HANDLEIDING FOKWAARDEN Informatie & Inspiratie document Met uitleg over het hoe en waarom van de fokwaarden

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "HANDLEIDING FOKWAARDEN 2014. Informatie & Inspiratie document Met uitleg over het hoe en waarom van de fokwaarden"

Transcriptie

1 HANDLEIDING FOKWAARDEN 2014 Informtie & Inspirtie document Met uitleg over het hoe en wrom vn de fokwrden

2 Missie Al ruim 25 jr ondersteunt ELDA bedrijven in de grrische sector, en het is voor ons een belngrijke missie om de geitensector voorwrts te helpen. We investeren drom veel tijd, geld en mnkrcht om kennis en instrumenten n te kunnen bieden n bedrijven in de sector. De fokwrden zien we ls essentiële kengetllen wrmee de geitensector stppen voorwrts kn mken, wnt met behulp vn de fokwrden kunnen lle geitenhouders gericht fokken nr een beter producerende en renderende veestpel. 2

3 Inhoud 1. Introductie - Fokwrden: de sleutel tot geslgd duurmelken Totstndkoming Wrom fokwrden? Wt heb ik er n op mijn bedrijf? Uitleg over gebruik vn overzichten met fokwrden Voorbeeld vn een overzicht Extr uitleg over de belngrijkste elementen Legend: uitleg bij de fkortingen De betekenis vn fokwrde getllen Uitleg over het inzetten vn fokwrden in de bedrijfsvoering...14 Vrgen en/of opmerkingen n het lezen vn dit document? Neem gerust contct op: Eld ICT & Services BV Dongenseweg PC Rijen Tel. +31 (0) Fx +31 (0) E-mil: info@eld.nl 3

4 1. Introductie - Fokwrden: de sleutel tot geslgd duurmelken Steeds meer geitenhouders ontdekken wt men in de rundveehouderij l lnger weet: dieren met de juiste genen produceren meer en beter. Alleen welke dieren hebben nu het juiste erfelijk mteril? ELDA en Wgeningen UR Livestock Reserch bieden het ntwoord. De nieuwe fokwrden schtting is voortn ook gebseerd op melkcontrole gegevens uit verlengde lcttieperiodes. Zo worden meetgegevens vn hele fmilietkken verzmeld en doorgerekend, en zo ontstn kengetllen over de duurzmheid vn geiten en verwchte nkomelingen. 1.1 Totstndkoming ELDA en Wgeningen UR Livestock Reserch vinden kengetllen onmisbr bij het selecteren vn geiten voor duurmelken. Drom hebben beide prtijen de voorbije twee jr smengewerkt om de nieuwe fokwrden schtting te ontwikkelen. Het begon met de nlyse vn miljoenen plukjes informtie over de productieprestties en fmilieverbnden vn honderdduizenden geiten. Om lles goed te kunnen verwerken en berekenen moest nieuwe softwre ontwikkeld worden. Dt ging met vllen en opstn, en heeft uiteindelijk geleid tot een overzichten met wel twintig verschillende fokwrdes. Nieuw zijn bijvoorbeeld de fokwrdes voor lleen kilogrmmen melk. Het grote ntl wrdes betekent dt een dier veel beter op specifieke eigenschppen beoordeeld kn worden, mr het mkt de uitkomst minder overzichtelijk. De ltste uitdging bestond uit het toevoegen vn twee economische indexen: één gericht op bedrijven wr geiten ieder jr flmmeren en één gericht op duurmelken. Die indexen tonen in één getl per geit een smenvtting vn lle fokwrden en houdt bovendien rekening met de finnciële impct vn productie-eigenschppen. 4

5 1.2 Wrom fokwrden? Afgnde op de melkgeld-frekening moeten geitenhouders hun dieren zoveel mogelijk vet, eiwit en kilo s melk lten produceren. Vn oudsher gebeurt dt door gewoon goed te boeren. Mr een geit kn nog zo goed behndeld en gevoerd worden, de productie is in belngrijke mte fhnkelijk vn de erfelijke nleg. Als nvulling op het goed boeren levert fokkerij genertie op genertie, stpje voor stpje, een tlentvollere veestpel. De verbetering vn dit jr komt bovenop de verbetering vn vorig jr, en over een ntl generties bekeken leidt dit tot substntiële verbetering. De fokwrden nieuwe stijl helpen om heel gericht een genetisch succesvolle groep geiten n te houden en uit te breiden. Met het fokwrden gereedschp wordt duidelijk welke geiten en bokken nkomelingen voortbrengen die tlent hebben voor duurmelken. Een geit die in het eerste jr geweldig presteert kn het op lngere termijn bijvoorbeeld juist slecht gn doen. Zonder melkcontrole en fokwrden die tlent blootleggen kunnen geitenhouders onbewust chteruit fokken. Kortom: Meten = weten welke tlentloze geiten je kl vreten. Zo kn de geitenhouder uiteindelijk met hetzelfde ntl dieren meer produceren en meer verdienen. Verder kn hij bijvoorbeeld kosten beperken doordt hij niet meer tegen slechte genen op hoeft te voeren om toch mr productie te genereren. Zie onderstnde fbeelding. 5

6 1.3 Wt heb ik er n op mijn bedrijf? De overzichten met fokwrden vn het eigen bedrijf zijn vnf nu zichtbr vi het EGAM mngement progrmm. Klnten kunnen stndrdlijsten vn hun dieren oproepen of ze kunnen een lijst smenstellen volgens hun eigen voorkeur en selectiecriteri. Drnst mkt ELDA nog een top-100 vn geiten en bokken openbr die is gebseerd op de nieuwe fokwrden. Geitenhouders kunnen bijvoorbeeld ook nog fokwrdenoverzichten tegenkomen of opvrgen bij de geiten, bokjes of insemintie rietjes die ze kopen. Koop op die mnier geen kt in de zk mr juist een zk vol tlent. Kortweg brengen de overzichten met fokwrden voor zowel de korte termijn (365 dgen) ls lnge termijn (730 dgen) het volgende in beeld: De productie kilo s melk, vet en eiwit, en de vet en eiwit percentges; De persistentie dus hoe goed die productie op peil blijft; De betrouwbrheid de hoeveelheid gegevens die l is meegenomen of juist nog kn worden toegevoegd wrdoor de fokwrde vst stt of nog kn schommelen. De geitenhouder kn met deze informtie bijvoorbeeld: Beter inschtten welke geiten hoog rendement blijven geven en welke niet Beplen met welke geiten wordt gefokt voor een nog succesvollere genertie duurmelkers Fokken met eigen bokken of KI bokken die de beste duurmelk nkomelingen voortbrengen. 1.4 Fokwrden in de prktijk: een sport en een uitdging Twee geitenhouders n het woord Geitenhouder Ad Nelen uit Huijbergen over fokwrden De nieuwe fokwrden zijn vn hrte welkom bij de fmilie Nelen in Huijbergen. Goeie cijfers voor duurmelken, dr kunnen we iets mee, zegt Ad Nelen. Zijn bedrijf met 450 melkgeiten n de rnd vn het dorp mg niet uitbreiden, en dt motiveert. Om er toch een goede boterhm mee te verdienen, vinden we het belngrijk dt de productie hoog is met goede gehltes en behoud vn gezondheid, verklrt Ad Nelen, ls je lleen op melkhoeveelheden fokt, dn krijg je levende boilers. De geiten mken dn zo ongeveer wrm wter zonder vet en eiwit. Ad Nelen doet l sinds 1996 melkcontrole en heeft gezien dt beplde bloedlijnen ltijd hoge gehltes hebben. Wt hem ook vk opvlt is dt een mgere geit met grote uier wel veel melk geeft, mr niet de beste melk. Het fokken vn een optiml producerende veestpel begint bij de fmilie Nelen met het selecteren uit lijsten met melkcontrole gegevens en fokwrden. Ad Nelen: Het is bij mij een beetje een hobby. Ik vind het leuk om er mee te puzzelen. In principe is het niet moeilijk, mr je moet wel tijd en zin hebben. N de voorselectie op ppier volgt de eindselectie in de stl: Als bijvoorbeeld de spenen te ver nr buiten stn of de uier op de grond hngt, dn g ik er niet mee verder ook l is de fokwrde goed. Zo heeft de fmilie Nelen door de jren heen heel gericht een veestpel gefokt die bovengemiddelde hoeveelheden en eiwitgehltes produceert. Mr nu hun melkverwerker meer wrde gt hechten n vetgehltes heeft Ad Nelen weer een nieuwe uitdging om op te puzzelen: fokken op vetgehlte zonder de overige verworvenheden te verliezen. 6

7 Geitenhouder Peter Vermeer uit Hren over fokwrden Ook geitenhouder Peter Vermeer uit Hren mkt dnkbr gebruik vn de fokwrden om het mximle uit zijn +/- 825 geiten te hlen. Net ls Ad Nelen ziet Peter Vermeer het fokken een beetje ls een sport. Met een glimlch zegt Vermeer: Het is ntuurlijk mooi om te zien dt bij metingen geiten boven komen drijven die goed presteren, dn kun je ze weer voor de fokkerij gebruiken. Drn direct weer serieus: Ik roep geen jippie ls het selectieproces er n zit te komen, wnt je moet er tijd in steken en het goed bekijken, mr je gt er toch mee n de gng wnt je wil weten welke je goede geiten zijn. Ieder jr selecteert Vermeer de beste geiten om te lten insemineren, druit komen dn dekbokken voor de verkoop en inzet in de eigen stl. Om te selecteren kruipt de geitenhouder in de vonduren eerst chter de computer en de ppieren, Je kunt ook voor de televisie gn zitten, mr wt je drop ziet is ook niet lles. Hij kijkt voorfgnd n de dekperiode liever nr de fokwrden, lcttiewrde, leeftijd, ltste lmdtum en nr specifieke sterke of slechte eigenschppen vn potentiële moederdieren. Eén slechte wrde voor een verder uitstekende geit hoeft nog geen probleem te zijn: Als je een geit hebt met een negtieve fokwrde op eiwit, dn probeer je dr een bok bij te zoeken die wel positief in eiwit vererft. Zo proberen we één en nder te compenseren, of liever nog versterken, zegt Vermeer. Mr wt moet die inspnning hem opleveren? Vermeer wil met de productie vn liters en gehltes vooruit komen en drnst een degelijke geit fokken. Hij erkent dt het lngzm gt, mr kijkt met opgeheven hoofd vooruit: Als geiten strks gemiddeld een jr lnger mee kunnen, en tijdens hun levens 1000 tot 2000 liter meer geven, dn mk je een hele sprong vooruit. Tot slot heeft Vermeer nog een dvies voor ndere geitenhouders: Je moet doen wt bij je pst. Je kunt tweeduizend geiten houden en zeggen hup we melken mr wt er te melken vlt, dr is niks mis mee. Of je kunt net ls ik met de helft minder geiten ook een boterhm verdienen door met fokkerij bezig te zijn. Door nr 2. Uitleg over gebruik vn overzichten met fokwrden 7

8 2. Uitleg over gebruik vn overzichten met fokwrden Toegng EGAM gebruikers kunnen de fokwrde gegevens nschffen, of ze hebben er l utomtisch recht op ls ze met beplde regelmt melkcontrole doen. Gebruik Voor lgemeen gebruik volstt het om voorl te kijken nr de selectieindex getllen over 365 of 730 dgen. Deze selectieindexen zijn gebseerd op lle fokwrden smen en houden ook rekening met de economische impct vn productieeigenschppen. An wie verder wil kijken dviseren we in de eerste plts gebruik te mken vn de fokwrden over Kg melk en Kg Vet & Eiwit, deze geven smen nmelijk een rdig totlbeeld vn het genetisch tlent vn een dier. Kijk drbij ook goed nr de persistentie, wnt dt geeft een goede beeld vn de potentie voor duurmelken. De overige fokwrden zijn er voor wie nog uitgebreider met fokkerij bezig is. Ze kunnen gebruikt worden om te sturen op specifieke eigenschppen. 2.1 Voorbeeld vn een overzicht Een voorbeeld vn het stndrdoverzichten stt op de volgende pgin. De gebruiker kn twee overzichten mken in EGAM: Een stndrdoverzicht dt hndig is voor lgemeen gebruik Een persoonlijk overzicht wrin een eigen selectie vn fokwrde-ctegorieën kn worden weergegeven. Het genereren vn de overzichten in EGAM gt vi: Lijsten Vste Lijsten Fokwrden. Dn verschijnt het hiernst getoonde scherm. 8

9 9

10 Selectie index 2.2 Extr uitleg over de belngrijkste elementen De selectie index biedt het belngrijkste en drmee leidende getl. Deze index is gebseerd op lle fokwrden smen en houdt bovendien rekening met de finnciële impct vn productie-eigenschppen. Dt is hndig wnt een betere productie behlen is lleen interessnt ls dt ook opbrengsten met zich mee brengt. Wt bijvoorbeeld wordt meegerekend in de index is dt de productie vn extr kg vet en melk extr geld in het ltje brengt mr de geiten zullen drvoor ook extr voer moeten innemen. Interessnte toevoeging: voor de productie vn extr kg en gehltes eiwit eten geiten geen extr voer. De index toont dus in één getl per geit de economische wrde die voortvloeit uit de genetische eigenschppen. Drmee vormt de index het belngrijkste economische instrument voor de geitenhouder. Nieuwe controlegroep - Vergelijking met oude fokwrden: niet doen! Voorheen werden de fokwrdeschttingen berekend door te vergelijken met het bsisjr De nieuwe fokwrde getllen worden echter op een ndere mnier berekend en weergegeven en kunnen dus niet meer op de oude mnier worden geïnterpreteerd. De nieuwe fokwrden worden voortn berekend door te vergelijken met het gemiddelde vn de controlegroep. Die controlegroep bestt uit lle geiten in Nederlnd vn vijf jr of jonger ten tijde vn de fokwrde-bepling. Zo wordt er steeds gewerkt met een ctuele controlegroep die over de jren heen wrschijnlijk vooruit gt. Dt zorgt ervoor dt de geitenhouder steeds een scherp en ctueel beeld heeft vn hoe goed potentie vn een dier is ten opzichte vn de gemiddelde geit. Mkkelijk gezegd betekent het dt een dier met fokwrde nul een gemiddeld tlent in de genen heeft. Een positief of negtief getl betekent dus dt het dier bovengemiddelde of juist benedengemiddelde genetische nleg heeft. betrouwbrheidspercentge Het betrouwbrheidspercentge geeft n of een fokwrde is gebseerd op een betrouwbre hoeveelheid gegevens. Eigen melkcontrole gegevens en melkcontrole gegevens vn dochters hebben de grootste impct op de betrouwbrheid. De betrouwbrheid geeft dus n hoeveel de fokwrdenschtting nog kn vernderen ls er vn de geit of fmilieleden nieuwe melkcontrole gegevens toegevoegd worden. Een grote groep geiten viel voorheen buiten de fokwrdenschttingen omdt drvn lleen kilogrmmen melk (en geen gehltes) bekend wren. Bij de nieuwe fokwrden konden deze gegevens wel fzonderlijk worden meegerekend. Die grote hoeveelheid extr gegevens zorgt voor een grotere betrouwbrheid bij de fokwrde voor kilogrm melk. 10

11 Persistentie Persistentie stt voor vsthoudendheid, ofwel de hoeveelheid tlent voor het op peil houden vn een bepld productiekenmerk gedurende lngere tijd. (Het getl gt over de hoeveelheid tlent voor vsthoudendheid, en niet direct over concrete hoeveelheden melk, vet of eiwit.) Belngrijk voor duurmelken: Norml gesproken pieken de prestties in kilo s, vet en eiwit kort n het flmmeren, wrn de dling inzet. Mr hoe snel gt de productie n het piekmoment bergf? En welk productieniveu er nog over is ls de ergste dling chter de rug is, en hoeveel mnden houdt dt stbiele productieniveu drn nog n? Dt zijn de vrgen die een echte duurmelker zich moet stellen. De wrdes over persistentie geven hier een goede kijk op. De persistentiegetllen komen op de volgende mnier tot stnd. Eerst wordt gekeken nr het verloop vn de productie vn één geit in een beplde periode. Blijft die productie op peil? Vervolgens wordt gekeken hoe de controlegroep het in diezelfde periode gemiddeld heeft gedn. Het persistentiegetl lt zien of de geit beter in stt is dn de gemiddelde geit om een productiekenmerk op peil te houden. Uiteindelijk gt het er bij het persistentiegetl dus niet om of de presttie stijgt of dlt, mr of een geit meer stijgt of minder dlt dn de controlegroep. 11

12 2.3 Legend: uitleg bij de fkortingen Kg 365/730 Hoeveel kilogrm vet en eiwit produceert een geit/nkomeling gedurende 365/730 dgen meer dn de controlegroep PS Kg 365/730 Kg 365/730 PS Kg 365/730 In hoeverre kn de geit/nkomeling de productie vn kilogrmmen vet en eiwit op peil houden over het verloop vn 365/730 dgen. Deze fokwrde is een combintie vn vet en eiwit zodt in één oogopslg het tlent voor beide gehltes duidelijk wordt. Het getl gt over de hoeveelheid tlent voor vsthoudendheid, en niet direct over concrete hoeveelheden vet & eiwit. Hoeveel kilogrm melk produceert een geit/nkomeling gedurende 365/730 dgen meer dn de controlegroep In hoeverre kn de geit/nkomeling de productie vn kilogrmmen melk op peil houden over het verloop vn 365/730 dgen. Het getl gt over de hoeveelheid tlent voor vsthoudendheid, en niet direct over concrete hoeveelheden melk. % Vet 365/730 In hoeverre is het vetpercentge vn de geit/nkomeling gedurende 365/730 dgen beter dn dt vn de controlegroep. PS % Vet 365/730 In hoeverre kn de geit/nkomeling het vetpercentge op peil houden over het verloop vn 365/730 dgen. Het getl gt over de hoeveelheid tlent voor vsthoudendheid, en niet direct over concrete hoeveelheden vet. % Eiw 365/730 In hoeverre is het eiwitpercentge vn de geit/nkomeling gedurende 365/730 dgen beter dn dt vn de controlegroep PS % Eiw 365/730 Selectie index 365/730 In hoeverre kn de geit/nkomeling het eiwitpercentge op peil houden over het verloop vn 365/730 dgen. Het getl gt over de hoeveelheid tlent voor vsthoudendheid, en niet direct over concrete hoeveelheden eiwit. Indexcijfer gebseerd op lle fokwrden smen. Het toont voor elk dier in één getl de economische wrde die voortvloeit uit de genetische eigenschppen. 12

13 2.4 De betekenis vn fokwrde getllen Hoe hoog of lg is hoe goed of slecht? De nieuwe fokwrde getllen worden op een ndere mnier berekend dn voorheen en weergegeven en kunnen dus niet meer op de oude mnier worden geïnterpreteerd. Mkkelijk gezegd betekent het getl nul steeds dt de geit of nkomelingen een gemiddeld tlent in de genen heeft. Een positief of negtief getl betekent dus dt het dier bovengemiddelde of juist benedengemiddelde genetische nleg heeft. We hebben per fzonderlijke fokwrde op een rij gezet wt ongeveer de uitersten in positieve en negtieve zin zijn (we sluiten niet uit dt een enkel dier deze uitersten te buiten gt). Zie ook eerder in deze hndleiding bij 2.2: Nieuwe controlegroep - Vergelijking met oude fokwrden: niet doen! Tbel: fokwrdes interpreteren: hoe hoog/lg is hoe goed/slecht? slecht neutrl goed Selectieindex 365dgen Kg Vet & Eiwit 365-9, ,25 PS Kg Vet & Eiwit 365-1,10 0 1,10 Kg PS Kg Kg Vet 365-5,15 0 7,20 PS Kg Vet 365-0,72 0 0,60 Kg Eiwit 365-4,38 0 5,50 PS Kg Eiwit 365-0,43 0 0,51 % Vet 365-0,54 0 0,45 PS % Vet 365-0,83 0 1,33 % Eiwit 365-0,46 0 0,34 PS % Eiwit 365-0,95 0 0,73 Selectie index 730dgen Kg Vet & Eiwit PS Kg Vet & Eiwit 730-2,80 0 2,60 Kg PS Kg Kg Vet , ,50 PS Kg Vet 730-1,75 0 1,35 Kg Eiwit 730-8, ,15 PS Kg Eiwit 730-1,25 0 1,28 % Vet 730-0,58 0 0,50 PS % Vet 730-1,38 0 3,53 % Eiwit 730-0,50 0 0,40 PS % Eiwit 730-1,41 0 2,14 13

14 3. Uitleg over het inzetten vn fokwrden in de bedrijfsvoering 3.1 Geld verdienen met fokwrden voorbeelden vn verschillende mogelijkheden Met enkele voorbeelden tonen we op de volgende pgin s n dt werken met fokwrden verschil kn mken in de portemonnee. We lten zes verschillende ouderpren en de verwchte opbrengsten vn hun nkomelingen zien. Uitgngspunten drbij zijn: Het verschil tussen de pren zit in de kwliteit vn de genen. De verwchte fokwrde vn de nkomeling is het gemiddelde vn de fokwrdes vn het ouderpr. We kijken nr de fokwrde voor een indictie vn de opbrengst vn de nkomeling. Die fokwrde geeft hier n hoeveel kilogrm vet en eiwit het dier meer of minder produceert dn het gemiddelde dier in 730 dgen tijd. De extr opbrengst vn één nkomeling berekenen we door de fokwrde te vermenigvuldigen met het prijspeil 8 ( dt prijspeil ws in 2013 de gemiddelde prijs per kilo vet en eiwit.) Ter indictie nog een schlvergroting. Wnt wt zou er in finncieel opzicht gebeuren ls op een bedrijf uit soortgelijke ouderpren in totl 150 melkgeiten voortkomen? Om deze voorbeelden overzichtelijk te houden is de situtie sterk vereenvoudigd en lten we verschillende kosten en opbrengsten vn werken met fokwrdes buiten beschouwing. Klnten kunnen het finncieel perspectief vn hun dieren heel eenvoudig zelf bekijken: de Selectie Index op het fokwrdenoverzicht toont per dier de economische wrde die voortvloeit uit de genetische eigenschppen. De zes voorbeelden met ouderpren stn op de volgende bldzijdes. 14

15 Niet fokken = geld weggooien Stel een geitenhouder is niet zo met fokken bezig. Dn kn de nieuwe melkgeit bijvoorbeeld voortkomen uit een geit en een bok die mtige fokwrden hebben. Met deze melkgeit zl de geitenhouder n twee jr lcttie 13 euro mislopen in uitbetling voor vet en eiwit. Als de geitenhouder 150 geiten heeft gefokt met vergelijkbr productietlent in de genen, dn bedrgt de inkomstenderving voor vet en eiwit l mtige geit + mtige eigen bok M o e d. -1,46 0,2-38,31 0,01 V d. -1,86-0,14-72,33-4,89 L m -1,66 0,03-55,32-2,44 FW nkomeling x prijspijl 8,- = FW nkomeling x prijspijl 8,- x 150 dieren = In vergelijking met het voorgnde voorbeeld zijn hier de fokwrdes vn het moederdier niet zo slecht. Toch zl de nkomeling slecht gn presteren omdt de vder slechte kwliteit en kwntiteit melkproductie in de genen heeft zitten. Als de geitenhouder op deze mnier 150 melkgeiten fokt, dn loopt hij bij zijn uitbetling voor vet en eiwit in twee jr tijd nog ltijd mis. gem. geit + mtige eigen bok M o e d. 0,12 0,01 1,11 0,95 V d. -1,86-0,14-72,33-4,89 L m -0,87-0,065-35,61-1, Strten met geld verdienen Hiernst vlt te zien dt het moederdier prim presteert. De fokwrde lt zien dt zij in twee jr tijd bijn 190 liter meer geeft dn de gemiddelde geit. De mtige genen vn de vder wissen echter een deel vn dt tlent uit. De nkomeling zorgt ervoor dt de geitenhouder extr verdient op zijn uitbetling voor vet en eiwit. Mr het kn beter! goede eigen geit + mtige eigen bok M o e d. 9,99 0,81 189,95 5,89 V d. -1,86-0,14-72,33-4,89 L m 4,065 0,335 58,81 0,

16 De echte verdiensten vn fokwrden De volgende drie voorbeelden zijn heel goed denkbr op een bedrijf dt bezig is met fokkerij. De extr opbrengsten nst de tbel spreken voor zich. Ondnks de inzet vn slechts een gemiddelde eigen geit komt er een succesvolle nkomeling uit. Denk n de verdiensten vn een stl vol vn deze dieren.. goede eigen geit + prim eigen bok gem. eigen geit + top KI bok M o e d. 9,99 0,81 189,95 5,89 V d. 3, ,54 L m 6,81 0, ,48 5,715 M o e d. 0,12 0,01 1,11 0,95 V d. 15,86 1,23 276,76 12,35 L m 7,99 0,62 138,94 6,65 FW nkomeling x prijspijl 8,- = FW nkomeling x prijspijl 8,- x 150 dieren = Zoveel euro kn het verschil zijn. Wnt de geitenhouder uit het eerste voorbeeld liep 2000 euro mis door niet gericht te fokken, terwijl hij met goed fokken, zols hiernst, extr hd kunnen verdienen. goede eigen geit + top KI bok M o e d. 9,99 0,81 189,95 5,89 V d. 15,86 1,23 276,76 12,35 L m 12,925 1,02 233,36 9,

17 Neem gerust contct op: Eld ICT & Services BV Dongenseweg PC Rijen Tel. +31 (0) Fx +31 (0) E-mil: Vrgen en/of opmerkingen? 17

HANDLEIDING FOKWAARDEN 2015. Informatie & Inspiratie document Met uitleg over het hoe en waarom van de fokwaarden

HANDLEIDING FOKWAARDEN 2015. Informatie & Inspiratie document Met uitleg over het hoe en waarom van de fokwaarden HANDLEIDING FOKWAARDEN 2015 Informtie & Inspirtie document Met uitleg over het hoe en wrom vn de fokwrden Missie Al ruim 25 jr ondersteunt ELDA bedrijven in de grrische sector, en het is voor ons een belngrijke

Nadere informatie

Erasmus MC Junior Med School

Erasmus MC Junior Med School Ersmus MC Desiderius School vn begrijpen nr beslissen Ersmus MC Junior Med School 2012-2013 De rts-onderzoekers vn morgen Het progrmm Dit progrmm loopt prllel n VWO-5 en -6 en bestt uit vier onderdelen:

Nadere informatie

Hoofdstuk 0: algebraïsche formules

Hoofdstuk 0: algebraïsche formules Hoofdstuk 0: lgebrïsche formules Dit hoofdstuk hoort bij het eerste college infinitesimlrekening op 3 september 2009. Alle gegevens over de cursus zijn te vinden op http://www.mth.uu.nl/people/hogend/inf.html

Nadere informatie

DOEL: Weten wat de gevolgen en risico s kunnen zijn van het plaatsen van (persoonlijke) informatie op internet.

DOEL: Weten wat de gevolgen en risico s kunnen zijn van het plaatsen van (persoonlijke) informatie op internet. kennismking met i-respect.nl INTRODUCTIE GEMAAKT DOOR: Annèt Lmmers ONDERWERP: Een eerste kennismking met i-respect.nl en het onderwerp publiceren. DOEL: Weten wt de gevolgen en risico s kunnen zijn vn

Nadere informatie

Praktische opdracht Optimaliseren van verpakkingen Inleidende opgaven

Praktische opdracht Optimaliseren van verpakkingen Inleidende opgaven Prktische opdrcht Optimliseren vn verpkkingen Inleidende opgven V, WB Opgve 1 2 Gegeven is de functie f ( x) = 9 x. Op de grfiek vn f ligt een punt P ( p; f ( p)) met 3 < p < 0. De projectie vn P op de

Nadere informatie

Voorbereidende opgaven Kerstvakantiecursus

Voorbereidende opgaven Kerstvakantiecursus Voorbereidende opgven Kerstvkntiecursus Tips: Mk de volgende opgven het liefst voorin in één vn de A4-schriften die je gt gebruiken tijdens de cursus. Als een som niet lukt, kijk dn even in het beknopt

Nadere informatie

Hoe plan je een grote taak?

Hoe plan je een grote taak? 3 PLANNEN Hoe pln je een grote tk? Wt heb je n deze les? In deze les leer je hoe je grote tken in stukken opdeelt en over meerdere dgen inplnt. Hndig ls je bijvoorbeeld voor een toets moet leren, wnt zo

Nadere informatie

Een feestmaal. Naam: -Ken jij nog een ander speciaal feest? Typ of schrijf het hier. a

Een feestmaal. Naam: -Ken jij nog een ander speciaal feest? Typ of schrijf het hier. a Werkbld Een feestml Nm: Ieder lnd en iedere cultuur kent specile dgen. Dn gn fmilies bij elkr op bezoek. Op die specile dgen is er meestl extr ndcht voor het eten. Hier zie je wt voorbeelden vn feesten

Nadere informatie

Op zoek naar talent en ambitie!

Op zoek naar talent en ambitie! Ersmus MC Desiderius School vn begrijpen nr beslissen Op zoek nr tlent en mbitie! Geneeskunde studeren in Rotterdm Decentrle selectie 2011-2012 Wt hebben we jou te bieden? Sterke knten vn het onderwijsprogrmm

Nadere informatie

fonts: achtergrond PostScript Fonts op computers?

fonts: achtergrond PostScript Fonts op computers? fonts: chtergrond PostScript Fonts op computers? Tco Hoekwter tco.hoekwter@wkp.nl bstrct Dit rtikel geeft een korte inleiding in de interne werking vn PostScript computerfonts en hun coderingen. Dit rtikel

Nadere informatie

Kennismaken. Wie zitten er bij jou in de klas? 4. Welke afspraken maak jij met je klas? 8

Kennismaken. Wie zitten er bij jou in de klas? 4. Welke afspraken maak jij met je klas? 8 Kennismken 1 2 + + Wie zitten er bij jou in de kls? 4 Welke fsprken mk jij met je kls? 8 Plusopdrcht 11 Thuisopdrcht 12 Meesterproef bij dit hoofdstuk 74 Help je klsgenoot met kennismken! Een nieuw schooljr,

Nadere informatie

Een CVA (beroerte) kan uw leven drastisch veranderen! 2009 Een uitgave van de Nederlandse CVA-vereniging

Een CVA (beroerte) kan uw leven drastisch veranderen! 2009 Een uitgave van de Nederlandse CVA-vereniging N een CVA (beroerte)... hoe verder?. Een CVA (beroerte) kn uw leven drstisch vernderen! 2009 Een uitgve vn de Nederlndse CVA-vereniging Wt is een CVA? In Nederlnd leven meer dn een hlf miljoen mensen met

Nadere informatie

Hoe zichtbaar ben jij mobiel? MOBIELpakket. Oplossingen voor ondernemende kappers die kiezen. 2012 www.wiewathaar.nl

Hoe zichtbaar ben jij mobiel? MOBIELpakket. Oplossingen voor ondernemende kappers die kiezen. 2012 www.wiewathaar.nl Hoe zichtbr ben jij mobiel? MOBIELpkket Oplossingen voor ondernemende kppers die kiezen 2012 www.wiewthr.nl Reviews? Voordelen 27% Nederlnders vindt reviewsites ls WieWtHr.nl erg nuttig* Wiewthr.nl is

Nadere informatie

Op weg naar een betrouwbare beoordeling a

Op weg naar een betrouwbare beoordeling a Op weg nr een betrouwbre beoordeling Een eerlijke beoordeling vn cll center gents Cll center-gents worden vk mede beoordeeld op ACT en AHT. Met nme het beoordelen op ACT is niet redelijk, omdt toevl hierin

Nadere informatie

Boek 2, hoofdstuk 7, allerlei formules..

Boek 2, hoofdstuk 7, allerlei formules.. Boek, hoofdstuk 7, llerlei formules.. 5.1 Evenredig en omgekeerd evenredig. 1. y wordt in beide gevllen 4 keer zo klein, je noemt dt omgekeerd evenredig. b. bv Er zijn schoonmkers met een vst uurloon.

Nadere informatie

Rekenregels van machten

Rekenregels van machten 4 Rekenregels vn mchten Dit kun je l 1 mchten met een ntuurlijke exponent berekenen mchten met een gehele exponent berekenen 3 terminologie in verbnd met de mchtsverheffing correct gebruiken Test jezelf

Nadere informatie

Wat maak jij. morgen mee MBO. Loonwerk (Groen, grond en infra)

Wat maak jij. morgen mee MBO. Loonwerk (Groen, grond en infra) Wt mk jij morgen mee MBO Loonwerk (Groen, grond en infr) Morgen is groen bij AOC Oost Morgen is groen bij AOC Oost. En dt is mr goed ook. We hebben een groene wereld nodig, wrin jij en je omgeving goed

Nadere informatie

1a Een hoeveelheid stof kan maar op één manier veranderen. Hoe?

1a Een hoeveelheid stof kan maar op één manier veranderen. Hoe? Oefenopgven over Stoffen en Mterilen Uitwerking en ntwoord op elke opgve stt n de ltste opgve. Gegevens kunnen worden opgezoht in de tellen hterin. Als de zwrteftor niet vermeld is mg je 9,81 N/kg nemen.

Nadere informatie

Gehele getallen: vermenigvuldiging en deling

Gehele getallen: vermenigvuldiging en deling 3 Gehele getllen: vermenigvuldiging en deling Dit kun je l 1 ntuurlijke getllen vermenigvuldigen 2 ntuurlijke getllen delen 3 de commuttieve en de ssocitieve eigenschp herkennen 4 de rekenmchine gebruiken

Nadere informatie

Keuze van het lagertype

Keuze van het lagertype Keuze vn het lgertype Beschikbre ruimte... 35 Belstingen... 37 Grootte vn de belsting... 37 Richting vn de belsting... 37 Scheefstelling... 40 Precisie... 40 Toerentl... 42 Lgergeruis... 42 Stijfheid...

Nadere informatie

Algemeen. Restweefsel voor medischwetenschappelijk onderzoek

Algemeen. Restweefsel voor medischwetenschappelijk onderzoek Algemeen Restweefsel voor medischwetenschppelijk onderzoek U bent in het Ersmus MC voor onderzoek en/of behndeling. Soms is het nodig bloed of lichmsweefsel/-vloeistof bij u f te nemen. N fronding vn dit

Nadere informatie

Het bepalen van een evenwichtstoedeling met behulp van het 1 e principe van Wardrop is equivalent aan het oplossen van een minimaliserings-probleem.

Het bepalen van een evenwichtstoedeling met behulp van het 1 e principe van Wardrop is equivalent aan het oplossen van een minimaliserings-probleem. Exmen Verkeerskunde (H1I6A) Ktholieke Universiteit Leuven Afdeling Industrieel Beleid / Verkeer & Infrstructuur Dtum: dinsdg 2 september 28 Tijd: Instructies: 8.3 12.3 uur Er zijn 4 vrgen over het gedeelte

Nadere informatie

De supermarkt. a Welk karretje heeft de duurste boodschappen? Leg uit waarom je dat denkt. b Hoeveel klanten nog tot de 1000ste klant? Reken uit.

De supermarkt. a Welk karretje heeft de duurste boodschappen? Leg uit waarom je dat denkt. b Hoeveel klanten nog tot de 1000ste klant? Reken uit. lesboek groep 8 1 De supermrkt nt 0ste kl De 0 inuut grtis! mg 1 mhppen doen boods en: bloem bij bloemen extr! grtis 3 193 86 0 klnten 1 Welk krretje heeft de duurste boodshppen? Leg uit wrom je dt denkt.

Nadere informatie

Opdrachten bij hoofdstuk 2

Opdrachten bij hoofdstuk 2 Opdrchten ij hoofdstuk 2 2.1 Het vullen vn je portfolio In hoofdstuk 2 he je gezien op welke mnier je de informtie kunt verzmelen. An de hnd vn die informtie kun je de producten mken wrmee jij je portfolio

Nadere informatie

Continuïteit en Nulpunten

Continuïteit en Nulpunten Continuïteit en Nulpunten 1 1 Inleiding Continuïteit en Nulpunten In de wiskunde wordt heel vk gebruik gemkt vn begrippen ls functie, functievoorschrift, grfiek, Voor een gedetilleerde inleiding vn deze

Nadere informatie

Werkblad TI-83: Over de hoofdstelling van de integraalrekening

Werkblad TI-83: Over de hoofdstelling van de integraalrekening Werkld TI-8: Over de hoofdstelling vn de integrlrekening. Inleiding We ekijken chtereenvolgens in onderstnde figuren telkens de grfiek vn een functie f met in het intervl [; ]. f ( ) = f ( ) = + y = 5

Nadere informatie

Werkkaarten GIGO 1184 Elektriciteit Set

Werkkaarten GIGO 1184 Elektriciteit Set Werkkrten GIGO 1184 Elektriiteit Set PMOT 2006 1 Informtie voor de leerkrht Elektriiteit is één vn de ndhtsgeieden ij de nieuwe kerndoelen voor ntuur en tehniek: 42 De leerlingen leren onderzoek doen n

Nadere informatie

Eigenwaarden en eigenvectoren

Eigenwaarden en eigenvectoren Hoofdstuk I. Lineire Algebr Les 4 Eigenwrden en eigenvectoren In het voorbeeld vn de verspreiding vn de Euro-munten hebben we gezien hoe we de mix vn munten n floop vn n jr uit de n-de mcht A n vn de overgngsmtrix

Nadere informatie

abcdefg Nieuwsbrief 1 11 september 2013

abcdefg Nieuwsbrief 1 11 september 2013 bcdefg Nieuwsbrief 1 11 september 2013 lgemeen nieuws Het nieuwe schooljr is begonnen! Het nieuwe schooljr is fgelopen week vn strt gegn. We hopen dt iedereen een leuke vkntie heeft gehd en lekker is uitgerust.

Nadere informatie

INFORMATIE. hart. verwennend WEEKEND EEN LANG WEEKEND OP EEN TOPLOCATIE VOOR BALANS EN VITALITEIT

INFORMATIE. hart. verwennend WEEKEND EEN LANG WEEKEND OP EEN TOPLOCATIE VOOR BALANS EN VITALITEIT INFORMATIE hrt WEEKEND EEN LANG WEEKEND OP EEN TOPLOCATIE VOOR BALANS EN VITALITEIT COLOFON INHOUD INITIATIEFNEEMSTER Jessy Jnsen www.jessyjnsen.nl Hvelte Inleiding 05 HrtVerwennend voor Jou & Visie 07

Nadere informatie

1 Uw secretaresse vraagt u wie u voor deze sessie wilt uitnodigen. Aan welke mensen denkt u?

1 Uw secretaresse vraagt u wie u voor deze sessie wilt uitnodigen. Aan welke mensen denkt u? CREATIVITEIT drs. R.B.E. vn Wijngrden 1 SITUATIE Elke dg zijn er momenten die om retiviteit vrgen. Een proleem oplossen, een nieuw idee ontwikkelen, ties edenken, vereterpunten zoeken zken wrvoor het nuttig

Nadere informatie

Iepen en iepziekte. Gemeente Den Haag Dienst Stadsbeheer. Colofon. Uitgave Gemeente Den Haag Dienst Stadsbeheer Postbus 12651 2500 DP Den Haag

Iepen en iepziekte. Gemeente Den Haag Dienst Stadsbeheer. Colofon. Uitgave Gemeente Den Haag Dienst Stadsbeheer Postbus 12651 2500 DP Den Haag Gemeente Den Hg Dienst Stdsbeheer Colofon Iepen en iepziekte Uitgve Gemeente Den Hg Dienst Stdsbeheer Postbus 12651 2500 DP Den Hg Vormgeving Teres Jonkmn (BNO) Druk Fcilitire dienst - Multimedi Deze brochure

Nadere informatie

Trendanalyse huurwoningmarkt Verkorten inschrijfduur en leegstandtijd

Trendanalyse huurwoningmarkt Verkorten inschrijfduur en leegstandtijd Verkorten inschrijfduur en leegstndtijd Pul Kooij 165419 Msterproject Business Mthemtics & Informtics Stgeverslg Zig Websoftwre B.V. Botterstrt 51 C 171 XL Huizen Vrije Universiteit Amsterdm Fculteit Copyright

Nadere informatie

Getallenverzamelingen

Getallenverzamelingen Getllenverzmelingen Getllenverzmelingen Ntuurlijke getllen Het getlegrip heeft zih wrshijnlijk ontwikkeld op een wijze die overeenkomt met de mnier wrop u zelf de getllen geleerd het. De sis is het tellen.

Nadere informatie

Het kwadraat van een tweeterm a+b. (a+b)²

Het kwadraat van een tweeterm a+b. (a+b)² Merkwrdig producten: Het kwdrt vn een tweeterm + (+)² Even herhlen Wnneer een getl of een lettervorm met zichzelf vermenigvuldigd wordt, dn duid je dt n door dt getl of die lettervorm één keer te schrijven

Nadere informatie

6.0 INTRO. 1 a Bekijk de sommen hiernaast en ga na of ze kloppen. 1 2 0 3 = 2 2 3 1 4 = 2 3 4 2 5 = 2 4 5 3 6 = 2 5 6 4 7 = 2...

6.0 INTRO. 1 a Bekijk de sommen hiernaast en ga na of ze kloppen. 1 2 0 3 = 2 2 3 1 4 = 2 3 4 2 5 = 2 4 5 3 6 = 2 5 6 4 7 = 2... 113 6.0 INTRO 1 Bekijk de sommen hiernst en g n of ze kloppen. Schrijf de twee volgende sommen uit de rij op en controleer of deze ook ls uitkomst 2 heen. c Schrijf twee sommen op die veel verder in de

Nadere informatie

Formeel Denken. Herfst 2004. Contents

Formeel Denken. Herfst 2004. Contents Formeel Denken Hermn Geuvers Deels geseerd op het herfst 2002 dictt vn Henk Brendregt en Bs Spitters, met dnk n het Discrete Wiskunde dictt vn Wim Gielen Herfst 2004 Contents 1 Automten 1 1.1 Automten

Nadere informatie

3 Snijpunten. Verkennen. Uitleg

3 Snijpunten. Verkennen. Uitleg 3 Snijpunten Verkennen Meetkunde Snijpunten Inleiding Verkennen Bentwoord de vrgen bij Verkennen. Mk ook de constructie in GeoGebr. Gebruik eventueel het progrmm om de snijpunten voor je te berekenen ls

Nadere informatie

Voorbereidende opgaven Examencursus

Voorbereidende opgaven Examencursus Voorbereidende opgven Exmencursus Tips: Mk de voorbereidende opgven voorin in één vn de A4-schriften die je gt gebruiken tijdens de cursus. Als een opdrcht niet lukt, werk hem dn uit tot wr je kunt en

Nadere informatie

9,1. KindereN. GeVen een CijFER. Schilderen5. sarah zegt. Volwassenenpagina6-7

9,1. KindereN. GeVen een CijFER. Schilderen5. sarah zegt. Volwassenenpagina6-7 Eenmlige uitgve vn jnuri 2009 DE kinderstem srh zegt KindereN GeVen een CijFER De uitkomst is ls volgt: Het gemiddelde cijfer wt Jouw mening telt! Fier Fryslân helpt vrouwen en kinderen die te mken hebben

Nadere informatie

Correctievoorschrift VWO. Wiskunde B1 (nieuwe stijl)

Correctievoorschrift VWO. Wiskunde B1 (nieuwe stijl) Wiskunde B (nieuwe stijl) Correctievoorschrift VWO Voorbereidend Wetenschppelijk Onderwijs 0 0 Tijdvk Inzenden scores Vul de scores vn de lfbetisch eerste vijf kndidten per school in op de optisch leesbre

Nadere informatie

GBK Leden profiel beheer

GBK Leden profiel beheer GBK Leden profiel eheer Op de nieuwe GBK site kn het eigen leden profiel ijgehouden worden. Op dit profiel kn iogrfische informtie worden ingevoerd, werk kn n een portfolio worden toegevoegd, er kunnen

Nadere informatie

Praktische Opdracht Lineair Programmeren V5

Praktische Opdracht Lineair Programmeren V5 Prktische Opdrcht Lineir Progrmmeren V5 Bij deze prktische opdrcht g je n het werk met een ntl prolemen die je door middel vn Lineir Progrmmeren kunt oplossen. Je werkt lleen of in tweetllen. De prktische

Nadere informatie

Tentamen: Kansrekening en Statistiek P0099

Tentamen: Kansrekening en Statistiek P0099 Fculteit Economie en Bedrijfskunde Tentmen: Knsrekening en Sttistiek 1 6011P0099 Tentmendtum & -tijd: 15 december 015, 1:00 17:00 Studiejr 015-016 Duur vn het tentmen: 3 uur Legitimtie: U dient zich te

Nadere informatie

Tips voor optimaal profijt van uw multifocale brillenglazen

Tips voor optimaal profijt van uw multifocale brillenglazen Tips voor optiml profijt vn uw multifocle brillenglzen Gefeliciteerd met uw nieuwe multifocle brillenglzen! U hebt een hoogwrdig product ngeschft dt het resultt is vn uitgebreid onderzoek nr optimle correctietechnieken

Nadere informatie

Prijs consument bereid te betalen voor eerlijke banaan. Fairtrade banaan. Stuntbanaan

Prijs consument bereid te betalen voor eerlijke banaan. Fairtrade banaan. Stuntbanaan w o l l e Y r i F r e p p y D n n B 2,34 Euro. Zoveel denkt de Belg te moeten betlen voor 1 kilogrm bnnen in de supermrkt 1. De reliteit toont echter iets nders. Je hoeft niet veel moeite te doen om bnnen

Nadere informatie

Rapportage Enquête ondergrondse afvalinzameling Zaltbommel

Rapportage Enquête ondergrondse afvalinzameling Zaltbommel Rpportge Enquête ondergrondse fvlinzmeling Zltommel Enquête ondergrondse fvlinzmeling Zltommel VERSIEBEHEER Versie Sttus Dtum Opsteller Wijzigingen Goedkeuring Door Dtum 0.1 onept 4-11-09 VERSPREIDING

Nadere informatie

Economische Topper 4 Evaluatievragen thema 3

Economische Topper 4 Evaluatievragen thema 3 Eonomishe Topper 4 Evlutievrgen them 3 1 Vn een lnd zijn volgende gegevens bekend: bbp in 2002 800 miljrd EUR bbp in 2003 833 miljrd EUR Prijspeil 2002 t.o.v. 2003 + 1,5 % Bevolking 2002 t.o.v. 2003 +

Nadere informatie

Lineaire formules.

Lineaire formules. www.betles.nl In de wiskunde horen bij grfieken beplde formules wrmee deze grfiek getekend kn worden. zijn formules die in een grfiek een reeks vn punten oplevert die op een rechte lijn liggen. In de vorige

Nadere informatie

Inleiding Natuurwetenschappen

Inleiding Natuurwetenschappen Inleiding Ntuurwetenschppen Tijden: september: 7:45 :45 3 september: 7:45 :45 6 september: 09:30 3:30 Loctie: Adres: Leuvenln, Utrecht Gebouw: Mrius Ruppertgebouw Zl: A Opdrchtgever: Jmes Boswell Instituut

Nadere informatie

Belastingvoordelen voor kleinverbuikers op zonne-energie

Belastingvoordelen voor kleinverbuikers op zonne-energie Belstingvoordelen voor kleinverbuikers op zonne-energie nsluitingen tot en met 3x80 Ampère Mrket Pro is de of ciële deler vn Nord Solr in de Benelux Wie zijn wij? Mrket Pro BV is de of ciële deler vn Nord

Nadere informatie

#JONGERENGIDS. @student @werkzoekende @starter. van brabant

#JONGERENGIDS. @student @werkzoekende @starter. van brabant #JONGERENGIDS @student @werkzoekende @strter by Socilistische Mutuliteit vn brbnt Sport en Fitness Je prestties verdienen goede locties! Krijg 45 terug vn je sport- of fitnessbonnement. #WELKOM De Socilistische

Nadere informatie

bezorgerboekje informatie voor

bezorgerboekje informatie voor bezorgerboekje informtie voor Inhoud 2 3 4 6 10 12 13 14 15 Welkom Onmisbre schkel / De Persgroep Distributie Wetten en regels Inschrijven / Bezorgovereenkomst /Arbeidstijdenwet / Arbeidsomstndighedenwet

Nadere informatie

rekenboek 8a taken 513830

rekenboek 8a taken 513830 rekenboek 8 tken 80 Een voorproefje vn groep 8 Het mteril vn De wereld in getllen voor de onderbouw is gereed. Dit schooljr (009-00) verschijnen lle mterilen voor de bovenbouw. U kunt dus vnf het schooljr

Nadere informatie

Urologie. Blaasaugmentatie

Urologie. Blaasaugmentatie Urologie Blsugmenttie U krijgt een opertie n de bls. Bij een blsugmenttie wordt de bls groter gemkt met behulp vn een stukje drm. U vindt hier meer informtie. Voorbereiding Drmen spoelen Als u uw drmen

Nadere informatie

Privacyverklaring Nieuwbouw (huur of koop)

Privacyverklaring Nieuwbouw (huur of koop) Privcyverklring Nieuwbouw (huur of koop) 2552018.1 Privcyverklring NOUWEN Mkelrdij o.g.b.v. U heeft te mken met NOUWEN Mkelrdij o.g.b.v. NOUWEN Mkelrdij o.g.b.v. is een NVM-mkelr. In deze privcyverklring

Nadere informatie

Profijt van de gemeentelijke overheid

Profijt van de gemeentelijke overheid Profijt vn de gemeentelijke overheid De invloed vn het gemeentebeleid op de koopkrcht vn de minim in Groningen Dr. M.A. Allers Profijt vn de gemeentelijke overheid De invloed vn het gemeentebeleid op de

Nadere informatie

Om welke reden heeft een kwak relatief grote ogen?

Om welke reden heeft een kwak relatief grote ogen? Route K - Volière en fznterie Strt ij de volière; de vrgen 1 t/m 6 gn over een ntl grote Europese vogels. De vrgen over de ndere dieren vn deze route hoeven niet in de juiste volgorde te stn. Dt komt omdt

Nadere informatie

Privacyverklaring Koops Makelaardij

Privacyverklaring Koops Makelaardij Privcyverklring Koops Mkelrdij In deze privcyverklring wordt uitgelegd hoe er met uw gegevens wordt omgegn. Overl wr in deze verklring KM stt, wordt Koops Mkelrdij B.V. bedoeld. Vn welke diensten vn KM

Nadere informatie

INLEIDING. Gezond eten Gezond drinken Genoeg slapen Goed bewegen

INLEIDING. Gezond eten Gezond drinken Genoeg slapen Goed bewegen b o r p! f G t i F s i t r G t l p r u e l k r ee INLEIDING Structuur, inzicht en plezier bij gezond leven Dr geloven wij in bij FitGf! Drom hebben we een klender met stickers ontworpen! Voor kinderen,

Nadere informatie

Privacyverklaring gwoon Makelaars

Privacyverklaring gwoon Makelaars Privcyverklring gwoon Mkelrs U heeft te mken met mkelrdij gwoon Mkelrs. gwoon Mkelrs is een NVM-mkelr/txteur. In deze privcyverklring wordt uitgelegd hoe er met uw gegevens wordt omgegn. Overl wr in deze

Nadere informatie

14 Effectevaluatie van de Strafrechtelijke Opvang Verslaafden (SOV)

14 Effectevaluatie van de Strafrechtelijke Opvang Verslaafden (SOV) Smenvtting Op 1 pril 2001 trd de wet SOV in werking. Op grond vn deze wet kunnen justitibele verslfden die n een ntl in de wet genoemde voorwrden voldoen, in het kder vn een strfrechtelijke mtregel, voor

Nadere informatie

KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN SUBFACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSWETENSCHAPPEN HUB HANDELSWETENSCHAPPEN

KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN SUBFACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSWETENSCHAPPEN HUB HANDELSWETENSCHAPPEN KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN SUBFACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSWETENSCHAPPEN HUB HANDELSWETENSCHAPPEN ELEMENTAIR ALGEBRAÏSCH REKENEN Een zelfhulpgids voor letterrekenen Rekenregels Uitgewerkte voorbeelden

Nadere informatie

MARKETING / PR / COMMUNICATIEMEDEWERKER

MARKETING / PR / COMMUNICATIEMEDEWERKER OPLEIDING: MARKETING / PR / COMMUNICATIEMEDEWERKER MET DE SPECIALISATIE SOCIAL MEDIA 2015 1 Mrketing/PR/Communictiemedewerker Specilistie Socil Medi SCHEIDEGGER en CEDOR bieden een unieke opleiding n.

Nadere informatie

#JONGERENGIDS. @student @werkzoekende @werknemer. Toegankelijke gezondheid voor iedereen!

#JONGERENGIDS. @student @werkzoekende @werknemer. Toegankelijke gezondheid voor iedereen! #JONGERENGIDS @student @werkzoekende @werknemer Socilistische Mutuliteit vn brbnt Toegnkelijke gezondheid voor iedereen! betlt 40 /jr De Socilistische Mutuliteit terug voor je nticonceptie Love4you.be

Nadere informatie

Nakomelingen van rendieren kunnen een paar uur na de geboorte al met de kudde meerennen. Zijn rendieren nestvlieders of nestblijvers?

Nakomelingen van rendieren kunnen een paar uur na de geboorte al met de kudde meerennen. Zijn rendieren nestvlieders of nestblijvers? Route A 1 Bosrendieren en korstmossen Rendieren zijn de enige herten wrvn zowel mnnetjes ls vrouwtjes een gewei drgen. Vroeger dcht men dt het gewei geruikt werd om sneeuw weg te schuiven zodt ze ij het

Nadere informatie

HOEVEEL KEREN WIJ UIT? 5.1 Keren we altijd alles uit? WANNEER KEREN WIJ NIET UIT? WAT DOEN WIJ BIJ FRAUDE? 9.1 Wat zijn de gevolgen van fraude?

HOEVEEL KEREN WIJ UIT? 5.1 Keren we altijd alles uit? WANNEER KEREN WIJ NIET UIT? WAT DOEN WIJ BIJ FRAUDE? 9.1 Wat zijn de gevolgen van fraude? VOORWAARDEN Overlijdensrisicoverzekering Delt Lloyd Levensverzekering NV Amsterdm MODEL 2401 U wilt uw finnciële zken goed geregeld heen. Ook ij overlijden. Drom het u een overlijdensrisicoverzekering

Nadere informatie

1 Vlaamse Wiskunde Olympiade 1994 1995 : Eerste Ronde.

1 Vlaamse Wiskunde Olympiade 1994 1995 : Eerste Ronde. Vlmse Wiskunde Olmpide 994 995 : Eerste Ronde De eerste ronde bestt uit 30 meerkeuzevrgen, opgemkt door de jur vn VWO Het quoteringsssteem werkt ls volgt : een deelnemer strt met 30 punten Per goed ntwoord

Nadere informatie

rekenboek 6a lessen 507019

rekenboek 6a lessen 507019 rekenboek 6 lessen 507019 Het museum OPENINGSTIJDEN zomerseizoen vn 1 pr. t/m 31 okt. elke dg geopend vn 10.00-17.00 uur winterseizoen elk weekend geopend vn 11.00-15.00 uur Prijzen groepen p.p. 12,50

Nadere informatie

Examen VWO. wiskunde B1,2 (nieuwe stijl)

Examen VWO. wiskunde B1,2 (nieuwe stijl) wiskunde 1,2 (nieuwe stijl) Exmen VWO Voorbereidend Wetenschppelijk Onderwijs Tijdvk 1 insdg 25 mei 13.30 16.30 uur 20 04 Voor dit exmen zijn mximl 86 punten te behlen; het exmen bestt uit 18 vrgen. Voor

Nadere informatie

PEDAGOGISCHE STUDIEDAG LEERKRACHTEN ECONOMIE

PEDAGOGISCHE STUDIEDAG LEERKRACHTEN ECONOMIE PEDAGOGISCHE STUDIEDAG LEERKRACHTEN ECONOMIE Gebruik vn geogebr bij grfische nlyse in economielessen 5 oktober 009 Rudy De Wever Jn-vn-Ruusbroeckollege Geogebr is een mkkelijk te gebruiken ICT-progrmm

Nadere informatie

Mytylschool De Trappenberg Peter van Sparrentak

Mytylschool De Trappenberg Peter van Sparrentak Mytylshool De Trppenberg Peter vn Sprrentk www.m3v.nl Nieuwbouwonept en revlidtieentrum geriht op de toekomst Mytylshool De Trppenberg en het ngrenzende revlidtieentrum in Huizen willen in de toekomst

Nadere informatie

Route J. Een gier heeft naar verhouding een lange nek. Wat is het voordeel hiervan? vale gier

Route J. Een gier heeft naar verhouding een lange nek. Wat is het voordeel hiervan? vale gier Route J 1 Vle gieren Over het lgemeen zijn gieren niet bepld de meest geliefde dieren. Hun kle kop en hls en hun gedrg zijn dr vk de oorzk vn. Welke reden kun je bedenken voor het feit dt op de kop en

Nadere informatie

Hoofdstuk 8 Beslissen onder risico en onzekerheid

Hoofdstuk 8 Beslissen onder risico en onzekerheid Hoofdstuk 8 Beslissen onder risico en onzekerheid 8.5 Tectronis Tectronis, een friknt vn elektronic, kn vn een nder edrijf een éénjrige licentie verkrijgen voor de fricge vn product A, B of C. Deze producten

Nadere informatie

Handreiking voor zij-instroom in de zuivelindustrie

Handreiking voor zij-instroom in de zuivelindustrie Hndreiking voor zij-instroom in de zuivelindustrie Inleiding In het projet zij-instroom, onderdeel vn het progrmm Areidsmrkt & Opleiding Zuivelindustrie, is in de periode 2011-2012 onderzoek gedn nr mogelijkheden

Nadere informatie

Functiebeschrijving en -waardering Stichting Promes, Meppel

Functiebeschrijving en -waardering Stichting Promes, Meppel Functie-informtie Functienm Orgnistie Stichting Promes, onderdeel Onderwijsondersteuning Slrisschl 4 Indelingsniveu FUWASYS-dvies IIb Werkterrein Bedrijfsvoering - Mngementondersteuning Activiteiten Bewerken

Nadere informatie

lijnfolder CaH Campushopper geldig vanaf 14 september 2015

lijnfolder CaH Campushopper geldig vanaf 14 september 2015 lijnfolder geldig vnf 14 september 2015 CH Cmpushopper Hoe deze folder gebruiken? Beste reiziger Met deze folder willen wij u helpen om uw verpltsing met De Lijn uit te stippelen. Een lijnfolder bevt de

Nadere informatie

PROCEDURE SCHADEMELDING - VASTGOED -

PROCEDURE SCHADEMELDING - VASTGOED - PROCEDURE SCHADEMELDING - VASTGOED - Afdeling Finnciën Gemeente Molenwrd Procedure Schdemelding Vstgoed versie 1.0 - pg. 1 Gemeente Molenwrd Inhoud Inleiding 1. Algemene beplingen 1.1 Schde melding 1.2.Schde

Nadere informatie

Formeel Denken 2012 Uitwerkingen Tentamen

Formeel Denken 2012 Uitwerkingen Tentamen 1. Schrijf de formule vn de propositielogic Formeel Denken 2012 Uitwerkingen Tentmen (23/01/13) ( ) volgens de officiële grmmtic uit de syllus, en geef de wrheidstel. De officiële schrijfwijze is De ijehorende

Nadere informatie

Opbouw van het boek: overzicht

Opbouw van het boek: overzicht Opbouw vn het boek: overzicht Opbouw vn het boek: overzicht Deel I: intuïtief Deel II: rigoureus 8: Limieten en continuïteit omschrijving en definities limieten berekenen smptoten continuïteit onderzoeken

Nadere informatie

Bespreking Examen Analyse 1 (Juni 2007)

Bespreking Examen Analyse 1 (Juni 2007) Bespreking Exmen Anlyse 1 (Juni 2007) Voorf: Zols ik ook vorig jr in juni en in september gedn heb, geef ik hier bedenkingen bij het exmen vn deze junizittijd. Ik zorg ervoor dt deze tekst op toledo komt,

Nadere informatie

Voorwoord. Moesten er nog vragen zijn, de leiding staat altijd klaar om u te helpen. Onze contactgegevens vinden jullie achteraan deze maandschors.

Voorwoord. Moesten er nog vragen zijn, de leiding staat altijd klaar om u te helpen. Onze contactgegevens vinden jullie achteraan deze maandschors. Voorwoord Beste ouders, leden en sympthisnten Dit is jmmer genoeg lweer de ltste mndschors vn het jr. Moest het je beter doen voelen, we hebben er wel drie mnden in gepropt in de plts vn twee. Wnneer de

Nadere informatie

V2.1 Eerlijk verdeeld?

V2.1 Eerlijk verdeeld? Wie verdient wt? v2 Mkt geld gelukkig? L Voor je sisehoeften zols eten, woonruimte en kleding en je l guw dit edrg kwijt. Bedenk mr eens wt de mndhuur is. En hoeveel etl je voor vste lsten 1s gs, liht

Nadere informatie

Staaroperatie (dagbehandeling)

Staaroperatie (dagbehandeling) Oogheelkunde Stropertie (dgbehndeling) Met uw behndelend oogrts heeft u fgesproken dt u een str opertie krijgt (ctrct). Wij leggen u grg uit wt u kunt verwchten, zodt u zich hierop kunt voorbereiden. Voorbereiding

Nadere informatie

Handig rekenen met eigenschappen G15 + + + + + ( 14 + 24) + (3 19) 10 16 = 6 (6 + 14) + (5 + 55) 20 + 60 = 80 (27 + 35) + ( 12 58 3) 62 73 = 11

Handig rekenen met eigenschappen G15 + + + + + ( 14 + 24) + (3 19) 10 16 = 6 (6 + 14) + (5 + 55) 20 + 60 = 80 (27 + 35) + ( 12 58 3) 62 73 = 11 84 V** Vul binnen de hkjes de juiste tekens in zodt de gelijkheden kloppen. De letters stellen gehele getllen voor. + + + + + + + + + b + + d + e f = (... b...... d... e... f ) b b + + d + e f = ( b) +

Nadere informatie

schets 10 Bergrede: tweeërlei fundament (7:24-29)

schets 10 Bergrede: tweeërlei fundament (7:24-29) shets 10 Bergrede: tweeërlei fundment (7:24-29) A Kernpunten * An het einde vn de Bergrede vergelijkt Jezus de mens met de ouwer vn een huis. Het is een eeld voor wt wij vn ons leven mken en vioor de hele

Nadere informatie

Exact periode 2.2. Gemiddelde en standaarddeviatie Betrouwbaarheidsinterval Logaritme ph lettersommen balansmethode

Exact periode 2.2. Gemiddelde en standaarddeviatie Betrouwbaarheidsinterval Logaritme ph lettersommen balansmethode Exct periode. Gemiddelde en stndrddevitie Betrouwbrheidsintervl Logritme ph lettersommen blnsmethode 1 gemiddelde en stndrddevitie vn meetwrden. x en s Hieronder zie je twee getllenseries die hetzelfde

Nadere informatie

later Wat wil(de) worden Contact tussen oud en jong

later Wat wil(de) worden Contact tussen oud en jong Wt lter ik wil() Foto: Jef Corneillie (89) wil grg bibliothecris worn. LESBRIEF Contct tussen oud en jong worn Deze lesbrief is gemkt door stichting GetOud in smenwerking met Openbre Bibliotheek. DIGITALE

Nadere informatie

INTERVIEWEN 1 SITUATIE

INTERVIEWEN 1 SITUATIE INTERVIEWEN drs. W. Bontenl 1 SITUATIE Een interview vlt te omshrijven ls een gesprek tussen één of meerdere personen - de interviewers - en een ndere persoon (of diverse nderen) - de geïnterviewden -

Nadere informatie

Biense Dijkstra Alg. directeur

Biense Dijkstra Alg. directeur g l s r e v r J Het smenstellen vn het jrverslg 2014 is terugkijken, mr drn zo snel mogelijk weer vooruitkijken. Nog steeds vnuit een sterke finnciële positie. In 2014 hebben we de Hermn Wijffels Innovtieprijs

Nadere informatie

Vraag 2. a) Geef in een schema weer uit welke onderdelen CCS bestaat. b) Met welke term wordt onderstaande processchema aangeduid.

Vraag 2. a) Geef in een schema weer uit welke onderdelen CCS bestaat. b) Met welke term wordt onderstaande processchema aangeduid. Tentmen Duurzme Ontwikkeling & Kringlopen, 1 juli 2009 9:00-12:00 Voordt je begint: schrijf je nm en studentnummer bovenn ieder vel begin iedere vrg op een nieuwe bldzijde ls je een vkterm wel kent in

Nadere informatie

AFRIKA RAPPORT www.burgerszoo.nl

AFRIKA RAPPORT www.burgerszoo.nl AFRIKA RAPPORT Je gt op ontdekkingstoht nr de Afriknse dieren die in het Prk en in de Sfri vn Koninklijke Burgers Zoo leven. Bentwoord lle vrgen en hl je Afrik Rpport! Wrttenzwijnen Welkom in Burgers Prk!

Nadere informatie

Een flexibel samenwerkingsverband

Een flexibel samenwerkingsverband Een flexibel smenwerkingsverbnd Zorg op mt is mogelijk met een flexibele orgnistie en met flexibel inzetbr personeel. Mr hoe krijg je dt voor elkr? Een brochure vn: in opdrcht vn de Projectgroep Pltsingsbeleid.

Nadere informatie

Z- ß- ßr!2f int tçotg

Z- ß- ßr!2f int tçotg Z- ß- ßr!2f int tçotg A n s I u iti n g sco nve n nt "De Bouw Werkt ln Noordoost Brbnt" Er is een convennt gesloten De Bouw Werkt in Noordoost Brbnt. Eén vn de doelstellingen vn het convennt is het uitbreiden

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Voorwaarden Hypotheek SpaarVerzekering Model 10052. Delta Lloyd Levensverzekering NV. 1 Wat bedoelen wij met? 3

Inhoudsopgave. Voorwaarden Hypotheek SpaarVerzekering Model 10052. Delta Lloyd Levensverzekering NV. 1 Wat bedoelen wij met? 3 Voorwrden Hypotheek SprVerzekering Model 10052 Delt Lloyd Levensverzekering NV Inhoudsopgve 1 Wt edoelen wij met? 3 2 Wnneer strt uw verzekering? 3 3 Wnneer stopt uw verzekering? 3 3.1 Kunt u de verzekering

Nadere informatie

Inhoud college 7 Basiswiskunde

Inhoud college 7 Basiswiskunde Inhoud college 7 Bsiswiskunde 3.3 De ntuurlijke logritme en de exponentiële functie (zie college 6) 5.1/3 Introductie Integrlen 5.4 Eigenschppen vn de eplde integrl 5.5 De hoofdstelling vn Clculus 2.10

Nadere informatie

1.0 Voorkennis. Voorbeeld 1:

1.0 Voorkennis. Voorbeeld 1: 1.0 Voorkennis Voorbeeld 1: 4 2 4 2 8 5 3 5 3 15 Als je twee breuken met elkr vermenigvuldigd moet je de tellers en de noemers vn beide breuken met elkr vermenigvuldigen. Voorbeeld 2: 3 3 1 5 4 8 3 5 4

Nadere informatie

4. Wortels van decimale getallen mag je met het RT uitrekenen. Maar voor opgaven met gehele numerieke factoren wordt een exact resultaat

4. Wortels van decimale getallen mag je met het RT uitrekenen. Maar voor opgaven met gehele numerieke factoren wordt een exact resultaat Modelvrgstukken Algebr vn wortelvormen Tenzij expliciet nders vermeld stellen lle letters positieve getllen voor Vereenvoudigen vn enkelvoudige wortels ; Dit is gewoon de bsisregel ) ) 8 ) ; ) Een 8-ste

Nadere informatie

Voorbereidende opgaven Herkansingscursus. Rekenregels voor vereenvoudigen

Voorbereidende opgaven Herkansingscursus. Rekenregels voor vereenvoudigen Voorbereidende opgven Herknsingscursus Tips: Mk de voorbereidende opgven voorin in één vn de A4-schriften die je gt gebruiken tijdens de cursus. Als een opdrcht niet lukt, werk hem dn uit tot wr je kunt

Nadere informatie

1 Vlaamse Wiskunde Olympiade 1985-1986: Tweede Ronde.

1 Vlaamse Wiskunde Olympiade 1985-1986: Tweede Ronde. 1 Vlmse Wiskunde Olymide 1985-1986: Tweede Ronde De tweede ronde bestt uit 30 meerkeuzevrgen Het quoteringssysteem werkt ls volgt : een deelnemer strt met 30 unten Per goed ntwoord krijgt hij of zij 4

Nadere informatie