MINDER WERK BIJ HET UITDUNNEN, OPEENZETTEN EN WIEDEN VAN EEN GEWAS BIETEN

Transcriptie

1 MINDER WERK BIJ HET UITDUNNEN, OPEENZETTEN EN WIEDEN VN EEN GEWS BIETEN DOOR N. HOOGENDOORN Less work n thnnng, snglng and weed control of a sugarbeet crop Wth a summary n Englsh PUBLIK T IE No. 8 JULI 9 64 UITGVE VN HET INSTITUUT VOOR LNDBOUWTECHNIEK EN RTIONLISTIE WGENINGEN

2

3 VOORWOORD INHOUD INLEIDING 7. ZIPROEF WILHELMINPOLDER 96 9 proefopzet, zaaen en opkomst 9 opeenzetten en weden verloop n regelmaat en standdchthed 4 - de opbrengst 2 2. ZI- EN DUNPROEF WILHELMINPOLDER96 23 proefopzet, zaaen en opkomst 23 het gebruk van de rjendunner 26 opeenzetten en weden 27 verloop n regelmaat en standdchthed 3 de opbrengst ZI- ENDUNPROEF OOSTWRDHOEVE proefopzet, zaaen en opkomst 42 het gebruk van de rjendunner 44 opeenzetten en weden 46 verloop n regelmaat en standdchthed 48 de opbrengst 5 4. ZI- EN DUNPROEF DEDEMSVRT proefopzet, zaaen en opkomst 57 het gebruk van de rjendunner 6 opeenzetten en weden 63 verloop n regelmaat en standdchthed 7 de opbrengst PER MN EEN OPPERVLKTE VN VIJF H OPEENZETTEN EN WIEDEN, NU- MNSDORP omschrjvng werkmethoden en werkomstandgheden 79 overzcht werktjden en kwaltet van het werk PER MN EENOPPERVLKTEVNZEVENHOPEENZETTENEN WIEDEN, NUMNSDORP omschrjvng werkmethoden en werkomstandgheden 87 overzcht werktjden en kwaltet van het werk 92 werknstructe (per man crca zeven ha opeenzetten en weden).. 98 SMENVTTING 4 SUMMRY 8

4

5 VOORWOORD Een toenemend tekort aan arbedskrachten dwngt ook de betenteler naar een hogere arbedsproduktvtet. Het zjn vooral de verzorgngswerkzaamheden n het voorjaar, met name het opeenzetten en weden, de gemakkeljk een arbedstop kunnen veroorzaken en aan de oppervlakte beten per bedrjf beperkngen opleggen. De fdelng rbedsmethoden kkerbouw heeft de laatste jaren n een aantal proeven verschllende mogeljkheden nagegaan om met mnder werk een gewas beten te verzorgen. Dt onderzoek werd utgevoerd op de volgende bedrjven: Konnkljke Maatschap De Wlhelmnapolder" te Wlhelmnadorp (96 en 96) Proefbedrjf De Oostwaardhoeve" te Slootdorp (962) Mevr. Oldenzel-Pomp te Dedemsvaart (963) N.V. De mbachtsheerljkhed Cromstrjen" te Numansdorp (962 en 963). Vele van de bj deze proeven behorende werkzaamheden, zoals assstente bj het zaaen, het vastleggen van de stand van het gewas, het maken van arbedsstudes, het bepalen van de opbrengsten e.d. zjn utgevoerd door de medewerkers van de heer N. Hoogendoorn, t.w. de heren: F. J. Edens, H. van Essen en H.. Schaafstal. Het onderzoek te Dedemsvaart werd utgevoerd n samenwerkng met het Rjkslandbouwconsulentschap voor West-Overjssel te Zwolle. Van dt consulentschap heeft her met name de rayonassstent, de heer H. Veldhus, steeds actef aan het onderzoek deelgenomen. Voor een belangrjk gedeelte zjn de gegevens n eerste nstante verwerkt en op betrouwbaarhed getest door de fdelng Bewerkng van Waarnemngsutkomsten T.N.O., onder ledng van het hoofd de heer J. C.. Zaat. Wj wllen net nalaten een woord van dank te rchten aan allen de aan de totstandkomng van deze publkate hebben medegewerkt, waarbj vooral genoemd moeten worden de drectes en bedrjfsledng van de bedrjven waar het onderzoek heeft plaats gehad. Insttuut voor Landbouwtechnek en Ratonalsate, De wnd Drecteur Ir. F. Coolman Wagenngen, jul 964

6

7 INLEIDING In deze publkate wordt een endverslag gegeven van een onderzoek naar werkmethoden bj de verzorgng van het gewas sukerbeten. Het zjn vooral de werkzaamheden opeenzetten en weden de op de akkerbouwbedrjven een arbedstop veroorzaken gedurende de maanden me en jun. De arbedsbehoefte bj deze werkzaamheden staat n nauw verband met andere factoren zoals: soort en hoeveelhed zaazaad, wjze van zaaen en het al of net gebruken van werktugen voor het weden en utdunnen van de rjen. Tenende de mogeljkheden na te gaan op welke wjze bj het opeenzetten en weden van het gewas beten doelmatger kan worden gewerkt, zjn vanaf 96 verschllende proeven genomen. Per proef werd steeds zaazaad van één partj gebrukt, dat zowel met een normale nokkenradzaamachne als met een precsezaamachne werd utgezaad. Meestal betrof dt een normaal n de handel zjnde partj precsezaad met een vrj hoge mate van eenkemghed. lleen n 96 werd een proef aangelegd met verschllende zaazaadhoeveelheden waarbj het opeenzetten plaats vond n dre peroden (vroeg, normaal en laat). Omdat ut deze proefopzet al bleek, dat dunner zaaen van precsezaad de nodge rsco's nhoudt, werd n de proeven van de volgende jaren slechts één zaazaadhoeveelhed aangehouden. Bj de keuze van de hoeveelhed zaad was evenwel steeds het streven naar een begnstand met voldoende planten. De vergeljkng nokkenradprecsezaamachne werd telkens aangehouden omdat ut de proef n 96 het verschl n arbedsbehoefte voor opeenzetten en weden slechts zeer gerng bleek te zjn. Vanaf 96 tot en met 963 werd een vrj unform schema voor de jaarljkse proefopzet gekozen. Herbj werd het gebruk van een rjendunner ngeschakeld. In 96 werd per zaamachne tot twee verschllende standen vóór het opeenzetten teruggedund, n 962 en 963 tot dre verschllende standen. Om de nvloed van de verschllende werkmethoden op de opbrengst na te gaan werden n alle proeven opbrengstbepalngen utgevoerd. De proef n 96 werd zo aangelegd dat de opbrengstbepalngen konden worden gecombneerd met een onderzoek naar de kwaltet van het werk bj machnaal rooen. Voor een verslag hervan zj ook verwezen naar de Gestenclde Mededelng: Neuwe werkmethoden bj de verzorgng van het gewas beten" door N. Hoogendoorn, jaargang 962 no. 2. In alle jaren werden de proeven aangelegd op klegrond (Wlhelmnapolder Zld, de Oostwaardhoeve en de mbachtsheerljkhed Cromstrjen" te Numansdorp) en n 963 ook op veenkolonale grond te Dedemsvaart. Vanaf 96 werd n de proeven per object een onderverdelng gemaakt n wel en net opeenzetten. De laatste twee jaren werd het onderzoek afgerond met een onderzoek op praktjkschaal, waarbj er naar werd gestreefd een zo groot mogeljke oppervlakte sukerbetengewas per arbedskracht te bereken. Thans zullen de proeven apart worden verslagen en tenslotte worden samengevat n een sere concluses en aanbevelngen.

8

9 . ZIPROEF WILHELMINPOLDER 96 Op vele akkerbouwbedrjven met een behoorljke oppervlakte sukerbeten n het bouwplan werd ook n 96 al de behoefte gevoeld om de bewerkngen opeenzetten en weden van dt gewas te vereenvoudgen. Vooral het opeenzetten van vrj dchtstaand betengewas moet n een vrj korte perode worden utgevoerd. Bj te laat opeenzetten werd het gewas te veel n de groe geremd terwjl tevens veel meer arbedsuren voor de bewerkng nodg waren. Met het aan de markt komen van meer eenkemg zaad leek daar veranderng n mogeljk en het waren vooral de wjze van zaaen en de keuze van hoeveelhed zaazaad per ha waarover de menngen sterk uteenlepen. Vooral dunner zaaen van het meer eenkemge zaad leek het meest aantrekkeljk omdat het herut verkregen gewas met meer apart staande planten de mogeljkhed zou nhouden om zonder bezwaar de perode voor het opeenzetten te verlengen. Met deze gedachtengang als achtergrond werd n 96 een eerste proef aangelegd op het bedrjf van de Konnkljke Maatschap De Wlhelmnapolder" te Goes. Proefopzet, zaaen en opkomst De proef werd aangelegd op een gedeelte van een groot perceel klegrond met crca 4% afslbbaar; voorvrucht wntertarwe. Op 8 maart was het perceel zaaklaar gemaakt door één keer n de lengterchtng te bewerken met een kettngeg en één keer overdwars met een tandensleep. Door deze bewerkngen werd een vlak zaabed verkregen met een enkele centmeters dkke losse toplaag. De bemestng was: 6 kg kal 4%, 6 kg super en 6 kg kalksalpeter per ha. Door bjzondere omstandgheden kon het zaaen van de proef pas dre dagen na het zaaklaar maken van de grond worden utgevoerd. De losse toplaag was toen vrj sterk utgedroogd. Gezaad werd trploïd precsezaad van het ras Trrave" met een kemkracht van 76% en een eenkemghed van 8%. De grootte van de zaadkluwens bedroeg 34 mm; n één kg zaad bevonden zch zaadkluwens. Het zaaen werd utgevoerd met een Hassa nokkenradzaamachne, werkbreedte 3 meter (zes rjen) en een Stanhay precsezaamachne, werkbreedte 2,5 meter (5 elementen), utgerust met drukrollen achter de zaapjpen. Met de nokkenradmachne werd gezaad met een snelhed van 5,3 km/uur en met de precsezaamachne 2,8 km/uur. De opzet was om per zaamachne dre verschllende zaazaadhoeveelheden ut te zaaen, hetgeen voor de nokkenrad door omstandgheden twee hoeveelheden zjn geworden. In fg. s het schema van de proef weergegeven. Het geheel lag n twee herhalngen om voor de studes van het opeenzetten en weden twee arbeders te kunnen nschakelen. Per veld en per zaazaadhoeveelhed was de oppervlakte,8 are voor de nokkenradzaamachne en,5 are voor de precsezaamachne. Later bj het opeenzetten werd per veld weer een onderverdelng gemaakt, nameljk V3 deel (resp.,6 en,5 are) voor vroeg opeenzetten (bj een

10 plantlengte van 25 cm), V 3 deel voor normaal opeenzetten (bj een plantlengte van 58 cm) en /3 deel voor laat opeenzetten (bj een plantlengte van 82 cm). In totaal werden herdoor 36 afzonderljke velden verkregen voor het meten van standdchthed, verdelng van de planten n de rj en het maken van tjdstudes van het opeenzetten en weden. arbeder zaamachne kg zaad/ha nok _ S & pree 3.9 SJ nok pree perode opeenzetten Fg. Schema van betenzaa- en dunproef 96. De werkeljk verzaade hoeveelheden zjn weergegeven n fg.. Gezaad werd op een depte van 2/ 2 2 cm. Na het zaaen volgde enkele dagen scherp drogend weer waardoor het zaabed, vooral het gedeelte nokkenrad, vrj sterk utdroogde. Herna volgde een perode met zeer koud weer en enge regen. Op 5 aprl kwamen de eerste plantjes boven de grond. Door het koude weer verlep de ontwkkelng zeer traag en nogal onregelmatg. Veel planten kwamen later nog op, zodat van een sterke zgn. tweewassghed sprake was, hetgeen zch later weer geheel herstelde. Een lchte aantastng van wortelbrand en trps werkte eveneens remmend op de ontwkkelng van het gewas. Ut de eerste tellngen vóór het opeenzetten s het opkomstpercentage berekend. Voor de nokkenrad-velden lag het opkomstpercentage op 36%, hetgeen zeer laag s. Voor de precse-velden lag dt op 6%, hetgeen, gezen de omstandgheden, als zeer goed kan worden aangemerkt. Na een besputng tegen trps op 23 aprl werd voor de eerste keer machnaal geschoffeld. Na deze bewerkngen ontwkkelde het gewas zch vrj vlot. Opeenzetten en weden Op 9 me, zeven weken na het zaaen, werd met het opeenzetten begonnen. Een derde gedeelte (vroeg opeenzetten) van de proef werd toen bj een plantlengte van 25 cm opeengezet. Een week later, op 6 me, werd weer een derde gedeelte (normaal opeenzetten) opeengezet. Het laatste deel werd dagen

11 later op 26 me opeengezet bj een plantlengte van 48 cm (laat opeenzetten). Op jun werd het gehele veld voor de tweede keer machnaal geschoffeld en op 9 en jun n handwerk gewed. Het opeenzetten en het weden als handwerk werd utgevoerd door twee vakkundge arbeders de eder steeds dezelfde herhalng afwerkten. Het werk werd utgevoerd n één bewerkng met de lange hak, breedte van het blad 6 cm. Dezelfde hak werd later ook voor het weden gebrukt. Omstreeks end jun bedekten de planten het gehele veld en ontwkkelde het gewas zch normaal. fb. Het vaststellen van de stand van het gewas met een meetlat van dum. Vóór, na het opeenzetten en na het weden werd de stand van het gewas (standdchthed en regelmaat) door tellngen vastgelegd. Zowel van het opeenzetten als van het weden werden per veld afzonderljke tjdstudes gemaakt. De tellngen vóór het opeenzetten werden utgevoerd met een meetlat van 2Vz neter lengte ( dum). Per veld werd keer over 2 l /j meter rjlengte de begnstand bepaald. Na het opeenzetten en na het weden werd per veld over X meter rjlengte de onderlnge afstand van de planten alsmede het percentage net-opeenstaande planten bepaald. In tabel en 2 s een overzcht gegeven van de begnstand n betenbevattende dumen en percentage eenlngen, de werktjden voor het opeenzetten en het weden n handwerk, de verkregen plantaantallen na opeenzetten en weden met daarbj het percentage net-opeenstaande planten.

12 TBKL Overzcht beg T- en endstand en bestede werktjden, arbeder. Object Stand vóór bbd handwerk % eenl. Mu/ha) weden totaal pl/ha x Tjdstp opeenzetten opeenzetten Endstand opeenzetten na % dubbele weden Nokkenrad 5,9 kg/ha dem dem 7,8 kg/ha dem dem vroeg normaal laat vroeg normaal laat 3,8 3,8 3,8 2, 2, 2, 79,7 79,7 79,7 76,4 76,4 76,4 28,5 23,2 29, ,9 28,7 23,9 2,7 36,7 24,2 2,4 57,2 47, 5, 7,7 52,2 55, ,7 2,9 6 4,6 4,5,2 3,2 4,2,8 4,8 3,9 3, Precse 2,8 kg/ha dem dem 3,9 kg/ha dem dem 5, kg/ha dem dem vroeg normaal laat vroeg normaal laat vroeg normaal laat 2, 2, 2, 8,4 8,4 8,4 27, 27, 27, ,4 87,4 87,4 84,7 84,7 84,7 27,2 2,4 26,4 3, ,7 29,3 25,9 33,9 22,6 2 9,6 25,4 8,7 2,6 26,8 25,7 2,6 49,8 4, ,9 42,7 5,3 56, 5,6 54, ,6 3,2 4,8,7 5,5 3,6 7,2 7,2,3,4, 3,7,5 2,6 3,2,9 ) Effectef bestede tjd per veld omgerekend tot manuren per ha. Bezen wj de cjfers van de begnstand vóór het handwerk dan valt op het hoge percentage apart staande planten (eenlngen). In het met de precsezaamachne gezaade gewas lep n de verschllende objecten het percentage eenlngen uteen van 8488%, hetgeen, gezen het verschl n zaazaadhoeveelhed, een klen verschl s. In het met de nokkenradzaamachne gezaade gewas zjn de verschllen wat groter, maar bj 5,9 kg zaazaad per ha waren er toch altjd nog meer dan 8% eenlngen. Dt algemeen hoge aantal apart staande planten heeft gemaakt dat het opeenzetten betrekkeljk weng tjd vroeg. Bj vroeg opeenzetten kwam vrjwel geen onkrud n het gewas voor, later kwam over de gehele proef verspred, eng onkrud voor. Het waren voornameljk wat zaadonkruden waarvan tjdens het opeenzetten nauweljks hnder werd ondervonden. Ook bj het n handwerk naweden, waarbj per werkgang twee rjen werden gewed, stond er weng onkrud n het gewas, vandaar dat de aan het weden bestede tjd gunstg was. De arbeders hadden de opdracht te zorgen voor een endstand met ongeveer 65. planten/ha, waarbj een mnmumafstand tussen twee planten van cm moest worden aangehouden. Voor arbeder zen wj, dat naarmate dkker gezaad was (vooral n de objecten nokkenrad) wel wat meer tjd nodg was voor het opeenzetten en weden, maar dat de verschllen toch net groot zjn. Na het opeenzetten kwamen her gemddeld % nog dubbel staande planten of bosjes met meer dan één plant voor. Deze zjn voor een groot deel tjdens het weden verder gedund (vergeljk de cjfers n de achterste kolommen van tabel ). Utgezonderd n object precse 3,9 kg/ha was de voor het opeenzetten 2

13 TBEL 2 Overzcht begn- en endstand en bestede werktjden, arbeder B. Object Stand vóór bbd handwerk % eenl. Mu/ha) weden totaal pl/ha xlooo Tjdstp opeenzetten opeenzetten Endstand opeenzetten % dubbele na weden Nokkenrad 5,9 kg/ha dem dem 7,8 kg/ha dem dem vroeg normaal laat vroeg normaal laat 5,5 5,5 5,5 25, 25, 25, 8,8 8,8 8,8 74,4 74,4 74,4 28,6 22,3 28,4 33,9 29,7 36,2 27,9 23,5 2,5 25,9 23 2,7 56,5 45,8 49,9 59,8 52,7 56, ,6 7, 5,7 4,6 4,5,2 4,2 3,9 3,9 3, 3,7 Precse XS kg/ha dem dem 3,9 kg/ha dem dem 5, kg/ha dem dem vroeg normaal laat vroeg normaal laat vroeg normaal laat 3,2 3,2 3,2 7,5 7,5 7,5 28, 28, 28, 85,7 85,7 85,7 87,2 87,2 87,2 84,3 84,3 84,3 28,8 2, ,3 25,4 27, 33,9 29,7 4,2 23,4 2,7 8,4 26,5 23,2 2,6 23,8 8, ,2 42, 43,4 59,8 48,6 47,7 57,7 47,9 62, ,9 5,8 3,3 6,3 7,7 3,7 8,7 6,7 4,6 2 3,3,7,8 2,4 3, 2,3 3,,4 t) Effectef bestede tjd per veld omgerekend tot manuren per ha. benodgde werktjd gunstger naarmate deze bewerkng later werd utgevoerd. Het berekte aantal planten per ha n de endstand s evenwel lager naarmate later werd opeengezet. Vooral n de dunst gezaade stukken werd bj laat opeenzetten een endstand verkregen met een te laag aantal planten. Voor arbeder B zen wj dat de bestede werktjden weng verschllen met de van arbeder. In de dkker gezaade objecten besteedde hj meer tjd aan het opeenzetten, hetgeen evenwel weer tot utng komt n betere kwaltet werk (meer planten per ha n de endstand en een lager percentage dubbel staande planten of bosjes) en wat gunstger tjden voor het weden n de objecten met meer zaazaad. Utgezonderd het dkst gezaade object nokkenrad lagen de werktjden, zowel bj het opeenzetten als bj het weden, hoger bj vroeg opeenzetten. Wanneer de plantjes nog klen zjn moet het weghakken van overtollge planten nameljk met wat meer zorg gescheden. Verder s ook de groeperode voor het onkrud, tussen opeenzetten en weden, her langer, hetgeen een nadelge nvloed heeft op de benodgde wedtjd. Zowel het opeenzetten als het weden werd n uurloon utgevoerd. Er werd n een vrj normaal tempo gewerkt. Voor het verkrjgen van de benodgde werktjden voor een geheel perceel moeten de her waargenomen effecteve werktjden worden verhoogd met % voor persoonljke verzorgng, hak scherp houden en korte rusttjden. In het overzcht op blz. 4 geven wj de totaal benodgde werktjden per arbeder en per object. De n deze tabel gegeven tjden n manuren per ha zjn gemddelden van vroeg, normaal en laat opeenzetten ut tabel en 2, verhoogd met de zoeven genoemde %. 3

14 Object Precse 2,8 kg/ha Precse 3,9 kg/ha Precse 5, kg/ha Nokkenrad 5,9 kg/ha Nokkenrad 7,8 kg/ha Manuren arbeder 5, ,5 56,6 65,3 per ha arbeder B 5,5 57,2 6,6 55,8 62, Ut deze cjfers bljkt, dat het verschl n benodgde werktjden tussen nokkenrad- en precsezaa net groot s en verder, dat het opeenzetten en weden meer tjd vroeg naarmate dkker was gezaad. an dun zaaen zjn evenwel enkele net onbelangrjke bezwaren verbonden, nameljk meer rsco voor een onregelmatg gewas en het verkrjgen van een endstand met te weng planten. Verloop n regelmaat en standdchthed Bj tellngen zowel vóór als na het opeenzetten werd steeds de plaats waar de planten stonden, vastgelegd (karteertellng). Herdoor was het mogeljk een frequenteverdelng van de verschllende onderlnge afstanden op te stellen. In de fguren 2 t/m 6 s voor elk object (hoeveelhed zaazaad per ha) de frequenteverdelng bj de begnstand, vóór en na het opeenzetten, voor de verschllende peroden weergegeven. Onderscheden zjn her het percentage afstanden van, van 2, van 23, van 34, van 45 en groter dan 5 cm. Bj de begnstanden s telkens het percentage betenbevattende dumen herbj vermeld, voor nâ het opeenzetten s dt het berekte aantal planten per ha. Wanneer wj eerst de fguren 2, 3 en 4 van het met de precsezaamachne gezaade deel bekjken dan bljkt, dat bj de begnstand het percentage van de afstanden groter dan cm dudeljk afneemt. Bj een stand van 28 bbd komen na opkomst al vrjwel geen afstanden meer voor groter dan 3 cm, hetgeen gunstg s voor het verkrjgen van een gewas met voldoende planten en weng gaten. In object 2,8 kg zaazaad per ha, begnstand crca 3% bbd, was crca 5% van de afstanden reeds groter dan 5 cm. Een volkomen regelmatge endstand met crca 65. planten per ha betekent, dat alle afstanden moeten lggen tussen 2 en 3 cm. Op een enkele utzonderng na (arbeder vroeg opeenzetten en arbeder B alleen n object 2,8 kg/ha) bljken de objecten her steeds de top van de verdelng te hebben. Verder valt op dat het verschl tussen bede arbeders welswaar net groot, maar dat de verdelng bj arbeder B over het geheel wat beter s. Bj bede arbeders bljkt dudeljk dat naarmate het opeenzetten later wordt utgevoerd, het percentage klene afstanden vrj sterk afneemt en de grotere afstanden over het geheel talrjker worden. Dt mplceert dat bj het groter worden van de planten meer planten worden weggehakt, hetgeen ook dudeljk ut de cjfers van het berekte aantal planten naar voren komt. 4

15 % CO r rbeder 2. b.bd na l X >5cm 68, p/ha begnstand na vroeg % opeenzetten 5 - rbeder I3.3bb.d l EU m S >5cm 75, pl/ha B \ % SO % 5 n >5cm tn 57. pl/ha. n nf SO >5cm 54, pl/ha na normaal na laat >Scm opeenzetten % 63,pl/ha opeenzetten % 5 PI n PI EL SO >Scm 6, pl/ha S >Scm 2 M >5cm Fg. 2 Frequenteverdelng der afstanden vóór en na opeenzetten. Precsezaamachne 2,8 kg/ha. 5

16 % rbeder I8.b.bd begnstand rbeder B % 7.Sb.ad SO % 5 O 3 2 % SO to 3 2 % SO O F?! rm rr /-» >5cm m 86. pl/ha ETI rm >5 cm 7. pl/ha E5 l:-:-:j m >5cm n 6, pl/ha I _ nn IS >5cm na vroeg na normaal na laat 5 O S >5cm opeenzetten % 82. pl/ha 5 CO 3 2 m opeenzetten - n m ^ m m m >Scm % 66, pl/ha SO O 3 2 opeenzetten % SO O 3 2 n ~~\ nn >Scm 65. pl/ha n n >5cm Fg. 3 Frequenteverdelng der afstanden vóór en na opeenzetten. Precsezaamachne 3,9 kg/ha. 6

17 y. BO 7 SO SO O 3 2 % SO % SO 4 3 rbeder 27, b.b.d. f rrr, fto ro >5cm 9S.OOpl/ha SO >5cm 73. pl/ho begnstand na vroeg na normaal % opeenzetten rbeder 2B.lb.bjd. n, S >5cm % 83,pl/ha SO PI opeenzetten ya SO 4 3 I- B M -, m >5cm 74, pl/ha n ^ «% 2 % SO rn n n /-» >5cm s 66, pl/ha.56% kj lïl m >5cm na laat 2 opeenzetten % SO rm n m >5cm 73,Ol ol/ha k > 5 cm Fg. 4 Frequenteverdelng der afstanden vóór en na opeenzetten. Precsezaamachne 5, kg/ha. 7

18 8 rbeder 3,8 bb.d begnstand 8 rbeder B IS.Sb.b.d. 7 7 SO SO _. 6 SO % 5 F -~ - n Tm m /-» t-so >5cm 6S.pl/ha na vroeg 2 opeenzetten % SO n r-, m S >5cm 75. pl/ha % '/. SO Tl n - [- n t SO >5cm >5cm 55, pl/ha : /-» H >5cm 52, pl/ha % MfÜ >Scm r.a normaal na laat opeenzetten % 54, pl/ha SO opeenzetten % SO >5cm 62, pl/ha _ -FhTT S > 5 cm Fg. 5 Frequenteverdelng der afstanden vóór en na opeenzetten. Nokkenradzaamachne 5,9 kg/ha.

19 so rbeder 2. bbd begnstand % 8 rbeder 25. bbd B 7 SO M* 7 SO % SO % SO 4 3 f rra..jsj >5cm m 72. p/ba.,, n H I >5cm 6. pl/ha n na vroeg na normaal opeenzetten % SO M m _» X >5cm l 86. pl/ha _. PI m O -K >SOcm opeenzetten % 73. pl/ha % SO JOB ul _ n -K >SOcm 57, pl/ha ~r >Scm no laat 2 O opeenzetten ' "- n m um -« >SOcm 65 OC ta H/ "7 m I-S >5cm Fg. 6 Frequenteverdelng der afstanden vóór en na opeenzetten. Nokkenradzaamachne 7,8 kg/ha. 9

20 Het bljkt ook dat de verdelng beter werd naarmate dkker was gezaad en later werd opeengezet. Dt kan als zeer gunstg worden beoordeeld; het betekent een langere perode voor opeenzetten zonder een grotere kans op mnder goed werk en meer mogeljkheden voor verdere mechansate van utdunnen en weden n de rj. In de fguren 5 en 6 bljkt ut de frequenteverdelng van het met de nokkenradzaamachne gezaade deel, dat vooral bj de grootste hoeveelhed zaazaad (7,8 kg/ha) het percentage afstanden van cm zeer hoog s. Naarmate het opeenzetten her later werd utgevoerd werden endstanden verkregen met relatef meer grotere afstanden. Vooral bj arbeder heeft dt geled tot een te gerng aantal planten n de endstand, hetgeen overgens bj hem ook n het gedeelte gezaad met de precsezaamachne het geval was. Utgezonderd het gedeelte 5,9 kg per ha normaal opeenzetten bleek, dat naarmate het opeenzetten later werd utgevoerd het aantal planten n de endstand lager werd. De opbrengst Na het voorgaande kan men zch de vraag stellen n hoeverre een onregelmatge verdelng van de planten n de rj van nvloed s op de opbrengst. In de dunst gezaade objecten was de endstand na het handwerk, opeenzetten en weden, dudeljk onregelmatg. Plaatseljk kwamen her n de rjen vrj dcht opeenstaande planten voor en plaatseljk vrj grote gaten. Men zou kunnen verwachten dat de opbrengst lager wordt naarmate de onregelmatghed toeneemt, hetgeen, voorutlopend op de resultaten betreffende de opbrengstbepalngen, evenwel net kon worden aangetoond. Per veld werden bj de oogst ver rjen nauwkeurg gekopt met de kopschoffel (koptarra en kopverles werd geheel voorkomen) en gerood met de betentang (een oppervlakte van telkens,2 are). Van deze stukken werd bepaald: aantal beten per are, netto gewcht en sukergehalte. Herut kan worden berekend: het gemddelde betgewcht en de sukeropbrengst. De resultaten van deze opbrengstbepalngen zjn weergegeven n tabel 3. Wanneer we de cjfers n de tabel bezen, dan valt op dat de opbrengsten op een hoog nveau lggen (over het algemeen waren de opbrengsten n 96 hoog tot zeer hoog). Ten aanzen van de sukeropbrengst kon vanwege de grote spredng en het te klene aantal waarnemngen per object, geen enkel wskundg betrouwbaar verschl worden aangetoond. Hetzelfde wat betreft: zaamethode, tjdstp van opeenzetten en arbeders. In fg. 7 s de sukeropbrengst utgezet ten opzchte van het aantal msplaatsen na opeenzetten (waarbj de afstanden tussen 5784 cm gerekend zjn als één msplaats, de afstanden tussen 85 en 2 als twee msplaatsen enz.). Men zou van menng kunnen zjn dat ut deze fguur eng verband bljkt. Vanwege de grote spredng en te weng herhalngen per object konden voor de verschllende objecten geen sgnfcante verschllen worden aangetoond. 2

21 Deze eerste orënterende opbrengstbepalngen hebben ons derhalve aangetoond dat voor het vaststellen van de nvloed van standdchthed en regelmaat een aanleg n vervoud als mnmaal moet worden beschouwd. Verder dat enge onregelmatghed n het gewas waarschjnljk geen grote nvloed heeft op de opbrengst. TBEL 3 Gegevens betreffende de opbrengst. Object Perode opeenzetten antal beten/are Kg beten per are (netto) Gewcht per bet n kg Sukergehalte n procenten Kg suker per are rbeder Nok. 5,9 kg Nok. 7,8 kg Pree. 2,8 kg Pree. 3,9 kg Pree. 5, kg vroeg normaal laat gemddeld vroeg normaal laat gemddeld vroeg normaal laat gemddeld vroeg normaal laat gemddeld vroeg normaal laat gemddeld ,97,,2,,9,3,6,97,83,97,2,94,87,,2,3,83,97,2,94 5,9 5,5 5,5 5,6 5,4 5,5 5,3 5,4 5,8 5,7 5,7 5,7 5,8 5,8 6 5,9 6, 5,6 5,7 5,8 95,4 89,3 95,3 93,3 93,3 94, 92,9 93,4 95,6 96,6 94,2 95,5 97,2 4,6 8,8 6,9,4 4,2 2,5 2,7 rbeder B Nok. 5,9 kg Nok. 7,8 kg Pree. 2,8 kg Pree. 3,9 kg Pree. 5, kg vroeg normaal laat gemddeld vroeg normaal laat gemddeld vroeg normaal laat gemddeld vroeg normaal laat gemddeld vroeg normaal laat gemddeld ,,7,,9,92,93,89,9,83,92,88,8,3,5,96,77,8,96,85 5,5 5,2 5, 5,3 5,8 5,6 5,9 5,8 5,4 5,7 5,6 5,6 5,7 5,9 5,7 4,9 5,3 5,2 5, 8,5 95,8,2,8,3,9 92,4 89,3 86,4 87,9 98,3 6,8 6,5 3,9 88,7 88,7 4,9 94, 2

22 tonnen suker/ha 2, _.UJ ; -+ - ~7 r~,-!--4- I +~ - -*. X - x^ WOO 2 3 tooo BOOO l. aantal msplaatsen/ha na opeenzetten % precse Fg. 7 Opbrengsten per veld utgezet tegen aantal msplaatsen na opeenzetten (een afstand tussen 5784 cm s één msplaats, een afstand tussen 852 cm s twee msplaatsen, enz.). 22

23 2. ZI- EN DUNPROEF WILHELMINPOLDER 96 anslutend op het onderzoek n 96 werd de vergeljkng zaaen met nokkenrad- en precsezaamachne voortgezet. Omdat bj dun zaaen de kans op een onregelmatg of te dun staand gewas groter wordt, werd nu besloten ut te gaan van slechts één zaazaadhoeveelhed. De opzet was her: streven naar een begnstand met 253% betenbevattende dumen en dan vóór het opeenzetten het gewas mechansch dunnen met behulp van een rjendunner. Ut de proef n 96 kwam naar voren dat n de objecten precse een wat dunnere begnstand mnder gauw aanledng geeft tot een onregelmatg gewas dan n de objecten nokkenrad. Daarom werd nu besloten per zaasysteem het gewas tot twee verschllende standen terug te dunnen, waarbj steeds tussen nokkenrad- en precsezaa een verschl van 4% bbd werd aangehouden, herbj verwachtend dat dan een vergeljkbare regelmaat n de endstand zou worden berekt. Proefopzet, zaaen en opkomst De proef werd wederom aangelegd op het bedrjf van de Konnkljke Maatschap De Wlhelmnapolder" te Goes op een perceel klegrond met 4% afslbbare delen. In het najaar s de bewerkte wntertarwestoppel 25 cm depgeploegd, waarbj een tameljk vlakke grondlggng was verkregen. De bemestng bedroeg 7 kg kalksalpeter, 5 kg kal 4 en 5 kg superfosfaat per ha. Bj de voorjaarsgrondbewerkng werd de grond n ver bewerkngen zaaklaar gemaakt, nl. achtereenvolgens met de kromtandeg (lengte van de tanden cm), de tandensleep en een kettngeg. Door deze bewerkngen werd een goed zaabed verkregen met een vlakke lggng en een enkele centmeters dkke losse bovenlaag. Het zaaen werd utgevoerd op 28 maart, drect na de grondbewerkng op 27 maart. Gezaad werd wederom met een dre meter brede Hassa nokkenradzaamachne met zes pjpen en thans met een Stanhay precsezaamachne (6 elementen). Met bede machnes werd precsezaad utgezaad van het ras Klen- Wanzleben, en wel per ha 7 kg met de nokkenrad- en 5 kg met de precsezaamachne. Dt zaad bevatte kluwens per kg (-korrelgewcht,4 gr). De eenkemghed was 63%, de kemkracht na dagen 85%. De fracteverdelng was als volgt: boven 4,5 4, ,7 3,7--3,5 3,5--3,2 3,2--3 beneden 3 mm: mm: mm: mm: mm: mm: mm: % 4,5% 22,4% 34,5% 24,4% 2,5%,7% De keuze van deze zaazaadhoeveelheden held verband met de gewenste begnstand van 253% bbd drect na de opkomst. In het met de nokkenradzaamachne gezaade gewas zjn later de volgende objecten aangelegd: 23

24 met rjendunner het gewas terugdunnen tot een stand van ca. 8% b.b.d., opeenzetten met de lange hak gevolgd door weden (object opeenzetten); met rjendunner het gewas n meerdere bewerkngen, verdeeld over een langere perode, terugdunnen tot een stand van ca. 4% b.b.d., gevolgd door weden met de lange hak en tjdens de eerste keer weden weer een deel van de overtollge beteplanten verwjderen, zogenaamd corrgerend weden (object net opeenzetten).» % l % p W \% % % % 4 % o b l 4 \% \b net op a J b o\% % E >enzetten b a blok C nok net op a b \% zeèen w b a?/ b j o I veld 2 K) blok B pree. 8 % net opeen. zetfen blok D pree. U \% net opeen^ zet\e b I a blok nok 8 % a = arbeder a b = arbeder b objekt... %b.b.d. nlooprjen voor het afstellen van rjendunner en roomachne Fg. 8 Schema vande zaa- en dunproef Wlhelmnapolder

25 In het met de precsezaamachne gezaade gewas werden de volgende objecten aangelegd: met rjendunner het gewas terugdunnen tot een stand van ca. 4% b.b.d., opeenzetten met de lange hak gevolgd door weden (object opeenzetten); met rjendunner het gewas n meerdere bewerkngen over een langere perode verdeeld, terugdunnen tot een stand van ca. 7% b.b.d., net opeenzetten, weden met de lange hak en tjdens de eerste keer weden weer een deel van de overtollge beteplanten verwjderen, zogenaamd corrgerend weden (object net opeenzetten). Het geheel werd n vervoud aangelegd. Het handwerk werd door twee arbeders verrcht de eder steeds dezelfde gedeelten van een object opeenzetten en wedden. In fguur 8 s een schema van de aanleg van de proef gegeven. De weersomstandgheden na het zaaen waren vrj normaal, alleen enkele flnke regenbuen tussen zaaen en opkomst veroorzaakten dat de grond later tameljk vast werd. Op 2 aprl kwamen de eerste planten boven de grond. Op 9 aprl werd voor het eerst machnaal geschoffeld en op 2 aprl werd met de rjendunner een vrj ntenseve bewerkng met veertanden utgevoerd (slngerdunner type Vcon-Steketee) bedoeld als een eerste wedbewerkng n de rj. De begnstand en de stand na de bewerkng met veertanden (per zaamachne bepaald over 6 stukken van 7,5 meter rj) waren als volgt: Nokkenrad Precse b.b.d. % b.b.d. % eenlngen eenlngen na opkomst 28, ,2 78 na veertandbewerkng 22,4 66 9,3 86 De standdchthed was het grootst n het gedeelte nokkenrad (verschl 4,2 b.b.d.). Na de bewerkng met veertanden s dt verschl ets klener geworden (verschl 3, b.b.d.). Het percentage opgekomen planten, berekend op bass van het aantal kluwens per kg zaad, de kemkracht en het aantal kemen per kluwens, bleek voor bede typen zaamachnes weng uteen te lopen. De opkomst was voor de nokkenrad- 42% en voor de precsemachne 43%, hetgeen vrj laag s. Verder zen we dat na opkomst het percentage eenlngen n het met de precsezaamachne gezaade gewas 3% hoger lgt dan n het met nokkenrad gezaade gewas. Na de bewerkng met veertanden s het verschl zelfs 22%. Door de bewerkng met veertanden werd n bede objecten rum 2% van de planten verwjderd. Dt s voor een eenmalge bewerkng met veertanden vrj veel; waarschjnljk s het optreden van een lchte aantastng van de jonge kemplantjes door wortelbrand heraan net vreemd geweest. De zwakke planten worden normaal door een bewerkng met veertanden het eerst verwjderd. 25

26 Vrj kort nadat de bewerkng met veertanden was utgevoerd vel er vrj veel regen; het gevolg s geweest, dat met deze bewerkng waarschjnljk weng kemende onkrudzaden zjn vernetgd. Het gebruk vande rjendunner Op 2 me, de datum waarop de planten ongeveer n het verbladstadum kwamen, werd het gewas bewerkt met de rjendunner, utgerust met mesjes. Gebrukt werd de Vcon-Steketee slngerdunner de tevoren n de daarvoor bestemde nloopstroken (ze schets van de proef n fguur 8) zo werd afgesteld dat de gewenste dunntenstet zo dcht mogeljk werd benaderd. " - v *. **»*.:^'S* '** ' 'ê : > < ' - > > - ' * - ' : - ; - *".:.* ^W^. >.» js*** 7 ft' ***** *+V^**'J «. * *. r r '."*'.y... V.-TÏ'--. *... * ;?». fb. 2 Machnaal schoffelen en een bewerkng n de rjmet veertande Het gedeelte dat net opeengezet zou worden werd n dre keer zo goed mogeljk tot de gewenste endstand teruggebracht op respecteveljk 2, en 7 me; het overge gedeelte sn twee keer op 2 en me behandeld. De stand van het gewas vóór en na de bewerkng met mesjes werd per object weer bepaald over 6 stukken van 7,5 meter rj. De resultaten waren als volgt: 26

27 Object nokkenrad, opeenzetten nokkenrad, net opeenzetten precse, opeenzetten precse, net opeenzetten gewenst % b.b.d. berekt 6,8 4,5 3,3 9,5 Ut dt overzcht bljkt, dat de nagestreefde standen vrj goed zjn berekt. Het verschl n nagestreefde standen tussen nokkenrad en precse van 4 b.b.d. s ets klener geworden, op de gedeelten bestemd voor wel opeenzetten (nok. 8 en pree. 4 bbd: 3,5 bbd) en ets groter geworden op de gedeelten bestemd voor net opeenzetten (nok. 4 en pree. bbd: 5 bbd). Opeenzetten en weden Op 9 me, zeven dagen na de bewerkng met de rjendunner, werden de daartoe bestemde objecten opeengezet door twee vakkundge arbeders de ook later bj het weden hun egen gedeelte van een object afwerkten. Het opeenzetten werd n één bewerkng utgevoerd met een lange hak; afmetngen: breedte van het blad 5 cm, hoogte 6 cm, lengte van de steel 5 cm, hoek blad/steel 55. Bj het opeenzetten werd vrjwel geen hnder ondervonden van onkrud. lleen n blok en D stond plaatseljk wat herderstasje dat nogal hnderljk was bj het opeenzetten. De effectef bestede tjden per herhalng en per arbeder omgerekend n manuren per ha zjn vermeld n tabel 4. TBEL 4 Overzcht effecteve werktjden voor het opeenzetten. Object nokkenrad 8 b.b.d. hnder van arbeder mu/ha onkrud effectef Object precse 4 b.b.d. hnder van arbeder mu/ha onkrud effectef weng geen geen geen weng geen geen geen gemddeld rbeder rbeder B B B B B gemddeld gemddeld 33,4 3,8 33,6 3 33,8 34,3 3 32,7 32, geen geen weng geen geen geen weng geen gemddeld Vrbeder arbeder B B B B B gemddeld gemddeld 26 29,9 28,4 27,4 28,8 26,5 3 25,3 27,8 27,9 27,7 Het bleek, dat de effectef bestede werktjden per herhalng en per arbeder, weng uteenlepen. Het sterker terugdunnen met de rjendunner (3,5 b.b.d.) n combnate met precsezaa leverde her een werkbesparng op van 4% 27

28 v fb. 3 Voor het opeenzetten en ^» weden s het gebruk van een goed model lange hak gewenst. ten opzchte van mnder sterk terugdunnen n combnate met zaaen met de nokkenradzaamachne. Op jun werd het gehele proefveld voor de tweede keer machnaal geschoffeld. Op 2 jun, toen het gewas bjna het gehele veld bedekte, werd voor de derde en laatste keer geschoffeld. Op 7 jun werd verder nog een besputng utgevoerd tegen lusaantastng. De ontwkkelng van de planten verlep normaal. Ongeveer end jun bleek over het gehele proefveld een opvallend verschl n plantontwkkelng (grote en klene planten door elkaar). Na de regenperode n de week van 9 t/m 6 jul (totaal 34 mm regen n deze week), werden deze verschllen mnder zchtbaar. Het gewas groede vlot door en gaf steeds de ndruk goed gezond te zjn. Na het opeenzetten begon ook het onkrud flnk te groeen. In blok (nokkenrad) kwam meer onkrud voor dan n de andere blokken. Het gehele proefveld werd nog twee keer n handwerk gewed, nameljk op 23 me en op 4 jun. Per werkgang werden steeds twee rjen gewed met dezelfde hak als de, gebrukt bj het opeenzetten. Tjdens de eerste keer weden was de plantlengte gemddeld 2 cm, tjdens de tweede keer weden 253 cm. Het onkrud bestond voornameljk ut herderstasje en enkele andere zaadonkruden. Ook bj het weden lepen de tjden per arbeder en per herhalng weng uteen. Het verschl n onkrudbezettng had wel enge nvloed op de werktjd. In tabel 5 s een overzcht gegeven van alle handwerk. De her weergegeven cjfers zjn de gemddeld effectef bestede tjden over ver herhalngen, omgerekend tot manuren per ha (per herhalng een tjdstude over,8 are). Ut de tjden besteed aan het voor de eerste keer weden bljkt, dat deze voor net opeenzetten slechts weng hoger lggen dan voor wel opeenzetten. Dt 28

29 betekent dus, dat het weghakken van wat meer onkrud met een deel van de overtollge beteplanten (corrgerend naweden), net veel extra tjd heeft gevraagd. In de laatste kolom van tabel 5 s het totaal aantal manuren vermeld. Voor een juste vergeljkng s her bj de verst teruggedunde gedeelten, voor de twee extra dunbewerkngen met de rjendunner, dre manuren per ha bjgerekend. TBEL 5 Overzcht effectef bestede werktjden voor het handwerk (gem. van 4 herhalngen). Object Opeenzetten onkrud mu/ha Ie keer weden onkrud mu/ha 2e keer weden onkrud mu/ha Manuren/ha totaal totaal relatef rbeder Nok. 8 b.b.d. opeengezet Pree. 4 b.b.d. opeengezet Nok. 4 b.b.d. net opeengezet Pree. b.b.d. net opeengezet rbeder B Nok. 8 b.b.d. opeengezet Pree. 4 b.b.d. opeengezet Nok. 4 b.b.d. net opeengezet Pree. b.b.d. net opeengezet weng weng weng weng 32 27, ,7 weng-matg weng matg weng-matg weng-matg weng matg weng-matg 26,8 24,3 33,5 26,9 27,6 24,7 3,5 24,2 weng-matg weng-matg matg-veel weng-matg weng-matg weng-matg matg weng-matg 9 7,3 28, 2,6 9 7, 28,4 22,4 78,7 72,5) 6,6 5,4) 79,6 72,5) 59,9 49,6) ) Inclusef 3 manuren per ha voor 2 keer meer bewerken met rjendunner. Dan bljkt het volgende: precsezaa n combnate met 3,5% b.b.d. verder terugdunnen heeft ten opzchte van nokkenradzaa en mnder scherp terugdunnen n de objecten opeenzetten bj arbeder een werkbesparng opgeleverd van 8% en bj arbeder B 9%. Tussen de herhalngen per arbeder waren ook her de verschllen gerng. In de objecten net opeenzetten zjn deze verschllen wat groter geweest, nameljk voor arbeder 4% en voor arbeder B 8%. In de opeengezette velden was de totale hoeveelhed handwerk (eff.) voor alle velden met weng onkrud crca 7 manuren per ha. Een zelfde vergeljkng voor bede zaalsystemen bj weng en weng tot matg onkrud s n manuren per ha gemddeld als volgt geweest: Bewerkng opeenzetten twee keer weden Opeenzetten nokkenrad precse 32,4 27,8 38,2 4,7 Net opeenzetten nokkenrad precse 47,5 47,5 totaal 7,6 69,5 47,5 47,5 Wanneer wj deze effectef bestede werktjden verhogen met % voor persoonljke verzorgng, scherp houden van hak en korte rusttjden, dan bljkt dat bj net opeenzetten een werkbesparng s verkregen van ± 25 manuren per ha. De kwaltet van het werk bj opeenzetten en weden bleek per arbeder 29

30 weng uteen te lopen. Dt s n tabel 6 per object en per blok weergegeven, waarn zjn vermeld: het aantal plantcombnates, percentage eenlngen en aantal msplaatsenper ha na delaatste keerweden. TBEL 6 Overzcht kwaltet van het geleverde werk na laatste keer weden. Blok Zaamachne antal plantcombnates/ha x % eenlngen antal msplaatsen per ha x ) voor rooen opeengezet C B D nok. nok. pree. pree ,3 94,6 96, net opeengezet C B D nok. nok. pree. pree ,9 82,9 88,7 86, ) Een onderlnge afstand van 2333 dum = msplaats. Een onderlnge afstand van 3343 dum = 2 msplaatsen. Een onderlnge afstand van 4353 dum = 3 msplaatsen. Herut bljkt dat het aantal planten na het weden n de objecten opeenzetten rond de 7. per ha lag. De opdracht bj het opeenzetten was: te zorgen voor een endstand met planten per ha, hetgeen net volledg s gelukt. Het aantal dubbele planten (twee of meer planten bj elkaar) na opeenzetten s bj de objecten opeenzetten gemddeld mnder dan 5 % hetgeen al met al een goedekwaltetwerk betekent. Zoals te verwachten lag het percentage dubbelstaande planten bj net opeenzetten hoger (nokkenrad gemddeld 9,6%, precse gemddeld 3,4%). Verder bljkt, dat het aantal msplaatsen voor precse, zowel n het opeengezette als n het net opeengezette gewas, belangrjk hoger was. Het met de precsezaamachne gezaade gewas, dat met de rjendunner 3,5 en 5 bbd verder teruggedund s, bleek tegen de gestelde verwachtng n een onregelmatger endstand te hebben opgeleverd. Voor eenzelfde regelmaat n endstand zou dus het verschl n utdunpercentage tussennokkenrad enprecseklenerhebben moeten zjn. Verloop n regelmaat en standdchthed Het verloop n regelmaat en standdchthed na de verschllende bewerkngen s n de fguren 9 t/m 3 met behulp van frequenteverdelngen weergegeven. Behalve de standdchthed en het percentage eenlngen s ook de verdelng van de planten n de rj van nvloed op de voor het opeenzetten benodgde werktjd enderegelmaatnde endstand. Ut de begnstand na opkomst bleek al, dat het aantal betenbevattende dumen n het met de precsezaamachne gezaade gewas crca 5% lager was. 3

31 Per kg zaad gerekend gaf de precsemachne 9 b.b.d. meer dan de nokkenradmachne. Deze legde meer zaden dcht bj elkaar af, waardoor het percentage apart staande planten lager werd. nokkenrad 28,4 bbd % 3 - -t 3 precse 2.2b.bd f - ] 2, 5 _..., 5 - [- I I I I I t, l M FI m I S ^23" 2 3 Fg. 9 Frequenteverdelng der afstanden n dumen na opkomst. r-, m S *23" Ut de frequenteverdelng n fguur 9 s te zen dat na opkomst het percentage afstanden van één dum bj nokkenradzaa 3% bedroeg en bj de precsemachne 2,5%. De oorzaak van deze mnder goede verdelng s waarschjnljk de valhoogte en de wervelng van het zaad n de zaapjp geweest en mogeljk verder nog de engszns schoksgewjze voortbewegng van de pjp. Ten aanzen van de grootste afstanden bljkt, dat n het met de precsemachne gezaade gewas het aantal grote afstanden groter was. Voor eenzelfde verdelng n de grote afstanden had met de nokkenradmachne mnder zaazaad kunnen worden gebrukt. Ut het her berekte resultaat bljkt dat voor het krjgen van een zelfde aantal bbd crca 2% meer zaazaad, dus 6 kg/ha, voor de noknokkenrad 22,bbd % precse 9.3 bb.d S >23" S B m m 2 4 S *23" Fg. Frequenteverdelng der afstanden n dumen na een bewerkng met pennen. 3

32 kenrad voldoende was geweest. nders gezegd: voor een zelfde verdelng n de grotere afstanden zou met de precsezaamachne meer zaazaad moeten zjn utgezaad. We kunnen voor dt geval constateren dat de verdelng, wat betreft de grotere afstanden, bj de precsezaamachne net beter s dan bj de nokkenradzaamachne. In fguur s te zen dat door de bewerkng met veertanden het percentage klene afstanden (van één dum) vrj sterk s teruggelopen, hetgeen een voordeel s bj het opeenzetten. Het percentage grote afstanden s door de veertandbewerkng toegenomen, vooral bj het met de precsemachne gezaade gewas. Een gewas van een nokkenradmachne komt bljkbaar eerder n aanmerkng voor een ntenseve bewerkng met veertanden. Deze heeft vooral veel waarde als een vorm van mechansche onkrudbestrjdng. Bj gunstg weer worden dan veel gekemde onkrudzaden vernetgd. rbeder nokkenrad IB b.bd f berekt 6.8 b.bd) voor opeenzetten % precse 4 b.bd (berekt 3,3 b.b.d ) *23" na opeenzetten 7, pl/ha % 4 3 ::::JLI. 3 mm *23" 69, pl/ha 2 to n n ^23" 2 o > I n ^23" Fg. Frequenteverdelng der afstanden vóór en na het opeenzetten; gemddelden over ver herhalngen van arbeder. Voor de objecten waar de bewerkng opeenzetten s utgevoerd, s n de fguren en 2, respecteveljk voor arbeder en arbeder B, een frequenteverdelng gegeven van de stand vóór en na het opeenzetten. Vóór opeenzetten betekent her: de stand na een eenmalge bewerkng met de rjendunner utgerust met mesjes. Wanneer wj de resultaten bezen de zjn berekt met de rjendunner, dan bljkt, dat de gewenste standen tameljk dcht zjn benaderd. Over het algemeen s de dunntenstet ets groter geweest dan n de bedoelng lag. Dt bljft bj gebruk van een rjendunner altjd een moeljkhed, omdat de machne net selectef werkt. 32

33 Men stelt de machne zo goed mogeljk af en later bljkt dan of dt goed of mnder goed s geweest. Ook her bleek weer, dat het verschl tussen bede arbeders net groot was. Na het opeenzetten s de curve nog vrj vlak, zodat dus zeker net van een deale verdelng kan worden gesproken. In de proef 96 (fg. 2 t/m 6, blz. 59 was de verdelng na het opeenzetten veel beter. rbeder B % nokkenrad M b.bd {berekt 6.8 b.bd) :l::_:_: II n n voor opeenzetten % >23"! *23" na opeenzetten % 77, p/ba % 75, pl/ha r-. n n n. Inn >23" T nn precse b.bd (berekt 6.8 b.bd) M nn, m n M ~ n n ^23" Fg. 2 Frequenteverdelng der afstanden vóór en na het opeenzetten; gemddelden over ver herhalngen van arbeder B. In de objecten net opeenzetten (fg. 3) bleek, dat na de dre bewerkngen met mesjes het verloop van de curve nog zeer vlak was, terwjl na het weden (de metngen voor het rooen) de afstanden tussen 5 dum weer een dudeljke top te zen gaven de slechts weng afwjkt van de van de objecten opeenzetten. Het zjn her vooral de percentages van de klene afstanden de door het zgn. corrgerend weden zjn teruggelopen. Bj een vergeljkng van de cjfers na weden" met voor weden" bljkt, dat bj het rooen een deel van de dcht bj elkaar staande planten (dubbele) zjn weggevallen. De plantaantallen bj rooen zouden anders hoger moeten zjn. Her s waarschjnljk sprake geweest van het elkaar verdrngen van tegen elkaar staande planten, waardoor ut verschllende bosjes van twee of dre planten slechts één oogstbare plant s gegroed. In tabel 7 volgt, per object, nog een samenvattng van de endstand vóór het rooen; het betreft her een overzcht van het aantal msplaatsen en het aantal gaten. 33

34 Object: Net opeenzetten nokkenrad 4 bbd y a (berekt 4,5 b.b.d ) 4 na bewerkng met hjendunner % 4 precse (berekt bbd 9,5 bbd) B-22 &23" % 83, p/'ha 4 2 O voor rooen % 4 nnnn rïtt ; W-22 -&23" 7, pl/ha 3 2 O - c n n n - n n »23" >23" Fg. 3 Frequenteverdelng der afstanden van de velden waar de bewerkng opeenzetten achterwege bleef; gemddelden over ver herhalngen. TBEL 7 Samenvattend overzcht van het aantal msplaatsen en het aantal gaten per ha vóór het rooen. Blok Machne Msplaatsen per hal) opeengezet net opeengezet Gaten < 23 d Ltm per ha opeengezet net opeengezet B C D nokkenrad nokkenrad precse precse ) Een afstand tussen 5784 cm s één msplaats, een afstand tussen 852 cm s twee msplaatsen, enz. Zoals begrjpeljk lgt het aantal msplaatsen steeds hoger dan het aantal gaten, omdat één gat, afhankeljk van de grootte, slechts als één gat, doch als meerdere msplaatsen kan tellen. Thans volgt een overzcht van het gemddeld aantal planten per ha voor het rooen (tellngen na koppen met kopschoffel). Blok + C B + D Machne nokkenrad precse Opeengezet Net opeengezet Het object nokkenrad net opeenzetten sprong erut door een belangrjk hoger aantal planten, d.w.z. wat klenere beten (gemddeld 83. per ha). 34

35 fb. 4 Regelmatg gewas met crca 75. planten per ha. fb. 5 Onregelmatg gewas met crca 65. planten per ha. 35

36 De opbrengst Tenende de nvloed na te gaan van het net opeenzetten, alsmede van de verdelng van de planten, werden per veld alle telstroken n handwerk geoogst. Per veld betrof dt 6 X 5 meter rj, verdeeld over het gehele veld, zjnde een oppervlakte van 9 X,5 m =,45 are. Dt n handwerk rooen werd utgevoerd op 27 en 28 september. ls werkmethode werd gekozen de met kopschoffel en rootang. Het koppen werd extra nauwkeurg utgevoerd, elke bet werd net onder de onderste groene bladrand recht afgesneden (geen koptarra en geen kopverles). Bj het rooen met de tang werd er op gelet dat alle beten met punt werden geoogst (geen rooverles). an de hand van deze geroode stroken werd van elk veld de netto kg-opbrengst bepaald. Voor bepalng van het sukergehalte werd per veld een monster getrokken van 5 beten. Doordat de proef n vervoud was aangelegd en per object twee velden voorkwamen (arbeder en arbeder B), konden de opbrengstbepalngen n achtvoud gescheden. In de tabellen 8 en 9 zjn de resultaten van deze opbrengstbepalngen weergegeven. Op de eerste dag (27 september) was de grond tjdens het rooen wat vochtg; het percentage grondtarra aan de beten schommelde toen rond 5%. Op de tweede dag, toen de grond tjdens het rooen weer droog was, schommelde het tarrapercentage rond 7%. TBEL 8 Opbrengstcjfers van de objecten nokkenrad. Blok kg per are netto Opeengezet sukergehalte n proc. kg suker per are kg per are netto Net opeengezet sukergehalte n proc. kg suker per are Gem. C C C c Gem. C Gem. + C ,4 7,8 7,8 7,6 7,5 7,8 7,4 7,5 8,4 7,5 7,5,7,6,3 92,6 6,6,8 9,6 4,3 8,6 8,6 7, ,5 7,2 7,8 7,9 7,6 7,2 7,7 7,2 7,8 7,5 7,6 6,4 96,5 92,6 9 96,6 6,3 9,2 4,9,5 7,7 2,2 Ut de cjfers n deze tabellen bljkt, dat bj de objecten opeenzetten de netto-opbrengst gem. 6,9 ton per ha was en bj de objecten net-opeenzetten 58 ton. Het verschl bedraagt dus 2,9 ton; n suker s dt (7,5%) ongeveer 5 kg per ha. De opbrengsten lagen op een hoog nveau. Ut de wskundge verwerkng van de opbrengstcjfers bleek het verschl tussen de methoden opeenzetten en net opeenzetten just sgnfcant te zjn. Het 36

37 verschl tussen de blokken (,B,C,D) bleek op de grens van sgnfcante te lggen. Tussen machnes (nokkenrad en precse) en arbeders kon geen sgnfcant verschlworden aangetoond. TBEL 9 Opbrengstcjfers van de objecten precse. Blok kg per are netto Opeengezet gewas sukergehalte suker kg n proc. per are Net opeengezet kg sukergehalte per are netto n proc. gewas kg suker per are B B B B Gem. B D D D D Gem. D Gem. B + D ,4 7,4 7,6 7,9 7,6 6,9 7,4 7,3 7,8 7,6 7,6 9 4,9 5,6 2,6,3 8,8 7,4 4,2 6,8,7 6, ,7 7,8 7,5 7,5 7,6 7,7 7,4 7,3 7,9 7,6 7,6 3,5 6,8,5 98,7 2,4 98,2 5, 99,8 97,2 Zoals reeds eerder gesteld zouhet nteressant zjn teweten wat denvloed s van een meer of mnder onregelmatge stand. Daarom zjn n de fguren 4 t/m 6 de opbrengsten aan suker utgezet tegen het aantal gaten van 23 dum (58 cm) en groter (fg. 4), 34 dum (85 cm) en groter (fg. 5) en 45 dum (2 cm) en groter (fg. 6). Her bljkt evenwel nergens een dudeljk verband, zelfs net bj gaten van 45 dum (2 cm) en groter. Over het geheel vertonen de cjfers een vrj grote spredng. Om dt nader te onderzoeken zal een geheel andere meer op deze nvloed gerchte proefopzet nodg zjn, waarbj o.a. met zekere teelttechnsche problemen rekenng wordt gehouden. Dt valt evenwel geheel buten het terren van het arbedsonderzoek. Van belang s evenwel dat ut deze cjfers naar voren komt, dat het net opeenzetten en alleen corrgerend weden een oogstdepresse gaf van crca 3 ton netto-beten" per ha. Her staat een werkbesparng tegenover van 23 manuren ten opzchte van wel opeenzetten. Verder moet herbj nog worden bekeken, welke nvloed het net opeenzetten heeft op de kwaltet van het werk en eventuele verlezenbj machnaal rooen vande beten ). Voor de bede zaasystemen (nokkenrad en precse) bleek dat het net opeenzetten n deze proef een verles gaf van 3,5 ton per ha, zjnde 3 ton/ha lagere ') Voor een meer utvoerge verslaggevng herover zj verwezen naar Gestenclde Mededelng Neuwe werkmethoden bj de verzorgng van het gewas beten" door N. Hoogendoorn, no. 2, jaargang

38 kg suker per are 2 r < c < P» opeengezet o net opeengezet < < I V ( I 9 O S S 7 S IS aantal gaten per ha x ^45dum voor rooen kg suker per are opeengezet o net opeengezet ) < < > < ) o < > o o c 9 < aantal gaten per ha x ^45 dum voor rooen Fg. 4 Sukeropbrengst per are n verband met het aantal gaten 23 dum voor rooen. 38

39 kg suker per are I^U opeengezet o net opeengezet 4 o o < > UJ kg suker per are aantal gaten per ha x > 34 dum voor rooen Precse opeengezet o net opeengezet "U aantal gaten per ha x ^34 dum voor rooen 3 Fg. 5 Sukeropbrengst per are n verband met het aantal gaten > 34 dum voor rooen. 39

40 kg suker per are uu opeengezet o net opeengezet > < ) < > (? «t Ï? < 9 kg suker per are 2 L : S IS aantal gaten per ha xloo ^45 dum voor rooen Precse opeengezet o net opeengezet n aantal gaten per ha xloo ^45 dum voor rooen Fg. 6 Sukeropbrengst per are n verband met het aantal gaten 45 dum voor rooen. 4

41 opbrengst en,5 ton extra verles bj machnaal rooen. Her tegenover stond een werkbesparng van crca 25 manuren. Het net meer opeenzetten van de beten bleek derhalve nog een vrj dure werkmethode te zjn. Verder bleek dudeljk dat de methode opeenzetten n combnate met het gebruk van monogerm zaad en de rjendunner doelmatg s en dat het zaaen van monogerm zaad, zowel met de precse- als met de nokkenradzaamachne kan worden utgevoerd. Bj de nokkenradmachne moet evenwel meer zaazaad (crca 2% meer) worden gebrukt. Ten opzchte van de nokkenradzaamachne gaf de precsezaamachne n deze proef, ut een oogpunt van werkbesparng, vrjwel geen voordeel. 4

42 3. ZI- EN DUNPROEF OOSTWRDHOEVE 962 In 962 werd opneuw een proef aangelegd waarn de vergeljkng zaaen met nokkenrad- en precsezaamachne n combnate met machnaal dunnen en het wel en net opeenzetten was opgenomen. Op het perceel waarop de proef was aangelegd was de grond mnder unform dan bj de hervoor behandelde proeven n de Wlhelmnapolder. Het betrof her een varate van kle tot zware zavelgrond. Omdat n de proef van 96 was gebleken, dat bj crca 4% bbd sterker utdunnen n het gewas, gezaad met de precsezaamachne een toch nog onregelmatge endstand werd verkregen ten opzchte van het gewas gezaad met de nokkenradzaamachne, werd n deze proef een object bjgevoegd met als doel het verschl n dunnveau's van 2% bbd te kunnen nagaan. Daarnaast werd nog een object aan de proef toegevoegd, nameljk opeenzetten zonder vooraf machnaal dunnen van de rjen. angezen ut de vorge proeven met twee arbeders voor het opeenzetten en weden, tussen bede arbeders geen grote verschllen naar voren waren gekomen, werd nu ter vereenvoudgng slechts één arbeder n de proefopzet opgenomen. Het gedeelte zaaen met precsezaamachne sloot aan bj een onderzoek van werktugen. Voor een verslag hervan verwjzen wj naar publkate 69 Mechansate van de verzorgng van sukerbeten en de gevolgen daarvan voor machnaal rooen" door E. Strooker, aprl 963. Proefopzet, zaaen en opkomst Schematsch was de proefopzet als volgt: opeenzetten zonder vooraf mechansch utdunnen van de rjen machnaal dunnen tot een stand van 6 bbd (precse y opeenzetten 4 bbd) ^ net opeenzetten machnaal dunnen tot een stand van 4 bbd (precse <, opeenzetten 2 bbd) net opeenzetten machnaal dunnen tot een stand van 2 bbd (precse s opeenzetten bbd) net opeenzetten Het geheel werd n ver blokken, met per blok één herhalng, aangelegd zoals n fguur 7 s weergegeven. De onderstreepte cjfers n de tekenng geven de nagestreefde standdchthed n bbd vóór het handwerk weer. In tegenstellng met de proef n 96, was bj deze proef de opzet om bj net opeenzetten het zogenaamde corrgerend naweden anders ut te voeren, nameljk normaal weden met de lange hak waarbj vrjwel geen beteplanten, maar alleen onkrud zou worden verwjderd. De proef werd gezaad op 26 aprl. De grond was tevoren zo zaaklaar gemaakt, dat een vlakke lggng werd verkregen met een enkele centmeters dkke losse toplaag. Gezaad werd met een 2,5 meter brede nokkenradzaamachne merk 42

43 blok pree. s I I I nok! If pree. nok geen I I rj\ndunner pree. k nok k pree. I I I I 7 nok VSS$&&S&s*^ geen rje tdunper I kt I I I I I b u I I I te )*S$S& 'P <>? k 'f I I geer\ rjer dunner \\\\^\\W\\\'s\\<\\\^^^ If 6 to h geer], je tdunhe I I I k l I I veld no O NO O NO NO NO O NO O NO NO NO ^s^s^s^ draastrook (buten proef) = opeenzetten N= net opeenzetten Fg. 7 Schema van de zaa- en dunproef Oostwaardhoeve

44 Bozet" met vjf pjpen en met een precsezaamachne met vjf elementen, merk Stanhay". Voor de precsezaamachne werd een onderlnge afstand van de betenzaadkluwens van 3,8 cm (,5 dum) n de rj nagestreefd. De nokkenradzaamachne werd zo afgesteld, dat ten opzchte van precsezaa 2% meer zaad werd utgezaad. Gezaad werd precsezaad van het ras Klen-Wanzleben Polybeta, met een kemkracht van 85% en een eenkemghed van 7%. De afmetngen van het zaad waren als volgt:,9% groter dan 4,25 mm 7,3% ,25 mm 39 % 3,7--4 mm 25,8% 3,8% 3,% 3,5--3,7 mm 3,2-3,5 mm ,2 mm Het -korrelgewcht bedroeg 3 gram, per kg zaad werden ± 77 kluwens geteld. Na het zaaen bleek dat n werkeljkhed gezaad was: 6,7 kg/ha met de precsezaamachne (= theoretsch bj % celvullng zonder dubbele een afstand van 3,7 cm) en 7,8 kg/ha met de nokkenradzaamachne (= gemddelde onderlnge afstand van 3,4 cm of 2% meer zaad dan voor 4 cm). Herut bljkt, dat met de nokkenradmachne preces de gestelde hoeveelhed was utgezaad en met de precsezaamachne 3% te veel, hetgeen als een goede benaderng van de nagestreefde hoeveelheden s te beschouwen. Tussen zaaen en opkomst werden geen bewerkngen utgevoerd. Ongeveer een week na de opkomst werd het gehele veld machnaal geschoffeld. Ut de tellngen van de begnstand s het percentage veldopkomst berekend. Gemddeld was dt n het met de nokkenradmachne gezaade deel 66,2% (varate 64% op de zwaardere grond en 7% op de lchtere grond) en voor het met de precsezaamachne gezaade deel 64,4% (varate 55,9% op de zwaardere grond en 7,% op de lchtere grond). In vergeljkng met andere proeven kan dt als een zeer goede veldopkomst worden beschouwd. Het gebruk van de rjendunner Op 26 aprl werden de daarvoor bestemde objecten voor de eerste keer met de Vcon-Steketee slngerdunner bewerkt. De objecten de moesten worden teruggedund tot een stand van 2 en bbd en object nokkenrad 4 bbd net opeenzetten" werden n twee keer tot de gewenste stand teruggebracht, de tweede bewerkng werd utgevoerd op 2 me. Er werd geen bewerkng met pennen utgevoerd. Hoewel er tussen de herhalngen van de objecten, als gevolg van verschl 44

45 n grondsoort, soms vrj grote overgens sgnfcante verschllen n begnstand bestonden, werd daarmee bj de afstellng van de rjendunner bewust geen rekenng gehouden. In de praktjk zal ook weng of geen rekenng kunnen worden gehouden met een plaatseljk wat dunnere stand van het gewas. Bj de eerste bewerkng met de rjendunner op 26 aprl werd afhankeljk van de gewenste endstand een dunntenstet van 4555% nagestreefd met mesjes van 6 cm. De werkeljk berekte dunntenstet bleef evenwel rond % beneden datgene wat werd verwacht. Bj de tweede bewerkng op 2 me werd met een klener mesje (3 cm) met het dubbele aantal slagen gewerkt. Tabel geeft een overzcht van de begnstand utgedrukt n bbd en percentage eenlngen, na opkomst en na de bewerkng(en) met de rjendunner. De stand na opkomst bleek op de terrenen bestemd voor de verschllende objecten weng uteen te lopen. Wederom bleek dudeljk, dat 2% meer zaad utzaaen met de nokkenradmachne ledt tot eenzelfde begnstand n bbd's. Het percentage apart staande planten s bj de begnstand n het met de precsezaamachne gezaade gedeelte belangrjk hoger (nokkenrad gemddeld 58%, precse gemddeld 73%). TBEL Overzcht van de stand van het gewas na de opkomst en na de bewerkng met de dunmachne (gemddelden van 4 herhalngen). Object Stand na opkomst bbd % eenl. Stand na machnaal dunnen bbd % eenl. nokkenrad: geen rjendunner 6 bbd Ol) 4 bbd Ol) 2 bbd Ol) 6 bbd N2) 4 bbd N2) 2 bbd NOü) 3,7 3, 28,2 33,5 3,8 32,8 3,8 62,3 54,8 56,4 56,7 56,9 58,5 59, 2,6 6,9 3,9 8,3 3,,5 65,8 56, 73,4 65,6 68,7 75,7 precse: geen rjendunner 4 bbd O 2 bbd O bbd O 4 bbd NO 2 bbd NO bbd NO 33, 32,9 3,6 32,7 33,5 3,4 33,8 75, 72 7,9 74,3 72,8 72,3 72,2 6,5 3, 8,7 7,8 9,5 74,5 77,9 82,8 78,7 83,6 85,3 ) Met rjendunner gestreefd naar de betreffende stand n bbd, daarna opeenzetten. 2) Met rjendunner gestreefd naar de betreffende stand n bbd, daarna net opeenzetten. Ut de standen na machnaal dunnen bljkt, dat naarmate het gewas verder werd teruggedund, het percentage eenlngen hoger kwam te lggen. Voor de vergeljkbare objecten (bjvoorbeeld nokkenrad 6 bbd O en precse 4 bbd O enz.) bljkt dat na machnaal dunnen het percentage eenlngen, n de objecten nokkenrad gemddeld 68% was, tegen gemddeld 8% n de objecten precse. Een verschl van 5% eenlngen bj de stand na de opkomst s na machnaal utdunnen teruggelopen tot 2%. Dt zou mogeljk enge nvloed kunnen hebben op de werkbesparng. 45

46 Opeenzetten en weden Op 4 en 5 me werden de objecten waarn geen rjendunner was gebrukt opeengezet. De objecten 6 en 4 bbd nokkenrad en 4 bbd precse werden een week later (2 en 3 me) opeengezet en de objecten 2 bbd nokkenrad, 2 bbd en bbd precse op 8 me. Het opeenzetten werd utgevoerd n één bewerkng met de lange hak door een geschoolde arbeder. Deze werkte op 4 en 5 me met "* *Jkj&-' fb. 6 Opeenzetten n één bewerkng met de lange hak. een hak van 7 cm breedte, op 3 me met een hak van 5 cm en op 8 me met een hak van 3 cm breedte. Naarmate het gewas met de rjendunner verder was teruggedund en de planten groter waren werd dus een smallere hak gebrukt. De plantlengte tjdens het opeenzetten was als volgt: 5 me: 3 6 cm 2/3 me: 82 cm 8 me: 93 cm De resultaten van de tjdmetngen, zowel van het opeenzetten als het weden en de bepalngen van de stand vóór en na het handwerk zjn weergegeven n tabel. 46

47 TBEL Overzcht van de effectef bestede werktjden n manuren per ha voor het opeenzetten en twee keer weden en van de stand van het gewas vóór en na het handwerk, gemddelden van ver herhalngen van,5 are. Object Stand vóór ] bbd let handwerk % éénl. Mu/ha effectef Ie keer weden opeenzetten 2e keer weden totaal Endstand planten/ha % dubbele N okkenradzaamachne geen rjendunner) 6 bbd 2) 4 bbd CK) 2 bbd 2) 6 bbd N3) 4 bbd N3) 2 bbd N3) 3,7 2,6 6,9 3,9 8,3 3,,5 62,3 56,8 65, 73,4 65,6 68,7 75,7 3, 26,7 26,7 29,8 6,9 5,7 5,9,5 4, 5,7 5 2,7 5,3 4,3,7 6,2 42,4 42,6 4,3 29,4 3, 26, ,,4 5,6 7,3 34,4 3,3 24,3 Precsezaamachne: geen rjendunner) 4 bbd OS) 2 bbd 2) bbd 2) 4 bbd NOS) 2 bbd NOS) bbd N3) 33, 6,5 3, 8,7 7,8 9,5 75, 74,5 77,9 82,8 78,7 83,6 85,3 29,3 25,8 26,9 26,3 8,8 3,8,2, 5,5 5,4 5,4 2,8 7,8 2,3 6,9 39,6 38, 37,4 34,4 27,7 26, , 2,6 5,3 5,7 2,3 6,4 4,7 ) Geen rjendunner gebrukt. 2) O = opeenzetten. 3) NO = net opeenzetten. Zowel bj het opeenzetten als bj het weden werden per object tjdstudes gemaakt n ver herhalngen. Per herhalng was de oppervlakte,5 are. lle objecten zjn twee keer gewed waarbj per werkgang steeds twee rjen werden bewerkt. Voor het weden werd een hak gebrukt met een blad van5 cm breedte. Bj het weden van het net opeengezette gewas gngen toch nog wat planten verloren, doch mnder naarmate de rjen ntensever waren bewerkt met de rjendunner. Onderstaand geven wj een overzcht van de data waarop het weden werd utgevoerd met vermeldng van de lengte van de plantjes. Objecten Datum Lengte van de Ie keer weden planten n cm Datum 2e keer weden Lengte van de planten n cm opeenzetten: geen rjendunner na rjendunnen net opeenzetten: na rjendunnen (nok. 6, nok. 4, pree. 4 bbd) na rjendunnen (nok. 2, pree. 2, pree. bbd) 4/6 25/6 3/6 9/ /6 25/6 26/

48 Om de kwaltet van het geleverde werk te kunnen beoordelen zjn n tabel naast de tjden tevens de standen vóór en na het handwerk vermeld. Herut bljkt, dat de kwaltet van het geleverde werk maar matg s geweest. Na het handwerk moest n de objecten opeenzetten een endstand met planten per ha worden verkregen. lleen n het object precse geen rjendunner s dt berekt. In de objecten nokkenrad 6 en 4 bbd s het aantal planten n de endstanden veel te laag, terwjl daarentegen n het object nokkenrad 2 bbd (het verst teruggedund) het aantal planten wel bjna voldoende s. Reeds bj het opeenzetten werd een matge kwaltet van het werk waargenomen. ls voorbeeld noemen wj het fet, dat n het object precse geen rjendunner na het opeenzetten" een endstand werd verkregen met 79. planten per ha. Deze stand werd later tjdens het weden tot teruggebracht. Verder lag na twee keer weden het aantal nog dubbelstaande planten, vooral n de objecten nokkenrad, nog vrj hoog (5,6 tot,4%). Bj het weden was de kwaltet van het geleverde werk goed. De onkrudbezettng was vrj regelmatg over het gehele veld verdeeld; de meest voorkomende onkrudsoorten waren: muur, varkensgras, stekels en tuntjesgras. In de vergeljkbare objecten (voorbeeld: 6 bbd nokkenrad en 4 bbd precse) zjn de verschllen n de totaal bestede tjden bj opeenzetten groter dan bj het net opeenzetten. Gelet op de verschllen n standdchthed vóór het handwerk en de endstand, bljkt ook n deze proef weer dat het verschl n arbedsbehoefte tussen met de nokkenrad- en met de precsezaamachne gezaad zaad net groot s (gemddeld 4% ten gunste van precse). Over alle objecten gerekend heeft het vooraf bewerken van het gewas met de rjendunner, bj het opeenzetten en weden, een besparng opgeleverd van 445 %, een gevolg van het fet, dat met één keer mnder weden of met één bewerkng mnder kon worden volstaan. Opvallend s dat vrjwel geen verschl n effectef bestede werktjden te zen s n de objecten opeenzetten tussen de dverse standdchtheden vóór het opeenzetten. In het dkker staande gewas werd waarschjnljk wat ruwer gewerkt (ze plantaantallen n endstand en percentage dubbele). Het net opeenzetten heeft ten opzchte van wel opeenzetten na rjendunnen, n de objecten nokkenrad een besparng opgeleverd van gemddeld 6,7 mu/ha of 4%. Voor de objecten precse s dt respecteveljk 9,2 mu/ha of 24%. De kans op opbrengstdervng en extra betverles bj machnaal rooen neemt bj net opeenzetten echter dermate toe, dat deze arbedsbesparng net verantwoord moet worden genoemd (hoog aantal en veel dcht bj elkaar staande planten, ze cjfers van de endstand). Verloop n regelmaat en standdchthed In fguur 8 s het verloop van de standdchthed na de verschllende bewerkngen weergegeven. De punten n de grafek zjn gemddelden van ver herhalngen. 48

49 Opeenzetten Net opeenzetten %bt>d \ object: nok. 6 bbd pree. l bbd N X. ^ "5 Cv -* ^ *V. %. '/.bbd \ \ object: nok. IS bbd pree. 4 bbd Ê O tellng O %bbd object: \ \ < \ \ \ \ N nok. 4 bbd pree. 2 bbd V^; < >» ^V^* %bbd object: nok. 4 bbd pree. 2 bbd \\ \ \ \ V X V N. > S 5 5 O tellng O %bbd 35 3 object: nok 2 bbd pree. W bbd %bbd 35 3 \\ object: nok. 2 bbd pree. bbd \\ s> 5 S \ s \ > ^\ 5 5 \ tellng a O Fg. 8 Verloop van de standdchthed n percentage betenbevattende dumen na de verschllende bewerkngen. 49

50 Wj zen n deze fguur, dat de nagestreefde standdchthed bj machnaal dunnen n vele gevallen net geheel s berekt, hetgeen n hoofdzaak moet worden toegeschreven aan een verschl n stand bnnen de objecten, veroorzaakt door verschl n grondsoort. Wel bljkt, dat het met de precsezaamachne gezaade gewas vrjwel steeds n alle objecten verder was teruggedund, hetgeen ook de bedoelng was. Utgezonderd n object net opeenzetten 6 bbd nokkenrad en 4 bbd precse zjn de verschllen evenwel steeds groter geweest dan was nagestreefd (2 bbd). Om een ndruk te geven van de regelmaat en de stand van het gewas, s n tabel 2 het verloop van het aantal gaten en het aantal msplaatsen weergegeven. TBEL 2 Het verloop van het aantal gaten (gemddelde over 4 herhalngen). > 23" ' (± 6 cm) en het aantal msplaatsen Object Tellng): per a antal gaten/ha are groter dan 23 dum b c d a antal msplaatsen per are4) b c d Nokkenrad: geen rjendunner 6 bbd 2) (2,6 bbd) 4bbd2) (6,9 bbd) 2bbd2) (3,9 bbd) 6 bbd N3) (8,3 bbd) 4 bbd N3) (3, bbd) 2 bbd N3) (,5 bbd) Precse: geen rjendunner 4 bbd O (6,5 bbd) 2 bbd O (3, bbd) bbd O ( 8,7 bbd) 4 bbd NO (7,8 bbd) 2 bbd NO ( bbd) bbd NO ( 9,5 bbd) ) a = begnstand na opkomst, b = na keer machnaal dunnen, c = na 2 keer machnaal dunnen, d = endstand na handwerk. 2) = opeenzetten. 3) = net opeenzetten, (...) = werkeljk berekte stand na machnaal dunnen. 4) Een afstand van 2334 dum gerekend als één msplaats, een afstand van 3445 dum gerekend als twee msplaatsen, een afstand van 4556 dum gerekend als dre msplaatsen, enz. Ut de cjfers onder a n de tabel bljkt, dat bj de begnstand, n het met de precsezaamachne gezaade gewas, het aantal gaten en msplaatsen veel mnder was dan n het gewas gezaad met de nokkenradmachne. Bj de endstand (onder d) zen wj dat het sterker terugdunnen van het met de precsezaamachne gezaade gewas, n de verst teruggedunde objecten, meer gaten en msplaatsen tot gevolg heeft gehad, hetgeen weer geheel n overeenstemmng bljkt met de proef n 96. Een verschl n terugdunnen van 2 bbd tussen nokkenrad en precse, s alleen berekt n de verst teruggedunde objecten (nok 2 bbd NO en precse bbd NO) en dt leverde ongeveer een zelfde aantal gaten en msplaatsen op. Bj een zelfde vergeljkng tussen nokkenrad 4 bbd NO met precse 2 bbd NO, waar 5

51 eveneens een verschl van crca 2 bbd s berekt, valt op dat het met de precsezaamachne gezaade gewas bjna twee keer zoveel gaten en msplaatsen heeft opgeleverd. Deze utsprnger voor precse bleek evenwel mnder betrouwbaar vanwege de grote spredng n de herhalngen (varate n bbd 7,43,5; varate n msplaatsen 7.5. per ha). Resumerend bljkt dus ook weer ut deze proef, dat, naarmate het gewas met een rjendunner sterker wordt teruggedund, de onregelmatghed n endstand toeneemt, zowel n het met nokkenrad- als n het met de precsezaamachne gezaade gedeelte. De opbrengst Tenende opneuw na te gaan n hoeverre het n meer of mndere mate terugdunnen van een gewas met een rjendunner of anders gezegd een grotere onregelmatghed n endstand van nvloed s op de opbrengst, zjn opbrengstbepalngen verrcht. Daartoe werden alle telstroken n handwerk geoogst met een betenspade en een kopmes. Dt werk werd zeer nauwkeurg utgevoerd en wel zo, dat rooverles, kopverles en koptarra werden voorkomen. Tjdens het rooen was de grond droog. Het percentage grondtarra lag rond % (varate 53%). Per object en per herhalng werden bepaald: netto betgewcht, percentage suker en aantal beten per are. De resultaten van deze opbrengstbepalngen zjn vermeld n de tabellen 3, 4 en 5. De n deze tabellen vermelde plantaantallen komen net overeen met de zoals n tabel zjn weergegeven. De n tabel genoemde plantaantallen zjn afkomstg van de tellngen van alle planten (per object ver velden) terwjl de vermeld n de tabellen 3 t/m 5 zjn bepaald ut de geoogste telstroken. TBEL 3 Opbrengstbepalngen van de objecten waarn vóór het opeenzetten geen rjendunner s gebrukt. Object Herhalng antal beten/are Kg beten per are netto Gewcht per bet n kg Sukergehalte n % Kg suker per are Relatef (nok = ) nokkenrad B C D gem ,74,62,7,78,7 7,4 6, ,7 68,2 77,7 7,2 73,4 precse B C D gem ,69,6,59,69,64 8,3 7,3 8 7,7 7,8 8,9 76,5 63,2 69,2 72,4 98 Ten opzchte van de voorgaande proeven bljkt, dat de opbrengsten op een mnder hoog nveau lggen, nameljk rond 4 ton/ha netto. Er bleek geen sgnfcant verschl n opbrengst tussen het aantal planten per ha en de netto-opbrengst. In tegenstellng tot de proef n 96 kwam ut deze proef geen opbrengstdervng naar voren door het achterwege laten van het opeenzetten. 5

52 TBEL 4 Opbrengstbepalngen van de objecten waarn rjendunnen werd gevolgd door opeenzetten. Object Herhalng Berekte bbd na mach. dunnen antal beten per are Kg beten per are netto Gewcht per bet n kg Sukergehalte n % Kg suker per are Relatef (nok = ) Relatef (nok 6 = ) nok. 6 bbd B C D gem. 8,5 23,3 9,9 2, ,69,68,52,62 7, 7,7 7 7,3 66 7,8 66,5 67,8 precse 4 bbd B C D gem. 6,4 8,4 6, 5, 6, ,6,68,7,63,66 7, 7,5 7,2 7,2 7,3 6,7 73,9 73,3 66, nok. 4 bbd B C D gem. 8,9 2,8 3, 7, ,72,7,67,7 7,4 7,2 6,7 7, 7,5 77,7 62,5 7,5 4 precse 2 bbd B C D gem. 6,,3 5,3 9,5 3, ,54,64,6,69,6 7,6 7,2 7,3 7,6 7,4 7,6 65, ,9 7,6 4 nok. 2 bbd B C D gem. 3,5 3,8 4,3 3, ««,49,8,5,58 7,2 6,9 6,7 6,9 69, ,4 65,6 97 precse bbd B C D gem. 8 9,3 9,9 7,7 8, ,7,65,7,65,68 7,6 7, 7,3 7,4 7,4 69,9 68,2 75, ,4 4 2 Omdat n deze proef, n tegenstellng met de proef n 96, tjdens het naweden van het net opeengezette gewas, weng planten zjn weggehakt, werd een endstand verkregen met een veel hoger aantal planten (tot rum 5. pl/ha). In de objecten rjendunnen-opeenzetten zjn, zoals reeds eerder gesteld, de plantaantallen n de endstand te laag gebleven, hetgeen de vergeljkng: opeenzetten net opeenzetten engszns bemoeljkt. Een endstand met meer dan. planten per ha levert een mnder goede roobaarhed op. Dt heeft nameljk vrj hoge oogstverlezen tot gevolg ). ') Ze I.L.R.-publkate no. 69, aprl 963 Mechansate van de verzorgng van sukerbeten en de gevolgen daarvan voor machnaal rooen" door E. Strooker. 52

53 TBEL 5 Opbrengstbepalngen van de objecten bewerkt met de rjendunner en net opeengezet. Object Herhalng Berekte bbd na mach. dunnen antal beten per are Kg beten per are netto Gewcht per bet n kg Sukergehalte n % Kg suker per are Relatef (nok = ) Relatef (nok 6 = ) nok. 6 bbd B C D gem. 6,8 7,6 9 9,7 8, ,32,23,9,3,26 7,2 7,7 7,3 7, 7,3 75,5 6, 56,2 75,4 67, precse 4 bbd B C D gem. 8,5 8, 9,6 5 7, ,26,3,3,4,3 7,9 7,4 7,3 7,8 7,6 68,4 72,6 79,6 76,4 74,4 nok. 4 bbd B C D gem. 2, 3,2 2,3 4,9 3, ,3,34,3,35,32 6,6 7,3 6,5 7,8 7, 6,4 69,7 59,2 85, 68,6 2 precse 2 bbd B C D gem. 9,8 3, 3,5 7,4 ;/ ,37,4,44,58,43 7,5 7,3 7,3 7 7,3 6,8 74,9 78,5 56, nok. 2 bbd B C D gem. 2,3, 2,3,3, ,42,35,46,35,4 7,7 7, , 54, 7,2 54,4 6,9 92 precse bbd B C D gem. 8,8 8,8,6 9,8 9, ,5,49,47,56,5 7, 6,8 7,5 6,8 7, 65,3 6,7 72, 72,6 68, Tussen het zaaen met nokkenrad- en precsezaamachne kon geen sgnfcant verschl n opbrengst worden aangetoond. Het sukergehalte lag over het geheel op een vrj hoog nveau, nameljk rond 7%. Een sgnfcant verschl tussen de objecten kon ook n dt opzcht net worden aangetoond. Een opbrengstverschl naar regelmaat n endstand bleek eveneens net sgnfcant, hetgeen weer geheel overeenkomt met de proef n 96. De grens voor het aantal gaten en msplaatsen de tot een oogstdepresse kan leden, s n bede proeven waarschjnljk net berekt. Een samenvattend overzcht van telkens de gemddelden over ver herhalngen voor wat betreft het aantal gaten, het aantal msplaatsen ende sukeropbrengst, s weergegeven n tabel 6. 53

54 TBEL 6 Het verband tussen de gemddelde opbrengst per object (over ver herhalngen) en de regelmaat n endstand (gaten en msplaatsen). Object Berekte bbd na mach. dunnen Verschl nok-prec. n bbd Gaten groter dan 57 cm per are na opeenz. /weden Msplaatsen per are na opeenzetten/ weden2) antal beten per are Kg suker per are nok. g.r.l) pree. g.r.l) ,4 72,4 opeenzetten nok. 6 bbd pree. 4 bbd nok. 4 bbd pree. 2 bbd nok. 2 bbd pree. bbd 2,6 6,5 6,9 3, 3,9 8,7 4, 3,8 5, ,8 69 7,5 7,6 65,6 69,4 net opeenzetten nok. 6 bbd pree. 4 bbd nok. 4 bbd pree. 2 bbd nok. 2 bbd pree. bbd 2,6 6,5 6,9 3, 3,9 8,7 4, 3,8 5, , 74,3 68,6 68 6,9 68, ) Geen rjendunner gebrukt. 2) Een afstand van 5Ö86 cm s gerekend als één msplaats, een afstand van 875 cm s gerekend als twee msplaatsen, enz. 54

55 4. ZI- EN DUNPROEF DEDEMSVRT 963 Het laatste decennum s op de dalgronden de teelt van sukerbeten vrj sterk utgebred. Hoewel de opbrengsten over het algemeen lager lggen dan op de kle heeft de betenteelt her toch bepaalde voordelen. Zj levert bjvoorbeeld een goede vruchtwsselng op en geeft weng problemen bj het mechansch oogsten. De grootste moeljkheden komen naar voren bj de verzorgngswerkzaamheden, zowel bj het opeenzetten als bj het weden. Een vaak weelderge onkrudgroe op deze gronden maakt, dat de arbedsbehoefte voor de genoemde werkzaamheden vaak zeer groot s. Op vele bedrjven lgt de arbedsbehoefte voor het opeenzetten en weden tussen 5 en 25 manuren per ha. fb. 7 Zo s beten opeenzetten een ondoelmatg en onaangenaam werk! Ut een eerste onderzoek van werkmethoden bj de verzorgng n 96 bleek ons, dat de grond tjdens het utvoeren van de verschllende werkzaamheden meestal erg los was, met als gevolg, dat het gebruk van een onkrudeg na de opkomst net meer mogeljk bleek. Om met succes gebruk te kunnen maken van een onkrudeg moet de ondergrond vrj vast zjn. Dt was voor ons de aanledng om n 96 n samenwerkng met de Verengng voor Bedrjfsvoorlchtng te Dedemsvaart en het Rjkslandbouwconsu- 55

56 lentschap voor West-Overjssel op één perceel een grondbewerkngsproef vóór het zaaen aan te leggen. Dt onderzoek gaf als resultaat dat, zowel bj ploegen vóór als na de vorstperode, het mogeljk bleek een zaabed te verkrjgen met een stevge ondergrond waarop een slechts enkele centmeters dkke losse toplaag. Dt werd berekt, door na het ploegen twee keer ondep te eggen met een zogenaamde wpeg, gevolgd door één of twee bewerkngen met een cambrdgerol. Ploegen vóór de vorstperode gaf meer hnder van onkrud tjdens de verzorgngswerkzaamheden, zodat voor het verdere onderzoek aan ploegen n het voorjaar de voorkeur werd gegeven. Op aldus n het voorjaar goed zaaklaar gemaakte grond, bleek reeds n 96, dat bj tot ver keer eggen met een onkrudeg (tanddkte 5 mm) na het verbladstadum een endstand na weden kon worden verkregen met een voldoende aantal planten. Het eggen leverde toen op de goed zaaklaar gemaakte grond een arbedsbesparng op van 36%. In 962 werd het onderzoek eggen en net eggen na de opkomst breder opgezet en wel n regonaal verband op een zestal veenkolonale bedrjven. Dt onderzoek werd utgevoerd door medewerkers van de Rjkslandbouwconsulentschappen voor West- en Oost-Overjssel en Oost-Drente n samenwerkng met ons Insttuut. Op alle bedrjven werd de grond n het voorjaar geploegd en na het ploegen stevg aangedrukt met een vorenpakker of een cambrdgerol, zodat het gewenste stevge zaabed werd verkregen. Verder werd op alle bedrjven monogerm zaad van één partj utgezaad met verschllende nokkenradzaamachnes. Op elk perceel werd voor de opkomst één keer geëgd (normaal praktjk). Na de opkomst tjdens het verbladstadum en na het opeenzetten werd steeds voor de helft twee keer geëgd met een onkrudeg met een tanddkte van vjf mm (één keer vóór en één keer na het opeenzetten). Op alle percelen werden bj het opeenzetten en naweden arbedsstudes gemaakt met de daarbj behorende studes van het plantenbestand. Dt om de mogeljk berekte arbedsbesparng door twee keer eggen zo goed mogeljk te kunnen nagaan. Ut dt onderzoek bleek, dat de door eggen verkregen arbedsbesparng bj het opeenzetten en weden, uteen lep van 3%. Deze grote varate op de verschllende bedrjven moest worden toegeschreven aan verschl n vakbekwaamhed van de personen de de verzorgngswerkzaamheden utvoerden, een verschl n onkrudbezettng en een verschl n weersomstandgheden na het eggen. Gezen de resultaten van dt voorafgaande onderzoek betreffende het gebruk van een onkrudeg op veenkolonale grond, kon worden geconcludeerd, dat op deze wjze werkend, de arbedsbehoefte voor de verzorgng van een gewas beten nog net voldoende werd gereduceerd. Op het bedrjf van Mevr. Oldenzel-Pomp te Dedemsvaart werd daarom n 963 een proef aangelegd geheel overeenkomend met de proeven n voorgaande jaren op klegrond n de Wlhelmnapolder en n de Werngermeer, waarn opgenomen: zaaen met een precsezaamachne, utdunnen van de rjen met een rjendunner, gecombneerd met wel en net opeenzetten. 56

57 ;**/**«*. fb. 8 Onkrudeg voor het gewas beten gemonteerd aan de hefnrchtng van de trekker Proefopzet, zaaen en opkomst Schematsch was de proefopzet geheel dentek aan de zaa- en dunproef Oostwaardhoeve 962 (ze blz. 42). lleen de ndelng van de velden was engszns anders vanwege het fet, dat het aanvankeljk n de bedoelng lag om vlak voor de opkomst, n de objecten de met een rjendunner zouden worden bewerkt, een besputng ut te voeren met een chemsch onkrudbestrjdngsmddel. Deze besputng moest achterwege bljven vanwege de grote regenval n de perode. De proef werd n vervoud aangelegd zoals n fg. 9 s weergegeven. Het betrof her een perceel dalgrond met een 25 cm dkke bouwvoor, 4 cm bolster en daaronder de zand-ondergrond. De voorvrucht was een graangewas. Omstreeks half aprl was het perceel geploegd. Tjdens het ploegen werd de grond aangedrukt met een vorenpakker. Op 22 aprl werd de grond zaaklaar gemaakt door een gecombneerde bewerkng met een trltandcultvator en een cambrdgerol, als trekkracht dende daarbj een trekker met brede koowelen. Daarna volgde een bewerkng met een omgekeerde onkrudeg, trekkracht een paard. Op dezelfde dag werd de proef gezaad. De objecten nokkenrad werden gezaad met een twee meter brede Isara nokkenradzaamachne en de objecten 57

58 blok D pree 7? nok pree. l U! l! nok * pree. ' 7b! nok l ;!? pree. nok l l!! geen rjendunner l l l geen, rjendunher >'P 7? I I I! If I l M I 74.! [ 76! e I 7b l 7?! I l. l!! geen nje l l dunner veld no. geet rjt 7 2 NO ndurlner 3 NO \ t 5 6 NO e l 7 8 NO W 9 NO >f! l 77 2 NO 7? 3 U NO NO O = opeenzetten NO =net opeenzetten Fg. 9 Schema van de zaa- en dunproef Dedemsvaart

59 precse met een Monodrll precsezaamachne, utgerust met ver elementen. Voor alle velden werd een rjenafstand van 5 cm aangehouden. Gezaad werd precsezaad van het ras Trrave met een kemkracht van 89% en een eenkemghed van 8%. De dameter van de zaadkluwens bedroeg 34 mm en per kg zaad waren kluwens aanwezg. Met de Monodrll werd gezaad met zaaschjven met 2 cellen, hetgeen tot een onderlnge zaaafstand van 4,2 cm n de rj zou moeten leden. De nokkenradmachne werd zo afgesteld dat 2% meer zaazaad zou worden utgezaad, hetgeen neerkomt op een gemddelde afstand van de zaadkluwens n de rj van 3,5 cm. Tjdens het zaaen was de grond vrj vochtg. Met bede machnes werd gezaad op een depte van crca l /^ cm - Het gedeelte precse werd met een trekker gezaad, het gedeelte nokkenrad met een paard. Tjdens het zaaen vel een regenbu, waarvoor het werk net werd onderbroken. Na het zaaen werden de werkeljk verzaade hoeveelheden bepaald. Met de nokkenradzaamachne bleek de gezaade hoeveelhed op 6,5 kg per ha te lggen (gemddelde afstand 3,5 cm), ofwel preces de nagestreefde hoeveelhed. Met de precsezaamachne daarentegen bleek per ha 6,9 kg te zjn gezaad (gemddelde afstand 3,74 cm), ofwel % te veel. Ondanks de zo goed mogeljk bj de afmetngen van het zaad aangepaste zaaschjven heeft dus een zekere dubbele celvullng plaatsgevonden. Bj langzaam afdraaen vóór het zaaen nameljk (hetgeen waarschjnljk ook geen goede maat- fb. 9 Een besputng na opkomst met een onkrudbestrjdngsmddel gaf her geen resultaat. 59

60 staf s) bleek 2% dubbele vullng van de cellen voor te komen en slechts enkele cellen bleken herbj net gevuld te zjn. In verband met de plaatseljk voorkomende nog te depe paardestappen werd het gedeelte nokkenrad twee dagen na het zaaen één keer bewerkt met een onkrudeg. Daarna zjn voor de opkomst geen bewerkngen meer utgevoerd. Na het zaaen volgde een perode met koud en regenachtg weer. Tjdens de opkomst werd n handwerk geschoffeld met een planeetschoffel. De plantjes waren op dat tjdstp nog erg klen, maar deze bewerkng werd nodg geacht om de grond van boven meer los en open te maken (betere drogng en luchttoetredng). Net te vermjden was, dat door dt vroege schoffelen plaatseljk n de rj pas opgekomen plantjes met grond werden bedekt. Op 6 me werd het gehele veld voor de eerste keer machnaal geschoffeld met een trekker op een spoorbreedte van 2 meter. Gebrukt werd een werktugbalk gemonteerd aan de drepuntsbevestgng achterop de trekker, met per rj twee halve planeetschoffeltjes. Nauwkeurg sturen om tot vrj dcht langs de rjen te kunnen schoffelen bleek met dt werktug net mogeljk, zodat later op het gebruk van een ander schoffelwerktug werd overgegaan (schoffelstel aan Vcon rjendunner). Tussen de rjen werd nu slechts een breedte van 26 cm geschoffeld. Na deze bewerkng werd de begnstand na opkomst bepaald. Per object en per herhalng werd deze, voor wat betreft het aantal bbd en percentage eenlngen, bepaald over 25 meter rjlengte. Dt werd ook later telkens aangehouden. Voor de bepalng van het aantal gaten en msplaatsen werd telkens een hele rj genomen (5 meter), n herhalng rj één, n herhalng B rj twee, n herhalng C rj dre en n herhalng D rj ver. Voor alle latere tellngen werden steeds dezelfde rjen aangehouden. De begnstand s weergegeven n tabel 7. Gestreefd was naar een begnstand met crca 3% bbd. Waarschjnljk was deze stand ook wel verkregen als net, zoals gezegd, bj het n handwerk schoffelen met de planeetschoffel (vóór de tellng) planten waren ondergeschoffeld. De veldopkomst, berekend ut het aantal kembare zaden, was voor het gedeelte nokkenrad 58% en voor het gedeelte precse 46%. Deze 2% lagere veldopkomst voor het gedeelte precse heeft gemaakt dat toch een vrjwel geljke begnstand n bbd werd verkregen, nameljk: nokkenrad gemddeld 26,5 bbd en precse gemddeld 27,3 bbd. Voor bede machnes s dt dus ongeveer % lager dan hetgeen werd nagestreefd. Het percentage apart staande planten (eenlngen) was voor nokkenrad gemddeld 66,3% en voor precse gemddeld 79,9%, zjnde een verschl van 3,4% ten gunste van precse. Op 24 me werd, behalve de objecten geen rjendunner", een volveldsbesputng met HS 9 (Pyramn) utgevoerd voor onkrudbestrjdng. Op dat moment stond het gewas ongeveer n het verbladstadum. De n de rjen staande, nog klene onkrudplanten, zoals muur, wndhalm, dauwnetel, melde en plaatseljk wat kweekgras, bleken later helaas slechts weng van deze, volgens voorschrft utgevoerde, besputng te hebben geleden. Na een week bleek, wat betreft de hoeveelhed en de stand van het onkrud, geen enkel zchtbaar verschl tussen de wel en net bespoten velden. Deze 6

61 besputng heeft dus geen enkel zchtbaar resultaat opgeleverd. Op het oog bleek ook geen enkele nvloed op de groe van het gewas waarneembaar. Het gebruk van de rjendunner Op 3 me werden met een Vcon-Steketee rjendunner n maxmaal dre bewerkngen de rjen gedund tot de gewenste standdchthed. De machne was utgerust met een werktugbalk. Bj de laatste dunbewerkng werd n dezelfde werkgang tussen de rjen geschoffeld met 4 cm brede betenschoffels van de Fa. H. v. Heuvelen te Stadskanaal.?w<* fb. Specaal voor de betencultuur n de Veenkolonën ontworpen schoffel, type van Heuvelen te Stadskanaal. Deze specaal voor de betencultuur n de Veenkolonën ontwkkelde schoffels bestaan ut een vrj lang V-vormg mes (ze afb. ). De snjkant van de schoffel staat, ten opzchte van de voortgaande bewegng, vrj schun, zodat de n de grond voorkomende vezelresten zch mnder gemakkeljk op het mes vastzetten. an edere schoffel zjn verder twee vrj grote nstelbare schjven bevestgd, waarmede wordt voorkomen dat tjdens het schoffelen grond op de rj komt en planten worden ondergeschoffeld. Bj een ets schune stand van deze schjven wordt naast de schoffel ook een smalle strook gewed waarvan het onkrud enkele centmeters van de rj af wordt weggeduwd. 6

62 fb. Machnaal schoffelen tot dcht langs de rjen, gecombneerd met een bewerkng met veertanden n de rj. Met deze schoffels werd, n tegenstellng met de bj de eerste keer machnaal schoffelen na opkomst gebrukte, zeer goed werk verkregen. Per rj werd slechts een breedte van 7 à 8 cm net geschoffeld, hetgeen voor deze van nature vrj losse grond als zeer gunstg kan worden beschouwd. Voor het utdunnen (en weden) van de rjen werden de pennen en de dre en zes centmeter brede mesjes gebrukt. De meeste velden konden n twee bewerkngen tot de gewenste stand worden teruggedund. De brede mesjes werden slechts één keer gebrukt, nl. alleen voor de velden de het verst teruggedund moesten worden ( en 2 bbd). l naar de bestaande en nagestreefde standdchthed, was per bewerkng de dunntenstet 5%. Door deze bewerkngen werd eer, heel goede onkrudbestrjdng zowel n als tussen de rjen verkregen. Na dt schoffelen en rjendunnen volgden enkele dagen met droog en vrj zonng weer. Geconstateerd werd dat veel weggeslagen bete- en onkrudplantjes later goed afgestorven waren. Waarschjnljk zou dt op deze grond mnder goed geweest zjn, als na de bewerkngen met de rjendunner een perode met veel regen was gevolgd. In tabel 7 s de stand van het gewas, utgedrukt n bbd en het percentage eenlngen vóór en na de bewerkngen met de rjendunner weergegeven. De her vermelde cjfers zjn telkens gemddelden over ver herhalngen van één are. 62

63 Per herhalng werd de stand bepaald over telkens dezelfde stroken (2 X 2,5 meter rj lengte). TBEL 7 Overzcht van de stand van het gewas na de opkomst en na de bewerkngen met de rjendunner. Object Stand na opkomst gem. bbd gem. % eenl. Stand na mach. bewerkngen gem. bbd gem. % eenl. nokkenrad geen rjendunner 25, bbd O) 4 bbd Ol) 2 bbd O) 25,5 27,3 28,3 65,2 66,2 69, 5,6 2,7 2,9 69,2 67,5 7,7 6 bbd N2) 4 bbd N2) 2 bbd N2) 27, 26 24,6 66, 68, 63,2 5,6 3,5 2,2 62, 68,3 64,5 precse geen rjendunner 27 79,6 4 bbd O 2 bbd O bbd O 25,9 28,8 26,9 8 77,9 79,8 3,2 3,2 2,4 78,7 79,8 78,7 4 bbd NO 2 bbd NO bbd NO 27,5 28,4 26,5 8,5 78,4 82,8 5 2,9, 84, 8,2 8,9 nokkenrad gemddeld precse gemddeld 26,5 27,3 66,3 79,7 ) Met rjendunner utdunnen tot een stand van 6 bbd, daarna opeenzetten. 2) Met rjendunner utdunnen tot een stand van 6 bbd, daarna alleen weden. Ut de cjfers n de tabel bljkt, dat de nagestreefde standdchthed over het geheel vrj goed s benaderd. Het bljkt altjd vrj moeljk om tot twee bbd nauwkeurg met een rjendunner het gewas ut te dunnen. Over het algemeen zjn de objecten de mnder ver behoefden te worden teruggedund (objecten 6 en 4 bbd), wat te ver gedund, waardoor de verschllen wat klener zjn geworden of net meer aanwezg zjn. Het percentage eenlngen s door de bewerkngen met de rjendunner vrjwel net gewjzgd en bleef n het met de precsezaamachne gezaade deel 5% hoger dan n het gedeelte nokkenrad. Opeenzetten en weden Op 5 en 6 jun werden de net met de rjendunner bewerkte velden het eerst opeengezet. Het handwerk opeenzetten en weden n deze proef werd utgevoerd door een vakkundge arbeder van het bedrjf. Deze arbeder was twee jaar geleden voor het eerst overgegaan op de werkmethode: opeenzetten n één bewerkng met de lange hak. Hj had zch deze voor de Veenkolonën nog weng toegepaste werkmethode n vrj korte tjd egen gemaakt en dacht er zelfs net meer aan 63

64 ' -*. ' "" :,a -- - v\r ;. «" «* '*.9* - - "" --'.--. -* ^-e- *-:.VÏ-.- *T"^ ~- "LTv.- ^ * --. \.,:-. -.->-.--..*»_-. ^pafrk-s* fb. 2 Gewas met rjendunner utgedund tot een stand van % hhd. om op zjn vroegere methode (krupen met de korte hak) terug te vallen. Het werken met de lange hak s n een gewas met veel apart staande planten (eenlngen) mnder vermoeend en prettger en bj droog weer heeft men mnder hnder van stof. Voor het opeenzetten van de net met de rjendunner bewerkte velden werd een hak gebrukt met een blad van cm snjbreedte. Tjdens het opeenzetten velen deze velden dudeljk op door de dchtere stand en de vele zaadonkrudplanten n de rjen. De planten hadden een lengte van 82 cm, hetgeen onder de genoemde omstandgheden al vrj groot s om bj het opeenzetten vlot te kunnen werken. Voor de betentelers n de Veenkolonën s een vrj dchtstaand gewas met veel onkrud n de rjen tjdens het opeenzetten, een vrj normaal verschjnsel. De helft van het aantal met de rjendunner bewerkte velden werd vjf dagen later, nameljk op en jun, opeengezet. Voor deze velden werd een hak gebrukt met een blad van cm snjbreedte. Hoewel ongeveer een week later, plantlengte nu 2 cm, bleek her het opeenzetten veel gemakkeljker te gaan. Er stond veel mnder onkrud n de rjen en het gewas had een meer open plantenbestand, vooral n de verst teruggedunde velden (objecten en 2 bbd). Op jun werd bovenden het gehele proefveld voor de derde keer machnaal geschoffeld met de 4 cm brede schoffels, nu zonder gebrukmakng van de bladbeschermers naast de schoffels. 64

65 Weer een week later, nameljk op 7, 8 en 9 jun, werden alle velden voor de eerste keer nagewed met de lange hak. Voor het weden n handwerk werd steeds dezelfde hak gebrukt, breedte van het blad cm. Per werkgang werd één rj gewed. De plantlengte was toen 225 cm. In de objecten bewerkt met de rjendunner en net opeenzetten, mocht de arbeder wel extra overtollge beteplanten weghakken bj het verwjderen van onkrud ut de rjen, maar dt mocht geen opeenzetten worden. Voorzover het een tevoren opeengezet gewas betrof, ludde de opdracht voor de arbeder: zorgen voor een endstand, na handwerk respecteveljk tweede keer weden, met ongeveer 65. planten per ha (mnmaal 6., maxmaal 7.). Ongeveer twee weken later, nameljk op en 2 jul, werd het gehele proefveld voor de tweede keer nagewed. De planten waren toen al vrj groot, plantlengte 253 cm. De net met de rjendunner bewerkte velden werden toen voor de eerste keer gewed. Zowel bj het opeenzetten als bj het weden zjn per object tjdstudes gemaakt n ver herhalngen. Per herhalng was de oppervlakte één are. In tabel 8 volgt een overzcht van de effectef bestede werktjden per object, omgerekend tot manuren per ha. Voor een beoordelng van de kwaltet van het geleverde werk s n deze tabel tevens opgenomen de stand van het gewas vóór en na het handwerk. Voor een juste vergeljkng zjn weer de effectef bestede tjden vermeld. Tjden nodg voor scherp houden van de hak, persoonljke verzorgng en korte rusttjden (normaal crca %) zjn her dus buten beschouwng gelaten. Jm ' \* fb. 3 Opeenzetten van het gewas op de velden waar tevoren geen rjendunner was gebrukt. 65

66 ft V M m n r") ^ " ^ H CO» ^ n n fjt oo <n S O O O O O O O O O O O Q O O ro O n oo ^ o» m p es ^t os es" '-"" * O O O O O o GO o ro o n o cc o Cl CS SO SC SO o o GO o\ r- -a c ca v <Ü c a o oo a c <o ^5 CS c J3 a o u O.«J3 IH <u a Ö CD ;j CD N C '> u > o c o CD T3 V CD a, o o J3 u T3 Ë CD ûû o,* V- > CD B S. CD a c X j= - 8 I 8 * «^ ft» T-T r»" o" \o *n v> ft v ft^ oo" oc r-^ CO <-H -;j_ Vl^ SD_ t V) -< co ft^ v so r- ^ ~f I-T O -H" rf ft" >-" co r- ^t Tf- ft o sö' es I-H r-t - rn -<t <*Ï u T3 O CO CD Ü -o u *o <±4 '^ CD e«c c CU (-. > Cfl CJ J3 o 'N > o CU Od u X! C ce) > so «P t-^ oo_ so H es^ co CO ft"co -* O -T r* t- r- co co cc oo vt vq t-^ ft vt <s" ts" <N CS ^t ct ro (S H C o C Ö O O j$ O O O ZZ? r- "O T3 * "O "O "O «X> S> > X> X> X> XI X" X X3 X> ^O Tf (N *»! CS O O O o o o z z z "O ^ "O * "O ^ * X X «ü XI XI X X X) u <) u O,.X o O Z O 66

67 Wanneer wj de cjfers n de tabel bezen dan valt n de eerste plaats op de aanzenljke werkbesparng de de rjendunner heeft opgeleverd (45%). In het met de nokkenradzaamachne gezaade gewas waren de voor het handwerk benodgde tjden weer vrjwel geljk aan de n het met de precsemachne gezaade gewas. In het gedeelte precse was de kwaltet van het geleverde werk bj het opeenzetten ets beter, hetgeen vooral veroorzaakt werd door object nokkenrad 4 bbd opeenzetten. Het aantal planten n de endstand s her ver beneden de toelaatbare grens gebleven (54.3 pl/ha). Om bj het opeenzetten vlot te kunnen werken zal men altjd trachten zoveel mogeljk de apart staande planten te laten staan nplaats van een bosje (bj precsezaa s een bosje meestal twee planten) te gaan dunnen. Bj vrj sterk terugdunnen met de rjendunner, nameljk tot een stand van crca 2 bbd, s de kans dat voldoende apart (en lefst ook nog vrj van onkrud) staande planten aanwezg zjn n het met de nokkenradmachne gezaade gewas het klenst. Bj een zelfde stand van bjvoorbeeld 2 bbd staat per,5 meter rjlengte n het met de precsezaamachne gezaade gewas één apart staande plant meer dan n het met de nokkenradmachne gezaade deel (precse 5% meer eenlngen dan nokkenrad). Op deze veenkolonale grond s het wat moeljker om met de lange hak één plant ut meerdere zeer dcht tegen elkaar staande planten weg te nemen. Een en ander heeft her, n het gedeelte nokkenrad, ongetwjfeld geled tot een wat lager aantal planten n de endstand. Bj de wskundge verwerkng van het ut de tjdstudes verkregen cjfermateraal kon geen enkel sgnfcant verschl n benodgde werktjd tussen nokkenrad- en precsegewas worden aangetoond. In het net opeengezette deel was, zowel bj de eerste als de tweede keer weden, meer tjd nodg en wel zoveel meer dat de utgespaarde bewerkng opeenzetten geen voordeel meer opleverde. De nadelen van net opeenzetten bljven evenwel aanwezg, zoals onder andere meer dubbelstaande planten n de endstand, hetgeen ledt tot veel klene moeljk machnaal roobare beten. Ut de resultaten van de tjdstudes bleek dudeljk dat vooral de factor onkrud op deze grond bepalend s voor wat betreft de benodgde hoeveelhed arbed tjdens de verzorgngsperode. Bj sterk mechansch utdunnen van de rjen met een rjendunner wordt tegeljkertjd veel onkrud ut de rj verwjderd en just dt s op deze grond een zeer belangrjk wnstpunt. Tjdens de tjdstudes werd de voorkomende hoeveelhed onkrud zo goed mogeljk gekarakterseerd. Per veld werden daartoe cjfers gegeven van één tot vjf, waarbj de velden met de klenste hoeveelhed onkrud het cjfer één en de velden met de grootste hoeveelhed onkrud het cjfer vjf kregen. Vooral tjdens de eerste keer weden, kwamen over het gehele proefveld gerekend nogal verschllen n onkrudhoeveelhed voor. Het betrof her vrjwel utslutend zaadonkruden, voornameljk muur, melde en ets gras. Bj de tweede keer weden kwamen dezelfde onkruden voor maar n een meer beperkte hoeveelhed. Bovenden waren tussen de velden de verschllen mnder groot. In de fguren 2 en 2 zjn de effectef bestede werktjden voor de eerste keer weden utgezet tegen de gegevens voor onkrud. De nvloed van het onkrud op de voor het weden benodgde werktjd bljkt her dudeljk! In deze fguren 67

68 u/ha (eft) 56 Nokkenrad tv l'/2 2'/2 3'/2 4 4'/2 S cjfer voor onkrud Fg. 2 Verband tussen bestede tjd en hoeveelhed onkrud bj de eerste keer weden (objecten nokkenrad). 68

69 u/ha 56 feff) Precse a tv l'/2 2'/2 3 3'/2 4 4'/2 S cjfer voor onkrud Fg. 2 Verband tussen bestede tjd en hoeveelhed onkrud bj de eerste keer weden (objecten precse). 69

70 zen we een nveau-verschl tussen de objecten opeenzetten zonder en met gebrukmakng van de rjendunner, waarut weer de grote werkbesparng door het gebruk van de rjendunner naar voren komt. Dt verschl zette zch ook nog door bj de tweede keer weden (ze cjfers n tabel 8). Dudeljk bljkt verder dat het net opeenzetten veel meer wedtjd tot gevolg had en ut een oogpunt van onkrudbestrjdng dus zeker net aantrekkeljk s. Door een vrj ntensef gebruk van de rjendunner kan de voor het opeenzetten gestelde perode worden verlengd, een punt dat vooral van belang s wanneer per persoon een vrj grote oppervlakte moet worden opeengezet. Na de laatste keer weden werd het gehele veld op 24 jun nog één keer geschoffeld met een schoffeltug en op 5 jul werd het gewas met hetzelfde werktug aangeaard. Vooral dt aanaarden bleek op deze grondsoort een doeltreffende mechansche onkrudbestrjdng te zjn voor laatgroeende onkruden, zoals zwarte nachtschade e.d. Verloop n regelmaat en standdchthed Voor een beoordelng van de kwaltet van het werk zjn ook n deze proef regelmatg het aantal gaten en msplaatsen bepaald. Daartoe werd telkens per veld n één rj en telkens n dezelfde rj het aantal gaten en msplaatsen geteld (herhalng eerste rj, herhalng B tweede rj, enz.). Totaal over de ver herhalngen werd per object zodoende voor een oppervlakte van één are het aantal gaten en msplaatsen bepaald. In tabel 9 zjn de cjfers van deze tellngen weergegeven. In deze tabel s verder tussen haakjes de standdchthed vermeld n bbd na de bewerkngen met de rjendunner. Onder gaten wordt her steeds verstaan een afstand n de rj van meer dan 23 dum (58 cm) waarop geen beteplanten voorkomen. Voor een volkomen regelmatge stand met 7. planten per ha wordt bj één gat n de rj van 23 dum één plant gemst (één msplaats). Wanneer het aantal gaten en het aantal msplaatsen geljk zjn, betekent dt dat er geen gaten n het gewas voorkwamen groter dan 33 dum (83 cm). Naarmate het verschl tussen gaten en msplaatsen groter s, betekent dt, dat naast gaten tot 33 dum, meer grotere gaten voorkwamen. Wanneer wj nu de cjfers bezen dan bljkt, dat vooral n de objecten nokkenrad 2 en 4 bbd n de endstand vrj veel grote gaten voorkwamen na de laatste keer weden. Hetzelfde zen we ook, zj het n ets mndere mate, n de objecten precse en 4 bbd. Dt betreft dus steeds de met rjendunner het sterkst teruggedunde objecten. Het aantal gaten en msplaatsen s n de vergeljkbare objecten bj nokkenrad hoger dan bj precse, een verschl dat ook bj de hervoor behandelde proeven naar voren kwam (ze cjfers onder a n tabel 9). Verder bljkt dat de grootste toename van het aantal gaten en msplaatsen heeft plaats gehad na de bewerkngen met de rjendunner (vergeljk de cjfers onder a met de onder b), hetgeen geheel n de ljn van de verwachtng s. Deze toename s dus veroorzaakt door de rjendunner. Een tweede toename van het aan- 7

71 tal gaten en msplaatsen bljkt te zjn veroorzaakt door de arbeder, nameljk bj het opeenzetten (vergeljk de cjfers onder b met de onder c). Her s n de objecten nokkenrad de toename het sterkst, waarschjnljk omdat het met de precsezaamachne gezaade gewas ets gemakkeljker was bj het opeenzetten. Wel moet herbj n ogenschouw worden genomen, dat de berekte bbd-stand vóór het opeenzetten een juste vergeljkng moeljk maakt. Het verschl n regelmaat tussen nokkenrad en precse bljkt n deze proef ets groter te zjn dan n de proef van 962 op de Oostwaardhoeve (ze hoofdstuk 3). Mogeljk dat het verschl n grondsoort her eng verband mee houdt. De verschllen, voor wat betreft de gaten bj de begnstand, zjn, zoals al eerder genoemd, voor een deel ontstaan bj de eerste bewerkngen tjdens en vlak na de opkomst. Toch moet bj een sterkere mechansate van de betenverzorgng n de Veenkolonën met het op deze maner onstaan van gaten rekenng worden gehouden. TBEL 9 Verloop aantal gaten en msplaatsen. Object tellng: antal gaten a b per are c > 23 dum d e antal m: splaatsen per are) a b c d e nokkenrad geen rjendunner 6 bbd 2) (5,6)4) 4 bbd 2) (2,7)!2 bbd 2) (2,9) 6 bbd N3) (5,6) 4 bbd N3) (3,5) 2 bbd N3) (2,2) precse geen rjendunner 4 bbd O (3,2) 2 bbd O (3,2) bbd O (2,4) 4 bbd NO (5 ) 2 bbd NO (2,9) bbd NO (,) ) Een afstand van 2334 dum s één msplaats, een afstand van 3445 dum s twee msplaatsen, een afstand van 4556 dum s dre msplaatsen, enz. 2) Opeenzetten. 3) Net opeenzetten. 4) Werkeljk berekte stand n bbd. a = na opkomst; b = na rjendunnen; c = na ope~nzetten; 't = na eerste keer weden; e = na tweede keer weden en laatste keer schoffelen. Voorutlopend op de resultaten betreffende de opbrengst bljkt, dat het utdunnen van het gewas op deze veenkolonale grond, tot een stand van 4 bbd voor het gedeelte nokkenrad en tot 2 bbd voor het gedeelte precse verantwoord ljkt. Het gewas kan sterker worden utgedund naarmate de begnstand regelmatger s. De rjen flnk utdunnen betekent, dat tevens een goede mechansche on- 7

72 krudbestrjdng wordt toegepast, hetgeen vooral op deze veenkolonale grond utermate belangrjk s voor het reduceren van de arbedsbehoefte gedurende de verzorgngsperode. De opbrengst Het gehele proefveld werd n handwerk geoogst, waarbj als volgt werd gewerkt: de beten werden bj het loof gepakt en ut de grond getrokken, op lgrjen gelegd, geteld en met een drukmes gekopt. Het rooen werd extra nauwkeurg utgevoerd om rooverles, koptarra en kopverles te voorkomen. Per veld werd een monster getrokken van crca 4 beten voor bepalng van het sukergehalte. Per herhalng werd de opbrengst bepaald over een oppervlakte van één are. De herhalngen en B werden geoogst op 6 en 7 oktober, de herhalngen C en D op 3 en 3 oktober. In de tabellen 2, 2 en 22 zjn de opbrengstcjfers van alle velden vermeld, gegroepeerd per object, waarbj per object tevens de gemddelden zjn vermeld. TBEL 2 Opbrengstcjfers van de objecten waar geen rjendunner s gebrukt. Object Herhalng Berekte bbd na machnale bewerkngen antal beten per are Netto betopbrengst n kg/are Gewcht per bet n kg Sukergehalte n % Suker n kg per are nokkenrad B C D gem. 25,8 25, 25,3 26,9 25, ,6 486, ,7 465,4,73,68,65,67,68 6,4 6,7 6 6, 6,3 74,6 8,2 74,2 73,5 75,9 precse B C D gem. 28,9 29,9 25,4 23, ,3 459, ,58,64,65,68,64 6,6 6,4 6,6 6,7 6,6 63,6 75,3 75,9 8,5 74, Voor veenkolonale grond lggen de opbrengsten op een vrj hoog nveau, nameljk rond 45 ton per ha. In de met de rjendunner bewerkte velden kon een klen opbrengstverschl worden geconstateerd tussen wel en net opeenzetten ten gunste van opeenzetten. De gemddelde opbrengsten n ton/ha waren als volgt: Objecten opeenzetten geen rjendunner opeenzetten en rjendunnen net opeenzetten en rjendunnen Betenopbrengst nokkenrad precse 46,5 44,7 46,8 46,9 44,2 43,6 Sukeropbrengst nokkenrad precse 7,59 7,4 7,6 7,57 7,3 7,3 Deze resultaten komen weer geheel overeen met het voorgaande onderzoek op klegrond (proef Wlhelmnapolder 96). 72

73 TBEL 2 Opbrengstcjfers van de objecten: rjendunnen gevolgd door opeenzetten. Object Herhalng Berekte bbd na machnale bewerkngen antal beten per are Netto betopbrengst n kg/are Gewcht per bet n kg Sukergehalte n % Suker n kg per are nok. 6 bbd B C D gem. 5,4 6,4 5 5,6 5, , ,4 47,3 464,77,74,79,7,75 6,4 6,5 6,5 6,4 6,4 76,3 73,6 78, 77,3 76,.? pree. 4 bbd nok. 4 bbd pree. 2 bbd nok. 2 bbd pree. bbd B C D gem. B C D gem. B C D gem. B C D gem. B C D gem. 3,3 2,9,8 4,8 3,2 5,2 8,9,8 5,9 2,7,6 3,8 4,8 2,4 3,2 2,9 3,3,8 3,7 2,9 3,9 3,2,7,7 2, « ,5 454,9 52,4 496,4 474,8 495,8 452,4 46,5 49,9 475,4 45,8 449,3 469,2 445, 453,6 457,6 484,7 429,8 48,4 463,4 49,3 47,4 48,3 47,8 478,2,76,76,84,68,76,88,79,88,74,82,86,7,8,7,77,85,83,75,75,8,74,8,9,68,78 6,4 6,4 5,5 6,3 6,2 6, 6,5 6 6,3 6,2 6,2 6,7 5,8 6 75,2 6,5 5,9 5,7 6,6 6,2 6, 6, 5,8 6,5 6, 73, 74,6 77,9 8,9 76,6 79,8 74,6 73,8 8,2 77, , 7,2 73,3 75,5 77, 67,5 79, ,9 75, ,7 77, Het net opeenzetten kost twee tot dre ton beten per ha. Dt opbrengstverschl kan mogeljk worden voorkomen door bj het weden geen of althans veel mnder beteplanten weg te hakken, maar dt heeft meer bezwaren dan voordelen (extra wedtjd en meer moeljkheden bj machnaal rooen). In de fguren 22 en 23zjn van alle velden de sukeropbrengsten per are utgezet tegen het aantal gaten groter dan 23 dum (58 cm). Er bljkt wederom geen dudeljk verband tussen de sukeropbrengst en het aantal gaten. Omdat bj het aantal gaten zowel klene als grote gaten voorkomen, zou men kunnen verwachten dat het voorkomen van meerdere grote gaten tot een oogstdepresse zou kunnen leden. In de fguren 24 en 25 zjn daarom het aantal msplaatsen per are utgezet tegen de sukeropbrengst. Ook her bljkt evenwel geen dudeljk verband; wel bljkt dat bj nokkenrad hogere aantallen msplaatsen voorkwamen dan bj precse. Tot een grens van gaten groter dan 58 cm per areof 2 msplaatsen per are bljkt een onregelmatger verdelng van de planten van weng nvloed op de opbrengst, hetgeen weer geheel overeenkomt met de resultaten van de vorge proeven. 73

74 TBEL 22 Opbrengstcjfers van de objecten: rjendunnen daarna net opeenzetten. Object Herhalng Berekte bbd na machnale bewerkngen antal beten per are Netto betopbrengst n kg/are Gewcht per bet n kg Sukergehalte n % Suker n kg per are nok. 6 bbd pree. 4 bbd nok. 4 bbd pree. 2 bbd nok. 2 bbd pree. bbd B C D gem. B C D gem. B C D gem. B C D gem. B C D gem. B C D gem. 5,3 7,7 5,9 3,5 5,6 4,7 2,9 6,5 5,7 5 5,6 3,9,9 3,5 3,5 3, 3,,2 4,3 72,9 3,3 3,,4,8 2,2,7,,3,3, ,3 48,7 437,2 46, 448,8 437,4 47, 47, ,2 445,3 477,6 445, ,4 475,9 393, 42,8 48,9 443,2 44, ,8 396,2 43,2 426,6 447, 394,9 45,4 429,8,58,5,53,59,55,52,49,56,52,52,54,54,64,5,56,58,46,5,56,53,6,75,5,55,6,63,62,49,56,58 6,5 6,5 6,3 6,6 6,5 6,3 6,4 6, 6,7 6,4 6,7 6,7 6,2 6,6 6, ,3 5,9 6,3 6,2 6,4 6,4 6,6 6,4 6,5 6,3 6,3 6,7 6,4 78,9 69, 7,3 76,5 74 7,3 66,8 75,7 7, 7,2 74,4 79,8 72,2 69,9 74, 76, 66,8 68,8 76,6 72, 73,7 7,7 73,8 65,8 7,2 7,4 72,9 64,4 75,2 7,7 Samenvattend bljkt ut deze proef, dat het achterwege laten van de bewerkng opeenzetten voor de veenkolonale gronden voorlopg nog weng perspectef nhoudt, maar dat daarentegen door een just gebruk van de rjendunner n combnate met goed schoffelwerk zeer veel arbedsuren bj de verzorgng kunnen worden utgespaard, zonder dat dt tot een oogstdepresse behoeft te leden. Wat de vergeljkng zaaen met nokkenrad- of met precsezaamachne betreft bljkt, dat ook op deze veenkolonale grond het verschl n arbedsbehoefte voor de verzorgng van het gewas tussen bede zaalsystemen te verwaarlozen s. De grotere regelmaat n begnstand bj precsezaa s evenwel voor deze onkrudrjke gronden een voordeel. Onder bepaalde omstandgheden kan dt een extra bewerkng met de rjendunner mogeljk maken, waardoor weer meer onkrud mechansch ut het gewas kan worden verwjderd. Just de factor onkrud s op deze gronden bepalend voor de arbedsbehoefte bj de verzorgng van het gewas. an de hand van de ut de proef verkregen gegevens bljkt, dat voor het totale verzorgngswerk met crca 8 manuren per ha kan worden volstaan, 74

75 nameljk 657 mu/ha voor opeenzetten en twee keer weden en 5 mu/ha voor schoffelen, rjendunnen en aanaarden. Dt s een zeer redeljke arbedsbehoefte de welswaar nog crca 4% hoger lgt dan op klegrond mogeljk s, maar slechts een derde s van de bestaande werkmethoden, waarbj men geen gebruk maakt van een rjendunner en men bj het opeenzetten en weden met een korte hak over het veld krupt. kg suker/are Nokkenrad o 8 75 O X o X X :: X * t X X 3 6S X 6 < o 2 3 O 5 5 legenda: o geen rjendunnen «rjendunnen + opeenzetten x rjendunnen net opeenzetten aantal gaten per are Fg. 22 Verband tussen sukeropbrengst en aantal gaten n de objecten nokkenrad. 75

76 kg suker/are Precse 8 75 o X X o, X X * X X X X! 65 6 < legenda : o geen rjendunnen rjendunnen + opeenzetten x rjendunnen net opeenzetten 8 WO 2 UO aantal msplaatsen per are Fg. 23 Verband tussen sukeropbrengst en aantal gaten n de objecten precse. 76

77 kg as suker/are Nokkenrad K 3 legenda no 3 o geen rjendunnen rjendunnen + opeenzetten x rjendunnen net opeenzetten aantal msplaatsen per are Fg. 24 Verband tussen sukeropbrengst en aantal msplaatsen n de objecten nokkenrad. 77

78 kg 85 suker/are Precse 8 O m 75» ;; j-!l: n 7 * : x X " X 65 o X 6 legenda : 2 3 o geen rjendunnen» rjendunnen + opeenzetten x rjendunnen net opeenzetten ! aantal gaten per are Fg. 25 Verband tussen sukeropbrengst en aantal msplaatsen n de objecten precse. 78

79 5. PER MN EEN OPPERVLKTE VN VIJF H OPEENZETTEN EN WIEDEN, NUMNSDORP 962 In aanslutng op het reeds verrchte onderzoek n 96 waarbj het zaaen van precsezaad en de mogeljkheden van het gebruk van een rjendunner zjn nagegaan (zaa- en dunproef Wlhelmnapolder 96), werd nu het onderzoek meer op praktjkschaal voortgezet. an de hand van de resultaten van deze proef kon worden vastgesteld, dat het bj een bepaalde werkwjze mogeljk moest zjn om per arbedskracht alle verzorgngswerkzaamheden voor een gewas beten ut te voeren tot een oppervlakte van crca vjf ha. Tenende na te gaan hoe een en ander n een bepaald bewerkngsschema zou zjn te realseren, werd nu op een groot perceel van het bedrjf De mbachtsheerljkhed Cromstrjen" te Numansdorp een oppervlakte van ha bestemd als proefterren. De opzet was her, op deze oppervlakten de bewerkngen zo ut te voeren, dat voor het opeenzetten en weden net meer dan twee personen behoefden te worden ngeschakeld, per man dus een oppervlakte van vjf ha. Omschrjvng werkmethoden en werkomstandgheden Een oppervlakte van ha werd voor de helft ngezaad met een 2,5 meter brede Saxona nokkenradzaamachne en de andere helft met een Tank precsezaamachne met vjf elementen. Met bede machnes werd precsezaad utgezaad van een partj Klen-Wanzleben Polybeta met een zeeffracte van 33,75 mm. Dt zaad bevatte 85. kluwens per kg zaad, het -korrelgewcht was,8 gram, de eenkemghed 8% en de kemkracht 75%. De fracteverdelng was als volgt: <3 mm,% 3 mm3,2 mm 6,6% 3,2 mm3,5 mm 44,2% 3,5 mm3,7 mm 44,% >3,7 mm 5 % In onderstaande stuateschets van het proefterren zjn de werkeljk utgezaade hoeveelheden zaazaad vermeld. Het betrof een perceel klegrond met als voorvrucht zomergerst, n oktober van het vorge jaar, op 25 cm depte op wntervoor geploegd. In het voorjaar werd de grond n dre bewerkngen zaaklaar gemaakt, t.w. een eerste bewerkng met een kromtandeg (tanden met een lengte van 5 cm), een tweede bewerkng met tandensleep en onkrudeg (tanddkte 6 mm), een derde bewerkng eveneens met de tandensleep en de onkrudeg maar nu dwars over het perceel. Door deze bewerkngen werd een redeljk zaabed verkregen met een vlakke lggng en een enkele centmeters dkke losse toplaag. 79

80 Tjdens het zaaen van de percelen en D met de precsezaamachne werd gereden met een snelhed van 3 tot 3,5 km/uur. Met de nokkenradmachne, op de percelen B en C, lag de rjsnelhed tussen 5 en 5,5 km/uur. Bj bede machnes werd het zaad goed met grond bedekt. Gezaad werd op een depte van,52,5 cm. Na het zaaen werd net ngeëgd; dt werd net nodg geacht. Gezaad werd op een rjenafstand van 5 cm. < 8 m > 555 m pree. 5,4 kg/ha nok. 6,6 kg/ha nok. 7 kg/ha pree. 5,7 kg/ha veld: perceel: Om de onkrudbestrjdng zoveel mogeljk mechansch ut te voeren werd vóór de opkomst, ongeveer een week na het zaaen, gerold en geëgd met een onkrudeg. Deze bewerkng werd utgevoerd met de zaarchtng mee, bj een rjsnelhed van 5,4 km/uur. Het weer was toen droog en zonng en het gevolg was, dat met deze bewerkng vrj veel kemend zaadonkrud werd vernetgd. Vlak vóór de opkomst werd het gehele terren nog een keer n dwarsrchtng bewerkt met een cambrdgerol. Het tjdstp van de opkomst lag rum twee weken na het zaaen. Op het gedeelte gezaad met de nokkenradzaamachne was de opkomst dudeljk mnder regelmatg, door gedeelteljk droog lggen van het zaad. Het gevolg was, dat op deze stukken later veel tweewassghed voorkwam. Op het gedeelte gezaad met de precsezaamachne was de opkomst veel regelmatger. Her was het zaad door mddel van een smalle drukrol n de vochtge grond gedrukt, waarop met een sleepkettnkje losse grond was gebracht ter voorkomng van korstvormng. De veldopkomst, bepaald ut de stand van het gewas voordat met het opeenzetten werd begonnen, was evenwel (ondanks de genoemde tweewassghed) op het gedeelte nokkenrad beter dan op het gedeelte precse. De veldopkomst voor het gedeelte nokkenrad was 54% en voor het gedeelte precse 43%. Hervoor s geen verklarng te geven. Op me werd begonnen op perceel met het opeenzetten, waarvoor twee vakkundge arbeders van het bedrjf werden ngeschakeld. Het gewas kwam op dat moment n het verbladstadum (twee echte blaadjes) en had een plantlengte van,53,5 cm. Op dat moment kwam nog geen onkrud voor. 8

81 TBEL 23 Overzcht van de volgorde waarop de verschllende werkzaamheden zjn utgevoerd. Data Bewerkngen Velden Opp. n ha /57/5 /5 8/5 8/5 8/5 7/525/5 22/5 23/5 24/53/5 3/58/6 7/6 8/62/6 2/6 2/6 2/63/6 2/69/6 2/6 9/622/6 9/723/7 3/7/8 opeenzetten rjendunner tand) rjendunner tand) rjendunner 2 tanden) schoffelen opeenzetten rjendunner met mesje) rjendunner 2 tanden) opeenzetten weden keer rjendunner met mesje) weden keer schoffelen schoffelen schoffelen en n zelfde bewerkng eggen met onkrudeg opeenzetten en weden schoffelen eerste keer weden tweede keer weden tweede keer weden -2 B D B C D3-2 B -2 3 B 3 C -2-3 D B4 C4 D4 5 B5 C5 D5 4 B4 C4 D4-2 B -2 C -2 D -2 5 B5 C5 D5 3 B3 C -2 D B -2-3 C 3 D 3 lle velden 5 B5 C5 D5 lle velden 4 B4 C34 D B -2-3 C -2 D B4-5 C D ,2 3,9 3,9,56 2,2 3,36 2,25 2,25 2,25 4,4 2,25,56 2,2 3,32 2,25 2,8 5 5 ) Bewerkng werd gecombneerd met machnaal schoffelen en utgevoerd door twee personen. Het opeenzetten gebeurde n één bewerkng met een lange hak met de volgende afmetngen: blad: 8 cm breed, 6 cm hoog steel: 63 cm lang hoek blad/steel: 55. l naar de vorderngen van het handwerk en naarmate het gewas zch verder ontwkkelde, werd het gewas vóór het opeenzetten ntensever met de rjendunner bewerkt. Wel werd herbj rekenng gehouden met het fet, dat opeenzetten vlak na een bewerkng met de rjendunner wat moeljker gaat. De laatste bewerkng met de rjendunner werd daarom altjd utgevoerd ongeveer een week voordat het betreffende stuk werd opeengezet. Gebrukt werd een Vcon-Steketee rjendunner met vjf elementen en utgerust met schoffelgarntuur. Bj edere bewerkng met deze rjendunner werd steeds tussen de rjen geschoffeld. Het besturen van de dunelementen en de schoffels gebeurde door een tweede man op de machne. Van de totale ha werd 2% net met de rjendunner bewerkt, 4% alleen met veertanden (één of twee keer) en 4% één of twee keer met veertanden gevolgd door een laatste bewerkng met mesjes. De verschllende bewerkngen met de rjendunner zjn schematsch weergegeven n fguur 26. 8

82 datum waarop werk werd utgevoerd me S me 23 me 2 (pree) ; 2 B (no 3 <) 4-5 C (no <M ; D (-pre c) gedeelte veld no. 7 jun jun 2 jun rjendunnen, per dunelement met één veertand rjendunnen, per dunelement met twee veertanden rjendunnen, per dunelement met één breed mesje alleen machnaal schoffelen (werktugbalk aan trekker) bewerkng utgevoerd n combnate met machnaal schoffelen door twee personen Fg. 26 Schematsch overzcht van de met de rjendunner utgevoerde bewerkngen. De begnstand na opkomst lag gemddeld rond 25 bbd met 75% eenlngen (dunst gezaade stukken 22 bbd, dkst gezaade stukken 27 bbd). Wanneer de rjendunner werd utgerust met een of twee pennen per element, was dt vrjwel geheel bedoeld als een vorm van mechansche onkrudbestrjdng n de rj. Met het egenljke utdunnen van de rjen werd zo lang mogeljk gewacht, nameljk zoals reeds gezegd tot crca één week vóór de arbeders het betreffende stuk konden opeenzetten. Naarmate het gewas sterker met de rjendunner was gedund werd bj het opeenzetten een smallere hak gebrukt. In de alleen met veertanden bewerkte stukken gebrukte men een hak van 6 cm breedte, n de met mesjes gedunde stukken gebrukte men een hak met een breedte van 5 cm. Door de verschllende wjzen van utdunnen vóór het opeenzetten (ze fguur 26) zjn voor het weergeven van de benodgde werktjden en de stand van het gewas, de afzonderljk onderscheden gedeelten opgespltst n telkens vjf delen en wel als volgt: 82 velden no opeengezet n vroeg stadum, zonder voorafgaande bewerkngen met de rjendunner; velden no 2 voor het opeenzetten één keer bewerkt met de rjendunner met per element één veertand; velden no 3 voor het opeenzetten twee keer bewerkt met de rjendunner, eerste bewerkng met één veertand per element, tweede bewerkng met twee veertanden per element;

83 velden no 4 voor het opeenzetten twee keer bewerkt met de rjendunner, eerste bewerkng met één veertand per element, tweede bewerkng met brede mesjes (4,5 of 6 cm breed); velden no 5 voor het opeenzetten dre keer bewerkt met de rjendunner, eerste bewerkng met één veertand per element, tweede bewerkng met twee veertanden, derde bewerkng met brede mesjes (4,5 of 6 cm breed). De 5 velden werden pas opeengezet nadat de velden en 2 voor de eerste keer waren nagewed, dt werd gedaan om het onder het onkrud groeen van deze stukken te voorkomen. Op de velden 5 s het opeenzetten egenljk een combnate geweest van opeenzetten en naweden van het gewas, het opeenzetten gebeurde her nameljk vrj laat, nameljk half jun (plantlengte 94 cm). Tjdens de eerste keer naweden werd getracht het n de rjen staande onkrud, hoofdzakeljk melde en nachtschade, zo goed mogeljk weg te hakken en de plaatseljk nog dubbelstaande planten opeen te zetten. Bj de tweede keer weden werden n hoofdzaak de boven het gewas utgroeende onkruden verwjderd. Dt gebeurde vrj laat n het sezoen (end jul) bj een plantlengte van 345 cm. Overzcht werktjden en kwaltet van het werk Gedurende het sezoen werden regelmatg arbedsstudes gemaakt van de bewerkngen opeenzetten en weden. Daarnaast werden dageljks alle gewerkte uren genoteerd waarut later de werkeljk bestede tjd over de gehele ha en per gedeelte naar wjze van rjendunnen vóór het opeenzetten, kon worden nagegaan. In tabel 24 zjn de werkeljk bestede tjden voor de afzonderljke gedeelten weergegeven. In de achterste kolom van deze tabel zjn de bestede uren voor het handwerk n manuren per ha vermeld. TBEL 24 Overzcht van de bestede tjden voor het handwerk (ut tjdschrjvng over devolledge ha). Omschrjvng 2 Velden Gemddeld aantal mu/ha Gezaad met nokkenradzaamachne oppervlakte n ha: aantal manuren besteed aan: opeenzétten eerste keer weden tweede keer weden handwerk totaal: Gezaad met precsezaamachne oppervlakte n ha: aantal manuren besteed aan: opeenzetten eerste keer weden tweede keer weden handwerk totaal:, 32 24,3 3,5 69,8, 26,8 22,3 7,2 66,3,7 5,9 35, 2,8 7,8, 23,3 2,9 7 6,2,6,8,3 6,3 28,4, 27,4 23,8 2,2 63,4, 24,2 9, 2,6 55,9, 3,5,2 42,7, 24,9 2, 37 28,6 6,6,5 56,7 22,2 4,5 3, 49,8 83

84 Wanneer we de cjfers n de tabel bezen dan valt op, dat het totaal aan handwerk bestede uren gunstg s, nameljk slechts totaal 56,7 mu/ha voor de vjf ha gezaad met de nokkenradzaamachne en 49,8 mu/ha voor de vjf ha gezaad met de precsezaamachne. Het opeenzetten van het gedeelte precse heeft rum 22% mnder tjd gevraagd dan het gedeelte nokkenrad. De aan naweden bestede tjden lagen op een vrjwel geljk nveau, nl. op crca 28 mu/ha. De verschllen tussen nokkenrad en precse waren bj het opeenzetten het grootst n de begnperode toen de plantjes nog erg klen waren en verder bj het laat opeenzetten (de velden 5). De dchtere utgangsstand van 5 bbd met 72% eenlngen bj nokkenrad ten opzchte van 3 bbd met 8% eenlngen (ze tabel 24) bj precse n het laatst opeengezette gewas gaf een verschl van 6 manuren ten gunste van precse. Voor de begnperoden (velden en 2) zjn het vooral de dchtere stand vóór het opeenzetten en de genoemde tweewassghed n het gedeelte nokkenrad, de gemaakt hebben dat het verschl n bestede tjd voor het opeenzetten vrj groot was. Om de kwaltet van het geleverde werk te kunnen vergeljken s n tabel 25 de stand van het gewas vóór en na het opeenzetten vermeld. Ut de stand vóór het opeenzetten bljkt de standdchthed (bbd) het grootst n het gedeelte nokkenrad. Het percentage eenlngen (apart staande planten) was n het gedeelte precse, zoals te verwachten, hoger (rum %). TBEL 25 Stand van het gewas vóór en na het opeenzetten op de verschllende delen van het terren. Velden Stand vóór opeenzetten bbd % aantal mseenl. plaatsen p. are) Stand na opeenzetten pl/ha % aantal ms- X eenl. plaatsen p. are) Gezaad met nokkenradzaamachne ,2 74,6 67,5 7,9 8, 6,5,6 5, Gezaad met precsezaamachne ,8 69,8 7,4 67,6 7 7,5 2,4 9,7 8 3, ) Een afstand n de rj van 5582 cm s één msplaats; een afstand n de rj van 829 cm s twee msplaatsen; enz. Ut de stand na het opeenzetten bljkt, dat op het gedeelte nokkenrad over het geheel wat meer planten zjn overgebleven, vooral n het vroeg opeengezette gewas (velden en 2). 84

85 Het percentage nog dubbelstaande planten na het opeenzetten was vooral n de vroeg opeengezette stukken vrj hoog. Deze nog dubbelstaande planten (tweelngen) werden voor een belangrjk deel verwjderd tjdens de eerste keer naweden van het gewas (na eerste keer weden gedeelte nokkenrad 4,% dubbele en gedeelte precse 3,% dubbele). Het verder terugdunnen n de gedeelten precse heeft tot een groter aantal msplaatsen n de endstand geled. Mnder dan 5 msplaatsen per are kan evenwel nog net als een groot bezwaar worden aangedud. lleen de velden, 2 en 3 werden twee keer nagewed, gedeelteljk n de eerste helft en gedeelteljk n de tweede helft van de maand jun. De aan het naweden bestede tjden lepen slechts weng uteen (varate bj eerste keer weden 722 mu/ha, varate bj tweede keer naweden 97 mu/ha). Ut de cjfers n tabel 24 bljkt dudeljk, dat door een just gebruk van de rjendunner een betengewas nog n een vrj laat stadum opeengezet kan worden, zonder dat dt extra tjd bj het opeenzetten vraagt. De totaal benodgde tjd voor de verzorgng van het gewas, zjnde de som van de tjden voor het handwerk, opeenzetten en weden, en de tjden nodg voor de bewerkngen rjendunnen en machnaal schoffelen lgt tussen 6 en 7 mu/ha. Zoals gezegd werd een bewerkng met de rjendunner altjd gecombneerd met machnaal schoffelen en steeds door twee personen utgevoerd. De voor de bewerkngen met bovengenoemde werktugen benodgde tjd was voor de 5 ha nokkenrad,6 mu/ha en voor de 5 ha precse,2 mu/ha, waardoor het totale verzorgngswerk voor het gedeelte nokkenrad op 66,9 mu/ha kwam en het gedeelte precse op 6,4 mu/ha. Op een klen gedeelte van het terren werd nog nagegaan n hoeverre met een veertandbewerkng n de rj n combnate met eggen na het opeenzetten, het wedwerk verder s te mechanseren. Hoewel een goede onkrudbestrjdng werd berekt, moest deze bewerkng worden gestaakt, omdat het plantaantal 5% teruglep. Bj de combnate van de bewerkngen rjendunnen/machnaal schoffelen zou nog een arbedsbesparng kunnen worden verkregen, wanneer de werktugbalk aan de trekker n plaats van aan de rjendunner zou zjn gemonteerd. Dt werk zou dan door één man kunnen worden utgevoerd. Wanneer wj het verloop van de werkzaamheden opeenzetten en weden bezen n de arbedsflm (ze fg. 27) dan bljkt, dat het opeenzetten s utgesmeerd over een perode van rum vjf weken ( me t/m 9 jun). Verder valt op dat gedurende de perode vrj veel verlet voorkwam; één van de arbeders was door bjzondere omstandgheden ver dagen afwezg en ook kwam vrj veel verlet voor door onwerkbaar weer. Desondanks s het volledg gelukt de gestelde vjf ha per man tjdg opeengezet en gewed te krjgen. De bewerkngen met de werktugen zjn her evenwel door twee andere personen utgevoerd. Op het oog kon geen verschl n ontwkkelng van het gewas worden geconstateerd tussen de net en de vrj sterk met de rjendunner bewerkte stukken. Tenende een globale ndruk te verkrjgen betreffende de opbrengst, s tjdens de oogst per object telkens van twee rjen beten de netto-opbrengst bepaald (gerood 85

86 met dezelfde roomachne. Ut deze welswaar vrj globale opbrengstbepalngen bleek geen enkel aanwjsbaar verschl ten aanzen van de verschllende zaalsystemen of de verschllende werkmethoden bj de verzorgng van het gewas. Het zjn vooral de hoge mate van eenkemghed van het zaad en het gebruk van de rjendunner geweest de hebben gemaakt, dat de voor het handwerk opeenzetten en weden benodgde werktjden laag zjn gebleven. aantal mu 2 LU opeenzetten Ll opeenzetten en weden Lj weden *keer H H weden 2'keer onwerkbaar weer « tj I me I jun jul Fg. 27 rbedsflm van de perode opeenzetten en weden. 'n. \~rr 3 5 aug- 86

87 6. PER MN EEN OPPERVLKTE VN ZEVEN H OPEENZETTEN EN WIEDEN, NUMNSDORP 963 In aanslutng op het onderzoek n 962 werd wederom op het bedrjf van de N.V. mbachtsheerljkhed Cromstrjen" te Numansdorp een stude gemaakt van de verzorgng van een gewas sukerbeten. De opzet van de proef was gercht op de vraag: Tot welke oppervlakte kan één man het opeenzetten en weden utvoeren, wanneer met de verzorgngswerktugen zo doelmatg mogeljk wordt gewerkt?" In 962 bleek dat de oppervlakte per man groter dan vjf ha kon zjn en daarom werd nu voor twee personen een oppervlakte van 4 ha aangehouden. Vanwege het fet dat n 962 het met de precsezaamachne gezaade deel een zeer regelmatge opkomst gaf en met een crca % lagere arbedsbehoefte dan het met de nokkenradmachne gezaade deel ut de bus kwam, werd nu besloten het gehele proefterren utslutend met de precsezaamachne n te zaaen. Verder werd gepland om enkele dagen voor de opkomst een chemsche onkrudbestrjdng ut te voeren. Door aanhoudende regenval moest hervan worden afgezen, zodat dus de chemsche onkrudbestrjdng geheel achterwege s gebleven. In plaats daarvan werd de aandacht sterk gercht op een zo goed mogeljke mechansche bestrjdngswjze van het onkrud met schoffelgarntuur, rjendunner en onkrudeg. Omschrjvng werkmethoden en werkomstandgheden Van een groot perceel klegrond werd een oppervlakte van 4 ha bestemd voor het onderzoek. De voorvrucht bestond her voor ha ut aardappelen en voor 4 ha ut graszaad. In het najaar werd het aardappelland één keer met een schjveneg bewerkt en daarna met een zgzageg geëgd. De graszaadstoppel werd gefreesd en daarna bewerkt met de schjveneg. Bede gedeelten werden end oktober crca 25 cm dep, op wntervoor, geploegd. Bj de voorjaarsgrondbewerkng werd het gedeelte met als voorvrucht aardappelen, n één bewerkng zaaklaar gemaakt met een zgzageg en daarachter een onkrudeg. Het andere gedeelte werd met dezelfde werktugen n twee bewerkngen zaaklaar gemaakt. Steeds werd bj het eggen dwars op de ploegrchtng gewerkt. Er werd een redeljk goed zaabed verkregen met een vrj vlakke lggng en een slechts enkele centmeters dkke losse toplaag. l naar de verschllen n bewerkng kan het gehele terren n ver stukken (, B, C en D) worden verdeeld (ze fguur 28). Gezaad werd precsezaad van het ras Trrave met een zeeffracte van 34 mm. De fracteverdelng was als volgt: mnder dan 3 mm 2,6% 3 3,25 mm 23,9% 3,253,5 mm 37,5% 3,53,75 mm 29,7% 3,754 mm 5,8% meer dan 4 mm,5% 87

88 I- gedeelte 275 m 3.7 ha 2,S7ha 3.55 ha ßt ha 56m 52m voorvrucht aardappelen +yoorvrucht graszaad Fg. 28 Stuateschets 4 ha. Het zaad bevatte 88. kluwens per kg; het duzendkorrelgewcht bedroeg,3 gram, de eenkemghed en de kemkracht waren resp. 8 en 87%. Vóór het zaaen werd de te gebruken vjfrjge Tank precsezaamachne afgedraad op de gewenste zaazaadhoeveelhed van respecteveljk 4,4 en 5,3 kg per ha. Deze keuze van hoeveelhed zaad houdt verband met de nagestreefde begnstand na opkomst, van respecteveljk crca 3 en 35% bbd. Gedeelte (ze fguur 28), waar het eerst met het opeenzetten zou worden begonnen, werd dunner gezaad dan het overge deel. Her werd gezaad een hoeveelhed van 4,6 kg per ha, waardoor theoretsch een onderlnge afstand tussen de zaadkluwens n de rj werd verkregen van 4,9 cm. Op de resterende ha was de gezaade hoeveelhed 5,6 kg per ha, hetgeen een gemddelde afstand tussen de zaadkluwens n de rj van 4 cm betekent. Er werd gezaad op een rjenafstand van 5 cm en de rjsnelhed tjdens het zaaen bedroeg 3,3 km/uur. In de perode tussen zaaen en opkomst vel 35 mm neerslag. Rum twee 88

89 weken na het zaaen kwamen de eerste plantjes boven de grond. Weer een week later werd begonnen met de verzorgngswerkzaamheden. Op dat tjdstp werden tevens de metngen utgevoerd voor het vaststellen van o.a. de begnstand. Over het gehele veld gerekend was de stand zeer regelmatg. Onderstaand geven weeen overzcht van de begnstand na opkomst (bepaald over telkens 5 X dum). Oppervlakte n ha Zaaafstand n de rj n cm antal planten per ha na opkomst % veldopkomst % bbd % eenlngen,9 3, 4 4, data bewerkngen met werktugen data handwerk gedeelte: 2/5-28/5 2/5-24/5 27/5-3/5 3/5 5/5 5/5 DD CE CD E3 E3 o E3 7/6 QQ /6 4/6-7/6 W/6-3/6 - MBB GD HD ca ca 7/6-2/6 24/6-27/6 4/7 - S/7 2/6-22/7 'WWWV WV'TO WWVWV' 'W'VWWV'» E22 E2 E2 E23 EZ3 Z2 E2 E2 E2 E2 EZ3 V7Ä EZ3 ^ FS3 ^ E3 '; met onderbrekng 22/7-2/8 '' wwwwwww WVWWWVW 3.7 ha 2.57 ha 3.55 ha 4.8 ha Ol Œ) schoffelen en rjendunner, per element 2 veertanden dem, onkrudeg gekoppeld achter rjendunner schoffelen en rjendunner met mesjes schoffelen en weden n de rj met rjendunner plus eggen n één bewerkng (na opeenzetten) machnaal schoffelen met werktugbalk aan de trekker aanaarden opeenzetten weden n handwerk Fg. 29 Schematsch overzcht van het verloop van de werkzaamheden (twee personen 4 ha betengewas opeenzetten en weden). 89

90 Zoals te verwachten was, gaf de grotere zaazaadhoeveelhed meer planten. Een opkomstpercentage van 657% moet als zeer gunstg worden beschouwd. Het gevolg hervan was, dat de nagestreefde begnstanden van respecteveljk 3 en 35% bbd rumschoots waren berekt. Het percentage apart staande planten van 9 en 88 s gunstg en moet worden toegeschreven aan de hoge mate van eenkemghed van het zaad en de goede verdelng door de zaamachne. In fguur 29 s het verloop van de verschllende werkzaamheden bj de verzorgng van het gewas weergegeven. In de perode 2 t/m 3 me werd n de gedeelten en B het gewas opeengezet. In gedeelte, het dunner gezaade stuk, werd opeengezet zonder een voorafgaande dun- of wedbewerkng n de rjen en n gedeelte B, na één keer een bewerkng met pennen. Bj het opeenzetten, hetgeen weer werd utgevoerd door twee vakkundge arbeders, ludde her de opdracht: zorgen voor een endstand na het opeenzetten met crca 8. planten per ha, dt om na het opeenzetten weer zoveel mogeljk onkrud n de rj mechansch te kunnen verwjderen (rjendunner met pennen en de onkrudeg). Van het gehele terren bleek gedeelte C het schoonst te zjn en vandaar dat dt deel, wat het dunnen met mesjes en het opeenzetten betreft, voor het laatst werd bewaard. In de perode 2/5 tot 28/5 (ze fguur 29) werd deel geschoffeld. Het overge terren werd geschoffeld, n dezelfde bewerkng met de rjendunner bewerkt (twee veertanden per dunelement, slaglengte 9 cm, rjsnelhed 3,8 km/u). Door deze bewerkng, weer n combnate met schoffelen, lep de standdchthed van het gewas terug van 38% bbd tot 33% bbd. Vanwege de op dat moment ongunstge weersomstandgheden kon op gedeelte B net tjdg met een dunbewerkng met mesjes worden begonnen. anvankeljk was dt wel de bedoelng. Gedeelte C werd op 5 jun nogmaals bewerkt met de rjendunner: twee pennen per element, slaglengte 2 cm, bj een rjsnelhed van 3 km/uur. In dezelfde bewerkng werd her het gewas geëgd met een onkrudeg, tanddkte 6 mm, waardoor een zeer goede onkrudbestrjdng werd verkregen. De standdchthed lep herdoor terug van 32% bbd tot 29% bbd. Op 7 jun werd her weer een stuk gedund met 6 cm brede mesjes, slag 24 cm (s theoretsch 5% dunntenstet). De stand van 29% bbd werd met deze bewerkng teruggebracht tot 6% bbd. Het overge stuk van gedeelte C werd op jun met 6 cm brede mesjes (slag 22 cm) teruggedund tot een stand van 2% bbd. In bede gevallen zjn deze bewerkngen utgevoerd n combnate met machnaal schoffelen (schoffelgarntuur aan rjendunner) bj een rjsnelhed van 2,3 km/uur. Dt gedeelte werd het laatst opeengezet, nameljk half jun bj een plantlengte van 525 cm. Gedeelte D werd grotendeels op 3 me voor de tweede keer bewerkt met de rjendunner, nu utgerust met 6 cm brede mesjes (slag 24 cm, rjsnelhed 2,4 km/uur). Met deze bewerkng, weer n combnate met schoffelen, werd de standdchthed van 33 bbd teruggebracht tot 9 bbd. De berekte dunntenstet was dus 42%. Later bleek dudeljk dat door deze bewerkng tevens veel onkrud was vernetgd. Dt stuk werd opeengezet n de eerste helft van jun bj een plant- 9

91 lengte van 5 cm. Rum één ha van gedeelte D werd vóór het opeenzetten nogmaals bewerkt met pennen. Zoals gezegd werd het opeenzetten utgevoerd door twee vakkundge arbeders; zj hebben n de proef twee verschllende hakken gebrukt met de volgende afmetngen: opeenzetten deel en B opeenzetten deel C en D weden deel, B, C en D blad: steel: hoek blad/steel: 5 cm breed 5 cm hoog,5,3 cm dk 62 cm lang 55 3 cm breed 4,5 cm hoog,5,3 cm dk 62 cm lang 55 Na het opeenzetten werden de gedeelten en B en het grootste stuk van D (ze fg. 29) opneuw bewerkt met de rjendunner als schoffelwerktug waarachter weer een onkrudeg was gekoppeld. Het machnaal schoffelen, een bewerkng met pennen n de rj en eggen gebeurden n één werkgang door twee personen (één besturen trekker, één op de rjendunner schoffels en dunelementen sturen). Dt werk werd utgevoerd bj een plantlengte van 26 cm. Het resultaat van deze bewerkng was zeer gunstg, er werden vele jonge onkrudplanten vernetgd. fb. 4 anaardschoffel type Steketee, Drewegen (Zld.). Voor deze bewerkng moet het gewas evenwel verder zjn ontwkkeld dan op deze foto het geval s. 9

92 Van 2427 jun werd het gehele terren voor de laatste keer machnaal geschoffeld met enkelvoudge schoffels, gemonteerd aan een werktugbalk aan de trekker. Deze bewerkng was voornameljk bedoeld om tussen de rjen wat losse grond te verkrjgen voor een laatste bewerkng, schoffelen en aanaarden. Op 4 en 5 jul, op het moment dat het gewas vrjwel het gehele veld bedekte, werd een aanaardbewerkng utgevoerd. Hervoor werden specale aanaardschoffels gebrukt, ontwkkeld door de heer Steketee. Met deze schoffels (ze afb. 4) werd een laag van crca dre cm losse grond bj de planten gebracht. Het daar aanwezge fjne onkrud werd herdoor vernetgd, terwjl de wat grotere onkrudplanten n groe werden vertraagd. Dt werk werd utgevoerd door één persoon met een trekker, voorzen van 9 dum brede banden bj een rjsnelhed van 5,6 km/uur. Het gewas werd door deze bewerkng vrjwel net beschadgd. Tjdens het voor de eerste keer naweden van het gewas n handwerk (perode 2/6 tot 22/7) werd n deel en B rj voor rj gewed. Op deel B en C en bj de tweede keer naweden (perode 22/72/8) werden per werkgang steeds twee rjen gewed. Dt weden n een vrj laat stadum, als zjnde aan geen tjd gebonden werk, werd regelmatg onderbroken, omdat tussentjds meer drngende werkzaamheden op het bedrjf moesten worden utgevoerd. Tjdens deze tweede wedbewerkng werden n hoofdzaak de boven het gewas utgroeende onkrudplanten verwjderd. Overzcht werktjden en kwaltet van het werk Op de verschllende onderscheden gedeelten van het terren werd regelmatg de stand van het gewas bepaald, telkens over 5 X 2,5 m rjlengte, meestal zowel vóór als na een bewerkng. Ook werden regelmatg tjdstudes gemaakt van het handwerk (opeenzetten en weden). Dageljks zjn alle op het veld bestede uren genoteerd. De tjden ut de tjdstudes kwamen goed overeen met de ut de tjdschrjvng. Herut bleek onder andere dat over het gehele perceel gerekend de stand van het gewas en de onkrudbezettng behoorljk regelmatg was. Voor het verdere overzcht zullen daarom utslutend de door mddel van tjdschrjvng verkregen uren (zjnde de werkeljk op het perceel bestede uren) worden vermeld. In tabel 26 geven wj een overzcht van de stand van het gewas vóór en na het opeenzetten met het aantal bestede manuren. Her zen wj de veranderngen de het gewas gedurende de tjdsperode voor het opeenzetten (crca 4 weken) door de verschllende bewerkngen met de rjendunner (ze bbd, perc. eenlngen en aantal msplaatsen vóór het opeenzetten) en door groe (plantlengte tjdens opeenzetten) heeft ondergaan. Wj zen, dat met de rjendunner n gedeelte C het gewas het sterkst s teruggedund; her was 4% van de oppervlakte tot een stand van 2 bbd en 6% tot een stand van 6 bbd gedund. Dt deel van het terren werd ook het laatst opeengezet. Het sterk mechansch utdunnen van de rjen heeft her tevens een zeer 92

93 TBEL 26 Overzcht bestede werktjden voor het opeenzetten met de stand van het gewas vóór en na het werk. Gedeelte aantal bbd Stand vóór het opeenzetten % eenl. aantal msplaatsen per are) plantlengte n cm2) antal manuren per ha Stand na aantal planten/ha X het opeenzetten % aantal dubbele per msplaatsen are) B C 6% C 4% D 7% D 3% ,8 26,9 2, , ,7 7, 8,6 5,2 5, ) Een afstand van 2333 dum s één msplaats; een afstand van 3344 dum s twee msplaatsen, enz. 2) Tjdens het opeenzetten. goede onkrudbestrjdng te zen gegeven. Ondanks dat de planten her tjdens het opeenzetten al vrj groot waren (525 cm), was de bestede werktjd her het laagst. Het opeenzetten gaat vrj gemakkeljk n sterk teruggedunde rjen met veel alleenstaande grote planten. Naarmate het gewas verder was teruggedund nam het aantal msplaatsen toe. Een totaal aantal msplaatsen tot maxmaal 38 per are n gedeelte C, s evenwelnogrumbnnen het toelaatbare. De kwaltet van het geleverde werk kan als zeer goed worden aangedud. Op de gedeelten, B en een stuk van D stonden na het opeenzetten nog planten per ha. Dt gaf de mogeljkhed om na het opeenzetten het onkrud nogmaals met een veertandbewerkng n de rj en een onkrudeg te ljf te gaan. Het percentage nog dubbelstaande planten na het opeenzetten lgt op een redeljk nveau. Ut een en ander bljkt dudeljk, dat het werk her s utgevoerd door vakkundge personen. Het opeenzetten van een sterk teruggedund gewas vraagt van de arbeder een grote mate van vakbekwaamhed. Door het toepassen van een grotere varate n de afstand tussen de planten, moet hj trachten hetper ha gewenste aantalplanten te bereken. Het aan opeenzetten bestede aantal uren lag het hoogst n de gedeelten en B, zjnde de stukken de het eerst werden opeengezet en waar met de rjendunner alleenngedeelte Beenveertandbewerkng was toegepast. Tenende een betere vergeljkng te kunnen maken zjn daarom n tabel 27 voor elk gedeelte behalve de aan het opeenzetten bestede tjden tevens vermeld de tjden besteed aan het utdunnen van het gewas met de rjendunner. Nu bljkt, dat het aantal manuren per ha voor gedeelte het gunstgst s, nameljk 25,8 mu/ha. Vooral wanneer wj bedenken, dat door het n een vrj laat stadum opeenzetten (gedeelte C en D) een wedbewerkng s utgespaard, dan bljkt wel, dat het ntensef gebruk van de rjendunner her tot een grote werkbesparng heeft geled. 93

94 TBEL 27 Bestede werktjden voor machnaal utdunnen van de rjen en het opeenzetten. Gedeelte Tjdstp van opeenzetten Oppervlakte n ha Rjendunnen aantal keren aantal mu Opeenzetten n mu Manure n totaal per ha B C D 224 me 273 me 2 jun 4 jun 3,7 2,57 3,55 4,8 gemddeld: ,3 47,3 48,3 7,5 79,3 69, 7 2,4 22,9 79,3 78,4 7,8 5,7 25,8 3,4 33, 3,3 3,2 In tabel 28 zjn de uren vermeld de besteed zjn aan het weden, zowel van het handwerk (eerste en tweede keer weden) als van de bewerkngen met rjendunner en onkrudeg en het aanaarden. De voor het weden benodgde tjd s altjd sterk afhankeljk van de hoeveelhed onkrud de n het gewas voorkomt. Bj dt onderzoek was alles er op gercht zoveel mogeljk onkrud met de werktugen te bestrjden. Dank zj de regelmatge en de vrj dchte begnstand van het gewas (3238 bbd) s dt her zeer goed gelukt. Voor rum acht ha, nameljk de gedeelten C en D, bleef de benodgde werktjd voor het weden gemddeld beneden de 2 mu/ha. Op de gedeelten en B waar de rjendunner vóór het opeenzetten mnder ntensef was gebrukt, was later de onkrudontwkkelng het sterkst, hetgeen dan ook dudeljk ut de bestede werktjden tot utng komt (tjden voor de wedbewerkngen rum twee keer zo hoog). TBEL 28 Overzcht werktjden besteed aan de onkrudbestrjdng en stand van het gewas na het opeenzetten en na het weden. Gedeelte Stand na opeenzetten aantal % aantal msplaatsen planten dubbele per ha X per are antal mu/ha : voor 2e keer weden Ie keer weden schoffelen/ eggen/ aanaarden totaal per ha Endstand na [ weden aantal % aantal msplaatsen planten dubbele per ha X per are B C(6% C (4% D (7%) D (3%) ,7 7, 8,6 5,2 5, ,2 2,3 6,5 5 4,4 4 3, 2,5,3 7,9 2,5 2,5 6,7 2,5 48,5 4,7 9 7,5 2, 6, ,7 9,6 3,8 5,5 7, 8, Van de verschllende gedeelten afzonderljk zjn n twee stada de onkrudbezettng gewaardeerd en wel als volgt: tjdstp gedeelten en B gedeelte C gedeelte D end jun matg tot veel weng weng tot matg end augustus vrjwel geen weng/matg weng 94

95 De eerste keer weden vroeg meer tjd naarmate het gewas vroeger was opeengezet. Tjdens de tweede keer naweden stond het gewas vrjwel dcht en kon worden volstaan met n hoofdzaak het boven het gewas utgroeende onkrud te verwjderen. Ook tjdens het weden werd goed werk geleverd, hetgeen o.a. bljkt ut de cjfers van de endstand n tabel 28. Overal voldoende planten en een net te groot aantal msplaatsen of dubbelstaande planten. In tabel 29 en n de fguren 3 en 3 volgt een weergave van de bestede werktjden aan alle verzorgngswerkzaamheden over de gehele 4 ha. TBFX 29 Overzcht van bestede werktjden per bewerkng en per gedeelte (de werkeljk op het perceel bestede uren). Bewerkng antal manuren voor gedeelte Manuren B C D totaal per hal) 3,7 ha 2,57 ha 3,55 ha 4,8 ha gecombneerde bewerkngen met rjendunner vóór opeenzetten. opeenzetten machnaal schoffelen en weden met rjendunner en onkrudeg na het opeenzetten eerste keer weden (handwerk). tweede keer weden (handwerk). machnaal schoffelen als aparte bewerkng (één man) aanaarden (één man) totaal totaal per ha 79,3 22,2 74,5 4, 9,4 3,8 229,3 74,6 9,3 69, 4 54,7 32,3 3,7 2,7 85,7 72,3 47,8 7 56,3 5 3,8 82,9 5,5 48,3 2,4 4 68,8 6,8 5,2 245,5 5 5,4 32,8 5,2 254,3 72,3 24,9 5,5 843,2 6,2 7,5 22,9 3,6 8,2 5,2,8, ) Gerekend over de gehele 4 ha. Het totaal aantal bestede manuren van gemddeld 6,2 per ha s gunstg, vooral wanneer men bedenkt, dat op het gehele veld het gewas opeengezet s. Wel bljkt, dat het aantal uren besteed aan het gecombneerd schoffelen, rjendunnen en eggen nog vrj hoog lag (3,77,5 mu/ha). Het moet evenwel op vrj eenvoudge wjze mogeljk zjn van deze bewerkngen eenmanswerk te maken. Dt zou nog een besparng van enkele manuren per ha betekenen. Verder moet worden opgemerkt, dat de vorm en lengte van het perceel her gunstg waren voor een vlotte utvoerng van de werkzaamheden (rume wendakkers, grote perceelslengte). Wanneer wj het verloop van de arbedsflm n de fguren 3 en 3 nader bezen dan valt op, dat voornameljk gedurende de tweede helft van de maand jun vrj veel verlet door onwerkbaar weer voorkwam. Herut bljkt wel, dat zeker net van een extreem gunstg sezoen kan worden gesproken. Tot jun had men op het bedrjf een 8,5-urge werkdag, daarna een 9-urge. Behalve de vrje zaterdagen vel nog een extra verlofdag op 2 jun. ls bjzondere verlofdagen moeten worden genoemd: 23 me (Hemelvaartsdag) en 3 jun (2e Pnksterdag). Op 23 jul werd met de tweede keer weden gestaakt, omdat op dat moment vrjwel geen onkrud meer n het gewas voorkwam. In de maand augustus werden nog enkele gedeelten van het perceel nagewed. 95

96 aantal mu me opeenzetten le keer weden 5 2 jun 2 e keer weden onwerkbaar weer S 25 3d jul Fg. 3 rbedsflm van de bewerkngen opeenzetten en weden (per man 7 ha). 5 2 aug. Tenende een ndruk te verkrjgen of deze vrj sterk doorgevoerde mechansate van het verzorgngswerk een oogstdepresse tot gevolg zou hebben, zjn tjdens de oogst orënterende opbrengstbepalngen utgevoerd. Van de verschllende onderscheden gedeelten zjn daartoe telkens over een oppervlakte van are de netto-opbrengsten bepaald. Op het sterkst teruggedund en laatst opeengezette deel bleek de opbrengst crca 2 ton per ha lager te zjn dan op het overge gedeelte van het veld. Het gehele veld werd gerood met een eenrjge rooer met dwarsafvoer. Het als laatste bewerkng utgevoerde aanaarden van het gewas bleek tjdens het rooen geen nadelge nvloed te hebben op de kwaltet van het kopwerk. Samenvattend kan worden gezegd dat de her toegepaste werkwjze bj de verzorgng van een gewas beten als zeer geslaagd kan worden beschouwd. In een perode van rum ver weken hadden twee arbeders een oppervlakte van 4 ha sukerbetengewas opeengezet. De opbrengstcjfers en de aan het verzorgngswerk bestede aantal manuren waren als volgt: netto-opbrengst n tonnen/ha oppervlakte n ha aantal manuren per ha voor: handwerk bewerkngen met werktugen , 63,,5 gedeelte B C ,6 3,5 6,8 36,5 5,9 D 42,4 4,8 35,6 5,2 gemddeld over 4 ha 4,6 46 4,2

97 8 6 2 aantal mu schoffelen ( man) // rjendunner, 2 tanden* schoffelen (2 man) IS jun 2 25 rjendunner, mesje + schoffelen (2 man) rjendunner, 2 tanden + =^ schoffelen + onkrudeg (2 man) Fg. 3 rbedsflm van de bewerkngen met werktugen. M D 5 jul I I I I I I I III I I I I I 2 25 X aanaarden (I man) Het aantal manuren per ha heeft, over de ver verschllende gedeelten, naar tjdstp van opeenzetten, een sterk dalende tendens: de manuren voor de bewerkngen met werktugen vertoonden een stjgende tendens, echter n een klenere orde van grootte. Tjdnood s, ondanks vrj veel regen omstreeks half jun, net opgetreden. Het zou mogeljk geweest zjn ook op gedeelte voor het opeenzetten de rjen sterk ut te dunnen, maar dt zou hebben betekend, dat dan ongeveer een week later met het opeenzetten zou kunnen worden begonnen. Men bespaart dan aan arbedsuren, maar mst de kans om n de week crca 3,5 ha (±,8 ha per man) opeen te zetten. De arbedsflm van de bewerkngen met werktugen vertoont haten. Het s natuurljk mogeljk om hervoor een slutend plan te maken, hetgeen evenwel alleen voor telers met een zeer grote oppervlakte (meer dan 2 ha) of voor bepaalde samenwerkngsvormen nteressant kan worden genoemd. Op de meeste be- 97

98 % ' Tl _ - * * -,^. _ r» fb. 5 Overzcht van het proefterren, 4 ha groot, te Numansdorp. drjven worden de bewerkngen met werktugen (schoffelen, rjendunnen, eggen) door de boer zelf utgevoerd of door een man, de voor een deel tevens belast s met andere werkzaamheden op het bedrjf. Het opeenzetten en weden, zjnde het volledge handwerk, heeft her slechts 46 manuren per ha gevraagd. Bj vele betentelers lgt de arbedsbehoefte nog boven mu/ha en n dt verband gezen kan een klene oogstdepresse (over de gehele oppervlakte gerekend crca,5 ton/ha) moeljk als een te groot nadeel worden aangevoerd. Om tot een doelmatge werkwjze bj het opeenzetten en weden te komen s het zaak, om vanaf de grondbewerkng vóór het zaaen, een strak omljnd werkplan te volgen tot het moment dat het gewas het gehele veld bedekt, dus tot omstreeks half jul. Werknstructe (per man crca zeven ha opeenzetten en weden) Voor het opeenzetten en weden van een gewas beten op kle- en zavelgrond ludt de werknstructe als volgt: 98

99 WERKVOLGORDE WERKPLN NWIJZINGEN zorgen voor een vlak zaabed met een 2 à 3 cm dkke losse toplaag, op gesloten ondergrond vlakke lggng noodzakeljk voor gebruk van precsezaamachne en rjendunner zaaen van precsezaad met nokkenrad- of precsezaamachne hoeveelhed zaazaad aanpassen aan kemkracht en aantal kluwens per kg alsmede aan bodemomstandgheden (naar resultaten van voorgaande jaren) bepalng hoeveelhed zaazaad n kg/ha voor precsezaamachne: oppervlakte van ha utgedrukt n cm2 (=..) O X R X =... kg/ha O = gewenste onderlnge afstand van de zaadkluwens n de rj n cm R = rjenafstand n cm = aantal zaadkluwens per kg zaad voor afstellng precsezaamachne ze nstructe 4e jrg. (963), maart no. 6 utgaande van hetzelfde aantal kluwens per ha wordt de hoeveelhed voor nokkenradzaamachne 2% hoger nokkenradzaamachne te voren afdraaen voor controle van te zaaen hoeveelhed (alle pjpen moeten evenveel zaad geven) 225% van totale oppervlakte dunner zaaen dan rest van perceel herbj streven naar begnstand van 2 planten per meter (nokkenrad 24 planten per meter) dt gedeelte wordt later het eerst opeengezet en net met rjendunner bewerkt bj de overge oppervlakte (758%) streven naar een begnstand van 35 planten per meter (nokkenrad 58 planten per meter) bj afstellng van zaamachne rekenng houden met eenkemghed en de te verwachten veldopkomst kemkracht, voorbeeld I: gewenste begnstand 2 planten/m, precsezaad 75% eenkemg (de overge 25% s vrjwel altjd tweekemg; aangenomen s dat ut kluwens theoretsch 25 planten zouden kunnen komen), kemkracht 8%, de te verwachten veldopkomst 6% berekenng: 8 2 ) (75 5) 3 ) 6 4 ) ) x x X = 65) 6 5 ) 6 = 6 cm 7 ); = 5 cm 6 ) 2 ) aantal zaadkluwens 6) gewenste aantal planten/m 2) % kemkracht 7) gemddelde afstand van de zaadkluwens 3) % tweekemg n de rj n cm; bj precsezaa dus: de 4) % veldopkomst afstellng op een afstand van 56 cm 5) aantal planten ut zaadkluwens geeft 2 planten/m 99

100 WERKVOLGORDE NWIJZINGEN voorbeeld II: 6 5 ) 6 = 4,6 cm; = 4 cm 3 ) 5 dus: de afstellng op een afstand van 44,6 cm geeft 35 planten/m. onkrudbestrjdng met eg begnnen voor opkomst beteplantjes; als zaadjes gekemd zjn net meer eggen pas weer eggen na verbladstadum materaal 2 lange hakken steel: recht, hout, lengte 3 4 cm, dkte 3 cm blad: rechte scherpe snede, hoogte max. 5 cm, dkte max. 3 mm, scherpe punten, breedte 6 cm en 3 cm verbndng blad-steel: blad en hals ut één stuk, dkte hals 8 mm, rume bocht n hals hoek blad-steel: klen persoon 5, lang persoon 6 > rjendunner verende tanden voor onkrudbestrjdng n de rj mesjes van 6 cm voor dunner mesjes van de afzonderljke elementen moeten de grond goed volgen n één of twee keer moet 475% van het aantal plantjes weggedund kunnen worden > werktugbalk één geheel met rjendunner dan wel monteren vóór of onder de trekker (zodat eventueel één man, door combneren met rjendunner, utgespaard kan worden) UITVOERING WERK, onkrudeg recht aangespannen tanddkte 6 cm, lchte grond 5 cm perceel of areaal van 7 ha n ver vrjwel geljke stukken verdelen, B, C en D s dunst gezaade stuk (2 e\* -r 25% van de oppervlakte) B, C en D het dkker gezaade deel trachten op deze delen, al naar de ontwkkelng, met de rjendunner het gewas open te houden, zodat de planten elkaar n hun groe net storen en het opeenzetten net wordt belemmerd

101 WERKVOLGORDE NWIJZINGEN volgorde van de verschllende ut te voeren bewerkngenvolgens onderstaand schema en toelchtngen: waarbj er van utgegaan s, dat het werken met werktugen door aparte persoon (bjv. boer) wordt gedaan waarn handwerk cursef en het werken met werktugen normaal gedrukt bewerkngsvolgorde deel schoffelen -}- opeenzetten schoffelen -f schoffelen + schoffelen + rjen weden met rjen weden met rjen weden met verende tanden verende tanden verende tanden opeenzetten', helft van dt deel schoffelen + rjendunnen met mesjes schoffelen + schoffelen + rjendunnen met rjendunnen met mesjes verende tanden + eggen schoffelen + rjen weden met verende tanden + eggen opeenzetten en tegeljk weden schoffelen -f rjendunnen met mesjes schoffelen + rjen weden met verende tanden + eggen schoffelen opeenzetten en tegeljk weden schoffelen + aanaarden + weden schoffelen + aanaarden weden schoffelen + aanaarden waar nodg schoffelen -\- aanaarden weden! B j C D.. _ -J opeenzetten weden hangt af van voorkomen van groot onkrud

102 WERKVOLGORDE NWIJZINGEN Toelchtng: gedeelte drect met de hand opeenzetten (her dus geen rjendunner gebruken, alleen maar schoffelen) grootste hak gebruken (blad 6 cm breed) en zorgen voor endstand van ± 8. planten per ha (maakt mechansche onkrudbestrjdng na opeenzetten mogeljk) de helft van gedeelte B voor ca. 5% utdunnen met brede mesjes overge deel van B + C en D bewerken met rjendunner met verende tanden n combnate met schoffelen tussen de rjen gedeelte B met de hand opeenzetten zorgen voor endstand van ± 8. planten per ha n stuk dat met mesjes s bewerkt klenste hak gebruken (blad 3 cm breed) gedeelte C bewerken met rjendunner met breed mesje n combnate met schoffelen gedeelte D bewerken met rjendunner met verende tanden n combnate met schoffelen en eggen met onkrudeg gedeelte C met de hand opeenzetten her zorgen voor een endstand van 7. planten per ha klenste hak gebruken (blad 3 cm breed) n de rj voorkomend onkrud tegeljkertjd verwjderen gedeelte D voor de derde keer bewerken met rjendunner met breed mesje (afhankeljk van de stand, rjen 56% utdunnen) gedeelte bewerken met rjendunner met verende tanden n combnate met schoffelen en eggen met onkrudeg (herbj mag het aantal planten teruglopen tot ± 7. per ha) gedeelte D met de hand opeenzetten her zorgen voor een endstand van 7. planten per ha klenste hak gebruken (blad 3 cm breed) n de rj voorkomend onkrud tegeljkertjd verwjderen gedeelte B bewerken met rjendunner met verende tanden n combnate met schoffelen en eggen met onkrudeg gedeelte en Bweden n handwerk klenste hak gebruken (blad 3 cm breed) bj weng onkrud 2 of 3 rjen per keer bewerken alleen onkrud dat n de rj staat verwjderen 2

103 WERKVOLGORDE NWIJZINGEN gehele gewas (gedeelte, B, C en D) schoffelen en lcht aanaarden op het tjdstp dat gewas de grond vrjwel geheel bedekt (mechansche bestrjdng van laat kemende onkruden) WERKTIJDEN OP HET VELD zonodg gedeelte C en D op een later tjdstp, bjv. n jul, grof naweden n handwerk alleen boven het gewas utgroeend onkrud verwjderen per werkgang 2 of meer rjen bewerken (afhankeljk van hoeveelhed onkrud) opeenzetten gedeelte en B mu/ha afhankeljk van onkrudbezettng -3 mu/ha, gedeelte C en D weden n handwerk 254 mu/ha afhankeljk van onkrudbezettng bewerkng met rjendunner n combnate met schoffelen en eventueel eggen (werkbreedte 2,5 m) bj een perceelslengte van ± 4 m:,5 uur/ha bj een perceelslengte van ± 2 m: 2, uur/ha schoffelen en aanaarden (werkbreedte 2,5 m) bj een perceelslengte van ± 4 m:, uur/ha bj een perceelslengte van ± 2 m:,3 uur/ha totaal voor het gehele verzorgngswerk van 7 ha betengewas: 5565 mu/ha ] ) handwerk (opeenzetten en weden) 45 mu/ha (hangt af van de n handwerk gewede oppervlakte) bewerkngen met werktugen 5 mu/ha (werkbreedte 2,5 m) (afhankeljk van perceelslengte) ') geldt net voor sterk vervulde percelen 3

104 SMENVTTING In deze publkate wordt verslag gedaan van een onderzoek ngesteld naar arbedsbesparende werkmethoden bj de verzorgng van het gewas sukerbeten. Het eerste jaar (96) werd het verschl n arbedsbehoefte nagegaan van het zaaen van verschllende hoeveelheden zaad per ha en de nvloed van het tjdstp van opeenzetten. Het verschl n benodgde werktjd voor het opeenzetten en weden tussen zaaen met een nokkenradzaamachne en een precsezaamachne bleek zeer gerng te zjn. Per zaamachne gezen vroeg het opeenzetten en weden meer tjd naarmate dkker was gezaad. Dun zaaen bleek evenwel met belangrjke rsco's gepaard te gaan; men heeft dan meer kans op een onregelmatg gewas en/of een endstand met te weng planten. Naarmate dunner was gezaad nam de regelmaat n endstand af. Het plantaantal n de endstand was eveneens lager naarmate dunner was gezaad en het opeenzetten later werd utgevoerd. Ut orënterende opbrengstbepalngen konden geen sgnfcante verschllen worden aangetoond tussen wjze van zaaen en tjdstp van opeenzetten. Bj een zelfde aantal planten per ha n de endstand bleek geen verschl n sukeropbrengst tussen een meer of mnder regelmatge verdelng van de planten n de rj. In 96 werd de vergeljkng zaaen met nokkenrad- en met precsezaamachne voortgezet. Toen werd bj de verzorgngswerkzaamheden een Vcon Steketee rjendunner ngeschakeld en per zaamachne werd slechts één zaazaadhoeveelhed aangehouden. Met de nokkenrad- werd 3% meer zaazaad utgezaad dan met de precsezaamachne. Bj een vrjwel geljke veldopkomst van respecteveljk 42 en 43% lag de begnstand n bbd na opkomst, op het met de nokkenradmachne gezaade deel 7% hoger. Voor een zelfde begnstand, utgedrukt n betenbevattende dumen, bleek met 2% meer zaazaad te kunnen worden volstaan. Tenende te komen tot een vergeljkbare regelmaat n endstand na het opeenzetten werd het met de precsezaamachne gezaade gewas met de rjendunner crca 4% bbd verder utgedund dan het met de nokkenradmachne gezaade deel. Hoewel het n de ljn der verwachtng lag, dat dt sterker utdunnen van het met de precsemachne gezaade gewas net tot een grotere onregelmatghed n endstand zou leden, bleek dt toch wel dudeljk het geval te zjn. Wat het sterker utdunnen met de rjendunner betreft, bleek derhalve geen aanwjsbaar verschl ten gunste van het precsezaasysteem. Het verder terugdunnen n de objecten precse heeft, zowel bj opeenzetten als bj net opeenzetten, over de gehele ljn tot een grotere onregelmatghed n de endstand geled. Vervolgens bleek ut deze proef dat, gerekend over het totale verzorgngswerk, het net opeenzetten een werkbesparng opleverde van crca 25 mu/ha (28%). Door opbrengstbepalngen s vastgesteld dat net opeenzetten een oogstdervng heeft gegeven van crca 3 ton beten per ha (5%). Ut deze proef bleek eveneens geen aanwjsbaar verschl n arbedsbehoefte tussen de gedeelten nokkenrad en precsezaa, ondanks het fet dat de 4

105 gedeelten precsezaa met de rjendunner crca 4% bbd verder waren teruggedund. Tussen de regelmaat n endstand vóór het rooen en de sukeropbrengst kon geen verband worden aangetoond (tot 67 gaten groter dan 58 cm per are). In 962 werd de vergeljkng zaaen van precesezaad met nokkenraden met precsezaamachne opneuw voortgezet. Het met de precsezaamachne gezaade deel werd nu telkens slechts crca 2 bbd verder utgedund dan het met de nokkenradmachne gezaade. Verder werd nog een object toegevoegd, nameljk opeenzetten zonder vooraf machnaal dunnen, dt om de arbedsbesparng van het gebruk van de rjendunner te kunnen nagaan. Verder werden weer vergeleken het wel en net opeenzetten, waarbj n de objecten net opeenzetten zo mn mogeljk planten tjdens het naweden werden weggehakt. Geheel n overeenstemmng met het onderzoek n voorgaande jaren bleek ut deze proef opneuw, dat sterker terugdunnen van het met de precsezaamachne gezaade gewas een meer onregelmatge endstand tot gevolg had, evenwel zonder dat dt tot een oogstdepresse aanledng gaf. Omdat her bj het naweden van het net opeengezette gewas weng planten zjn weggehakt, werd een endstand verkregen met een veel hoger aantal planten (tot rum 5. pl/ha). Dt heeft er waarschjnljk toe geled dat, n tegenstellng tot de proef n 96, geen opbrengstdervng naar voren kwam bj het achterwege laten van het opeenzetten. Het s evenwel bekend dat een endstand met meer dan. planten per ha bj machnaal rooen vrj hoge oogstverlezen tot gevolg heeft (tot crca 5 ton/ha). Opneuw bleek weer een gerng verschl n arbedsbehoefte tussen het met de nokkenrad- en het met de precsezaamachne gezaade deel. De kwaltet van het werk bj het opeenzetten was her het best n het met de precsezaamachne gezaade deel (meer planten per ha n de endstand en mnder tweelngen). Het met de rjendunner, vóór het opeenzetten, utdunnen van het gewas van een stand van crca 3% bbd tot een stand van 25 bbd, leverde een arbedsbesparng op van 34% (225 mu/ha). Net opeenzetten en machnaal dunnen tot een stand van 3 bbd gaf, ten opzchte van wel opeenzetten zonder gebruk van rjendunnen, een werkbesparng van 4555% (335 mu/ ha). Ut een zelfde proef n 963 op dalgrond bleek het net opeenzetten geen enkele werkbesparng te hebben opgeleverd. Op deze grondsoort wordt de arbedsbehoefte n de verzorgngsperode voor een belangrjk deel bepaald door de factor onkrud. Ook op deze grondsoort kon geen verschl n arbedsbehoefte voor de verzorgngswerkzaamheden worden aangetoond tussen een met de nokkenrad- en een met de precsezaamachne gezaad gewas. De kwaltet van het geleverde werk bj het opeenzetten n het met de precsemachne gezaade deel was her weer ets beter (wat meer planten per ha n de endstand). Het n twee bewerkngen vóór het opeenzetten machnaal utdunnen van het gewas van een stand van crca 25% bbd tot een stand van 24 bbd, leverde op deze grondsoort bj het opeenzetten en weden een arbedsbesparng op van 45%. 5

106 Voor een verder doorgevoerde mechansate van de verzorgngswerkzaamheden s ut het onderzoek op de dalgrond te Dedemsvaart komen vast te staan, dat n de eerste plaats het maken van een stevg zaabed n het voorjaar van veel belang s en wel om later met een rjendunner, eventueel een onkrudeg, het onkrud n de rjen beter te kunnen bestrjden. Een regelmatge en vrj dchte begnstand s nodg om een zo groot mogeljk effect te kunnen bereken met het mechansch weden en utdunnen van het gewas. Machnaal schoffen met specaal voor een gewas beten op dalgrond ontwkkelde schoffels (type van Heuvelen te Stadskanaal) maakte zeer krap schoffelen mogeljk (per rj slechts 7 cm net bewerkt). anaarden als laatste bewerkng had tot gevolg, dat veel laatgroeende onkrudplanten werden vernetgd. Opeenzetten n één bewerkng met een lange hak, waarvan het blad een breedte heeft, aangepast aan de standdchthed, s op deze grondsoort eveneens een doelmatge werkmethode gebleken. Gedurende twee jaar s geheel op praktjkschaal nagegaan bj welke werkmethoden per man een zo groot mogeljke oppervlakte betengewas kan worden opeengezet en nagewed. Het eerste jaar bleek een oppervlakte van ha voor twee personen rumschoots utvoerbaar. Het tweede jaar kon met twee personen een oppervlakte van 4 ha worden opeengezet en nagewed, dus per man zeven ha. In bede gevallen werd zaad gebrukt met een hoge mate van eenkemghed, nameljk ± 8%. Het eerste jaar werd de helft van het terren ngezaad met een nokkenradzaamachne en de andere helft met een precsezaamachne. De totale arbedsbehoefte aan opeenzetten en weden bleek op het met de nokkenradmachne gezaade deel crca % hoger te lggen dan op het met de precsezaamachne gezaade deel. Voor een deel werd dt veroorzaakt door een wat onregelmatge opkomst (tweewassghed) van het gedeelte nokkenrad. Het laatste jaar (963) werd de gehele oppervlakte ngezaad met een Tank precsezaamachne. Ongeveer 2% van de totale oppervlakte werd ngezaad bj een zaadafstand n de rj van 4,9 cm. Dt stuk werd het eerst opeengezet zonder voorafgaande bewerkng met de rjendunner. Her werd zo vroeg mogeljk begonnen met het opeenzetten en de arbeders kregen de opdracht te zorgen voor een endstand na het opeenzetten met crca 8. planten per ha. Ongeveer twee weken na het opeenzetten werd dt stuk machnaal gewed met behulp van rjendunner en onkrudeg (n één bewerkng). Met deze bewerkng, waarbj het aantal planten met % werd gereduceerd, werd veel onkrud vernetgd. De overge 8% van het terren werd ngezaad bj een zaadafstand n de rj van 4 cm. Op dt gedeelte werd, naarmate het sezoen voor het opeenzetten vorderde, twee of dre keer een bewerkng met de rjendunner utgevoerd. De laatste bewerkng met mesjes (dunntenstet tot 6%), altjd ongeveer een week voor dat het betreffende stuk werd opeengezet. Nadat op het gehele terren het gewas opeengezet was, werd begonnen met het n handwerk naweden. Ongeveer 4% van de totale oppervlakte werd op een later tjdstp (augustus) voor de tweede keer nagewed. lleen het laatst opeengezette deel, crca 25% van de totale oppervlakte, gaf een ets lagere opbrengst (crca 2 ton/ha). Gerekend over de gehele opper- 6

107 vlakte van 4 ha s dt crca,5 ton/ha. Het totale handwerk, opeenzetten en naweden, heeft her gemddeld slechts 46 manuren per ha gevraagd. Voor de volgorde en de wjze waarop de verschllende bewerkngen moeten worden utgevoerd s een werknstructe gegeven. 7

108 SUMMRY The present report relates to a seres of trals and experments carred out to compare labour savng work methods as used n tendng sugarbeet. Specfc objectve was a.o. to determne the effect of dfferent drllng systems on crop husbandry and crop yeld. In the frst year (96) the nfluence of the applcaton of alternatve seed rates per hectare on labour requrements and tme of beet snglng was nvestgated. comparson of labour needed for snglng and weedng a spur drlled and a precson drlled crop revealed only a very slght dfference. Consdered per seed drll, tme requrements for snglng and weedng ncreased wth ncreasng seed rates. By contrast, low seed rates nvolve consderable rsks n that an rregular crop and/or an nsuffcent fnal plant populaton may result. The lower the seed rate the more rregular the fnal crop stand wll be. The fnal plant populaton was lkewse reduced when applyng a lower seed rate and when snglng was delayed. Informatve yeld assessments dd not ndcate any sgnfcant dfferences between sowng systems used and tme of snglng. Wth an dentc number of plants per hectare n the fnal stand a more or less unform dstrbuton of the plants along the row dd not nfluence the sugar yeld. In 96 the comparatve trals wth spur seed drlls and precson seed drlls were contnued. Vcon Steketee down-the-row thnner was now used for beet cultvatons and only one seed rate was appled per seed drll. 3 per cent hgher seed rate was appled wth the spur drll. Feld emergence was n both cases almost dentc, respectvely 42 and 43 per cent. The ntal stand of the spur drlled crop expressed n beet contanng nches was 7 per cent hgher. n ncrease of the seed quantty wth 2 per cent wll be suffcent for obtanng a smlar ntal stand expressed n b.c.. In order to acheve a comparable regularty of the fnal stand after snglng the precson drlled crop was reduced by about 4 b.c.. more wth the down-the-row thnner as compared wth the spur drlled crop. lthough t was not expected that ths compensatng reducton of the precson drlled crop would lead to a more rregular fnal stand, t was, however, proved conclusvely that ths actually was the case. Consequently, the more ntensve thnnng wth the down-the-row thnner dd not reveal any apparent dfferences n favour of the precson seed drll system. On the whole a more ntensve thnnng of the precson drlled crop, whether sngled or not, resulted n a less unform fnal stand. When takng nto account the entre cultvaton perod these trals proved that a labour savng of roughly 25 mh/ha (28 per cent) was acheved when no snglng was carred out. Yeld assessments ndcated moreover that an untrmmed crop resulted n a yeld loss of roughly 3 tons of beet per hectare (5 per cent). Nether dd these trals reveal any dfference n labour requrements between the spur drlled and the precson drlled crop n spte of the fact that the reducton of the precson drlled crop was about 4 b.c.. more wth the down-therow thnner. No correlaton could be observed between the regularty of the fnal 8

109 stand pror to harvestng and the sugar yeld (up to 67 gaps of over 58 cm/are). In 962 the comparatve trals wth the dstrbuton of precson seed wth precson drll and spur drll were agan contnued. The reducton of the precson drlled crop was now each tme only 2 b.c.. more than that of the spur drlled crop. nother object was stll added,.e. snglng wthout pror mechancal thnnng so that the labour savng propertes of the down-the-row thnner could be evaluated. In addton trmmed and untrmmed crops were agan compared whereby n the untrmmed crops the number of plants removed durng after-cultvaton was kept at a mnmum. In accordance wth the outcome of the research conducted n the prevous years ths tral evdenced agan that a further reducton of the precson drlled crop ndeed resulted n a less unforms fnal stand, but not n a lower crop yeld. Snce few plants were removed durng the after-cultvaton of the untrmmed crop an extremely dense fnal plant populaton was obtaned (over 5, plants/ha). Most probably due to ths fact no yeld losses were establshed n the untrmmed crop n contrast to the 96 trals. It s, however, known that a fnal stand wth over, plants per hectare wll produce consderable yeld losses (up to about 5 tons/hectare) when mechancally harvested. The snglng result was best n the precson drlled crop (a hgher number of plants per hectare n the fnal stand and less doubles). stand reducton from about 3 per cent b.c.. to 25 b.c.. wth the down-the-row thnner pror to snglng saved from 3 to 4 per cent n labour (225 mh/ha). n economy n labour from 45 to 55 per cent (335 mh/ha) was acheved when no snglng was carred out and the stand was mechancally reduced to 3 b.c.. by comparson wth snglng wthout usng a down-therow thnner. Smlar trals undertaken on dug down peat sols n 963 dd not reveal any economy n labour n an untrmmed crop. On ths type of sol the labour requred durng the husbandry perod s largely determned by weed control. Nether dd these trals ndcate any dfference n labour requrements between a spur drlled and a precson drlled crop. On dug down peat sols the thnnng result was slghtly n favour of the precson drlled crop (a slghtly larger number of plants per hectare n the fnal stand). stand reducton pror to snglng from about 25 per cent to 24 b.c.. n two operatons saved from 4 to 5 per cent labour n snglng and weed control. n nvestgaton conducted on the dug down peat sols near Dedemsvaart showed that for the further mechanzaton of the cultural practces a frm seed-bed n sprng s of vtal mportance snce subsequent weed control n the row wth a down-the-row thnner or weed harrow s mproved. unform and rather dense ntal stand s needed to take full advantage of mechancal weedng and thnnng. Mechancal hoeng wth hoes specally developed for beet cultvaton on dug down peat sols (van Heuvelen type, Stadskanaal) permtted to hoe close 9

110 to the rows about 7 cm). When rdgng s carred out as fnal operaton many late developng weeds are destroyed. Snglng n one operaton wth a long handled hoe of whch the sze of the blade s adapted to the crop densty proved lkewse to be an effcent work method on ths type of sol. Durng two years an entrely practcal nvestgaton was conducted nto work methods enablng one man to sngle and after-weed a maxmum beet area. In the frst year two men could easly manage hectares, n the second year two men could sngle and weed 4 hectares, so 7 hectares per man. In both cases graded seed was used, the percentage of sngle plants obtaned beng n the regon of 8 per cent. In the frst year one half of the crop was spur drlled, the other half precson drlled. The total labour requrements for snglng and weedng the spur drlled part were about per cent hgher than those for the precson drlled part. Ths must be partly attrbuted to a slghtly rregular seed emergence of the spur drlled crop. In the last year (962) the total area was sown wth a "Tank" precson drll. t about 2 per cent of the total area seed was spaced n the row at 4.9 cm. Ths part was sngled frst wthout pror use of the down-the-row thnner. Snglng was started at the earlest possble stage and the labour force nstructed to reduce the stand to about 8, plants per hectare. bout two weeks after snglng ths part was mechancally weeded wth the down-the-row thnner and weed harrow (n one pass). part from reducng the number of plants by per cent ths operaton also resulted n the destroyng of many weeds. On the remanng 8 per cent of the area n the row spacng of seeds was at 4. cm. On ths part of the feld, dependng on the seasonal requrements before snglng, two or three operatons wth the down-the-row thnner were carred out. The fnal operaton was carred out wth knves (degree of thnnng up to 6 per cent) and always about a week before the part n queston was sngled. When the entre feld was sngled hand weedng was started. bout 4 per cent of the total area was weeded a second tme at a later stage (ugust). Only the part that was sngled last, about 25 per cent of the total area, had a slghtly lower yeld (about 2 tons/ha). Calculated over the total area of 4 ha ths s about.5 ton/ha. Total hand work for snglng and after-weedng averaged only 46 mh/ha. Work sequence and work method are outlned n a work nstructon.