 Preventie en bestrijding vn stille rmoede en socile uitsluiting, Brief vn de minister vn Socile Zken en Werkgelegenheid, Tweede Kmer, , nr. 2, 24 november De finnciële consequenties vn deze opties worden doorgerekend in M.A. Allers, Finnciële gevolgen vn het kwijtscheldingsbeleid vn de gemeente Groningen, COELO, Groningen, COELO Groningen

21 Bijlge Schtting vn het ntl huishoudens met een inkomen op het socil minimum Het ntl huishoudens met een minimuminkomen in de gemeente Groningen is niet precies bekend. Met behulp vn lndelijke cijfers kn wel een schtting worden gemkt. Tbel B1 geeft per relevnte socil-economische ctegorie de ntllen in de gemeente Groningen in de jren Het betreft echter soms huishoudens (bijstnd) en soms personen. Deze cijfers moeten dus worden gecorrigeerd voor tweeverdieners, zodt we ntllen huishoudens krijgen. Vervolgens moeten uit elke groep de minim worden geselecteerd. De omrekeningsfctoren voor beide bewerkingen zijn gebseerd op CBS-cijfers over Meer recente cijfers zijn nu nog niet beschikbr. 14 Zie tbel B2. Huishoudens met een inkomen tot mximl 5% boven het relevnte socile minimum worden door het CBS tot de minim gerekend. Tbel B1 Socil-economische ctegorieën in de gemeente Groningen (stnd per ultimo) Bijstnd WW AAW/WAO Bnenpool Jwg Zelfst., ov.werknemers b Totl Jrgemiddelden. b Jrgemiddelde over Bronnen: Bijstnd: Bureu onderzoek SoZWe; 65+: gemeentelijke bevolkingsdministrtie; WW en AAW/WAO: CBS en CTSV (1995); Bnenpool en Jwg: Stichting Weerwerk; zelfstndigen en overige werknemers: CBS. Uit tbel B3 blijkt dt het ntl minimumhuishoudens sinds 1992 vrij constnt is geweest: net boven de De verschillen tussen de jrcijfers zijn gezien het gebrekkige sttistische bronmteril niet significnt. Het ntl economisch ctieven is voor lle jren op gesteld, het jrgemiddelde W. Bos, Inkomens rond minimum en modl, 1992, Socil-economische mndsttistiek, CBS, oktober Deze worden in juli 1996 verwcht, en hebben betrekking op COELO Groningen

22 Recentere cijfers zijn er nog niet. Omdt economisch ctieven in de gemeente slechts 8,5% vn de minim uitmken is dit geen groot probleem. Ook ls het ntl ctieven met een jrlijkse groeivoet wordt verhoogd neemt het ntl minimumhuishoudens niet noemenswrdig toe in de beschouwde periode. 15 Om het geheel niet nodeloos te compliceren zien wij dr dn ook vn f. Tbel B2 Omrekeningsfctoren Tweeverdienerscorrectie Andeel minim Bijstnd WW AAW/WAO Bnenpool Jwg Zelfst., ov. werknemers Bron: Bos, op.cit., Voor tweeverdienerscorrectie 65+ en ndeel minim WW zie echter M.A. Allers, Finnciële gevolgen vn de verruiming vn het kwijtscheldingsbeleid vn de gemeente Groningen, COELO, Groningen, 1996, respectievelijk voetnoot 13 en 17. Verder is verondersteld dt vn de Jwg-ers de helft nog thuis woont. Andeel minim Bnenpool en Jwg: veronderstelling. Tbel B3 Huishoudens met een inkomen rond het socil minimum in de gemeente Groningen, (rmingen) Bijstnd WW AAW/WAO Bnenpool Jwg Zelfst., ov.werknemers Totl Bronnen: tbel B1 en tbel B2. 15 Het ntl rbeidspltsen in de gemeente Groningen (wrvn een nzienlijk deel door inwoners vn ndere gemeenten wordt bezet) ws in de beschouwde periode vrij constnt: (1992), (1993), (1994) en (1995) (Bron: Kmers vn Koophndel en Fbrieken in de drie noordelijke provincies, Sttistisch jrboek voor het Noorden, diverse jren). 19 COELO Groningen