studierapport Kennis over de slibhuishouding is van groot belang omdat een groot deel van de verontreinigingen chemisch gebonden is aan het slib

Transcriptie

1 studerapport NOTA GWAO-9.8 SAWES-NOTA 9.8 DNS 92/37 DE SLBBALANS VAN HET SCHELDE-ESTUARUM Kenns over de slbhushoudng s van groot belang omdat een groot deel van de verontrengngen chemsch gebonden s aan het slb Fenomenologsch onderzoek heeft geled tot verwachtngswaarden voor de horzontale en vertcale utwsselngen van het slb bnnen het Schelde-estuarum. Naar verwachtng zal de waterbodem na sanerng nog lange tjd verontrengd slb naleveren. Xng.D.C. van Maldegem Mddelburg, 2 januar 993 Rjkswaterstaat, Denst Getjdewateren, Algemeen Onderzoek Fysca

2 ' DE SLBBALANS VAN HET SCHELDE-ESTUARUM Beknopte nhoudsopgave Bs. M Samenvattng 4 W Overzchten van fguren, tabellen, bjlagen en appendces 6. nledng 9 2, Gebedsbeschrjvng 3 f 3, Morfologsche ndelng van het Schelde-estuarum 7 Jf 4. nventarsate slbvoorkomens 2 5. Horzontale slbtransporten tussen de vakken 36 M 6. Vertcale utwsselng van slb tussen waterbodem en waterfase 6 K 7. Samenvattng horzontale en vertcale utwsselng van slb 66 ^ 8. Ervarngen met de D en 2DH sllbtransportmodellen Toekomstge veranderngen n de slbbalans 72. Konkluses 73 Geraadpleegde lteratuur 74 Bj lagen

3 2 Studerapport DE SLBBALANS VAN HET SCHELDE-ESTUARUM fl Utvoerge nhoudsopgave Samenvattng J Overzchten van fguren tussen de tekst Overzcht van tabellen tussen de tekst Overzchten van de bjlagen en de appendces. nledng ^ 2. Gebedsbeschrjvng 3. Morfologsche ndelng van het Schelde-estuarum 3. Algemene ndelng M 3.2 ndelng naar sedmentstromen ^ 3.3 Vakndelng voor de slbbalans 4. nventarsate slbvoorkoaens 4. Het voorkomen van het slb n de waterfase - hoeveelhed slb n de waterfase - varate met de getj stroom - varate met de sezoenen - varate langs de getjweg 4.2 Het voorkomen van het slb n de bodem - nledng - rumteljke verdelng van het slb n de bodem * algemeen * platen * slkken * schorren * havens - totaal overzcht 4.3 Resumé 5. Horzontale slbtransporten tussen de vakken 5. Berekenngsmethode netto slbtransporten - balansmethode - methode voor de verdelng van de transporten over het jaar

4 f f 5.2 Gegevens voor de berekenng van de netto slbtransporten - verhoudng maren/fluvatel slb - belastngs- en onttrekkngsbronnen - nvloed van morfologsche veranderng n waterbodem en waterfase 5.3 Berekenngsresultaten netto slbtransporten - gemddelde resultaten - gevoelghedsanalyse - vergeljkng met de resultaten van vroegere berekenngen 5.4 Bruto slbtransporten - methode - gegevens - berekende bruto slbtransporten 6. Vertcale utwsselng van slb tussen waterbodem en waterfase 6. nledng 6.2 Schematsate van de utwsselng tussen waterbodem en waterfase - Utwsselng volgens 2 lagensysteem - Utwsselng volgens 3 lagensysteem 6.3 Gebrukte gegevens - Dkte en utwsselngssnelhed van de acteve bodemlaag bj het drelagenmodel - Rengngsduur acteve bodemlaag - Utwsselng depe bodemlaag 6.4 Resultaten 7. Samenvattng horzontale en vertcale utwsselng van slb 8. Ervarngen met de D en 2DH slbtranspartmodellen 8. Modelbeschrjvng 8.2 Berekenngsresultaten 9. Toekomstge veranderngen n de slbbalans 9. Oorzaken van veranderng 9.2 Naleverng van de waterbodem bj sanerng. Konkluses Geraadpleegde lteratuur Bjlagen Appendces

5 t f 4 Samenvattng Deze SAWES nota behandelt de slbbalans van het Schelde-estuarum voor het gebed tussen Rupelmonde en Vlssngen voor de stuate medo 98. Het Schelde-estuarum wordt gekenmerkt door een stelsel meanderende geulen met daartussen en daarlangs gelegen platen, slkken en schorren. Langs het estuarum bevnden zch getjdehavets en scheepvaartsluzen en havengebeden. Onder nvloed van de afvoer van de Schelde en de getjbewegng wordt fluvatel slb vanut Belgë en maren slb vanut het mondngsgebed van de Westerschelde aangevoerd en samen met zanddeeltjes afgezet op de waterbodem van het estuarum. n de bovenste meter van de waterbodem s rum 5. 6 ton slb gebufferd. Hervan s meer dan. 6 ton slb defntef afgezet op de schorren. Ongeveer /3 deel van de totale hoeveelhed slb s van fluvatlele oorsprong. Het slb n de Beneden Zeeschelde s overwegend fluvatel, het westeljk deel van de Westerschelde s overwegend maren en daartussen lgt als overgangsgebed het oosteljk deel van de Westerschelde. Om de rumteljke varate en de morfologsche veranderngen van het gebed n de slbbalans te kunnen meenemen s het estuarum geschematseerd n 4 dudeljk herkenbare hoofdvakken. Hydrodynamsche processen en baggeren zorgen voor een utwsselng van het slb n de bodem met de waterfase. n de waterfase wordt het slb horzontaal getransporteerd tussen de vakken. De netto horzontale utwsselng tussen de vakken s berekend met behulp van een slbbalans, wat een boekhoudsysteem van alle bron- en puttermen nhoudt. De bruto slbtansporten zjn berekend met behulp van de gemeten getjdedebeten en slbconcentrates. De belangrjkste en gevoelgste nvoertermen van de balans zjn de slbaanvoer ut Belgë, de accumulate op Belgsch gebed en de afzettng n de schorren. De verdelng naar fluvatel en maren slb s heel erg gevoelg voor de defnte van welk slb % fluvatel en % maren slb s. Door al deze gevoelgheden lgt er een brede band van onzekerhed over de verwachtngswaarde van de netto transporten tussen de vakken. De verwachtng voor het fluvatele transport op de Belgsch Nederlandse grens bedraagt 3 ± 2. 3 t/jr. Vroegere berekenngen kwamen tot wat hogere schattngen. Kontroleberekenngen voor het transport op de grens geven echter vergeljkbare waarden (ook orde 3 t/jaar). De bruto transporten zjn enkele orden groter. Door de onnauwkeurgheden n de bruto transporten s het verschl tussen het vloed- et ebtransport geen goede schatter voor het netto transport. De vertcale utwsselng van de waterbodem met de waterfase gebeurt volgens de gedane aannamen 2 keer per getj met een zeer actef laagje van ca. mm. dkte en 2 keer per jaar voor een laag van.5m. dkte door de verplaatsng van de zandrbbels. De heronderlggende laag van 9,5, dkte wsselt met een veel lagere frekwente slb ut door de meanderng van de geulen. Resumerend kan worden gesteld dat onder nvloed van de utwsselngen n de breedte-rchtng, vertcale-rchtng en lengte-rchtng van het estuarum slb wordt verspred waarbj er een nettotransport van fluvatel slb s n de rchtng van de zee en van maren slb n de rchtng van de rver s.

6 Om meer nzcht te krjgen n slbtransporten zjn er ook ervarngen opgedaan met fyssche slbtransport modellen. Het resultaat hervan s dat het ééndmensonaal model SLTRA net geschkt bljkt te zjn voor een estuaren J systeem als de Westerschelde en dat het tweedmensonaal model 2DH-DELWAQ nog onvoldoende s ontwkkeld. Door ngrepen n het estuarum s het mogeljk dat wjzgngen n het estuarum gaan optreden, de gevolgen hebben voor de slbbalans. Herbj moet 9 steeds rekenng worden gehouden met een lange naleverng van oud verontrengd slb ut de waterbodem. t

7 Overzcht van de fguren tuasen de tekst. Satelletfoto van het Schelde-estuarum. 2. Stroomgebed van de rver de Schelde. 3. Ondepten en ntergetjdegebleden n het Schelde-estuarum. 4. Gemddelde getjkrommen van het Schelde-estuarum tussen Zeebrugge en Gent. 5. Geologsche afzettngen rond het Schelde-estuarum. 6. Globale ndelng van het estuarum. 7. ndelng naar morfologsche eenheden. 8. Slbtransporten n het estuarum. 9. Utwsselng tussen de morfologsche eenheden.. Verloop nhoud Schelde-estuarum.. Slb n de waterfase n het Schelde-estuarum. 2. Verloop van de sübconcentrate en stroomsnelhed n het westeljk deel van de Westerschelde gedurende een doodtj/sprngtj cyclus. 3. Verloop depte- en tj gemddelde sübconcentrate op de grenzen van de hoofdvakken n het Schelde-estuarum (fracte <, 63jt). 4. Gemddeld sezoensverloop en spredng van de sübconcentrate n het oppervlaktewater op 9 lokates n het Schelde-estuarum (perode 97-99). 5. Verschuvng van de slbgradënt n het Schelde-estuarum gedurende een jaar op bass van oppervlaktescannng gedurende 2 of 3 dagen. 6. Bulkhoeveelheden fluvatel slb n de bovenste meter van de bodem van het Schelde-estuarum. 7. Bulkhoeveelheden maren slb n de bovenste meter van de bodem van het Schelde-estuarum. 8. Verdelng van het fluvlatele en marene slb n de bovenste meter van de waterbodem van het Schelde-estuarum. 9. Schematlsatsche voorstellng van de utwsselng n een dwarsdoorsnede van het Schelde-estuarum. 2. Schematsche voorstellng van de slbbalans voor één vak n het Schelde-estuarum. 2. Verloop van de fracte fluvatel slb n het Schelde-estuarum op bass van de sotopenverhoudng 2 C 3 C [ - ]. 22. Morfologsche veranderngen van de Westerschelde, de plaatgebeden en het Land van Saaftnge over de perode Netto erose en sedmentate van slb n de vakken van het Scheldeestuarum door natuurljk- en kunstmatg slbtransport. 24. Netto aan- en ontsübbng van schorren, geulen en platen n de vakken van het Schelde-estuarum. 25. Verwachte nettotransporten van de natuurljke marene- en fluvatele slbtransporten n het Schelde-estuarum (met onder- en bovengrenzen). 26. Resultaten van de varate van enkele utgangspunten voor de netto marene- en fluvatele slbtransporten n het Schelde-estuarum, 27. Emprsche relate tussen getjvolume en doorstroomprofel n het Schelde-estuarum. 28. Verloop van de natte doorsnede op de vakgrenzen n het Schelde-estuarum. 29. Berekende bruto slbtransporten op de vakgrenzen van het Schelde-estuarum [ 3 t/getj]. 3. Bulkhoeveelheden aan slb n waterbodem en waterfase en de bruto horzontale en vertcale utwsselng van slb n het estuarum. 3. Netto slbtransporten n het Schelde-estuarum [ 3 t/jr.].

8 Tabel. Deptegemddelde slbconcentrate n het Schelde-estuarum [mg/]. Tabel 2. Spredng n de fracte fluvatel slb op 3 relevante lokates n het Schelde-estuarum. Tabel 3. Verdelng van de hoeveelhed gebufferd slb over de verschllende morfologsche eenheden n het Schelde-estuarum [ 6 ton], Tabel 4. ndelng van het Land van Saaftnge naar laag, mdden- en hoog schorgebed. Tabel 5. Aanslbbng van de getjdehavens n de Westerschelde. Tabel 6. Procentuele verdelng van de bukhoeveelhed slb over de morfologsche eenheden n het Schelde-estuarum, geklusterd voor 3 gebeden \%]. Tabel 7. Overzcht van de belastngs- en onttrekkngsbronnen op het Scheldeestuarum tussen Rupel en Vlssngen. Tabel 8. De slbaanvoer bovenstrooms van Rupel [ 3 t/getj]. Tabel 9. De zjdelngse slbaanvoer tussen Rupel en de grens [ 3 t/jr]. Tabel. Gemddelde utwsselng van slb n het Schelde-estuarum [ 3 t/jr.] Tabel. Gemddelde netto slbtransporten op enkele relevante vakgrenzen n het Schelde-estuarum [ 3 t/jr]. Tabel 2, Gevoelghed van de berekende netto slbtransporten n het Scheldeestuarum voor de varate van enkele aannamen [ 3 t/jr]. Tabel 3. Dverse schattngen van het netto slbtransport n het Scheldeestuarum [ 3 t/jr.] Tabel 4. Vermengvuldgngscoëffcënt om de bruto slbtransporten voor de opeenvolgende kwartalen te berekenen. Tabel 5. Natuurljke en onnatuurljke utwsselng van de acteve bodemlaag van het Schelde-estuarum volgens het Beledsplan Westerschelde [ g/m z /dag]. Tabel 6. Rbbelsnelheden n de Westerschelde, genormeerd voor een rbbelhoogte van m. Tabel 7. Responsetjden van een propstromng en een perfecte menger bj verschllende rengngsgraden. Tabel 8. Utwsselng van slb tussen de verschllende lagen voor de verschllende gebeden n het Schelde-estuarum. Tabel 9. Procentuele verdelng van de bulkhoeveelhed slb over de morfologsche eenheden n het Schelde-estuarum, geklusterd voor de 3 hoofdgebeden [%]. Tabel 2. Netto erose en sedmentate van slb n de morfologsche eenheden ncl. baggereffekten voor de hoofdgebeden van het Schelde-estuarum [ 3 t/jr.]. Tabel 2. Vergeljkng tussen de gemeten- en berekende slbconcentrate [kg/m 3 ]. Overzcht van ds tabellen tussen de tekst

9 Overzcht van de bjlagen (deze zjn achter n de nota opgenomen) B. Tabel met nhouden en oppervlakten van het Schelde-estuarum. B2, Stuate van het Schelde-estuarum. B3. Stuate van de schematsate van het Schelde-estuarum n hoofd- en nevenvakken voor de slbbalans, B4. Tabel met de berekende deptegemddelde slbconcentrate n het Scheldeestuarum (voor bemonsterngslokates Westerschelde ze bjlage B). B5. Stuate van het slbpercentage n de waterbodem van het Schelde-estuarum, B6. Stuate van het verloop van de sotopenverhoudng 2 C 3 C n het Schelde-estuarum. B7. Tabellen met de berekende slbvoorkomens n het Schelde-estuarum (3 bladen). B8. Kontröle van de slbbalans voor het Oosteljk deel van de Westerschelde. B9. Overzcht van het baggeren en storten n het Schelde-estuarum. B. Tabellen met het berekenngsresultaat van de slbbalans van het Schelde-estuarum (3 bladen). Bl. Tabel met het berekenngsresultaat van de bruto slbtransporten. Overzcht van de appendces Al. Globale beschrjvng van de fyssche processen m.b.t. de slbtransporten. A2. Omrekenng kubeke meters sedment naar tonnages droge stof. A3. Opmerkngen omtrent de sedraentbalans van het Schelde-estuarum. A4. Kunstmatge sedmenttransporten. A5. Berekenng van het ontstaan van een slbrjke grenslaag tussen waterbodem en waterfase.

10 . NLEDNG Dt rapport beschrjft de slbhushoudng van het Schelde-estuarum met de kenns de tussen 97 en 99 s verzameld. Kenns over de slbhushoudng s noodzakeljk omdat veel (mcro)verontrelngngen aan slb gebonden zjn en met het slb verspred worden. Kernvragen van het slb-onderzoek waren: HOEVEEL SLB KOMT HET ESTUARUM.BNNEN? WAARHEEN WORDT HET SLB GETRANSPORTEERD? HOELANG BLJFT HET SLB N HET ESTUARUM? HOE GROOT S DE UTWSSELNG VAN SLB TUSSEN WATER EN BODEM? HflCWTTTTT CT Tft VYMT UTTT UCTTTAP TTTM RTWWPM9 9 Het rapport s de end-rapportage van de werkgroep SAWES TRANSPORT van het m SAWES project. Het SAWES project (SAWES «jsysteem Analyse Westerschelde) werd f n 987 door de Denst Getjde Wateren van Rjkswaterstaat opgestart om een. set wskundge modellen te maken, de de verspredng van verontrengngen en ~ de gevolgen daarvan voor het ecosysteem smuleren [SAWES 987]. Voor het deelproject SAWES TRANSPORT werden de volgende doelstellngen geformuleerd; M - Het formuleren van het verspredngsmechansme van ngebrachte p verontrengngen, vanut de Schelde (prmar) en overge bronnen (secundar), zowel n opgeloste als n gebonden toestand (slb). m - het verwerven en modelmatg formuleren van kenns over de aanwezghed van slb en de verdelng daarvan over het bekken. De slbproblematek van het Schelde-estuarum s net neuw, maar wordt reeds lang onderkend. Bjna h eeuw geleden werd al gestart met slbonderzoek. Crommeln (949) heeft onderzoek verrcht naar de aard en herkomst van het slb n de Westerschelde; Terwndt (967) heeft de slbstromen n het M Deltabekken geïnventarseerd; Wollast (968) heeft schattngen gemaakt voor de slbtransporten vanut Belgë; Wartel (972) en Bastn (974 en 985) hebben de sedmentologe van het estuarum onderzocht; De Looff (97/98) heeft p utgebrede karterngen verrcht n de geul- en plaatgebeden van het estuarum. Deze gegevens zjn onmsbaar gebleken; Bakker (975) heeft slbtransportformulerngen opgesteld; Salomons (98) heeft berekenngen m.b.t. de slbtransporten gemaakt; Swart (983) heeft transport- en M concentratemetngen nader geanalyseerd; Daamen (984) heeft als eerste de verschllende benaderngen van het slbtransport vergeleken.; Mann (986) heeft utgebred lteratuuronderzoek verrcht; Steyaert (987) heeft het verband met de morfologe geïntroduceerd; Bjlsma (988) heeft de aanzet gegeven voor de koppelng tussen slbbalans en kwaltetsbalans van de waterbodem. ; H.Mulder (989) heeft (n het kader van de 3 nota waterhushoudng) een 2DH-slbtransportmodel ontwkkeld voor de Westerschelde. De slbproblematek voor dt estuarum vraagt de komende jaren overgens nog veel aandacht doordat de sanerng n het stroomgebed van de Schelde pas op M gang s gekomen. J n dt rapport s het slb gedefneerd als de anorgansche deeltjes (klemneralen, jzeroxden) ^63/. Alle slbgegevens zjn herled naar de fracte <63ju [notte Bams]. Voor het transportmechansme van het zwevend transport (suspended load) s ondersched gemaakt n "washload" en "bed materal load".

11 De opbouw van het rapport s als volgt: Hoofdstuk 2 geeft een globale gebedsbeschrjvng van het estuarum. Hoofdstuk 3 bespreekt enkele ndelngen voor de morfologe. Hoofdstuk 4 behandelt het voorkomen van slb n het water en de bodem. De horzontale slbtransporten en de slbbalans komen ter sprake n hoofdstuk 5, waarbj ondersched gemaakt wordt tussen enerzjds het marlen en fluvatel slb en anderzjds de natuurljke en kunstmatge transporten. De balans geeft naast de netto slbtransporten, de sedmentate en de erose van slb. Vervolgens komen n hoofdstuk 6 de vertcale transporten aan de orde. Hoofdstuk 7 geeft een samenvattng van de horzontale en vertcale slbtransporten. n de afgelopen jaren zjn zowel een D- als een 2DH-slbmodel ontwkkeld voor het estuarum. De ervarngen met deze modellen zjn beschreven n hoofdstuk 8. Het 2DH-slbmodel zal door Mulder nog meer n detal worden gerapporteerd. De sanerngen n het stroomgebed en voorgenomen maatregelen, waarbj slb aan het estuarum wordt onttrokken, zullen de slbbalans n toekomst veranderen. Deze veranderngen worden besproken n hoofdstuk 9. Tenslotte staan n hoofdstuk de concluses vermeld, waarut aanbevelngen voor verder onderzoek zjn af te leden. Het rapport bevat daarnaast een utgebrede lteratuurljst over de slbhushoudng van het Schelde-estuarum. n een aantal appendces s verder gedetalleerdere nformateve m.b.t. het voorkomen van slb n het estuarum opgenomen. Een belangrjk deel van de hudge kenns over de slbhushoudng heeft bjgedragen aan de totstandkomng van het BELEDS PLAN WESTERSCHELDE. Het de utgave van deze nota wordt de kenns ut de nota GWAO-87. " benaderng slbbalans westerschelde" geactualseerd. Aan de deelprojectgroep SAWES TRANSPORT s meegewerkt door drs F.Steyaert (voorztter tot 989), r A.Langerak (voorztter vanaf 99), r T.v.d.Wekken, H. de Jong, ng W.de Vos, r T.Peters en ng.d.v.maldegem (secretars). Mjn collega's wl k herbj dankzeggen voor hun specfeke bjdragen aan de betreffende deelaspecten. Verder wl k bedanken: - De vele medewerkers van de Meetdenst Zeeland en vroegere Advesdenst Vlssngen, de jarenlang met veel nzet fyssche metngen en bemonsterngen hebben utgevoerd n het Schelde-estuarum. Hun gegevens hebben gedend als bass voor dt rapport. - De medewerkers van OSM van DGW n Mddelburg voor de begeledng en utvoerng van het veldwerk. - De medewerkers van OL van DGW n Mddelburg voor het analyseren van de vele monsters. - neke Bams van USL van DGW te Den Haag voor het samenvatten van de karterngen. - Jo de Brabander van BXV van DGW te Mddelburg voor het tekenwerk. - Jan Mulder van AOFM te Den Haag voor zjn menng bj de opzet van de nota. - Bert van Eek van AOGM te Mddelburg, Herman Mulder van AOCT te Haren en Wlfred ten Brnke van de RU Utrecht voor hun nhoudeljk krtsche opmerkngen.

12 Ten slotte en net n het mnst Ad Langerak voor het doorzwoegen van de H tekst op samenhang en leesbaarhed en voor zjn bjdragen aan de tekst. 9

13 tl sn..,. t.. f' tr

14 2. Gebedsbeschrjvng 3 t Het Schelde-estuarum a de overgang tussen de rver Schelde en haar zjrveren, en de zudeljke baa van de Noordzee (ze fguur : en de satellet foto hernaast). Het estuarum strekt zch ut vanaf de trechtervormge mond bj Vllssngen, tot de stuwen bj Gent n Belgë [Allersma 99] (fguur 2). Bovenstrooms van Gent rekt het stroomgebed van de Schelde tot n Frankrjk. De druk van menseljke actvteten hebben geresulteerd n grote veranderngen n de natuurljke morfologsche- en ecologsche stuate [Bjlsma 99]. fguur 2 NEDERLAND Stroomgebed van de rver de Schelde B*d>u*tv*lwat«rlotrng*n C lonngan De water- en slbverdelng n het stroomgebed worden beïnvloed door waterhushoudkundge ngrepen en het waterbeheer n Belgë. Waterwegen en kunstwerken, waardoor water en slb worden aangevoerd of verdeeld zjn de zjrveren de Dunne en de Rupel, de sluzencomplexen van het Antwerps havengebed, het Schelde-Rjnkanaal, het Spukanaal Bath, het kanaal door Zud Beveland, het kanaal van Gent naar Terneuzen en het kanaal door Walcheren. Net alle afvoer van de Schelde belast het estuarum. Een deel van het Scheldewater voedt scheepvaartkanalen n West Vlaanderen, de afwateren op de kust va Franse- en Belgsche zeehavens [Technsche Schelde Commsse 986], De kwanttateve hoeveelheden water en slb, de het estuarum belasten, worden n hoofdstuk 5 besproken.

15 4 Op het estuarum voeren naast de Schelde en de polders van een groot afwaterngsgebed, ook de ndustreën van Antwerpen, Terneuzen en het Sloegebled, energecentrales, roolwaterledngen en zuverngsnstallates toe [Dr. Zeeland 986]! Tot enkele klometers bovenstroonts van de Belgsch-Nederlandse grens bestaat het estuarum ut één stroomgeul. Benedenstrooms hervan tot aan de mondng van het estuarum zjn er twee of meer evenwjdge stelsels geulen met daartussen ondepten en banken (fguur 3). De stelsels geulen worden onderscheden n eb- en vloedgeulen. fguur 3 Ondepten en ntertj degebeden n het Schelde-estuarum De oppervlakte van het estuarum bestaat voor 4% ut ntertjdegebed, waarvan ca. 7% platengebed, ca. 5% slkkengebed en ca, 9% schorrengebed (bjlage B). Een aantal grotere platen lgt boven de gemddelde waterstand; enkele reken tot gemddeld hoogwater of ets hoger. Langs de oevers en op de hoogste platen lggen slkken en schorren de alleen bj sprngtj met storm onderlopen (bjlage B2). n de brakwaterzone lgt het grote schorrengebed van het Land van Saaftnge. Door de getjbewegng vndt utwsselng plaats tussen het estuarum en het mondngsgebed, dat n verbndng staat met de zudeljke Noordzee. Een natuurljke bron voor maren slb zjn ds eroderende Vlaamse Banken gelegen voor de Belgsche kust [Bastn 974] (fguur 3).

16 Het estuarum benedenstrooms van Hansweert ondervndt hoofdzakeljk marene nvloeden, verder stroomopwaarts tot ongeveer benedenstrooms Antwerpen s een overgangsgebed en bovenstroom van Antwerpen zjn vooral de fluvatele rvernvloeden belangrjk. De getjbewegng s merkbaar tot aan Gent (fguur 4), terwjl de rverafvoer merkbaar s tot Hansweert [Glaessens 988]. Ë c.s - e V N,A,P - * *h -6 s s t / t * é ' / /, ~7 r., 5' f> ' j / / / J * \ Ü S > ut) n uron lu.v. H.W / '""'s \ JL \ ( J\ \ / \ V \ \ \ Zthut» -\ ~ 2 ' \ \ Dtn( trtmnd \ / \ \ \ \ t >. S B K fguur 4 Gemddelde getjkrommen van het Schelde-estuarum tussen Zeebrugge en Gent

17 6 Het aangevoerde fluvatele slb ut natuurljke bronnen, dat ca. 5% van de fluvatele belastng vormt, s afkomstg ut de zand- en lösgebeden n het stroomgebed en ut rverafzettngen n de valle van de Schelde. n enkele depe (gebaggerde) geulgedeelten komt de Formate van Rupel aan de oppervlakte [Wartel 972]. Deze harde afzettng wordt ook wel "Boomse kle" genoemd <fguur 5). NEDERLAND Btrgtn np Zoom WtlmcMtt NAf> Omlncttd. Bergtnjj Zoom Fermn* vtn Ruptl fguur 5 Geologsche afzettngen rond het Scheldeestuarum De Schelde en haar zjrvertjes transporteren tevens het fluvatele slb (ca. 5%) dat afkomstg s van hushoudeljk en ndustreel afvalwater, waarvan een deel onderweg wordt afgezet [D'Hondt et al 982], Voor «teer nformate herover wordt verwezen naar hoofdstuk 5.

18 3. Morfologsche ndelng van het Schelde-estuarum 3. ndelng naar gebeden 7 Het Schelde-estuarum s een sedmenterend bekken, dat netto slb en zand accumuleert, waardoor er op de lange termjn een zeewaartse verschuvng van het estuarum optreedt [Allersma 99]. Dt proces betekent dat er n de hudge stuate meer (ook vervuld) slb sedmenteert dan erodeert. De aanvoer van slb heeft daarmee een gevolg voor de concentrate van vervuld slb n de waterbodem. Het estuarum staat deels onder nvloed van de Noordzee en deels van de rver de Schelde. Het estuarum s daardoor te spltsen n een maren gebed (Westeljk deel Wes ter schelde), een overgangsgebed (Oosteljk deel Westerschelde) en fluvatel gebed (Belgsche Zeeschelde) (fguur 6) [Nhoul et al 976]. Het totale watersysteem s voortdurend n bewegng bnnen de harde begrenzngen n de vorm van kunstwerken. De morfologe van dt estuarum heeft dan ook een enorme dynamek de zch ut n een zeer gevareerde dwarsdoorsnede bestaande ut schorren, slkken, platen en geulen (fguur 7) [van Schalk et al 988]. havens ^ ^j geul gebleet, plaat ntemjdegebad slx fguur 7 ndelng naar morfologsche eenheden schoï fguur 6 Globale ndelng van het estuarum

19 8 3.2 ndelng naar sedmentstromen n het Schelde-estuartum zorgen de natuurljke hydrodynantsche- en de kunstmatge processen voor sedmentate, erose en transport van sedment, de de accumulate, verspredng en naleverng van verontrengde spece ut de bodem (fguur 8) (Mulder et al 987] veroorzaken. Vaox extra nfomate za appendx A bruto net lo bruto netto Uruto netto fguur 8 Slbtransporten n het estuarum De natuurljke processen, zoals de getjbewegng, de wnd en de rverafvoer, zorgen mede onder nvloed van bochemsche processen voor het brutto- en netto sedmenttransport tussen geulen, platen, slkken en schorren, en voor de utwsselng tussen water en bodem. Herdoor mengt schoon zeeslb met verontrengd rverslb, en accumulateert of levert de waterbodem verontrengd slb na [Langerak 989.]. De kunstmatge processen, zoals baggeren van de drempels en havens, zandwnnng, specestortngen en scheepsbewegngen zorgen voor een enorme verstorng van de natuurljke processen en leveren daarmee een negateve bjdrage aan het ecosysteem [Jonge de 992]. Door bovengenoemde processen s het patroon van ebgeulen en vloedscharen, drempels en platen voortdurend n bewegng [Looff de et al 976], Bj het sedmenttransport door natuurljke- en kunstmatge processen kan ondersched worden gemaakt n transporten n longtudnale rchtng en transversale rchtng (fguur 9) [Dronkers et al 982]. fcftjeronjatotlaa vnrdlept?' verrutttng aanvoer/afvoer vatarverdeun fguur 9 Utwsselng tussen de morfologsche eenheden

20 9 De transporten n transversale rchtng tussen geul en plaat, schor en slk zjn belangrjk voor de ontwkkelng van de ntergetjdegebeden en voor de slbconcentrate n de waterbodem. 3.3 Vakndelng voor de slbbalans Voor het opstellen van de slbbalans s het Scheldeestuarum vanaf de Rupel tot aan de Noordzee verdeeld n 4 hoofdvakken en 66 nevenvakken. Het laatste om ondersched te kunnen maken n morfologsche eenheden als geul-, plaat-, slk- en schorgebeden (Bjlage B3). De grenzen van de hoofdvakken zjn zo veel mogeljk gekozen op de overgangen van het geulensysteem (Bjlage B2). Door deze keuze zjn met name de afzonderljke plaat- en schorgebeden dudeljk herkenbaar als één geheel. De scheraatsate laat de mcrostruktuur van het estuarum buten beschouwng, maar geeft een goed beeld van de macrostruktuur. Het estuarum s door de schematsate vereenvoudgd tot een systeem, bestaande ut een keten van trechtervormge gootjes voor de geulen, waarvan de doorsnede landwaarts afneemt, met daaraan aangetakt bergng voor de verschllende ntergetjde gebeden. n deze zjdelngse bergng vnden naast nterne processen mport en export van slb plaats. De schedngsvlakken van dt systeem zjn als volgt gedefneerd: - Zeerand : een denkbeeldge watervlak tussen Breskens en Vlssngen - Rverrand : een denkbeeldge watervlak ter hoogte van Schelle - Zjranden : de Westerschelde-- en Zeeschsldedjken - Onderrand : de onderrand s een grensvlak n de onderwaterbodem tot waar de eroseprocessen merkbaar zjn. - ntern : de grenzen tussen de morfologsche eenheden zjn zo gekozen dat de plaat-, geul-, slk- en schorgebeden herkenbaar zjn. <

21 2 n bjlage B s een overzcht gegeven van de oppervlakte en nhoud van de morfologsche eenheden n de hoofdvakken. n het verloop van de nhoud van de hoofdvakken langs de getjweg s de trechtervorm van het estuarum te zen (fguur ). - CO a s o H.Ü, 5 - M \ \ \ \ \ \ r' \ V VXssngen NAP +3, S m fguur Verloop nhoud Schelde-estuarum D 3 4D [km] Rupel -f UAP -Z 5 De schjf tussen de ljnen voor de nvo's NAP-2.5m. en NAP+2.5ro. n fguur geeft het verloop van de nhoud van het ntertjgetjd of de konberglng weer. Dt verloop s eveneens trechtervormg met afname n strooraopwaartse rchtng. n het vervolg van dt rapport wordt bj de beschrjvng steeds utgegaan van de ndelng van het Schelde-estuarum n 4 hoof vakken.

22 4. nventarsate slbvoorkomens (*) 4. Het voorkomen van het slb n de waterfase Hoeveelhed slb n de waterfase Het slbvoorkomen n de waterfase vertoont een enorme varabltet met getj stroom, de sezoenen en de getjweg n het estuarum. 2 De maxmale en mnmale slbhoeveelheden n de waterfase zjn als volgt bepaald (bjlage B7): a. De grootste hoeveelhed s n suspense bj sprngtj en maxmale stroom snelhed. Omdat vrj wllekeurg s bemonsterd wordt aangenomen dat de slbconcentrate tjdens deze omstandgheden overeenkomt met de bovengrens van de berekende jaargemddelde spredng. De hoeveelhed slb n suspense bedraagt dan n totaal ca..4.* ton en komt overeen met een slblaagje op de bodem van.2 mm. b. De mnmale hoeveelhed s n suspense bj doodtj tjdens laagwater kenterng. Het grootste deel van het slb s dan utgezakt naar de waterbodem. Aangenomen s dat de slbconcentrate tjdens deze omstandgheden overeenkomt met de ondergrens van de berekende jaargemddelde spredng. De hoeveelhed slb n suspense bedraagt dan n totaal ca.,. 6 ton en komt overeen met een slblaagje van.4 mm. Het verschl tussen a. en b. komt overeen met een laagje slb van een dkte van bjna mm. Dt laagje s voldoende om de waterkolom maxmaal op te laden. 'n fguur zjn de opladng (het verschl van a en b) en de mnmale hoeveelhed (b) weergegeven voor de 4 hoofdvakken. de opladng Fguur Slb n de waterfase n het Schelde-estuarum [mm] (fracte <63 (*) Vooe nadere nformate over de bepalng van de slbgegeven n de waterfase en de bodem wordt verwezen naar [Maldegam

23 22 Ut bovenstaande analyse volgt dus dat éénderde tot ééntweede deel van de maxmale hoeveelhed n suspense sedmenteert dan wel erodeert onder nvloed van het getj. Varate met de petjstroom Ut de kontlnuemetngen bljkt dat de slbconcentrate n suspense tjdens de stroomkenterng orde 5% afneemt t.o.v. de maxmum concentrate de optreedt even na de maxmum stroomsnelhed. Ut bepalngen van de korrelverdelng met de Malvern volgt dat de deeltjes n de waterkolom kort na kenterng een medane korrelverdelng hebben van ca. ^2 /. Verondersteld kan worden dat de fracte ^2 f mn of meer mag worden gezen als het "spoeltransport" (washload). Het spoeltransport heeft dezelfde retentetjd als het Scheldewater, nameljk enkele maanden. De grovere sllbfracte (bedmateral load) sedmenteert en erodeert afhankeljk van het getj, totdat afzettng heeft plaatsgevonden op een defnteve lokate buten de getjnvloed. De grove slbfrakte sedmenteert later bj vallend getj en erodeert eerder bj rjzend getj dan zand. Gemeten slb- en zandvertkalen tonen dt aan. Door de vertraagde sedmentate s er sprake van een natuurljke selekte van bodemmateraal, waardoor afwsselend slb- en zandlaagjes ontstaan. Het "vullen en utzakken van de slbvertcaal" gedurende een getj s een gevolg van de nterakte tussen het water en de waterbodem onder nvloed van het horzontaal getj. Het verloop van dt proces s sterk afhankeljk van het beschkbaar zjn van slb ut de drekte omgevng (water en waterbodem). Het proces vertoont grote varates afhankeljk van de lokate, waar s gemeten en van de getj condtes. n fguur 2 wordt ter llustrate de varate van de slbconcentrate met de getj stroom op waterdepte gedurende een doodtj-sprngt!j perode n 989 gegeven voor een lokate n het meest westeljke deel van de Westerschede. 4 4» *** SPRNGTÏJ DOODTÏJ SPRNGTJ ml*» «WoU. '»!«M.' fw. ' arm. ' SnM, ' 4MH. SW, ' «wv.' Tnw. ' lw. '»tm ' w ' tnt**»m* ' 3DM, ' H M l fcnw. fguur 2 Verloop van de slbconcentrate en stroomsnelhed n het westeljk deel van de Westerschelde gedurende een doodtj/sprngtljcyclus Varate met de sezoenen De deptegemddelde slbconcentrate vareert sterk met de sezoenen. Dt bljkt als de maand gemddelde sllbconcentrates voor de bemonsterngslokates en vakken ut bjlage B4 verwerkt worden tot jaargemddelde waarden op de

24 23 vakgrenzen (ze fguur 3). De bovengrens komt overeen met de gemddelde slbconcentrates n de wnter, terwjl de ondergrens overeenkomt komt met de gemddelde slbconcentrates n de zomer. n de weergegeven concentrates op de vakgrenzen zjn de concentrates van de naastlggende vakgrenzen meegewogen om effecten van lokale omstandgheden engszns ut te flteren Vnsslnsaen Ekm. 4] - Rupe [km. 3] D wnter + Jaar o zomer fguur 3 Verloop depte- en tj gemddelde slbconcentrate op de vakgrenzen van de hoofdvakken n het Schelde-estuarum (fracte <63 () De gemddelde slbconcentrate bedraagt te Rupel 5 mg/, bj de grens 2 mg/l en te Vlssngen 7 mg/l. De sezoensvarate bedraagt ongeveer 5%. n tabel s de deptegemddelde slbconcentrate voor de gebeden Belgsche Schelde, oosteljk deel- en westeljk deel van de Westerschelde gegeven [mg/- 3. Tabel. Deptegemddelde slbconcentrate n het Schelde-estuarum [mg/] GEBED Belgsche Schelde Westerschelde oost Westerschelde vest GEMDDELD SPREDNG De slbconcentrate van het oppervlaktewater vertoont overgens voor de meeste lokates geen eendudge trendmatge veranderng over de dverse jaren fswart 982, Maldegem et al 99]. Waarschjnljk s de hoeveelhed slb n de waterfase op jaarbass vrj konstant.

25 Fguur 4 Gemddeld sezoensveroop en spredng van de sbconcentrate n het oppervlaktewater op 9 okates n het Schelde-estuarum (perode 97-99}» lto D eo LOM» S 2 to 2 2

26 25 n fguur 4 s het sezoensverloop van de slbconcentrate van het oppervlaktewater weergegeven voor de 9 bemonsterngslokates n de Westerschelde. De bemensternglokates staan aangegeven op bjlage B2.. Tjdens de wnterperode wordt de slbconcentrate n de geulen rum verdubbeld. Deze toename komt naar schattng overeen met de hoeveelhed materaal, de gedurende de wnterperode door stormen wordt geërodeerd van de platen. De toename van de slbconcentrate wordt daarom toegeschreven aan het zgn. afpellen van plaatgebeden door de hydraulsche omstandgheden [Geomor en RU studes]. Varate lartps de getj weg De momentane slbgradënt n het estuarum vareert n samenhang met de zoutgradent. De zoutgradent verschuft met het getj over een afstand tot max 2 km. n de lengterchtng van het estuarum heen en weer. Deze afstand s mede afhankeljk van de doodtj/sprngtlj cyclus. Verder zjn er verschuvngen n de orde van 3 tot 4 km over een langere perode door de varërende zoetwater afvoer van de Schelde (Claessens, 988). De slbgradënt ncl. het zgn. troebelhedsmaxmum verschuft onder nvloed van de zoutgradent mee (fguur 5). Ut fguur 5 bljkt overgens dat de poste van het troebelhedsmaxmum net altjd even dudeljk s aan te geven. Door de verschuvng van de zoutgradent s rum. 6 ton slb n bewegng. De langjarge en kortdurende varates n de waterfase zjn nauweljks van belang voor de bodem doordat relatef een gernge hoeveelhed slb n suspense s t.o.v. het beschkbare slb n de waterbodem. Alle jaarljkse en getj varates worden daardoor gedempt meegenomen n de ontwkkelng van de waterbodem. Dt betekent dat de waterbodem mn of meer een gewogen gemddelde toestand van het systeem weergeeft m.b.t. de verhoudng maren fluvatel slb. -

27 Fguur 5 Verschuvng van de sbgradent n het Schelde-estuarum gedurende eenjaar op bass van oppervaktescannng gedurende 2 of 3 dagen Februar BB BO 2 3 BO Zes ( km.] tol Rupel [3 km.] me 987 Zes [ km.] lot Rupal [3 km.] augustus 9S7 Zoo [ km.] tot Rupet [3 km.] december 887 Zee [ km.] tot Rupal (3 km.] 2S «prl 637 ZO 4 «H W Zee [ km.] lot Rupel [3 km.] 3 lul! 7 Zou [ km.] tot Rupel [3 km.) oktobnr S87 Z»e [ km.j lot Rupet (3 km.] februar 986 ~ 3 '~ 6 " 7 Zea [ km.] tolrupal [3 km,]

28 4.2 Het voorkomen van het slb n de bodem 27 nledng Het slbpercentage n de bodem vareert sterk over de morfologsche eenheden (geul, schor, slk, plaat en haven) en daarmee over de lengte en breedte van het estuarum (bjlage B5). De slbhoeveelhed n de bodem s groot. n de bovenste meter van de waterbodem n het acteve deel van het estuarum s ca. 4 mljoen ton slb gebufferd en rum mljoen ton slb s opgeslagen n het passeve schorrengebed. De hoeveelhed, de opgeslagen lgt n het schorrengebed a feteljk aan het systeem onttrokken. De fguren 6 en 7 geven de hoeveelheden fluvatel en maren slb per hoofdvak en n de eerder genoemde morfologsche eenheden. e l fguur n \w, % 7 //, V 7/ Ja \ 'K / ' V, - - 8? * 2 3 A 5 6 S vak geul plaat schor stk jn^sj overg V/\ hoven Bulkhoeveelheden fluvatel slb n de bovenste meter van de bodem van het Schelde-estuarum

29 28 -Q KoL S ; geu p laert. schor vak 6 " k \\ over 'O K/l hoven fguur 7 Bulkhoeveelheden maren slb n bovenste meter van de bodem van het Schelde-estuarum De hoeveelhed slb n de bodem vareert zoals ut fguur 6 en 7 bljkt sterk met de fluvatele- en marene herkomst. De hoeveelhed fluvatel- en maren slb s bepaald met de koolstof sotoop 2 C 3 C. Het verloop van deze verhoudng tussen de rver de Schelde en de Noordzee s een maat voor het verloop van de verhoudng maren en fluvatel slb n het estuarum. Om de verhoudng tussen fluvatel en maren slb te bepalen zjn alle gemeten 2 C 3 C waarden n het SchLede-estuarlum op één kaart gezet (ze bjlage B6). Herut s zo goed mogeljk de 2 C 3 C waarden per hoofdvak s bepaald. De verhoudng maren fluvatel per hoofdvak s vervolgens berekend met de omrekenngsformule: waarn: f,,, - $ =. S m = S - fracte fluvatel slb 2 C 3 C waarde van het hoofdvak 2 C 3 C waarde voor % maren slb 2 G 3 C waarde voor % fluvatel slb Aangezen de lteratuur een rume marge aangeeft voor % maren- en % fluvatel slb, nameljk -2/-24 voor maren en -27/-3 voor fluvatel slb [Laane et al 99], s de spredng van de berekende verhoudng maren fluvatel groot. Ter llustrate van deze spredng zjn n tabel 2 de berekende waarden met spredng voor de fracte fluvatel [-] gegeven voor 3 relevante

30 lokates. Tabel 2. Spredng n de fracte fluvatel slb op 3 relevante lokates n het Schelde-estuarum slb [-] 29 Fracte fluvatel slb [-] Rupel grens Vlssngen bovengrens..9.4 gemddeld ondergrens.4.3. Rumteljke verdelng van het slb * Algemeen De verhoudng 2 C 3 G n de waterbodem van het gehele estuarum [Swart 987, Maldegem 989] toont aan dat de verdelng van maren en fluvatel slb s gespred volgens verklaarbare patronen (Bjlage B6).. De vloedgeulen bevatten meer maren slb dan de ebgeulen. Dt patroon kon worden gekonstateerd n de gebeden waar sprake s van een sterke gradënt n deze verhoudng. De nvloed van maren slb s daarmee sterker n vloedgeulen en van fluvatel slb sterker n ebgeulen. 2. Het slb hogerop de platen s onder nvloed van het overstromen met de vloed meer van marene oorsprong dan het slb n de nabjgelegen geulen. 3. Het slb dat n het Land van Saaftnge wordt afgezet (3 tot 6% maren) s onder nvloed van de afgelegde weg van het (vloed)water meer maren dan het slb dat zch geljktjdg n de geul bevndt. 4. Het slb n de Westerschelde havens heeft over het algemeen dezelfde verhoudng maren fluvatel als n de voorgelegen geul. 5. Het slb aan de bnnenzjde van het Kanaal Gent Terneuzen s grotendeels van fluvatele oorsprongen; en het slb n de voorhaven van het sluzencom plex s meer fluvatel dan n de nabjgelegen Westerschelde. 6. Het slb n de zeehavens Dunkerken en Zeebrugge wordt beïnvloed door fluvatele slbaanvoer vanut het achterland. De verhoudng maren fluvatel s vergeljkbaar met de rede Vlssngen. Het slb lgt voor het grootste tjdeljk en defntef opgeslagen n het oosteljk deel en westeljk deel van de Westerschelde. Van het slb n het oosteljk deel lgt ca. 25% defntef opgeslagen n de schorren buten het watersysteem, terwjl n het westeljk bjna alles tjdeljk opgeslagen of gebufferd zt n het watersysteem. Het slb n het oosteljk deel bestaat voor de ene helft ut fluvatel en voor de andere helft ut maren materaal. Het slb n het westeljk deel bestaat slechts voor het grootste deel ut maren materaal. Het slbpercentage n de geulbodem s orde 2 - %, utgezonderd vak 6 (8%). Het slbpercentage n het ntergetjdegebed bedraagt orde tot 3%, behalve de vakken met veel schor waar het percentage 4 tot 5% bedraagt. Opvallend s de grote spredng per morfologsche eenhed (Bjlage B5). De hoeveelhed actef fluvatel en maren slb n de waterbodem over de lengterchtng van het estuarum s weergegeven n de fguur 8. De acteve laag s daarbj normatef gesteld s op lm.

31 3 2 j- h e O [" a sa ^ 4 vak S fluvratfol marlen 4 Fguur 8 Verdelng van het fluvatele en marene slb n de bovenste meter van de waterbodem over het Schelde-estuarum De totale hoeveelhed slb n het estuarum s ook te verdelen naar geulgebeden, ntergetj degebeden en havens (ze bjlage B7), De hoeveelhed n de havens hoort her egenljk net bj. De haven vormt één geheel met de ervoor lggende geul. Ze fungeert als tjdeljke opslag met een opslagtjd van een jaar waarna het materaal door baggeren teruggestort wordt n de geul Voor een bjv. jaarljkse balans s deze post dan ook net nteressant! Het resultaat van de verdelng s weergegeven n de tabel 3.

32 3 Tabel 3. Verdelng van de hoeveelhed gebufferd slb over de verschllende morfologsche eenheden n het Schelde-estuarum [ 6 ton](laagdkte lm.). Morfologsche eenhed fluvatel maren totaal Geulen ntergetjgebed - schor deel slkken deel platen 3 4 deel overg 4 5 Getj dehavens 4 6 Totaal van de eenheden Ongeveer de helft van het slb bljkt geborgen te zjn n de ntergetjde gebeden (platen en slkken), De hoeveelhed slb n de bovenste meter van de waterbodem komt gemddeld overeen met een 5 cm dkke slblaag met een dchthed van t/m 3 (geul 7 cm; ntergetjdegebed 25 cm). Dt slb bevndt zch n de morfologsche zeer acteve nvloedssfeer. Door het meanderen van de geulen worden ook lagen tot een dkte van m. aangesneden. Doordat het tempo van het aansnjden van deze lagen laag s, zjn deze lagen slechts accumulatoren op een tjdschaal n de orde van decenna tot eeuwen. De verbljftjd van de H tot m. dkke acteve bodemlaag bedraagt echter orde één jaar. De dkte van deze laag s afgeled ut de hoogte van de zandrbbels n het acteve deel van de waterbodem [wege et al 99], * Platen De plaatgebeden zjn kwanttatef net belangrjk voor de accumulate van slb. Mnder dan % van de bukhoeveelhed s n deze gebeden geaccumuleerd, waarvan bjna de helft nog voor rekenng komt van de meest westeljk gelegen Hooge Platen n vak 4 (bjlage B7). De 2 C 3 C verhoudng van het slb op de platen geeft aan dat het materaal op de plaat van meer marene oorsprong s dan van de nabjgelegen geul. De platen worden voornameljk overspoeld met vloedwater van het stroomafwaarts gelegen gebed. Dt mplceert, doordat het marene slb mnder verontrengd s dan het fluvatele slb, ook dat een plaat mnder verontrengd s dan de geul n. zjn drekte omgevng. Omdat de platen weng (<%) bjdragen aan de bulkhoeveelhed slb wordt voor de 2 C 3 C verhoudng eenvoudghedshalve utgegaan van de gemddelde waarde n de geul. De plaatgebeden nemen nog n omvang toe. n de perode nam de totale nhoud van de plaatgebeden n de westerschelde boven GLW toe met 3.* m3. De nhoudstoename over een oppervlakte van 6. 7 m z betekent een gemddelde ophogng van.52 m. n de beschouwde perode. Dt komt overeen met tot 2 cm. verhogng per jaar [ze Beledsplan Westerschelde 989, deelrapport 4 voor de ontwkkelngen van de afzonderljke platen]. Het slbpercentage van de plaatgebeden vareert met de sezoenen van "slbarm" tot "slbrjk". De platen bevatten 's zomers relatef veel en 's wnters relatef weng slb. Deze sezoensafhankeljkhed s aangetoond door veldon-

33 32 derzoek voor het gebed rond het Mddelgat [Helsloot et al 988]. Door de beschutte lggng van de platen n het Mddelgat voor westenwnd zouden de resultaten van dt onderzoek net rechtstreeks vertaald mogen worden naar andere gebeden zoals de Mddelplaat, Ut bodemonderzoek van Sereveld n 988 [Slereveld 99] s echter vastgesteld dat deze concluse ook voor andere plaatgebeden geldt. n een aantal plaatgebleden zjn dunne slblaagjes n het bodemprofel aangetoond, de een gevolg zjn van sezoensnvloeden. Ut een ruwe schattng bljkt dat op de platen het suspenseve materaal dat 's zomers schjnbaar ut het water verdwjnt, kan worden gebufferd n en laagje zand van ca tot 2 cm. als het slbpercentage n deze verhogng orde % bedraagt. * Slkken De slkken zjn, zoals de naam al zegt, zeer slbrjk. Het slbpercentage vareert van 2 tot 5%, waarbj slkken met zeer hoge slbpercentages zch ten oosten van Hansweert bevnden. De slkken bevatten ook kwanttatef gezen veel slb. Meer dan 2% van de bukhoeveehed s gebufferd n de slkgebeden. Deze hoeveelhed bestaat voor bjna 4% ut fluvatel materaal, nden aangenomen wordt dat de verhoudng maren/fluvatel slb op de slkken overeenkomt met de verhoudng voor de geulbodem n de omgevng. n werkeljkhed zal het percentage fluvatel slb ets lager zjn. * Schorren Het estuarum bestaat voor bjna % ut schorgebeden. De oppervlakte van de schorgebeden bedraagt ca. 3 ha. Het grootste gedeelte hervan (273 ha.) bevndt zch n het Land van Saaftnge. Op bass van een kaarterng n 979 [Daamen et al 983] s een ndelng van dt gebed naar laag, mdden en hoog te maken (tabel 4). Tabel 4. ndelng van het Land van Saaftnge naar laag, mdden schorgebed en hoog kwalfcate Hoogtelggng Oppervlakte Verdelng [m.nap] [ha] [%) Laag < Mdden >+2.5 en < Hoog > Het slbpercentage n het Land van Saaftnge vareert van orde 2 tot 5%. De varate van het slbpercentage s o.a. een gevolg van het voorkomen van zowel schorren, slkken als geulen bnnen dt gebed. Ut de bemonsterngen n het Land van Saaftnge bljkt echter dat hoge slbpercentages het meest voorkomen. Het gemddelde slbpercentage s daarom geschat op bjna 5%. Bj een laagdkte van m. voor het hele estuarum lgt n alle schorren ca. 25% van al het slb ut de estuarum bodem defntef opgeslagen. Dt betekent een hoeveelhed van meer dan 3 mljoen ton slb, de naar schattng voor 5% van fluvatele oorsprong s. Het aandeel van het Land van Saaftnge hern bedraagt 9%. De verhoudng marlen-fluvatel van het slb n de schorren s overgens moeljk aan te geven doordat de gebrukeljke 2 C 3 C analyse net representlef s

34 33 door plantenresten, de de verhoudng 2 C/ 3 C n het koolstof sterk beïnvloeden. Voor de schorren s daarom bj gebrek aan betere nformate de verhoudng maren/fluvatel slb n de waterbodem van de voorlggende geul aangehouden. Het fet dat de schorren bj sprngvloed onderstromen en zoals eerder vermeld dat het marene en fluvatele slb n de geulen gespred s volgens het patroon van vloed- en ebgeulen ondersteunt echter de veronderstellng van een relatef groter maren slbconcentrate op de schorren. Ut het voorgaande bljkt dat op de schorren grote hoeveelheden slb zjn afgezet. Toch komt net alle slb n de schorgebeden tot beznkng. nden al het slb zou sedmenteren ut het water dat de schorren overspoeld, zou dt een laag geven van bjna 3 cm. puur slb per jaar. Ut metngen van het sedmenttransport n een schorgeul n de Oosterschelde bljkt echter dat orde de helft van het aangevoerde sedment achterbljft [Koostra 973]. Ut deze benaderng volgt een aanslbbng van ca,.5 cm. per jaar voor het Scheldeestuarum af te leden. Dt wordt ondersteund door ander onderzoek: Ut de analyseresultaten van 37Cs en Pb2 zjn door Berger de volgende sedmentate snelheden voor puur slb afgeled voor het Land van Saaftnge [Berger et al 988] (cm/jaar): Lokate Konjnenschor Saaftnge oost Cs Pb De beledsnota Westerschelde vermeldt n.a.v. de resultaten van Berger een opslbbngssnelhed van tot 2 cm./jr. Ut waterpassngen en luchtkarterngen zjn voor het Land van Saaftnge de volgende sedmentatesnelheden bepaald: Perode sedmentate slb (5-5 bass) cm/jr..3 cm/jr cm/jr..5 cm/jr. De sedmentate snelhed van de schorren n de Westerschelde bedraagt volgens deze cjfers maxmaal 3 cm/jaar, terwjl de aanslbbng ongeveer.5 cm/jaar bedraagt. De sedmentatesnelhed van de schorren n de Oosterschelde zjn overgens lager. Door [Goedheer 985] zjn de volgende sedmentate snelheden bepaald voor een laag, mdden en hoog schor n de Oosterschelde n de perode van voor de aanleg van de stormvloedkerng: laag en hoog schor tot 2 cm/jr. (zand en slb) mdden schor tot 5 cm/jr. (zand en slb) Gekonkludeerd wordt dat de gemddelde sedmentatesnelhed van de schorren, n de Oosterschelde (.9 cm/jr.) dudeljk lager s dan n de Westerschelde (ca.3 cm/jr). * Havens Langs het Schelde-estuarum bevnden zch bjna 7 ha getj gebonden havens en scheepswerven, (bjlage 5). Deze havengebeden bevnden zch n het gebed tussen Vlssngen en de Nederlandse Belgsche grens. De getj gebonden toegangsgeulen voor de sluzen n de Beneden Zeeschelde worden n deze beschou-

35 34 wng van de havens dus net meegenomen. De slbpercentages tn deze havens zjn hoog 7-9% [De Looff 985]. De bjdrage van de havens aan de hoeveelhed slb n het estuarum bedraagt rum 5 mljoen ton slb, de voor 9% van marene oorsprong s. De afzettng n de havens wordt geschat op 5 tot % van het aangevoerde sedment. Deze afzettng s een tjdeljk en tegeljk een contnue proces doordat jaarljkse baggerwerken de havens op depte houden. De gebaggerde spece wordt door stortngen n de voorlggende geul weer toegevoegd aan het sedment n het water. De gemddelde hoeveelheden baggerspece (n het beun gemeten) voor de perode 965 t/m 987 zjn gegeven n tabel 5. Tabel 5. Aanslbbng van de getjdehavens n de Westerschelde. Vak 3 4 Totaal haven oppervlak [ 3 m2] bagger hoeveelhed [ 6 m3/jrj sedmentate snelhed slb vracht [ 3 t/jr] Op deze jaarcjfers geldt een standaardafwjkng van ca. 5%. Ut 2 C l3 C analyses van bemonsterngen n de havens s vastgesteld dat de verhoudng maren/fluvatel slb n de havens overeenkomt met de verhoudng n het voorgelegen & geulgebed.

36 35 Totaal overzcht slb n de waterbodem De bulkhoeveelheden maren en fluvatel slb n de waterbodem, verdeeld over morfologsche eenheden n de Belgsche Schelde, oosteljk deel- en westeljk deel van de Westerschelde, zjn gegeven n tabel 6. Tabel 6. Procentuele verdelng van de bulkhoeveelhed slb n de morfologsche eenheden geklusterd voor 3 gebeden n het Schelde-estuarum [%] Gebed Ben Zeesch. Wsch. oost Wsch. west Estuarum Morf. eerh. fluv mar fluv mar fluv mar flu mar.geulen Z 2.Slkken Platen Havens (*) Buffer (- 5) Schorren Buffer+schor Legenda: * Overg ntergetjdegebed 8 Maatgevende morfologsche eenhed De Beneden Zeeschelde bljkt het meeste slb van fluvatele oorsprong te bevatten. Dt slb s gebufferd n de geul. n het oosteljk deel van de Westerschelde s het meeste slb opgeslagen n de schorren. Dt slb s zowel van marene als van fluvatele herkomst. Dt gebed vormt daarmee de overgang naar meer marene omstandgheden. n het westeljk deel van de Westerschelde s hoofdzakeljk maren slb opgeslagen. Dt slb s n de geulen gebufferd.