I I. 1 Broedsucces van kustbroedvogels 1 in het Deltagebied in 2000 I I. Werkdocument RIKZ/OS/ X. Peter L. Meininger 1>

Transcriptie

1 Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed n 2000 m Werkdocument RKZ/OS/200.80X f «Rob } Peter L. Mennger > Floor A. Arts 2) Sander J, Llpaly 2) C.W. Strucker 2 > Pm A. Wolf 2) Rjksnsttuut voor Kust en Zee Postbus EA Mddelburg 2) Delta Project Management t Postbus AH Culemborg Mddelburg, maart 200

2 Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed 2000 f

3 f l fl RjksnsttuutvoorKusten Zee / RKZ nhoud SAMENVATTNG 9 NLEDNG. Aanledng voor het onderzoek.2 Doel van het onderzoek Begrenzng van het studegebed 3.5 Dankwoord 4 2 BROEDSUCCES VAN KUSTBROEDVOGELS fn HET DELTAGEBED; METHODEN 7 m 2. Algemeen 7 2,2 Extenseve methode 20 t g 2.3 Merken van nesten 2 _ 2.4 Enchsures 2 V 2.5 Metngen van condtes Vsdef 22 fe 2.6 Het rngen van jongen Predateexperment met "kunstnesten" Een ndex voor het broedsucces 23 g 3. HET WEER TJDENS HET BROEDSEZOEN VAN RESULTATEN Kluut Bontbekplever en Strandplever 29 P 4.3 Zwartkopmeeuw Kokmeeuw Broedsucces n de belangrjkste kolones 39 4,4.2 Broedsucces van Kokmeeuwen op het Zudgors 4.6 Grote Stern Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed 2000

4 Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ 4.7 Vsdef 4.7. Broedsucces van Vsdeven n de belangrjkste kolones Utkomstsucces van de Vsdef Condtemetngen aan jonge Vsdeven 4.8 Noordse Stem 4.9 Dwergstern 4.9. Broedsucces van Dwergsterns n de belangrjkste kolones Utkomstsucces van de Dwergstern 4.0 Predateexperment met "kunstnesten" 5 LTERATUUR BULAGÊ. RESULTATEN PER GEBED Maasvlakte: Spltsngsdam Neuwe Waterweg Maasvlakte: Vogelvalle Maasvlakte: Grootschalge baggerbergng "de Slufter" Maasvlakte: Sluftermeer Maasvlakte: Westplaat, Klene Slufter Maasvlakte: Papegaaebek Maasvlakte: ledngstrook Hartelkanaal Europoort: Opteterren Kemra Agro BV Harngvlet: Sljkplaat Harngvlet: Scheelhoekelanden Harngvlet: Quackgors elanden Harngvlet: Elanden Ventjagersplaten Grevelngenmeer: Slkken van Flakkee Noord Grevelngenmeer: Slkken van Flakkee t.h.v. Zanddepot Grevelngenmeer: Slkken van Flakkee Zud Grevelngenmeer: Slk West van Haven Battenoord Grevelngenmeer: Slk voor Djkwater Grevelngenmeer: Slkken van Bommenede Volkerakmeer: Hellegatsplaten Volkerakmeer: Krammersche Slkken Oost Volkerakmeer: Krammersche Slkken Archpel Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed ft g t

5 Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ Volkerakmeer: Neuwkooper Elanden 80 W Volkerakmeer: Noordplaat 8 Volkerakmeer: Krammersluzen 82 Volkerakmeer: elanden Phlpsdam, Plaat van de Vlet, Slkken van de Heen e.o. 83 m Volkerakmeer: Krb Mdden Hellegat 84 * Zoommeer: Speelmansplaten, elanden 85 ft Zoommeer: Kreekrak NO Natuurontwkkelng 86 Zoommeer: Prnsesseplaat 87 H Oosterschelde: Oosterscheldekerng 89 Oosterschelde: Westenschouwen, aanzet Stormvloedkerng 9 Oosterschelde: Westenschouwen, Westenschouwense nlaag Oost 92 4' Oosterschelde: Koudekerkse nlagen e.o. 93 Oosterschelde: Schelphoek, Dunelanden 93 w Oosterschelde: Schelphoek, Vogelelanden 94 Oosterschelde: Flaauwers en Weevers nlagen 95 Oosterschelde: Prunje Zud 97,* Oosterschelde: Prunje Noord 98 * Oosterschelde: Cauwers nlaag 99 m Oosterschelde: Zerkzee, nlaag Havenkanaal e.o. 00 Oosterschelde: Zerkzee, Kurkenol 00 Oosterschelde: Zerkzee, Zudhoeknlagen 0 Oosterschelde: Zerkzee, Schor't Stelletje 0 m Oosterschelde: Rammegors 02 M Oosterschelde: Stnkgat en Van Haaftenpolder 03 Oosterschelde: Stavensse, Oostnol 04 Oosterschelde: Noordpolder 04 Oosterschelde: Snt Maartensdjk, Plumpot 05 ; Oosterschelde: Schakerloopolder 06 m Oosterschelde: Schor Roelshoek 07 Oosterschelde: Yerseke, Hardenhoek 08 Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed 2000

6 Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ Oosterschelde: Yerseke, Neuw Olzendepolder Oosterschelde: Natuurontwkkelng nlaag Kaarspolder Oosterschelde: Schor Wlhelmnapolder Oosterschelde: Wlhelmnapolder Oosterschelde: Schor van Kats Oosterschelde: Kats, schorretje west van haven Oosterschelde: Kats, schorretje JonkvrouwAnnapolder Oosterschelde: nlaag Wanteskuup Oosterschelde: nlaag 's Gravenhoek Voordelta: Kwade Hoek Voordelta: Banjaardstrand Voordelta: Zeedjk Westkapelle Voordelta: Verdronken Zwarte Polder Voordelta: Het Zwn Westerschelde: Rammekensdunen en strand Westerschelde: Sloegebed, Strand Hovercraft Westerschelde: Sloegebed, Luxemburghaven e.o. Westerschelde: Borssele, Noordnol Westerschelde: Borssele, zeedjk KerncentraleHoek van Borssele Westerschelde: Borssele, zeedjk Hoek van BorsseleStaartsche Nol Westerschelde: Borssele, zeedjk Staartsche NolCoudorpe Westerschelde: Ellewoutsdjk, zeedjk CoudorpeFort Ellewoutsdjk Westerschelde: nlaag 887, Ellewoutsdjk Westerschelde: Zudgors Westerschelde: Verdronken land van Saeftnghe Westerschelde: Zeedjk WalsoordenBaalhoek Westerschelde: Zeedjk Molenpolder, Ossensse Westerschelde: Zeedjk Hellegatpolder Westerschelde: Eendragtpolder Westerschelde: Zeedjk Klene Hussenspolder Broedsucces van kustbroed vogels n het Deltagebed f f f f f.o.

7 Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ WesterscheJde: Sluscomplex Terneuzen 30 ' Westerschelde: Neuw Neuzenpolder 3 Westerschelde: Voorland Nummer Eén 3 j Westerschelde: Hooge Platen 32 f f ï Broedsucces van kustbroed vogels n het Deltagebed 2000

8 Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed 2000 f t t f

9 t f Rjksnsttuut voor Kost en Zee / RKZ Samenvattng Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed 2000 Dt werkdocument bedt een overzcht van de resultaten van onderzoek naar het broedsucces van kustbroedvogels (Kluut, pleveren, meeuwen en sterns) n het Deltagebed n Dt onderzoek werd utgevoerd door het Rjksnsttuut voor Kust en Zee n opdracht van de regonale drectes ZudHolland en Zeeland van Rjkswaterstaat. Daarnaast zjn relevante gegevens verwerkt de zjn verzameld n het kader van andere projecten. Het doel van het onderzoek s het kunnen geven van gefundeerde advezen over aanleg, nrchtng en beheer van broedgebeden voor kustbroedvogels. Om dt te bereken wordt nformate verzameld over het functoneren van broedgebeden van kustbroedvogels n het Deltagebed: het broedsucces wordt bepaald. Dt gebeurt als aanvullng op het montorngprogramma waarn jaarljks nformate wordt verzameld over aantallen van kustbroedvogels. n overleg met de opdrachtgevers lgt het accent van het onderzoek op het noordeljk Deltagebed (Maasvlakte, Harngvlet) en op gebeden rond Oosterschelde en Westerschelde. Omwlle van de volledghed zjn ook van enkele andere gebeden (o.a. n Grevelngenmeer, Volkerakmeer, Zoommeer en Markezaat) gegevens opgenomen, althans voor zover deze beschkbaar zjn. Overzchten van de aantallen kustbroedvogels n het Deltagebed worden jaarljks gepublceerd door het RKZ. Voorlggend rapport kan worden gezen als aanvullng op en utbredng van deze rapportages. De detals per gebed, mogeljk relevant voor de beheerders, zjn te vnden n de bjlage. Het onderzoek zal n eder geval n de komende dre jaar worden voortgezet. Na evaluate van de resultaten van het onderzoek n 999, s besloten een aantal wjzgngen n de aanpak door te voeren. Met name het wekeljks bezoeken van 'enclosures' n kolones van Vsdef en Kokmeeuw bleek erg arbedsntensef en gng ten koste van het verkrjgen van andere gegevens over broedsucces. Bovenden bleken de enclosures n meerdere gevallen net representatef voor de gehele kolone. Met ngang van 2000 rcht het onderzoek zch dan ook meer op verschllen n condtes van jonge vogels (met name Vsdeven), utkomstsucces en het beter tellen van (bjna) vlegvlugge jongen. Het accent lgt op beledsrelevante soorten zoals Bontbekplever, Strandplever, Vsdef en Dwergstern, terwjl mnder aandacht wordt besteed aan meeuwen. De meeste soorten kustbroedvoges kenden n 2000 eert slecht broedsezoen. Aan de hand van de n dt rapport geïntroduceerde "broedsuccesndex" kan worden geconcludeerd dat 2000 voor Kluut, Kokmeeuw en Vsdef het slechtste broedsezoen was snds 994, het jaar waarn voor het eerst gegevens werden verzameld over broedsucces. De Dwergstern was een gunstge utzonderng. De resultaten van kustbroedvogels n 2000 werden n hoge mate bepaald door ongunstge weersomstandgheden (koude, wnd en neerslag), met name n de perode dat veel vogels klene jongen hadden. Een zudwesterstorm de op 27 en 28 me over ZudwestNederland trok veroorzaakte o.a. de overspoelng van ale lage delen van de Slkken van 9

10 Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ Flakkee en de Krammersche Slkken, waarbj vrjwel alle legsels verloren gngen. n het Harngvlet werden eeren aangetroffen, waarn fragmenten van schelpjes waren "geblazen". Jonge Kluten overleefden vrjwel utslutend n beschut gelegen gebeden. w ' Relatef veel aandacht werd besteed aan pleveren. Van de 66 gevonden nesten van de Bontbekplever mslukte 59% (n 999 mnmaal de helft), M van de 26 gevonden nesten van de Strandplever mslukte maar lefst 77%. Extra aandacht werd besteed aan het utvlegsucces: 22 paar Bontbekpleveren produceerden (n veel meer broedpogngen!) ten mnste M 66 jongen (mnstens 0.54 jong/paar), 87 paar Strandpleveren ten mnste ^ 44 jongen (mnstens 0.24 jong/paar). ^ Bj de Vsdef s vooral het slechte broedsucces n alle dre kolones langs de Westerschelde (Saeftnge, Terneuzen en Hooge Platen) opvallend. De condtes van de jongen lagen n alle kolones rum onder de van overge deltakolones. Op de Hooge Platen en op het Sluscomplex van Terneuzen groeden veel jongen op tot aan het moment van utvlegen, maar door voedselgebrek werd de condte zo slecht dat ze alsnog massaal sterven, Het s ondudeljk of beperkte voedselbeschkbaarhed her een rol speelde, of dat de oudetvogels door weersomstandgheden net n staat waren voldoende vs te vangen. W j jp ^ n dverse gebeden werden "kunstnesten" geplaatst, bestaande ut / j eeren van zachte kle en kwarteleeren. n veel gevallen gaf dt nzcht n de omvang en aard (snavelafdrukkenl) van predate.,g Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed

11 Rjksnsttuut voor Kust en Zee RKZ nledng. Aanledng voor het onderzoek De hudge populates van vele soorten kustbroedvogels n Nederland zjn bedudend klener dan gedurende de eerste helft van de 20e eeuw. Het gaat herbj met name om sterns en pleveren. Enkele soorten (o.a. Kluut, Klene Mantelmeeuw, Zlvermeeuw, Zwartkopmeeuw) vergaat het beter. De Nederlandse kustgebeden zjn voor vrjwel al deze soorten broedgebeden van nternatonale betekens (Mennger et al. 999). n het kader van MWTL (Montorng Waterstaatskundge Toestand des Lands) worden door (en n opdracht van) het RKZ jaarljks de aantallen broedparen n het Deltagebed vastgesteld van Kluut, pleveren, meeuwen en sterns. De aantallen zeggen echter weng over het functoneren van broedgebeden: wat s het broedsucces? Om een beeld te krjgen van het functoneren van broedgebeden, veelal specaal of mede aangelegd en beheerd ten behoeve van kustbroedvogels, s het nodg waarnemngen te doen aan dt broedsucces en aan de factoren de dt bepalen. Dt slut aan (zowel nhoudeljk ats qua veldwerkzaamheden) op het lopende bologsch montorngprogramma van MWTL. Aanslutend op de actvteten de jaarljks plaatsvnden n het kader van MWTL (vaststellen van aantallen broedparen) en op een stude de n s utgevoerd n het kader van het project WOMS*NRCHTNG (Arts 996,998a, 998b) wordtn de perode n meer detal onderzoek utgevoerd naar het broedsucces n een aantal deelgebeden van het Deltagebed. Deze stude wordt door het RKZ utgevoerd n opdracht van twee regonale drectes van Rjkswaterstaat: Drecte ZudHolland (RKZ project ECOZH*NATUUR) en Drecte Zeeland (RKZ project ZEEDELTA). n voorlggend document worden de n 2000 verzamelde gegevens over broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed samengevat. Accent lgt herbj uteraard op de gebeden de n opdracht van de regonale drectes zjn onderzocht..2 Doel van het onderzoek Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed 2000 Het doel van het onderzoek s het kunnen geven van gefundeerde advezen over aanleg, nrchtng en beheer \/an broedgebeden van kustbroedvogels. Om dt te bereken wordt nformate verzameld over het functoneren van broedgebeden van kustbroedvogels n het Deltagebed: het broedsucces wordt bepaald. Dt gebeurt als aanvullng op het montorngprogramma waarn jaarljks nformate wordt verzameld over aantallen van kustbroedvogels.

12 Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ.Voordelta 2.Harngvlet 3.Hollandsch Dep 4.Besbosch S.Grevelngenmeer 6.Volkerakmeer 7.Oosterschelde S.Zoommeer 9.Markezaat 0.Veerse Meer H.Westerschelde Fguur. Het Deltagebed: de belangrjkste watergebeden. Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed t

13 f t t f Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed Kustbroedvogels stellen specale esen aan de nestplaats. Het zjn kalegrondbroeders, met een voorkeur voor broedlocates de vrj zjn van grondpredatoren en open zodat ze predatoren tjdg aan zen komen. Schaars begroede elanden en utgestrekte open vlaktes zjn om deze reden een aantrekkeljke broedplaats. Een tweede zeer belangrjke factor s de voedselbeschkbaarhed. Bnnen een bepaalde straal rond de kolone moet voldoende voedsel berekbaar zjn voor de broedvogels en hun jongen. nden een paar succesvol jongen weet groot te brengen s de locate geschkt om te broeden. Door het broedsucces te meten kan men ets zeggen over de kwaltet van het broedgebed en daarmee over de kansen voor het n stand houden van de populate. Factoren van nvloed op het broedsucces zjn; voedselhoeveelhed, weer, predate, verstorng (recreate) en hoog water. Metngen van broedsucces geven nzcht n:. Kwaltet broedgebed. Broedsucces geeft aanwjzngen over: voedselbeschkbaarhed, predatersco en overspoelngskans. 2. Populatedynamsche parameter; s het broedsucces hoog genoeg om een levensvatbare populate n stand te houden. Van belang s dat het broedsucces een reeks van jaren wordt gemeten. 3. Mleundcator: Sterk verlaagd utkomstsucces of broedsucces kan een ndcate zjn voor toxsche stoffen n het mleu. Gfstoffen n het mleu komen vaak n net meetbare hoeveelheden voor n het water terwjl ze toch grote schade aan kunnen rchten. Vsdeven zjn toppredatoren, zj slaan de gfstoffen op n hun lchaam. De opgehoopte gfstoffen worden va het e doorgegeven aan de jongen. De volgende aspecten worden n de stude beschouwd:. Wat s per sezoen het broedsucces (utgedrukt n aantal vlegvlugge jongen per broedpaar) n de belangrjkste broedgebeden n het Deltagebed van de volgende soorten: Kluut, Bontbekplever, Strandplever, Vsdef, Dwergstern, Grote Stern, Kokmeeuw en Zwartkopmeeuw, 2. Zjn er ndcates welke factoren dt broedsucces hebben beïnvloed (weer, predate, verstorng, vegetatesuccesse, substraattype, overspoelng, beheer, etc.)? 3. Condte van jongen. Naast het broedsucces s n een aantal vsdefkolones n het Deltagebed de condte van de jongen gemeten. De condte van de jongen kan een ndcate zjn voor de kwaltet en beschkbaarhed van voedsel..4 Begrenzng van het studegebed Hoewe! het Rjksnsttuut voor Kust en lee/rkz zch prmar rcht op de zoute Rjkswateren s, n het geval van kustbroedvogels, gekozen voor het jaarljks montoren van de populates bnnen het gehele Deltagebed (fguur ), nclusef de zoete Rjkswateren (Harngvlet, Holandsch Dep, Volkerakmeer, Zoommeer), overge wateren (o,a. Markezaat) en bnnendjkse gebeden. Veel soorten zjn mmers zeer mobel en wsselen soms zelfs bnnen één broedsezoen van broedplaats, Ook zjn er hstorsche redenen, omdat tjdens de start van het onderzoek n 979 veel gebeden (KrammerVolkerak, Zoommeer en Markezaat) nog een zout karakter hadden. Door de utvoerng van de Oosterscheld e werken 3

14 Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RK2. ontstonden 'neuwe' zoete wateren (Volkerakmeer, Zoommeer). De populates kustbroedvogels zjn ook na de veranderng van zout naar zoet ten dele deze gebeden trouw gebleven. Veel vogels werden daarnaast aangetrokken door de neuw ontstane grootschalge broedgebeden. Het onderzoeksgebed strekt zch zudeljk ut tot de NederlandsBelgsche grens, oosteljk tot de ljn Bergen op Zoom Moerdjk Besbosch Dordrecht en noordeljk tot de Neuwe Waterweg Neuwe Maas. )ü overg met <te 0ptfmcrrt ev<sn4ë rsgoralé dfrwttes Jgt H*t accent van tte stt)4e b t f ht dljk DltW n de overge Deltawateren (o.a. Grevelngenmeer, Veerse Meer, Volkerakmeer, Zoommeer en Markezaat) wordt getracht tjdens de bezoeken n het kader van MWTL een globale ndruk te krjgen van het broedsucces n de grootste kolones. Ook zjn aanvullende gegevens beschkbaar gesteld door beheerders en partculere waarnemers. Voorts s n 999 en 2000 n het kader van het RKZ project WONS*NRCHTNG een stude utgevoerd naar het broedsucces (zowel utkomstsucces van nesten als utvlegsucces van jongen) van Bontbekplever en Strandplever, als onderdeel van onderzoek naar levensvatbaarhed van populates, het belang van locatekeuze van neuwe broedgebeden en gebruk van de gebeden door kustbroedvogels..5 Dankwoord Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed 2000 Allereerst dank aan de opdrachtgevers voor het onderzoek: Rjkswaterstaat Drecte ZudHolland (met name mevr. Drs. M. Ohm) en Rjkswaterstaat Drecte Zeeland (met name Drs. J. Coosen). De utvoerng van het veldwerk zou net mogeljk zjn geweest zonder de toestemmng van terrenbeheerders, varërend van natuurbeschermngsorgansates tot petrochemsche bedrjven. De volgende bedrjven/nstellngen verleenden toestemmng voor onderzoek op hun terrenen: DOWChemcal Terneuzen Gemeenteljk Havenbedrjf Rotterdam Natuur en Recreateschap De Grevelngen Provnce Zeeland Rjkswaterstaat Drecte Zeeland Rjkswaterstaat Drecte ZudHolland Staatsbosbeheer rego zudwest Stchtng het Brabants Landschap Stchtng het Zeeuwse Landschap Suker Une Stampersgat TetraPak Moerdjk Verengng Natuurmonumenten Waterschap Zeeuwsen Vlaanderen Waterschap Zeeuwse Elanden 4 f t

15 ï ï Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed 2000 Ondersteunng n de vorm van vaartugen werd geleverd door Rjkswaterstaat Meetdenst ZudHolland, Stchtng het Zeeuwse Landschap en Staatsbosbeheer. Medewerkers van de Meetdenst van Rjkswaterstaat Drecte Zud Holland verzorgden op deskundge wjze vele vaartochten n het Noordeljk Deltagebed: Are Barendrecht, Mke Davs, Leen van Djke, Hans de Voogd van der Straaten en Machel van Wouwe. Bezoeken aan de Spltsngsdam n de mondng van de Neuwe Waterweg waren mogeljk dank zj de nzet van een vaartug van de Denstkrng Hoek van Holland van Rjkswaterstaat Drecte ZudHoland. Bj het onderzoek op de Hooge Platen werd op plezerge wjze samengewerkt met medewerkers van de Stchtng het Zeeuwse Landschap: René Bejersbergen, Fred Schenk en Awe de Zwart. Het onderzoek naar het broedsucces van Zwartkopmeeuw en Kokmeeuw op het Zudgors werd op vrjwllge bass utgevoerd door RolandJan Bujs en vrenden. Zj stelden de verzamelde gegevens ter beschkkng voor deze rapportage, waardoor de tjdreeks kon worden voortgezet. Norman van Swelm (Stchtng Ornthologsch Staton Voorne) vergezelde ons dverse malen, ontsloot letterljk delen van de Maasvlakte voor ons, en leverde waardevolle aanvullende gegevens over dt gebed. Frank Majoor (SOVON Vogelonderzoek Nederland) voerde n 999 en 2000 n opdracht van RKZ onderzoek ut aan broedende Bontbekpleveren en Strandpleveren n het Deltagebed, Jaap Graveland (projectleder nrchtngsonderzoek) gaf toestemmng voor het gebruk van enkele resultaten van dt onderzoek. Waardevolle nformate over aantallen en broedsucces werd o.a. ontvangen van René Bejersbergen, Paul Boeren, Phlpp Derks, Mark Hoeksten, Mat Jongenelen, Kees de Kraker, A. van der Lnden, Jean Maebe, Joop Mllenaar, Henne Ravestejn, Jan de Roon, Ray Texera, Frts van Velzen, Alex Welartd en Wm Wsse. Voorts werd hulp bj het veldwerk verleend door Setse Bouma, Hlda Bouma, Karen van Essen, Marska Harte, René van Loo en Tm Mennger. Rob Strucker (Delta ProjectManagement) en Cor Berrevoets (RKZ) namen n het kader van MWTL deel aan het veldwerk en verleenden vele handen spandensten bj dataverwerkng en rapportage. Waardevol commentaar op (delen van) het manuscrpt werd ontvangen van René Bejersbergen (Stchtng het Zeeuwse Landschap), Jan de Roon (Verengng Natuurmonumenten) en Norman van Swelm (Stchtng Ornthologsch Staton Voorne). 5

16 Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ ï Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed

17 f Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ 2 Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed: methoden 2. Algemeen De werkzaamheden worden verrcht door medewerkers van het RKZ, dan wel n opdracht en onder begeledng van RKZ verrcht door derden. Daarnaast wordt aanvullende nformate verkregen van vrjwllge medewerkers en terrenbeheerders. Tjdens veldbezoeken n de perode aprlaugustus worden waarnemngen gedaan aan het broedsucces van kustbroedvogels (Kluut, Bontbekplever, Strandplever, Zwartkopmeeuw, Kokmeeuw, Stormmeeuw, Vsdef, Noordse Stern, Grote Stern, Dwergstern). Getracht wordt per soort en per gebed een schattng te geven van het aantal utgevlogen jongen per broedpaar. Bj kolonevogels lgt het accent op het bepalen van het broedsucces n de voor de betreffende soort belangrjkste gebeden ("grote kolones") n het Deltagebed. De n tabel genoemde "grote kolones" herbergen tezamen jaarljks mnmaal 75% van de Deltapopulate van een vogelsoort. Tabel. Crtera voor de selecte van belangrjke broed gebed en ("grote kolones") van kolonevogels t.b.v, de schattng van het broedsucces. Genoemd wordt het mnmum aantal broedparen wat een gebed moet herbergen om tot "grote kolone" gerekend te worden. Tevens wordt het percentage genoemd van de totale broedpopulate van het Deltagebed dat broedt n deze geselecteerde "grote kolones". Soort Kluut Zwartkopmeeuw Kokmeeuw Stormmeeuw Grote Stern Vsdef Noordse Stern J^wergsjsm^^^^^ Mnmum aantal paren % Deltapopulate n '.grote kolones' Gedurende het broedsezoen wordt een zo nauwkeurg mogeljke ndruk verkregen van het broedsucces van kolonevogels, Na het broedsezoen wordt dt utgewerkt als het aantal vlegvlugge jongen per paar, waarbj een schattng wordt gemaakt van het broedsucces volgens een vertal klassen (tabel 2). Omdat dt broedsucces ten dele bepalend s voor de toekomstge populategrootte, werden deze 'ndrukken' vanaf 994 zoveel mogeljk volgens dezelfde methoden verzameld en vastgelegd, Tabel 2. Gehanteerde klassendelng bj het omschrjven van het broedsucces per kolone van kustbroedvogels n het Deltagebed, Klasse Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed 2000 Aantal vlegvlugge jongen per paar? onbekend A <0. jong B 0.0,5 jong C 0.5 jong D > jong Oorzaken van het mslukken van nesten en mortaltet van jongen worden 7

18 Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ voor zover mogeljk vastgelegd (predate, overspoelng, vertrappng door vee etc). n de tabellen 3 t/m 2 zjn van de belangrjkste soorten kustbroedvogels broedbologsche gegevens samengevat en de optmale peroden van vaststellen van aantallen en broedsucces opgenomen. Tabel 3. Broedblologle en nventarsateperode van de Kluut (een maand s verdeeld n decaden) Broedbologe: grjs = voorkomen mnder regelmatg, zwart = belangrjkste perode van voorkomen; nventarsate: grjs = tellngen brukbaar, zwart = optmale nventarsateperode). Broedvogels aanwezg nesten met eeren jongen aanwezg nventarsate broedparen nventarsate broedsucces legselgrootte: 4 (25) eeren broedduur: 2325 dagen u!lvllegduur:3542 dagen maand: m m m a Tabel 4. Broedblologle en nventarsateperode van de öontbekplevler (een maand s verdeeld n decaden) Broedbologe; grjs = voorkomen mnder regelmatg, zwart * belangrjkste perode van voorkomen; nventarsate: grjs = tellngen brukbaar, zwart = optmale nventarsateperode). Broedvogels aanwezg nesten met eeren jongen aanwezg nventarsate broedparen nventarsate broedsucces legselgrootte. 4 eeren broedduur: 2325 dagen ultvllegduur: 24 dagen maand: m m m a a a m m m j a a a Tabel 5. Broedbologle en nventarsateperode van de Strandplever (een maand s verdeeld n decaden) Broedbologe: grjs = voorkomen mnder regelmatg, zwart = belangrjkste perode van voorkomen; nventarsate: grjs = tellngen brukbaar, zwart = optmale nventarsateperode). Broedvogels aanwezg nesten met eeren jongen aanwezg nventarsate broedparen nventarsate broedsucces maand: legselgrootte: 3 eeren broedduur: 2526 dagen utvllegduur: 273 (40) dagen JÏL~JJL»vL»JL **JL ^^ Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed f ff

19 f Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ Tabel 6. Broedblologe en nventarsateperode van de Zwartkopmeeuw (een maand s verdeeld n decaden) Broedbologle: grjs = voorkomen mnder regelmatg, zwart = belangrjkste perode van voorkomen; nventarsate: grjs = tellngen brukbaar, zwart = optmale nventarsateperode). Broedvogets aanwezg nesten met eeren jongen aanwezg nventarsate broedparen nventarsate broed succes legselgrootte: (2) 3 eeren broedduur:2325 dagen utvllegduur: 3540 dagen maand: m m rn a a a m m m j a a a Tabel 7. Broedbologle en nventarsateperode van de Kokmeeuw (een maand s verdeeld n decaden) Broedbologe. grjs = voorkomen mnder regelmatg, zwart = belangrjkste perode van voorkomen; nventarsate: grjs = tellngen brukbaar, zwart = optmale nventarsateperode). Broedvogels aanwezg nesten met eeren jongen aanwezg nventarsate broedparen nventarsate broedsucces legselgrootte: 23 (4) eeren faroedduur: 2326 dagen utvllegduur: 35 dagen maand: m m m a a m m m > Tabel 8. Broedblologe en nventarsateperode van de Stormmeeuw (een maand s verdeeld n decaden) Broedbologe: grjs = voorkomen mnder regelmatg, zwart = belangrjkste perode van voorkomen; nventarsate: grjs = tellngen brukbaar, zwart = optmale nventarsateperode). broedvogels aanwezg nesten met eeren Jongen aanwezg nventarsate broedparen nventarsate broedsucces fegselgrootte: 3 (25) elererj broedduur: 2328 dagen ultvljegduur: 35 dagen maand: m m m a a a a a Tabel 9. Broedblologe en nventarsateperode van de Grote Stern (een maand s verdeeld n decaden) Broedbologle: grjs = voorkomen mnder regelmatg, zwart = belangrjkste perode van voorkomen; nventarsate: grjs = tellngen brukbaar, zwart = optmale nventarsateperode). Broedvogels aanwezg nesten met eeren Jongen aanwezg nventarsate broedparen nventarsate broedsucces legselgrootte: 2 eeren broedduur: 2226 dagen utvllegduur: 2536 dagen vwtfwwwwwrtvwvwvvwftvïvwwvvvvwvvwvw^^ maand: m m m a a a m m m j j j j j j a a a Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed 2000

20 Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ Tabel 0. Broedblologe en nventarsateperode van de Vsdlef (een maand s verdeeld n decaden) Broedbologe: grjs = voorkomen mnder regelmatg, zwart = belangrjkste perode van voorkomen; nventarsate: grjs = tellngen brukbaar, zwart = optmale nventarsateperode). Broedvogels aanwezg nesten met eeren jongen aanwezg nventarsate broedparen nventarsate broedsucces legselgrootte: (2) 3 eeren broedduur: 2026 dagen ultvlegduur: 2327 dagen maand: m m m a m m m a a Tabel. Broedbologe en nventarsateperode van de Noordse Stem (een maand s verdeeld n decaden) Broedbologe: grjs = voorkomen mnder regelmatg, zwart = belangrjkste perode van voorkomen; nventarsate: grjs = tellngen brukbaar, zwart = optmale nventarsateperode). Broedvogels aanwezg nesten met eeren jongen aanwezg nventarsate broedparen nventarsate broedsucces legselgrootte: 3 eeren broedduur: 222 dagen ultvlegduur: 224 dagen maand: j j j a a a Tabel 2. Broedbologle en nventarsateperode van de Dwergstern (een maand s verdeeld n decaden) Broedbologe: grjs = voorkomen mnder regelmatg, zwart = belangrjkste perode van voorkomen; nventarsate: grjs = tellngen brukbaar, zwart = optmale nventarsateperode). Broedvogels aanwezg nesten met eeren jongen aanwezg nventarsate broedparen nventarsate broedsucces legselgrootte: CD 23 eeren broedduur: 2022 dagen utvllegduur: 57 (25) dagen maand: m m m a m m m j j f a a a 2.2 Extenseve methode Broedsucces van kustbroedvogels m het Deltagebed 2000 Aan de hand van het broedstadum van de kolone wordt geschat wanneer de eerste grotere jongen verwacht kunnen worden. Vaak lgt dt moment 35 weken na de tellng van het aantal broedparen. Dan dent een utgebred bezoek aan de kolone plaats te vnden. n veel meeuwenkolones worden de jongen bj het doorlopen langzaam naar de randen 'gedreven'. Vaak verzamelen ze zch dan n één of meerdere groepen, de dan relatef smpel geteld kunnen worden. Het s verstandg meerdere waarnemers deze tellngen te laten verrchten omdat het overzcht n kolones vaak gerng s. Vaak verstopt een deel van de jongen zch n de vegetate en s het noodzakeljk om ook de vegetate te doorzoeken. 20 ï

21 f t Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ Bj Grote Sterns s het vaak mogeljk om het aantal grote jongen n een 'crèche' te tellen. Bj andere soorten wordt het aantal jongen vanaf enge afstand geschat met behulp van een verrekjker of telescoop. Ook herbj s het aan te bevelen meerdere onafhankeljke waarnemers te gebruken. Omdat de waarde van de behaalde resultaten met de extenseve methode net geheet dudeljk was, s n 996 specaal onderzoek opgestart. Tussen 996 en 998 s onderzoek verrcht naar het functoneren van broedgebeden van kustbroedvogels (Arts 996, Arts 998a, Arts 998b). Specale aandacht gng herbj ut naar neuw aangelegde broedgebeden. Verder lag het accent op het ontwkkelen en testen van methoden om het broedsucces te bepalen. De ervarngen opgedaan n werden gebrukt bj het onderzoek dat met ngang van 999 wordt utgevoerd. 2.3 Merken van nesten!n dverse gebeden wordt het utkomstsucces van de eeren bepaald door het regelmatg controleren van met een genummerd stokje gemerkte nesten. Dt gebeurt met name bj pleveren, Vsdef en Dwergstern. Van de Vsdef werden n 2000 nesten gemerkt op de Sljkplaat, de Scheelhoeke landen, het sluscomplex bj Terneuzen en de Hooge Platen. Van de Dwergstern werden nesten gemerkt op de Sljkptaat, de Scheelhoekelanden en de Ventjagersplatenelanden. De legselgrootte werd bepaald door het maxmale aantal eeren te nemen dat n een nest werd aangetroffen. n kolones met veel predate kan de legselgrootte dus zjn onderschat. 2.4 Enclosures Broedsucces van kustbroedvoge/s n het Deltagebed 2000 Een 'enclosure' s een met gaas omgeven gedeelte van de kolone, waarbnnen het lot van eeren en jongen kan worden gevolgd (Thyen et a. 998). De enclosure wordt gemaakt met behulp van stalen pennen en gaas van 50 cm hoog (ngegraven aan de onderkant). Getracht wordt een representatef gedeelte van de kolone te kezen, maar dt bljkt n de praktjk moeljk. Alle nesten bnnen de enclosure worden genummerd, en bj eder bezoek wordt de nhoud van de nesten genoteerd (aantal eeren, aantal jongen). Streven s een wekeljks bezoek aan de enclosure. Na het utkomen van de jongen worden deze gerngd, gewogen (met een elektronsche balans of een pesola veerbalans tot op g nauwkeurg) en gemeten (kop+snavel met een dgtale schufmaat tot op 0. mm nauwkeurg). Deze metngen worden bj eder bezoek herhaald. Dode jongen worden genoteerd en ut de enclosure verwjderd. De metngen n de enclosures leveren nformate op over utkomstsucces, groe en condtes van jongen en van utvlegsucces. Het werken met enclosures s zeer tjdrovend en daarom s besloten om met ngang van 2000 deze methode net meer te gebruken voor de Vsdef. Door de grote nzet van vrjwllgers (ze dankwoord) kon de enclosure n de kolone van Zwartkopmeeuw en Kokmeeuw op het Zudgors langs de Westerschelde voor het verde achtereenvolgende jaar weer worden ngercht en nauwkeurg gevolgd. 2

22 Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ 2.5 Metngen van condtes Vsdef Een methode om de condte van een jonge Vsdef te bepalen s door het gewcht te relateren aan de leeftjd. Van jonge Vsdeven werd het gewcht bepaald (met een elektronsche balans of een pesola veerbalans tot op g nauwkeurg) en de lengte van kop+snavel (verder "kop" S genoemd) gemeten (met een dgtale schufmaat tot op 0. mm m nauwkeurg). De kopmaat s gerelateerd aan de leeftjd van de vogel, het gemeten gewcht s dan een maat voor de condte van de vogel. Door het jjfr vergeljken van de aldus verkregen metngen per kolone met de van alle n de Delta gemeten Vsdeven, wordt een beeld verkregen van de relateve kwaltet van de jongen n de kolone. Deze kan worden ^ beïnvloed door o.a. voedselaanbod en aanwezghed van beschuttng. De : condte van de jongen heeft net alleen nvloed op het utvlegsucces * (magere jongen overleven net tjdens peroden met wnd en koude, wanneer het voor de ouders moeljker s voedsel aan te brengen), maar ook op de overlevng na het utvlegen, Om de relateve kwaltet van de jongen van een kolone te kunnen vergeljken met alle n de Delta gemeten Vsdeven s een regresseljn m berekend (Mennger et al. 2000). n kolones waarvan de metngen " boven de regresseljn lggen hebben de jonge Vsdeven een relatef goede condte, n kolones met metngen beneden de regresseljn hebben M de jonge Vsdeven een relatef slechte condte. K 2.6 Het rngen van jongen Tjdens bezoeken aan de dverse broedgebeden werden veel jongen W gerngd met roestvrj stalen rngen van het Vogeltrekstaton Arnhem. m Gevangen volwassen ndvduen van Bontbekplever, Strandplevter en Zwartkopmeeuw, en een deel van de jongen (nameljk de grote) van deze * soorten kreeg naast een metalen rng ook een wtte PVC rng met een op m afstand afleesbare, uneke nscrpte. Gerngde jongen leveren nformate op over de groe en gewchtstoename van ndvduele vogels, over sterfte en overlevng. Door het na de broedtjd aflezen van jonge Vsdeven met metalen rngen op enkele m plesterplaatsen n het Deltagebed s waardevolle aanvullende nformate te verkrjgen over utvlegsucces. Dt was utslutend werk van vrjwllgers. M n 2000 waren de afleesomstandgheden ongunstg, en konden veel mnder Vsdeven worden afgelezen dan n 999. Aanvullende nformate over het utvlegsucces van Zwartkopmeeuwen werd verkregen door de aflezngen van (kleur)rngen na de broedtjd. Ook deze aflezngen werden verrcht door vrjwllgers. * Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed Predateexperment met "kunstnesten" M Conform de aanbevelngen n het rapport over het sezoen 999, s n ^ broedsezoen 2000 n een aantal gebeden geëxpermenteerd met het M utleggen van "kunstnesten". Het doel hervan was een beeld te krjgen * van het predatersco en de aard van de predatoren. Deze "kunstnesten" bestonden elk ut twee hardgekookte kwarteleeren en een e van zachte kle, dat met vsljn aan een stokje was bevestgd. De bedoelng s, dat het V klee bljft lggen, en dat bj eventuele "predate" afdrukken van snavels of tanden van predatoren zchtbaar zjn n de kle.» 22

23 t t t ï Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RlKZ Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed Een ndex voor het broedsucces Om het broedsucces van kustbroedvogels tussen jaren en gebeden te kunnen vergeljken wordt n dt rapport de "broedsuccesndex" geïntroduceerd. Het broedsucces wordt utgedrukt n klassen van het aantal vlegvlugge jongen per broedpaar (resp. <0,, 0.0.5, 0.5, > jong/paar). Gerekend s met de "mdpont" per klasse ("het succesgetal"): respecteveljk 0, 0.3, 0.75 en (tameljk arbtrar).5 jong/paar. De ndex wordt berekend door het succesgetal te vermengvuldgen met het aantal broedparen (dt geeft het "kolonegetal"), alle kolonegetallen te sommeren en te delen door het totale aantal betrokken broedparen. Het moge dudeljk zjn dat dt getal net nauwkeurg genoeg s om drect te gebruken n populatedynamsche modellen, maar wel om te beoordelen hoe het broedsucces n een bepaald jaar (of gebed) scoorde ten opzchte van een (langjarg) gemddelde. 23

24 Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ Broedsucces van kustbroed vogels n het Deltagebed f

25 f f Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ 3. Het weer tjdens het broedsezoen van 2000 Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed 2000 Onderstaand overzcht s gebaseerd op metngen te Vlssngen, Westdorpe en Wlhelmnadorp zoals gepublceerd n het Maand overzcht van het weer n Nederland, utgegeven door het KNM n de Blt. Deze waarnemngen zjn aangevuld met nformate van de webste van Jos Broeke ( en enkele egen waarnemngen. Doordat er, vooral n de zomermaanden, plaatseljk grote verschllen n temperatuur en neerslag kunnen optreden geeft dt overzcht slechts een globaal beeld van de weersgesteldhed. Onweer en de bjbehorende neerslag kunnen lokaal van grote nvloed zjn op het broedsucces. Daarnaast kan de combnate van neerslag, lage temperatuur en harde wnd een groot effect hebben op het broedsucces van kustbroedvogels. Onder dergeljke omstandgheden s foerageren voor klene jongen moeljk terwjl de sterke afkoelng de optreedt de jongen vee! energe kost. Aprl was zacht, vrj nat en zeer wsselvallg. Temperatuur Met een temperatuur van rum,5 C boven het langjarg gemddelde was aprl zacht. Dt kwam vooral door de relatef hoge mnmum temperaturen; overdag bleef het n de eerste twee decaden koel. Pas n de derde decade werd het n Zeeland enkele malen warmer dan 8 C. Nachtvorst werd op slechts dre dagen gemeld. Wnd Het woe n Vlssngen ets harder dan gemddeld, echte stormen of langere peroden met veel wnd ontbraken. Neerslag Met 58 mm mm regende het n Vlssngen ets meer dan gemddeld (45 mm), Er waren 7 dagen met regen, Tjdens de frontpassage op 5 aprl vel n Vlssngen 9 mm neerslag. Op 27 aprl vel bj onweersbuen n Zeeland lokaal meer dan 5 mm regen. Langere peroden met regen ontbraken. Me was warm en nat. n deze maand vond de zwaarste mestorm plaats snds het begn van de waarnemngen. Temperatuur Gedurende de eerste 6 dagen van me werd n Zeeland op zeven dagen de zomerse temperatuur van 25 C of meer berekt (Westdorpe). Na 6 me bleef de temperatuur voortdurend onder de 9 C. Wnd n Vlssngen woe het op vjf dagen gemddeld wndkracht 6 B of meer, De depresses de tussen 25 en 28 me Nederland passeerden gngen gepaard met zeer veel wnd. De zudwesterstorm de op 27 en 28 me over ZudwestNederland trok, s voor het broedsucces van veel soorten kustbroedvogels één van de meest bepalende factoren geweest. Ze overspoelngen. Neerslag n Vlssngen vel 86 mm regen tegen 49 mm normaal. Er waren 4 dagen met regen. Utscheters waren 0, 2 en 28 me met meer dan 0 mm n Vlssngen. Op 2, 24 en 28 me regende het her bovenden meer dan ten uur. Jun was gemddeld vrj warm, zonng en droog. Temperatuur Er kwamen n Zeeland ver zomerse en twee tropsche dagen (>30 C) voor. Na 2 jun kwam de temperatuur echter net meer boven de 20 C en vooral van 24 tot en met 29 jun was het koud. Wnd Echte stormen of langdurge peroden met veel wnd ontbraken. Desondanks kunnen dagen als 23 jun, met neerslag en lage 25

26 Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ temperaturen, de overlevng van klene jongen sterk negatef beïnvloeden. m Neerslag n Vlssngen vel 38 mm regen tegen 62 mm normaal. Er waren 9 dagen met regen. De meeste regen vel op 5 jun en 23 jun met respecteveljk 9 en 6 mm. Jul was somber, vrj koel en nat m Temperatuur n Vlssngen werd op geen enkele dag de zomerse waarde van 25 C berekt en slechts op zeven dagen werd het warmer dan 20 C. m Met een gemddelde maxmum temperatuur van nog geen 9 C was het m één van de koudste julmaanden van de laatste dre decenna. Wnd Storm en langdurge peroden met veel wnd ontbraken. Op 0 en ^ jul woe het enge tjd harder (5 B). Op deze dagen bleef de temperatuur ook zeer laag. Dt gecombneerd met de overvloedge * neerslag heeft zeker effect gehad op het broedsucces van de latere vestgngen van sterns. f Neerslag Met 04 mm regende het n Vlssngen aanzenljk meer dan p normaal (gemddeld 66 mm). Er waren 5 dagen met regen. Utscheters waren 4, 5, en 0 jul met meer dan 0 mm n Vlssngen, vooral 0 jul ^ was extreem met 25 mm. Overspoel ngen Het broeden langs getj den wateren brengt het rsco van overspoelng met zch mee. Vaak vndt overspoelng van broedplaatsen alleen plaats tjdens ^ sprngvloed, of tjdens een andere hoge vloed n combnate met aanlandge wnd, waardoor opstuwng van het water plaatsvndt. * De belangrjkste overspoel ngen vonden dt jaar plaats tjdens de storm tt van 27/28 me: n het Grevelngenmeer, het Volkerakmeer en het Zoommeer. Hoewel geen van deze gebeden onder nvloed van getj staan, werden de broedgebeden overspoeld doordat de harde wnd het m water opstuwde. Doordat de storm ut het zudwesten kwam bleven de M effecten n alle bekkens beperkt tot aan de noordzjde gelegen ^ broedgebeden. De aan de zudzjde gelegen broedgebeden zoals het Slk voor Djkwater en de Slkken van Bommenede n het Grevelngenmeer M overspoelden net. m Tjdens bezoeken aan de overspoelde gebeden n de eerste dagen van jun bleken vrjwel alle pleveren op de Slkken van Flakkee * (Grevelngenmeer), Krammersche Slkken (Volkerakmeer) en A Prnsesseplaat (Zoommeer) te zjn mslukt. Hoewel de oeverspoelng vrj vroeg n het broedsezoen optrad deed slechts een klen deel van de pleveren een neuwe broedpogng. Ut de Oosterschelde zjn geen grote overspoelngen bekend. n de p Westerschelde overspoelde op 28 me een (laag gelegen) deel van de vsdefkolone op de Hooge Platen. m Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed

27 * :.:::'.::;::.::: ; : y : y ^ \ y y. : Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ 4. Resultaten 4. Kluut Kluten hadden n 2000 wederom een mager broedsucces (Fguur 2, tabellen 3 en 4). Het broedsucces was zelfs het slechtst snds 994. Ze 2.8 voor een beschrjvng van de gehanteerde methode voor het berekenen van de ndex van broedsucces. ndex broedsucces Kluut Deltagebed 0,6 0,5 g 0,4? 0,3 0,2 0, 0 lj : n t M Rl ;;:; v + ü ' :>:: : :. :"."! "::;! m Fguur 2. ndex van broedsucces van de Kluut n het Deltagebed n Tabel 3. ndex van broedsucces van de Kluut n het Deltagebed n (n paren totaal aantal broedparen betrokken bj de berekenng). jaar Delta n paren ,38 0,6 0,36 0,28 0,3 0,26 0, Maasvlakte 0,75 0,30 0,8 0,8 Harngvlet T~r7 0,00 0,3 0,30 0,06 0,8 0, Oosterschelde 0,39 0,98 0,86 0,62 0,63 0,47 0,76 Westerschelde 0,30 0,5 0,8 0,25 0,23 0,36 0,2 Het patroon dat de grote kolones n neuwe natuurontwkkelngsgebeden (met name elanden) nauweljks jongen produceren werd dt jaar wederom bevestgd. Twee dagen storm end me waren voor veel jonge Kluten funest. Alleen de wat meer beschutte broedgebeden, zoals enkele nlagen op Schouwen en de Karrevelden n de Schakerloopolder kenden een redeljk tot goed broedsucces. Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed

28 Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ Tabel 4. Broedsucces van de Kluut n de belangrjkste broedgebeden (>20 paar) n het Deltagebed n Gerasterd: beheersgebeden van de Drectes ZudHolland en Zeeland van Rjkswaterstaat waar deze stude zch vooral op rchtte. Bekken.MA m" MA.: MW.NV "HV m..hv' xy vo vo vo vo vo GR GR GR GR CR 0!* os o* MA ZO ZO Gebed Dntelse Gorzen, elanden Hellegatsplaten Krammersche Slkken Oost Neuwkooper Elanden Slkken van de Heen West / Phlpsdam Hompejvoet Markenje Slkken van Fakkee Zud Slk voor Djkwater Slkken van Bommenede Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed 2000 N paren ' ""Üt * n" '27 3? N jongen +. t 70? ro«ww>nrnotrvwrownrnnnnrvrvvvvvyyvvyyvvvvyv VVl^^ Broedsucces (vlegvlug jong/paar) 'Ö>*Q ; OS0 : " :? ":::: 0 Beïnvloedng Weer Weer Weer Weer Weer Predate? 28 ï

29 Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ Broedsucces van kustbroecl vogels n het Deltagebed Bontbekplever en Strandplever n 999 en 2000 s n het Deltagebed specaal aandacht besteed aan de broedpopulates van Bontbekplever en Strandplever. Deze vertonen n het Deltagebed al jaren een sterk afnemende trend; de Strandplever neemt n geheel NoordwestEuropa sterk n aantal af (Mennger et a. 999), Het lot van nesten werd gevolgd, jongen en volwassen vogels werden voorzen van rngen en afleesbare kleurrngen met uneke codes. Het grootste deel van deze werkzaamheden werd utgevoerd door Frank Majoor van SOVON n opdracht van RKZ n het kader van het project RUMTECOL Aangezen een deel van de gegevens mede werd verzameld n het kader van de opdrachten van de Drectes ZudHolland en Zeeland, zjn her vast enkele relevante gegevens utgewerkt. Te zjner tjd zullen de gegevens verder worden bewerkt, o.a. met behulp van de 'Mayfeldmethode' (Mayfeld 96,975; Bentema 992). Toepassng van deze methode resulteert n een dageljkse overlevngskans per nest. Her s volstaan met het vermelden van het lot van gevonden nesten (succesvol, resultaat onbekend en mslukt) per gebed (tabellen 4 en 5). Met nadruk wordt gewezen op het fet dat alleen nesten de reeds n de efase zjn gevonden her zjn verwerkt. Broedgevallen waarbj alleen vogels met jongen werden gezen zjn net verwerkt, omdat dt zou resulteren n een oververtegenwoordgng van succesvolle broedgevallen. Dt laatste s nu ook al het geval: de vndkans van een succesvol nest s mmers groter dan dat van een nest wat al vroeg n de broedfase s verdwenen (vandaar dat het gebruk van de Mayfeldmethode beter s). Ook wordt opgemerkt dat het 'succesvol' zjn van een nest alleen slaat op het utkomen van één of meerdere jongen, n veel gevallen zjn deze jongen net vlegvlug geworden nden wordt vermeld dat de oorzaak van mslukken onbekend s, heeft dt n veel gevallen betrekkng op nesten de leeg werden aangetroffen vóórdat de eeren op grond van de broedduur utgekomen konden zjn. Waarschjnljk zjn n het overgrote deel van deze gevallen de eeren gepredeerd door vogels of grondpredatoren. Bontbekplever Van de 66 n 2000 gevonden nesten van de Bontbekplever mslukte 60%, waarmee deze soort het qua nestsucces beter deed dan de Strandplever. n 999 mslukte mnmaal de helft van de 9 gevonden nesten. n 2000 werd relatef veel aandacht besteed aan het utvlegsucces van pleveren. Bj de Bontbekplever produceerden 22 paren (n veel meer broedpogngenl) ten mnste 66 jongen, een broedsucces van mnstens 0.54 jong/paar (tabel 2). Strandpleveren deden het bedudend slechter. Strandplever Strandpleveren leken n 999 meer succes te hebben dan Bontbekpleveren. Bontbekpleveren hebben echter een langer broedsezoen, produceren makkeljker vervolglegsels en kunnen tot twee of dre maal per sezoen jongen grootbrengen (Strandplever slechts één maal), n 2000 deed de Strandptever het echter slechter dan de Bontbekplever. Maar lefst 77% van de 26 gevonden nesten mslukte. n 2000 produceerden 87 paar Strandpleveren ten mnste 44 jongen, een broedsucces van mnstens 0.24 jong/paar (tabel 22), 29

30 Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ Tabel 5. Lot van gevonden nesten van BontbekplevEer n het Deltagebed n 2000, Gerasterd; beheersgebeden van de Drectes ZuldHolland en Zeeland van Rjkswaterstaat waar deze stude zch vooral op rchtte. Type gebeden: BA Bnnendjkse akkers e.d. BN Bnnendjkse natuurgebeden e.d. BU Butendjks (schorren, schelpenbanken, zeedjken) DR Drooggevallen gronden n afgesloten zeearmen NA Natuurontwkkelngselanden, Werkelanden Bekken "GR GR GR GR 'W ::. A/" $f KV MA MA ' OS.. OS O S : OS OS. <&,, <JS VD ZB ' Gebed Slk voor Djkwater Slkken van Bommenede Slkken van Flakkee Z Battenoord Krammersche Slkken O Sluftermeer Papegaaebek.. Schor'», Schor wan ::. Ka&spoJdr Banjaardstrand "Oostdjk 2000 TOTAAL N= TOTAAL N=9 Broedsucces van kustbroed vogels n het Deltagebed 2000 Type DR DR DR DR WA NA WA DR BN BN BN HA m BU m BN ;! 'H. NA :&U au 'm.::;: T.. " BA..; f "...; ' a u "" ' ' '"' &. '. : " "'* ": %.. L %.::,. ' V ' ". '' ' % 34% ; Onbekend <% 5% ' ' Mslukt : "' 98 59% 5% 30

31 f Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ Tabel 6. Lot van gevonden nesten van Strandplevlêr n het Deltagebed n Gerasterd: beheersgebeden van de Drectes ZuldHolland en Zeeland van Rjkswaterstaat. Type gebeden: BA BnnendJkse akkers e.d. BN BnnendJkse natuurgebeden e.d. BU Butendjks (schorren, schelpenbanken, zeedjken) DR Drooggevallen gronden n afgesloten zeearmen NA Natuurontwkkelngselanden, Werkelanden Bekken GR GR GR GR Gebed Slkken van Bommen ede Slkken van Flakkee z HerkngenBattenoord Slk voor Djkwater NV '"^fjspml/" " ' " ' ' "::." KV Krammersche Slkken O 0 $ jtftvfc&sjöjtj '!"... sr... v * >.. **.r^w"*n»w* VD Banjaardstrand 2000 TOTAALN= TOTAAL N=75 : : {: :..: v ". Broedsucces van kustbroed vogels n het Deltagebed 2000 Type DR DR DR DR NA: :" DR NA: 'm.. BA" : BU au... ' Succesvol :::: e :: 3 ' ' + '...':.. '. : '.:...' ^ % 38% Onbekend 4%... 8% : Mslukt s '' 2". ""....?...:: % 44% 3

32 Rjksnsttuut voor Kust en Zee ƒ RKZ Tabel 7. Lot van n 999 en 2000 gevonden nesten van Bontbekplevfer n het Deltagebed, 999 Bnnendjks akker Bnnendjks natuur Succesvol 9 (69%) 4 (40%) Onbekend 0 (0%) (0%) Mslukt "4"(3Ï%T" 5 (50%) l Butendjk: Drooggevallen Natuurontw. Elanden 0(2%) 7 (35%) (38%) Totaal (N=9) 4 (34%) 2000 Succesvol Bnnendjks akker 9 (47%) Bnnendjks natuur (52%) Bultendjks 2 (40%) Drooggevallen 8 (24%) Natuurontw. Elanden 7(4%) Totaal (N=66) 66 (40%) Succesvol Bnnendjks akker 8(56%) Bnnendjks natuur 5 (48%) Bultendjks 3 (3%) Drooggevallen 5 (28%) Natuurontw. Elanden 28 (40%) Totaal (N=285) 07 (38%) Broedsucces van kustbroed vogels n het Deltagebed (9%) 7 (35%) 6(2%) 8 (5%) Onbekend (2%) Onbekend (3%) 5 (5%) 7(3%) 6 (9%) 9 (7%) 33 (70%) 6 (30%) 2(4%) 60(5%) Mslukt 0(53%) 0 (48%) 30 (59%) 25 (76%) 24 (59%) 99 (60%) Mslukt 4 (44%) 5 (48%) 63 (64%) 3 (58%) 36(5%) 59 (55%) 32 l

33 f Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ Tabel 8. Lot van n 999 en 2000 gevonden nesten van Strandplevler n het Deltagebed. 999 Succesvol Onbekend Bnnendjks akker 7 (78%) Bnnendjks natuur (25%) Butendjk; 7(27%) Drooggevallen 35(4%) Natuurontw. Elanden 6 (46%) Totaal <N=75) 66 (38%) 2000 Succesvol Bnnendjks akker 2(%) Bnnendjks natuur 7 (50%) Eutendjks Drooggevallen 4(2%) Natuurontw. Elanden 6 (27%) Totaal (N=26) 29 (23%) Succesvol Bnnendjks akker 9 (32%) Bnnendjks natuur 8 (44%) Butendjks 7(25%) Drooggevallen 49 (32%) Natuurontw. Elanden 2(34%) Totaal (N=30) 95 (32%) Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed 2000 (25%) 2 (3%) 25 (29%) 3(23%) 3 (8%) Onbekend Onbekend (6%) 2 (3%) 25 (6%) 3 (9%) 3 (9%) Mslukt 2 (22%) 2 (50%) 45 (70%) 25 (29%) 4(3%) 78 (44%) Mslukt 7(89%) 7 (50%) 4 (00%) 53 (79%) 6 (73%) 97 (67%) Mslukt 9 (68%) 9 (50%) 49(72%) 78(5%) 20 (57%) 75 (58) 33

34 Rjksnsttuut voor Kust en Zee / RKZ Tabe 9. Oorzaak van mslukken van gevonden nesten van Bontbekplevler n het Deltagebed n 999 en Type gebeden: BA Bnnendjkse akkers e.d. BN Bnnendjkse natuurgebeden e.d. BU Butendjks (schorren, schelpenbanken zeedjken) DR Drooggevallen gronden n afgesloten zeearmen NA Natuurontwkkelngselanden, Werkelanden Oorzaak mslukken 999 Onbekend Predate Predate grondpredator Predate vogel Predatle: adult gepred. Vertrapt door vee Vertrapt door mens Verstoord door mens Verlaten Overspoeld (getj/meerwater) Overspoeld (regen/hagel) Overstoven Oorzaak mslukken 2000 Onbekend Predate Predate grondpredator Predate vogel Predate: adult gepred. Vertrapt door vee Vertrapt door mens Verstoord door mens Akker bewerkt Verlaten Overspoeld (getj/meerwater) Overspoeld (regen/hagel) Overstoven Oorzaak mslukken Onbekend Predate Predate grondpredator Predate vogel Predate: adult gepred. Vertrapt door vee Vertrapt door mens Verstoord door mens Akker bewerkt Verlaten Overspoeld (getj/meerwater) Overspoeld (regen/hagel) Overstoven Totaal " Totaal Totaal " " """ Broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed 2000 BA 2 BA BA BN 2 " BN 8 2 BN BU ~ BU BU Dfl NA t> 6 DFt e Dflt NA 2C A NA 3 2 *A. f w