Adviesrapport Accreditatie HBO master opleiding Type and Media voltijd

Transcriptie

1 Adviesrapport Accreditatie HBO master opleiding Type and Media voltijd Hogeschool van Beeldende Kunsten, Muziek en Dans/ Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten Den Haag

2 Scheveningseweg KV Den Haag T (070) F (070) I E info@hobeon.nl Adviesrapport Accreditatie HBO master opleiding Type and Media voltijd CROHO nr Hogeschool van Beeldende Kunsten, Muziek en Dans/ Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten Den Haag Hobéon Certificering BV 18 december 2007 Auditteam: drs. W.G. van Raaijen drs. R.F.H.M. Stapert prof. Dr. H.c. E. Spiekermann drs. P. Barnes drs. M. Feitsma Secretaris: G.C. Versluis

3 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING Functie van het rapport Bereik van de beoordeling Karakteristiek van de opleiding Visitatierapport Aanpak Beoordelingsprocedure en werkwijze Beslisregels Auditteam Deelnemers visitatie Programma visitatie 17 september BEVINDINGEN EN BEOORDELING 8 Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding 8 Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen 8 Facet 1.2. Niveau HBO Master 10 Facet 1.3. Oriëntatie HBO 12 Onderwerp 2: Programma 14 Facet 2.1. Eisen HBO 14 Facet 2.2. Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma 17 Facet 2.3. Samenhang Programma 19 Facet 2.4. Studielast 20 Facet 2.5. Instroom 21 Facet 2.6. Duur 23 Facet 2.7. Afstemming tussen Vormgeving en Inhoud 24 Facet 2.8. Beoordeling en Toetsing 26 Onderwerp 3: Inzet van Personeel 29 Facet 3.1. Eisen HBO 29 Facet 3.2. Kwantiteit Personeel 31 Facet 3.3. Kwaliteit Personeel Onderwerp 4: Voorzieningen Facet 4.1. Materiële Voorzieningen 35 Facet 4.2. Studiebegeleiding 37 Onderwerp 5: Interne Kwaliteitszorg 40 Facet 5.1. Evaluatie Resultaten 40 Facet 5.2. Maatregelen tot Verbetering 42 Facet 5.3. Betrekken van Medewerkers, Studenten, Alumni en Beroepenveld 44 Onderwerp 6: Resultaten Facet 6.1. Gerealiseerd Niveau Facet 6.2. Onderwijsrendement 50 Onderwerp 7: Bijzonder Kwaliteitskenmerk 52 Facet 7.2. Kwaliteit SAMENVATTEND OORDEEL Oordeelschema HBO master opleiding Typografie en Media voltijd Integraal oordeel/ advies aan NVAO 55 Bijlage I: Curricula Vitae auditoren en onafhankelijkheidsverklaringen auditoren Bijlage II: Programma visitatie 17 september 2007

4 1. INLEIDING 1.1. Functie van het rapport Het onderhavige rapport bevat het advies aan de NVAO dat door Hobéon Certificering als Visiterende en Beoordelende Instantie is opgesteld ten behoeve van de accreditatie van de in paragraaf 1.2 genoemde post HBO opleiding als masteropleiding Bereik van de beoordeling De Hogeschool van Beeldende Kunsten, Muziek en Dans, in casu Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten Den Haag (KABK), verzorgt de HBO bachelor opleidingen Autonome Beeldende Kunst (voltijd en deeltijd) en Vormgeving (voltijd en deeltijd) en de Voorgezette opleidingen Type and Media en Master ArtScience (in samenwerking met het Koninklijk Conservatorium Den Haag) en de Post Graduate Course Industrial Design. In samenwerking met de Universiteit van Leiden biedt de KABK de Master Photographic Studies en de Master Mediatechnologie. Het onderhavige rapport heeft betrekking op de opleiding: Type and Media, voltijd crohonummer De basis voor het onderzoek van Hobéon Certificering werd gevormd door de Management Review van de opleiding Karakteristiek van de opleiding De opleiding Type and Media (TM) is een éénjarige post-hbo opleiding in letterontwerpen, die gebruik maakt van innovatieve en effectieve onderwijsmethoden om hoog gekwalificeerde afgestudeerden op te leiden. De opleiding positioneert zichzelf als een masteropleiding De opleiding is in 1992 gestart als Tweede fase Letterontwerpen en Typografie met als doel studenten een gerichte opleiding te geven in het letterontwerpen. Binnen het curriculum van deze opleiding was het mogelijk om de door Gerrit Noordzij 1 ontwikkelde methode een heel gerichte plek te geven. In 2000 kreeg de KABK toestemming om een nieuwe opleiding in typografie en letterontwerpen te beginnen. De post-hbo opleiding Type and Media startte in 2002 en is een directe opvolger van de Tweede fase opleiding. De methode Noordzij neemt daarin nog steeds een belangrijke plaats in De opleiding TM biedt een internationaal erkend programma, waarbinnen heel nauw wordt samengewerkt met professionele letterontwerpers en typografen van over de hele wereld. Om het vak van letterontwerper te mogen uitoefenen is geen centrale registratie of certificering vereist. De professionals die op dit gebied actief zijn discussiëren met elkaar over de benodigde competenties en kwaliteiten. Grafisch vormgevers, typografen, uitgevers, bedrijven, instellingen en de overheid vragen continu om nieuwe lettertypes. Nieuwe ideeën hebben nieuwe lettertypes nodig. 1 Gerrit Noordzij was vanaf 1970 docent aan de afdeling Grafische en Typografische Vormgeving van de KABK. Noordzij heeft in de jaren 60 en 70 een theoretisch model ontwikkeld voor het analyseren en tekenen van letters. Deze theorie heeft hij binnen zijn lessen aan de studenten Grafische Vormgeving doorgegeven. Sinds zijn verbintenis met de KABK heeft hij verschillende generaties Haagse typografen en letterontwerpers opgeleid. Hogeschool van Beeldende Kunst, Muziek en Dans Den Haag 1

5 De opleiding hanteert het didactische principe van leren door doen. Binnen het programma werken de studenten binnen alle modulen aan opdrachten en projecten, waarbij zij al doende ook de benodigde praktische kennis en vaardigheden kunnen verwerven. In het tweede semester werken de studenten aan hun examenproject, waarbij ze een nieuw origineel lettertype moeten ontwerpen. (Zie onderwerp 2.) Studenten voor de opleiding TM komen van over de hele wereld. Jaarlijks laat de opleiding maximaal twaalf studenten toe. Alle lessen zijn in het Engels. Samen met een klein team van zeer ervaren docenten werken zij in een studio omgeving aan hun opleiding. Voor iedere week zijn gemiddeld 27 contacturen/ begeleidingsuren ingeroosterd. Dat betekent dat studenten vrijwel iedere dag gedurende het hele jaar toegang hebben tot hun docenten Veel afgestudeerden van de opleiding TM vinden werk op contractbasis en als freelancer. De meesten combineren deze activiteiten met hun werk als grafisch of typografische vormgever. Slechts een enkeling is fulltime bezig met letters. Oud studenten TM zijn over de hele wereld werkzaam. Een aantal van hen hebben in de afgelopen jaren prijzen gewonnen met een door hen ontworpen nieuw lettertype. In sommige gevallen met het lettertype dat zij hadden ontworpen voor hun examenproject De KABK heeft bij Hobéon een aanvraag gedaan voor twee bijzondere kwaliteitskenmerken: a. Kwaliteit personeel De staf wordt door de internationale gemeenschap gezien als trendsettend en toonaangevend; De docenten nemen leidende posities in in de internationale organisaties in de branche De docenten gebruiken Noordzij s theoretisch model om lettertypes te analyseren en te ontwerpen op een wijze die didactisch heel effectief is en om die reden in andere opleidingen en landen ook navolging vindt. b. Gerealiseerd niveau De eindexamenprojecten vallen regelmatig in de prijzen; Afgestudeerden doen vaak al direct mee op internationaal niveau; De opleiding overstijgt verre het gemiddelde masterniveau. Het auditteam heeft tijdens de audit specifieke aandacht besteed aan de door de KABK genoemde kwaliteitskenmerken. Het auditteam concludeert op basis van hetgeen zij gezien heeft bij de verificatie van de documenten, gehoord heeft in de gesprekken met de verschillende geledingen en gezien heeft tijdens de eindexamens en andere tentoonstellingen van werk van de studenten TM, dat de kwaliteit van de docenten, die internationaal als trendsettende en toonaangevende letterontwerper worden erkend en een master zijn op hun vakgebied, excellent is; het gerealiseerde eindniveau van de studenten die het bijzondere HBO-masterprogramma TM hebben gevolgd excellent is Visitatierapport Op 17 en 18 oktober 2001 heeft de visitatiecommissie de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten bezocht. Daar de opleiding Type and Media pas startte in september 2002 heeft de commissie in haar rapport niets opgenomen over deze opleiding. Hogeschool van Beeldende Kunst, Muziek en Dans Den Haag 2

6 1.5. Aanpak Beoordelingsprocedure en werkwijze Bij de beoordeling van de betreffende opleiding is uitgegaan van het door de NVAO vastgestelde Accreditatiekader bestaande opleidingen hoger onderwijs. Daarin staan de onderwerpen en facetten vermeld waarop een VBI zich bij de beoordeling van een opleiding moet richten. Voorts zijn daarin opgenomen de criteria aan de hand waarvan een VBI moet bepalen of de basiskwaliteit van die opleiding als voldoende kan worden beoordeeld. Voorafgaand aan het accreditatieonderzoek heeft Hobéon Certificering de opleiding voorbereid op de audit door een inhoudelijke toelichting te geven op het NVAO-Accreditatiekader. Met betrekking tot het specifieke referentiekader van de betreffende opleiding geldt het volgende: De opleiding heeft zich voor het bepalen van de benodigde eindcompetenties gebaseerd op de activiteiten en ontwikkelingen in het werkveld van Type and Media (TM) en de profielen van de professionals die in dit werkveld actief zijn. De lijst van competenties heeft de opleiding ook vergeleken met de competenties, die in bacheloropleidingen met een letterontwerp component centraal staan en een tweetal masteropleidingen letterontwerpen en typografie. Het auditteam heeft dit opleidingsspecifieke referentiekader beoordeeld en vastgesteld dat het in voldoende mate gespecificeerd is en passend is voor een opleiding Type and Media op HBO-masterniveau. Het auditteam heeft dit kader in zijn beoordeling betrokken. Zie voorts onder facet 1.1. De beoordelingsprocedure van Hobéon Certificering kent twee hoofdmomenten: Documentanalyse Het gaat hier om een analyse en beoordeling van door de opleiding Type and Media aangeleverde schriftelijke informatie: Management Review MR; Studiegids; Onderwijs- en Examen Reglement OER; Onderliggende documentatie betrekking hebbend op bijvoorbeeld: - strategische keuzen en de positie in de markt, - interne organisatie, - de (systematiek van) interne kwaliteitszorg en de daarmee samenhangende interne managementrapportages en verbetermaatregelen, - ontwikkelingen in het beroepenveld, - beroeps- en opleidingsprofielen, - (validatie) eindkwalificaties, - curricula en de interne en externe evaluatie daarvan, - werkvormen, - toetsing en beoordeling, - kwantitatief en kwalitatief personeelsbeleid, - internationalisering, - instroombeleid, - studiebegeleiding, - onderwijsrendement. Hogeschool van Beeldende Kunst, Muziek en Dans Den Haag 3

7 Op basis van de door opleiding aangeleverde documentatie, heeft het auditteam zich een beeld kunnen vormen van de primaire en secundaire processen van de opleiding. Het auditteam heeft dit beeld getoetst aan zaken als: ambitieniveau, toekomstgerichtheid, innovatief vermogen, kwaliteitsbewaking via interne en externe evaluatie, arbeidsmarktrelevantie, resultaatgerichtheid, continuïteit, studenten- en docentenbelangen. Voorafgaand aan de visitatie (zie hieronder) werd het management van de betreffende opleiding op de hoogte gesteld van de voorlopige bevindingen van het auditteam op basis van zijn documentanalyse. Audit De audit was gericht op een actieve controle door middel van een visitatie 2, uitgevoerd door een auditteam waarvan deel uitmaakten twee externe onafhankelijke deskundigen op het gebied van Type and Media, één student, één lead auditor, één auditor onderwijs vanuit Hobéon Certificering en één secretaris, eveneens vanuit Hobéon Certificering. Onder controle moet hier worden verstaan, dat het auditteam op verschillende niveaus (management, coördinatie, examencommissie, docenten, studenten, staf) heeft getoetst (i) of de in de documentatie beschreven beleidsvoornemens en de daaraan gerelateerde uitvoeringsprocessen zijn geïmplementeerd en (ii) of de overige in de documentatie vervatte informatie verifieerbaar is. Deze verificatie door het auditteam geschiedde enerzijds door, zoals hierboven reeds is aangegeven, meerdere malen hetzelfde onderwerp met verschillende geledingen te bespreken en anderzijds aan de hand van additionele documentatie en -daar waar het de huisvesting en de materiële voorzieningen betreft- ook door eigen waarneming. De additionele, tijdens de visitatie geraadpleegde, documentatie behelsde ondermeer: overzichten van de samenstelling van de werkveld-gremia waarmee de opleiding(en) overleg voeren; overzicht CV s van (gast)docenten; netwerkoverzicht docenten; verslagen van de functioneringsgesprekken met docenten; verslagen van docentevaluaties; detailbeschrijving van modules, cases en de daaraan gekoppelde opdrachten; de beroepsproducten die gedurende de opleiding door studenten worden opgeleverd; de eindproducten van studenten. Aldus had het auditteam voldoende instrumenten om zich op gedetailleerd niveau op de hoogte te stellen van inhoud, opzet, uitvoering en resultaten van het opleidingsprogramma en van de daarmee samenhangende personele, organisatorische, materiële en ruimtelijke voorzieningen. Het auditteam heeft op deze wijze alle in het NVAO-Accreditatiekader vermelde facetten beoordeeld, op basis waarvan een samenvattend oordeel per onderwerp werd gegeven. Een en ander werd vastgelegd in een conceptrapport dat aan de opleiding werd voorgelegd voor een toets op eventuele feitelijke onjuistheden. Het voorliggend rapport is de weergave van het oordeel van het auditteam met daarbij de gronden waarop dat oordeel is gebaseerd. 2 Visitatie heeft op 17 september plaatsgevonden. Hogeschool van Beeldende Kunst, Muziek en Dans Den Haag 4

8 Beslisregels Volgens de NVAO-Beslisregels Accreditatie kan een onderwerp slechts onvoldoende of voldoende scoren. Een facet kan evenwel, volgens diezelfde regels, onvoldoende, voldoende, goed of excellent scoren. Met dit als uitgangspunt, heeft Hobéon onderstaande beslisregels toegepast. Onderwerp A. Een onderwerp scoort voldoende, indien alle facetten van dat onderwerp tenminste voldoende hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp onvoldoende en de overige tenminste voldoende hebben gescoord, mits een acceptabel verbeterplan beschikbaar is voor het facet met de score onvoldoende. B. Een onderwerp scoort onvoldoende, indien één facet van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord en voor dit facet geen acceptabel verbeterplan beschikbaar is. C. Een onderwerp scoort onvoldoende, indien meer dan één facet van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord, ongeacht of er voor die facetten acceptabele verbeterplannen zijn. Facet D. Binnen de beoordeling van een facet is ruimte voor een eigen afweging van het auditteam: uitvoering/praktijk weegt zwaarder dan beleid/theorie: beter een goed functionerende regeling die slecht is opgeschreven, dan omgekeerd; primaire processen wegen zwaarder dan secundaire. Extra aantekening E. Indien voor een onderwerp een hogere score dan voldoende gerechtvaardigd is, wordt dat als extra aantekening vermeld en wel met inachtneming van onderstaande regels: een onderwerp krijgt de extra aantekening goed, indien alle facetten van dat onderwerp goed hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp voldoende en de overige facetten goed of excellent hebben gescoord; 3 een onderwerp krijgt de extra aantekening excellent, indien alle facetten van dat onderwerp excellent hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp goed en de overige facetten excellent hebben gescoord; een onderwerp krijgt geen extra aantekening, indien één van de facetten van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord. 3 Het NVAO-Accreditatiekader onderscheidt bij onderwerp 2 ( Programma ) acht facetten. Eén ervan betreft de duur van de opleiding. Het daarbij vermelde criterium (minimaal 60 ECTS) is evenwel geen (kwaliteits)criterium, maar een formele vereiste waaraan het programma van een opleiding a priori moet voldoen, wil zij überhaupt in aanmerking kunnen komen voor een HBO Master accreditatie. Duur is derhalve van een andere orde dan -bijvoorbeeld- Kwaliteit Personeel of Onderwijsrendement. Bij de beslissing of het onderwerp Programma een extra aantekening goed dan wel excellent verdient, wordt het facet Duur dan ook buiten beschouwing gelaten. Hogeschool van Beeldende Kunst, Muziek en Dans Den Haag 5

9 Auditteam Het auditteam was als volgt samengesteld: Voorzitter: Secretaris: drs. W.G. van Raaijen prof. Dr. h.c. E. Spiekermann drs. P. Barnes drs. R.F.H.M. Stapert drs. M. Feitsma G.C. Versluis Bij het samenstellen van het auditteam heeft Hobéon Certificering er zorg voor gedragen, dat de voor de beoordeling van de opleiding Type and Media noodzakelijke expertise aanwezig is. Expertise met betrekking tot de onderwijskundige aspecten (i.c. het primaire proces, de ondersteunende processen en de organisatorische context) en expertise met betrekking tot de inhoudelijke aspecten (i.c. het programma in relatie tot het specifieke domein). De voorzitter van het auditteam, de heer Van Raaijen, kan bogen op een jarenlange (lead-) auditervaring in en buiten het hoger (kunst-)onderwijs en is als senior adviseur werkzaam voor de Hobéon Groep. De werkvelddeskundigen Spiekermann en Barnes hebben zich in hun beoordeling met name gericht op de kwaliteit, actualiteit en relevantie van (i) het richtinggevend domeinspecifieke kader, (ii) de eindkwalificaties, (iii) de programma-inhoud en (iv) de interactie tussen opleiding en werkveld. Bovendien hebben zij de kwaliteit van het personeel en het gerealiseerde niveau beoordeeld. Spiekermann en Barnes hebben op grond van hun ervaring en positie in het werkveld een goed zicht op de eisen die vanuit de verschillende deelgebieden in het werkveld gesteld worden aan professionals Type and Media op HBO-niveau. Barnes ontwierp als freelance letterontwerper de logo s voor tal van grote bedrijven als Givenchy, ABC Televison en het nieuwsblad The Guardian. In 2007 stond hij in The Guardian in de top 50 van ontwerpers van Engeland. Spiekermann voerde projecten uit voor gerenommeerde firma s in de grafische industrie en o.a. voor de luchthaven van Düsseldorf, Volkswagen en Audi. Voor zijn ontwerp van de exclusieve lettertypes voor de Deutsche Bahn ontving hij in 2006 de Duitse ontwerp prijs. Spiekermann is oprichter van het grote ontwerpbureau MetaOntwerp en van SpiekermannPartners met vestigingen in Berlijn, Londen en San Francisco De heer Stapert heeft zich als deskundige onderwijs vooral gericht op de kwaliteit van de processen die direct en indirect de uitvoering van het programma raken. Hij heeft een grote, ook internationale, onderwijservaring opgebouwd die hem in staat stelt de programmaopbouw, het onderwijsproces en de organisatorische context waarbinnen de uitvoering plaatsvindt, te beoordelen in het perspectief van de eisen die aan HBO-opleidingen worden gesteld. Mevrouw Feitsma studeerde van Kunstgeschiedenis aan de Universiteit Leiden, specialisatie kunstnijverheid en industriële vormgeving. Daarna startte zij met het ArtEZ masterprogramme Fashion, Ontwerp & Strategy, specialisatie Fashion & Curation in Arnhem. Voor de curricula vitae: zie Bijlage I. Hogeschool van Beeldende Kunst, Muziek en Dans Den Haag 6

10 Deelnemers visitatie Het auditteam heeft tijdens de visitatie gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers vanuit de verschillende geledingen van de opleiding: management, coördinatoren, docenten, studenten en staf. Voor een volledig overzicht van de deelnemers aan de visitatie: zie Bijlage II Programma visitatie 17 september2007 Zie Bijlage II. Hogeschool van Beeldende Kunst, Muziek en Dans Den Haag 7

11 2. BEVINDINGEN EN BEOORDELING Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding Dit onderwerp kent drie facetten: 1. domeinspecifieke eisen; 2. niveau master; 3. oriëntatie HBO. Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen Criterium Het facet Domeinspecifieke Eisen is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk)? Bevindingen Om het vak van letterontwerper te mogen uitoefenen is geen centrale registratie of certificering vereist. De professionals die op dit gebied actief zijn discussiëren met elkaar over de benodigde competenties en kwaliteiten. De opleiding heeft zich voor het bepalen van de benodigde eindcompetenties gebaseerd op de activiteiten en ontwikkelingen in het werkveld van Type and Media (TM) en de profielen van de professionals die in dit werkveld actief zijn De opleiding TM heeft elf terreinen bepaald, die zij van belang acht voor een professionele letterontwerper en voor elk terrein eindcompetenties geformuleerd. Deze lijst van competenties heeft de opleiding ook vergeleken met de competenties, die in bacheloropleidingen met een letterontwerp component centraal staan en een tweetal masteropleidingen letterontwerpen en typografie. (Zie hierover onder 1.2.) Het auditteam heeft kennisgenomen van de door de opleiding geformuleerde eindcompetenties en is van mening, dat deze goed aansluiten bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk worden gesteld De opleiding heeft zeer nauwe contacten met het werkveld. In de eerste plaats doordat alle docenten, die lesgeven aan de opleiding TM tevens actief zijn als letterontwerper in het (internationale) werkveld. Daarnaast nodigt de opleiding jaarlijks gerenommeerde letterontwerpers uit als gastdocent, voor lessen, workshops en lezingen. Docenten bezoeken regelmatig bijeenkomsten, congressen en tentoonstellingen op het terrein van letterontwerpen, waar zij andere professionals uit het veld ontmoeten. Internationale organisaties als ATypI organiseren workshops en discussies over opleidingen in letterontwerpen. De directie van de KABK heeft jarenlang zitting gehad in het ATypI onderwijscomité en een aantal docenten van de opleiding is jarenlang bestuurslid geweest van ATypI. Het auditteam constateert op grond van bovenstaande en op basis van de gesprekken tijdens de audit, dat de directie en de docenten regelmatig met elkaar, met de gastdocenten en met professionals uit het werkveld overleg hebben over de benodigde competenties en de vertaling daarvan naar het opleidingsprogramma De opleiding volgt de alumni via hun website. Daaruit blijkt, dat zij na hun opleiding TM zijn gaan werken voor letter uitgeverijen, een eigen ontwerp bureau hebben, freelance werk verrichten voor organisaties, letters ontwerpen en publiceren. Hogeschool van Beeldende Kunst, Muziek en Dans Den Haag 8

12 Uit signalen die vanuit het werkveld de opleiding bereiken over ervaringen met bij hen werkzame afgestudeerden van Type and Media blijkt dat men heel tevreden is over het niveau, de kennis en vaardigheden van de alumnus. Het auditteam concludeert mede op basis van een overzichtslijst van activiteiten van afgestudeerden na hun opleiding, dat studenten door de opleiding te volgen zelfstandig en/of leidinggevend letterontwerper zijn geworden en/of in een multidisciplinaire omgeving aan de slag zijn gegaan. Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties: De door de opleiding geformuleerde eindcompetenties sluiten goed aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk worden gesteld. De directie van de KABK en de docenten van de opleiding TM hebben regelmatig met elkaar en met professionals uit het werkveld overleg over de benodigde competenties en de vertaling daarvan naar het opleidingsprogramma. Studenten zijn door de opleiding te volgen zelfstandig en/of leidinggevend letterontwerper geworden en/of in een multidisciplinaire omgeving aan de slag gegaan. Hogeschool van Beeldende Kunst, Muziek en Dans Den Haag 9

13 Facet 1.2. Niveau HBO Master Criterium Het facet Niveau Master is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een Master? Bevindingen Het werkveld van letterontwerpers hanteert geen standaard beschrijving wat een masteropleiding letterontwerpen zou moeten behelzen. Daarom heeft de opleiding naar verschillende zaken gekeken: de Dublin Descriptoren voor een masteropleiding (Zie 1.2.2); de competenties van bacheloropleidingen met een letterontwerp component (Zie ); de competenties van andere masteropleidingen in letterontwerp of hieraan gerelateerde onderwerpen. (Zie ) De opleiding komt tot een volgende vergelijking met de Dublin Descriptoren: Kennis en inzicht Students demonstrate understanding of the process of type design, the principles of form, drawing and sketching techniques, type history, modern digital type design tools, font formats and programming. Toepassen van kennis en inzicht Students can generate new and original design that work in the typographic context for which they are intended. They can critically analyse their work and that of others, generate ideas for improvement and execute them using modern industry-standard tools, and deliver products which meet industry standards. Students can evaluate the typographic requirements of new media and the possibilities and limitations of new technologies. Oordeelsvorming Students can formulate judgements with incomplete or limited information. This is a crucial part of any design process. Design is iterative, a cycle of defining options, testing against criteria, choosing, and repeating. At each step the criteria and the definition of the problem can be questioned. A solution can change the definition of the problem. Ethical responsibilities play a role in the design process: the relationship between new and existing designs being the most important one. Communicatie Students can show, discuss and analyse the key steps and decisions of the design process. They can illustrate the features of the design and its intended typographic context in a clear and unambiguous way using various presentation methods. Leervaardigheden Students know every design process is a learning process. Every design problem, whether assigned or self defined, needs a new solution and a designer needs to learn how to do it. Also, as type technology moves on the student will have tot adapt and adjust. Het auditteam is op basis van bovenstaande van mening, dat de eindkwalificaties van de opleiding TM van de KABK aansluiten bij het niveau master. Hogeschool van Beeldende Kunst, Muziek en Dans Den Haag 10

14 De opleiding TM heeft haar mastercompetenties in termen van de Dublin Descriptoren vergeleken met de competenties van bacheloropleidingen Grafische Vormgeving. Deze vergelijking heeft de opleiding gemaakt op basis van het werk dat de studenten bij de intake in hun portfolio tonen, op basis van de ervaringen van docenten TM die ook lesgeven aan de bacheloropleiding Grafisch Ontwerpen van de KABK en op basis van ervaringen van (gast)docenten die ook lesgeven of hebben gegeven aan andere bacheloropleidingen. De opleiding concludeert, dat de bacheloropleidingen een solide basis bieden op terreinen als illustratie, fotografie, web ontwerp, programmeren, animatie en interactie. Soms komt ook het maken van letters aan bod, maar deze lessen hebben niet de diepte die door het professionele veld wordt gevraagd. Het auditteam heeft kennisgenomen van de vergelijking die de opleiding heeft gemaakt. Daaruit blijkt dat de opleiding TM voor elke van de Dublin Descriptoren een verbreding en verdieping biedt van de eindcompetenties op bachelorniveau. Op basis daarvan kan mede gesteld worden dat de eindcompetenties van de opleiding TM op masterniveau zijn Een paar scholen bieden ook een masteropleiding aan voor letterontwerpen of typografie. Dit zijn the Universtity of Reading, department of Typography & Graphic Communication en de Werkplaats Typografie in Arnhem. De opleiding TM heeft het eigen programma en de competenties vergeleken met Reading en Arnhem. Daaruit blijkt, dat het programma van Reading, dat eveneens één jaar duurt, zich meer richt op de theoretische en historische aspecten van letterontwerpen. Het programma van Arnhem, dat twee jaar duurt, is meer gericht op het gebruik van typografie dan op het ontwerpen van letters. Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties: De opleiding heeft een vergelijking gemaakt tussen de eigen eindkwalificaties en de internationaal geldende Dublin Descriptoren. Daaruit blijkt dat de eindkwalificaties van de opleiding aansluiten bij het niveau master zoals dat in de descriptoren is beschreven. Ook uit de vergelijking met bacheloropleidingen met een letterontwerp component en andere masteropleidingen letterontwerpen en typografie blijkt, dat de eindcompetenties van de opleiding TM op masterniveau zijn. Hogeschool van Beeldende Kunst, Muziek en Dans Den Haag 11

15 Facet 1.3. Oriëntatie HBO Criteria Het facet Oriëntatie HBO is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Zijn de eindkwalificaties van de opleiding mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepscompetenties? Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij het niveau van een zelfstandig en/of leidinggevend beroepsbeoefenaar in het relevante beroepenveld dan wel, dan wel bij het niveau van het functioneren in een multidisciplinaire omgeving, waarvoor de betreffende opleiding vereist of dienstig is? Bevindingen Oriëntatie HBO kent twee dimensies. Hoger onderwijs enerzijds, beroepsonderwijs anderzijds Hoger Onderwijs Zoals onder 1.2. is beschreven heeft de opleiding een vergelijking gemaakt tussen de eigen eindkwalificaties en de internationaal geldende Dublin Descriptoren en een vergelijking met bacheloropleidingen met een letterontwerp component en andere masteropleidingen letterontwerpen en typografie. Uit die vergelijkingen blijkt dat de eindkwalificaties van de opleiding TM aansluiten bij een HBO-masterniveau. Het auditteam is van mening dat de opleiding op basis hiervan gerekend kan worden tot het hoger onderwijs (Zie ook onder 1.2.) Beroepsonderwijs Zoals al onder 1.1. is vermeld heeft de opleiding zich voor het bepalen van de benodigde eindcompetenties gebaseerd op de activiteiten en ontwikkelingen in het werkveld van Type and Media (TM) en de profielen van de professionals die in dit werkveld actief zijn. Met het werkveld onderhoudt de opleiding hierover zeer nauwe contacten. Het auditteam is van mening dat de masteropleiding TM een beroepsopleiding is en heeft geconstateerd dat hierover regelmatig afstemming plaats vindt met het beroepenveld. (Zie ook onder 1.1.) De eindkwalificaties sluiten goed aan bij het niveau van een zelfstandig en/of leidinggevend letterontwerper en het niveau van het functioneren in een multidisciplinaire omgeving Voor het overige blijkt de Oriëntatie HBO ook uit het programma van de opleiding. Zie daarvoor de bevindingen onder facet 2.1. Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties: Uit de vergelijking, die de opleiding TM heeft gemaakt tussen de eigen eindkwalificaties en de internationaal geldende Dublin Descriptoren en de vergelijking met bacheloropleidingen met een letterontwerp component en andere masteropleidingen letterontwerpen en typografie blijkt dat de eindkwalificaties van de opleiding aansluiten bij een HBO-masterniveau. De benodigde eindcompetenties zijn gebaseerd op de activiteiten en ontwikkelingen in het werkveld van Type and Media (TM) en de profielen van de professionals die in dit werkveld actief zijn. Met het werkveld onderhoudt de opleiding hierover zeer nauwe contacten. Hogeschool van Beeldende Kunst, Muziek en Dans Den Haag 12

16 SAMENVATTEND OORDEEL DOELSTELLINGEN OPLEIDING : VOLDOENDE Het auditteam beoordeelt het Onderwerp Doelstellingen Opleiding voor de opleiding als voldoende. De door de opleiding geformuleerde eindcompetenties sluiten goed aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk worden gesteld. De directie van de KABK en de docenten van de opleiding TM hebben regelmatig met elkaar en met professionals uit het werkveld overleg over de benodigde competenties en de vertaling daarvan naar het opleidingsprogramma. Uit de vergelijking, die de opleiding TM heeft gemaakt tussen de eigen eindkwalificaties en de internationaal geldende Dublin Descriptoren en de vergelijking met bacheloropleidingen met een letterontwerp component en andere masteropleidingen letterontwerpen en typografie blijkt dat eindkwalificaties van de opleiding aansluiten bij een HBO-masterniveau. Studenten zijn door de opleiding te volgen zelfstandig en/of leidinggevend letterontwerper geworden en/of in een multidisciplinaire omgeving aan de slag gegaan. Conform de Beslisregels Accreditatie zoals vastgelegd in het NVAO-Accreditatiekader, kan een Onderwerp niet hoger scoren dan voldoende. Het auditteam beoordeelt evenwel alle facetten van het onderwerp Doelstellingen Opleiding als goed. Dit rechtvaardigt (zie Beslisregels onder E) een kwalificatie goed voor dit onderwerp. Reden voor het auditteam de kwalificatie goed als extra aantekening aan zijn oordeel toe te voegen. Hogeschool van Beeldende Kunst, Muziek en Dans Den Haag 13

17 Onderwerp 2: Programma Dit onderwerp kent acht facetten: 1.eisen hbo; 2. relatie tussen doelstellingen en inhoud; 3. samenhang programma; 4. studielast; 5. instroom; 6. duur; 7. afstemming tussen vormgeving en inhoud; 8. beoordeling en toetsing. Facet 2.1. Eisen HBO Criteria Het facet Eisen HBO is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Vindt kennisontwikkeling van studenten plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontwikkeld studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en/of (toegepast) onderzoek? Heeft het programma aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied / de discipline? Waarborgt het programma de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft het aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk? Bevindingen In het programma leert de student vaardigheden van het letterontwerpen te ontwikkelen door oefeningen in analyseren (zien), tekenen (voortbrengen) en technologie (beheersing). De studenten doen op verschillende manieren kennis op over het maken van lettertypes: door analyse van de vormen, door verschillende methoden van tekenen, door kritiek van ervaren docenten, door industriële gereedschappen te gebruiken en professionele literatuur te raadplegen Kennisverwerving vindt ook plaats door lessen en lezingen die er worden gegeven over taal en orthografie, geschiedenis van de typografie, de letter industrie, sleutelfiguren en werk, wettelijke en ethische thema s met betrekking tot het letterontwerpen. Lessen over de theorie van het ontwerp proces en typografische techniek vinden gedurende het hele jaar iedere twee drie weken plaats De opleiding hanteert het didactische principe van leren door doen. Binnen het programma werken de studenten binnen alle modulen aan opdrachten en projecten, waarbij zij al doende ook de benodigde praktische kennis en vaardigheden kunnen verwerven. De methode van Gerrit Noordzij voor het analyseren en ontwerpen van lettertype speelt in het programma een belangrijke rol. (Zie ook onder 2.7.) In het tweede semester werken de studenten aan hun examenproject, waarbij ze een nieuw origineel lettertype moeten ontwerpen Alle opdrachten en oefeningen bevatten onderzoekscomponenten. Studenten doen materialen- en bronnenonderzoek en trekken op basis daarvan (nieuwe) conclusies. In de opleiding zitten ook een aantal onderzoeksopdrachten waarover de student een verslag moeten schrijven. Zo moeten zij voor het Revival Project de herkomst van een specifiek gegeven letterontwerp onderzoeken en voor het Type Frequency Project een analyse maken van de frequentie van karakters in talen die de westerse orthografie hanteren In het programma zijn ook excursies opgenomen naar o.a. Plantin Moretus Museum in Antwerpen, Meermanno Westreenianum in Den Haag, Museum Johan Enschedé in Haarlem, bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam, Koninklijke Bibliotheek van Den Haag. Daarnaast bezoeken docenten en studenten jaarlijks de conferenties van Typo Berlin en ATypI. Hogeschool van Beeldende Kunst, Muziek en Dans Den Haag 14

18 Het auditteam heeft kennisgenomen van de opzet en de inhoud van het programma en is op basis hiervan van mening, dat de opleiding er goed voor zorgt, dat ontwikkeling van kennis en (beroeps)vaardigheden plaatsvindt. De boeken op de literatuurlijst zijn relevant voor de opleiding. Daarnaast kunnen de studenten gebruik maken van bronnen uit de verschillende musea en bibliotheken. Door het uitgangspunt van het leren door doen aan de hand van opdrachten en projecten zorgt de opleiding er op een uitstekende en bij deze opleiding passende manier voor, dat de student de beroepsvaardigheden die hij als master letterontwerper nodig heeft, kan ontwikkelen. Het auditteam is van mening, dat de opleiding TM door zijn bijzondere en vakmatige aanpak vooral een heel praktische opleiding is, die tot voorbeeld kan dienen voor vele andere HBO-masteropleidingen (in het kunstvakonderwijs) Het materiaal, dat binnen de opleiding wordt gebruikt is afkomstig uit verschillende bronnen: Materiaal dat speciaal is ontwikkeld door docenten van de KABK zoals Drawbot en Letter Frequency Meter applicaties en de TypeCooker. Drawbot is een gereedschap dat is ontwikkeld om ontwerpers basisconcepten voor programmeren te leren en TypeCooker is een automatische generator van oefeningen voor schetstechnieken gebaseerd op het model van Gerrit Noordzij (Zie ook bladzijde 1 van de Inleiding en facet 2.7.); Materiaal, dat te maken heeft met de technische aspecten van het letterontwerpen komt van software ontwikkelaars, zoals Adobe, Microsoft, Fontlab en van standaard organisaties als the Unicode Consortium en W3; Materiaal dat betrekking heeft op historische aspecten van het letterontwerpen komt van gespecialiseerde bibliotheken en musea, zoals Museum Plantin Moretus Museum, Meermanno Westreenianum, Museum Johan Enschedé en de bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam en de Koninklijke Bibliotheek van Den Haag Het auditteam is van mening, dat de opleiding ook met behulp van de materialen die zij gebruikt en/of zelf heeft ontwikkeld op een goede wijze zorgt dat studenten de benodigde beroepsvaardigheden verwerven Het programma heeft directe en sterke verbanden met de actuele ontwikkelingen in het veld. Docenten van de opleiding zijn allemaal actief als letterontwerper, typograaf of grafisch vormgever. Ook maakt de opleiding gebruik van gastdocenten uit het directe werkveld. Via de eigen docenten, gastdocenten en ontwerpers die de opleiding bezoeken zorgt de opleiding ervoor dat er interactie plaatsvindt met de praktijk en actuele ontwikkelingen worden opgenomen in het programma. Het auditteam heeft op basis van de CV s en de gesprekken tijdens de audit kunnen constateren, dat de opleiding TM wordt verzorgd door personeel dat een zeer nauwe verbinding heeft met de (internationale) beroepspraktijk. Zij beschikken allen over een uitgebreid netwerk in de wereld van de typografie en zijn uitstekend op de hoogte van actuele ontwikkelingen. Hogeschool van Beeldende Kunst, Muziek en Dans Den Haag 15

19 Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties: Uit de inhoud van het programma blijkt, dat de opleiding er goed voor zorgt, dat ontwikkeling van kennis en (beroeps)vaardigheden plaatsvindt. De boeken op de literatuurlijst zijn relevant voor de opleiding. Daarnaast kunnen de studenten gebruik maken van bronnen uit de verschillende musea en bibliotheken. Door het uitgangspunt van het leren door doen aan de hand van opdrachten en projecten en door de materialen die in de lessen worden gebruikt zorgt de opleiding er op een uitstekende en passende manier voor, dat de student de beroepsvaardigheden die hij als master letterontwerper nodig heeft, kan ontwikkelen. Via de eigen docenten, die allen ook actief zijn als letterontwerper, typograaf of grafisch vormgever in het (internationale) werkveld en via gastdocenten en ontwerpers die de opleiding bezoeken zorgt de opleiding er goed voor dat er interactie plaatsvindt met de praktijk en actuele ontwikkelingen worden opgenomen in het programma. Hogeschool van Beeldende Kunst, Muziek en Dans Den Haag 16

20 Facet 2.2. Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma Criteria Het facet Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Is het programma een adequate concretisering van de eindkwalificaties qua niveau, oriëntatie en domeinspecifieke eisen? Zijn de eindkwalificaties adequaat vertaald in leerdoelen van (onderdelen van) het programma? Biedt de inhoud van het programma studenten de mogelijkheid de geformuleerde eindkwalificaties te bereiken? Bevindingen De opleiding heeft de eindcompetenties verdeeld in groepen rondom type design, type technology, design theory en exam project. Voor elke competentie zijn theorie- en/of praktijkmodulen ontwikkeld In elke module geeft de opleiding een beschrijving van het doel en de inhoud van de betreffende module, de bijbehorende opdrachten/projecten en andere werkvormen en de naam van docenten die de module/opdracht verzorgen. Tevens heeft de opleiding vastgelegd welke workshops, lezingen en excursies er plaatsvinden Zoals al onder 2.1. is beschreven werken studenten binnen alle modulen aan opdrachten en projecten en leren zij over letters door letters te maken. Tevens bevatten alle opdrachten en oefeningen onderzoekscomponenten. Omdat de studenten vanuit verschillende vooropleidingen komen uit binnen en buitenland en er derhalve verschil bestaat in het niveau van kennis en vaardigheden, start de opleiding met de ambachtelijke basis van letterontwerpen en verlopen de opdrachten vervolgens van simpel naar complex. De theorie over het letterontwerpen en typografische techniek wordt gedurende het studiejaar tevens elke twee drie weken aangeboden in aparte lessen De uitwerking van de opdrachten/projecten bespreken de docenten en de studenten met elkaar tijdens evaluatiebijeenkomsten. De student krijgt vervolgens feedback, zodat hij weet waaraan hij nog moet werken. De lessen over de theorie van het ontwerp proces en typografische techniek worden aan het eind van het tweede semester afgesloten met een schriftelijke toets. (Zie ook 2.8. Beoordeling en toetsing.) Het auditteam heeft kennisgenomen van de beschrijving van de modulen en constateert, dat in het aangeboden programma alle te ontwikkelen competenties aan bod komen. In de modulen heeft de opleiding duidelijk beschreven wat de inhoud is van de module en welke kennis en vaardigheden de student in de bijbehorende opdrachten kan ontwikkelen. Door het hele programma te doorlopen kan de student de geformuleerde eindcompetenties bereiken Docenten geven elkaar regelmatig feedback op gegeven opdrachten en projecten. Dat gebeurt o.a. naar aanleiding van de presentatie en evaluatie van het werk van de studenten, waarbij alle docenten aanwezig zijn. Daarbij zien zij welke opdrachten hun collega-docenten hebben gegeven. Daarover gaan zij na afloop van de bijeenkomst met elkaar in discussie. Het auditteam constateert, dat de opleiding door het houden van evaluatiebijeenkomsten goed zicht houdt op de kwaliteit van het programma, de gegeven opdrachten en projecten en de te realiseren doelen. Hogeschool van Beeldende Kunst, Muziek en Dans Den Haag 17

21 Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties: Uit de beschrijving van de modulen blijkt dat in het aangeboden programma alle te ontwikkelen competenties aan bod komen. De opleiding heeft duidelijk beschreven wat de inhoud is van de module en welke kennis en vaardigheden de student in de bijbehorende opdrachten kan ontwikkelen. Door het hele programma te doorlopen kan de student de geformuleerde eindcompetenties bereiken. Door het houden van evaluatiebijeenkomsten houdt de opleiding goed zicht op de kwaliteit van het programma, de gegeven opdrachten en projecten en de te realiseren doelen. Hogeschool van Beeldende Kunst, Muziek en Dans Den Haag 18

22 Facet 2.3. Samenhang Programma Criterium Het facet Samenhang Programma is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Is het studieprogramma inhoudelijk samenhangend? Bevindingen Het curriculum is zoals al onder 2.1. is beschreven gebaseerd op het principe van leren door doen en gaat van simpel naar complex. Het programma start met het zich toeleggen op de ambachtelijke ontwerp principes en gaat vervolgens verder door het combineren van kleine projecten, die in toenemende mate grotere en complexere vraagstukken bevatten Het programma start in september en eindigt in juni van het daarop volgende jaar. Het eerste semester (september tot januari) is gevuld met een serie korte en langere opdrachten van verschillende docenten. Elke docenten introduceert daarbij een aantal facetten van de module. Doel is studenten kennis te laten maken met verschillende ontwerp methoden, teken technieken en hedendaagse digitale typografische technologie. Dit deel van het programma eindigt met een presentatie van al het gemaakte werk en een evaluatie van het werk door de betrokken docenten. In het tweede semester (februari tot juni) staat het curriculum in het teken van het examenproject, waarin de student een nieuw, origineel lettertype moet ontwerpen. Daarbij maakt hij gebruik van de kennis en vaardigheden die hij in het eerste semester heeft verworven. In deze periode vinden een aantal evaluatiemomenten plaats, waarin de student zijn werk presenteert, laat zien welke vorderingen hij maakt en welke beslissingen hij heeft genomen in het kader van zijn examenproject. Het examenproject is een belangrijke factor die samenhang in het programma brengt Sommige jaren is er ruimte voor speciale projecten zoals het organiseren van een expositie of het gastheer/-vrouw zijn op een conferentie. Deze activiteiten kunnen zowel in het eerste als tweede semester plaatsvinden. Het auditteam heeft kennisgenomen van de opzet en inhoud van het programma en is van mening, dat hierin een zeer duidelijke inhoudelijke samenhang aanwezig is. Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties: In het één jarige programma is een zeer duidelijke inhoudelijke samenhang aanwezig. Het oefenen van vaardigheden en het uitvoeren van opdrachten start met de ambachtelijke ontwerpprincipes, die in de loop van het studiejaar steeds complexer worden. In het eerste semester leert de student de kennis en vaardigheden, die hij in het tweede semester nodig heeft om aan zijn examenproject te kunnen werken. Het examenproject is een belangrijke factor die samenhang in het programma brengt. Hogeschool van Beeldende Kunst, Muziek en Dans Den Haag 19

23 Facet 2.4. Studielast Criterium Het facet Studielast is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Is het programma studeerbaar doordat factoren die betrekking hebben op dat programma en die de studievoortgang belemmeren, zoveel mogelijk worden weggenomen? Bevindingen De opleiding heeft de studielast van het programma uitgedrukt in ECTS en evenwichtig verdeeld over het studiejaar. De omvang en zwaarte van de projecten en opdrachten heeft de opleiding afgestemd op de hoeveelheid beschikbare tijd van de student Zoals al eerder vermeld is het eerste semester gevuld met series relatief korte opdrachten en projecten van verschillende docenten. Elke docent introduceert daarbij een aantal facetten van een module. (Zie daarover 2.3.) Voor deze modulen kan de student in totaal 35 ECTS behalen. Het tweede semester is voor het grootste gedeelte gewijd aan het examenproject. Voor het examenproject kan de student 25 ECTS behalen. In totaal bevat het programma, inclusief het examenproject 10 modulen Voor iedere week zijn gemiddeld 27 contacturen/ begeleidingsuren ingeroosterd. Dat betekent dat studenten vrijwel iedere dag gedurende het hele jaar toegang hebben tot hun docenten. De opleidingscoördinator en de andere stafdocenten zien de studenten iedere week. Eventuele problemen worden door de geringe groepsomvang van studenten snel opgemerkt. (Zie ook onder 4.2. Studiebegeleiding.) Ervaring van de opleiding is, dat studenten een vol programma verwachten, zeer gemotiveerd zijn om in de lessen aanwezig te zijn en bereid zijn veel te leren. Studenten vinden de opleiding zwaar. Buiten de studie rest hun weinig tijd voor andere zaken. Werken naast de studie is eigenlijk onmogelijk. De opleiding informeert nieuwe studenten hierover wanneer ze zich aanmelden. De opleiding biedt de studenten de mogelijkheid verzoeken in te dienen met betrekking tot het studieprogramma, geplande excursies en staat open voor (verbeter)suggesties. Het auditteam is op grond van bovenstaande van mening, dat de opleiding er goed voor zorgt dat het programma studeerbaar is. De studenten, die het auditteam sprak vonden de studie zwaar. Ze waren er vaak van s morgens vroeg tot s avonds laat mee bezig, maar daar kozen ze zelf voor. De studenten waren zeer tevreden over het open contact dat zij hadden met de docenten en over de begeleiding. Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties: De opleiding heeft de studielast van het programma uitgedrukt in ECTS en evenwichtig verdeeld over het studiejaar. De opleiding heeft 27 contacturen/begeleidingsuren ingeroosterd. Eventuele problemen worden door de geringe groepsomvang van studenten snel opgemerkt. Studenten vinden de opleiding zwaar, maar zeggen daarvoor zelf gekozen te hebben. Ze zijn zeer tevreden over het contact met de docenten en de begeleiding die ze krijgen. Hogeschool van Beeldende Kunst, Muziek en Dans Den Haag 20