Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding. Bedrijfskunde deeltijd. Hogeschool NOVI

Transcriptie

1 Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Bedrijfskunde deeltijd Hogeschool NOVI

2 Scheveningseweg KV Den Haag T (070) F (070) I E info@hobeon.nl Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Bedrijfskunde deeltijd Hogeschool NOVI Hobéon Certificering BV September 2005 Augustus 2007 Auditteam: R.J.M. van der Hoorn H.W. Wierda J. Kuipers P. Waalewijn S.R. Badoella Secretaris G.W.M.C. Broers

3 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING Functie van het rapport Bereik van de beoordeling Aanpak Beoordelingsprocedure en werkwijze Beslisregels Auditteam Deelnemers visitatie Programma visitatie Karakteristieken van de Hogeschool NOVI 6 2. BEVINDINGEN EN BEOORDELING 8 Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding 8 Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen 8 Facet 1.2. Niveau Bachelor 11 Facet 1.3. Oriëntatie HBO 14 Onderwerp 2: Programma 17 Facet 2.1. Eisen HBO 17 Facet 2.2. Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma 20 Facet 2.3. Samenhang Programma 23 Facet 2.4. Studielast 25 Facet 2.5. Instroom 27 Facet 2.6. Duur 29 Facet 2.7. Afstemming tussen Vormgeving en Inhoud 30 Facet 2.8. Beoordeling en Toetsing 33 Onderwerp 3: Inzet van Personeel 35 Facet 3.1. Eisen HBO 35 Facet 3.2. Kwantiteit Personeel 37 Facet 3.3. Kwaliteit Personeel 38 Onderwerp 4: Voorzieningen 40 Facet 4.1. Materiële Voorzieningen 40 Facet 4.2. Studiebegeleiding 41 Onderwerp 5: Interne Kwaliteitszorg 43 Facet 5.1. Evaluatie Resultaten 43 Facet 5.2. Maatregelen tot Verbetering 45 Facet 5.3. Betrekken van Medewerkers, Studenten, Alumni en Beroepenveld 47 Onderwerp 6: Resultaten 49 Facet 6.1. Gerealiseerd Niveau 49 Facet 6.2. Onderwijsrendement SAMENVATTEND OORDEEL Oordeelschema HBO bachelor opleiding Bedrijfskunde, deeltijd Integraal oordeel/ advies aan NVAO 53 Bijlage I: Curricula Vitae auditoren en onafhankelijkheidsverklaringen externe auditoren Bijlage II: Programma visitatie

4 1. INLEIDING 1.1. Functie van het rapport Het onderhavige rapport bevat het advies aan de NVAO dat door Hobéon Certificering als Visiterende Beoordelende Instantie is opgesteld ten behoeve van de accreditatie van de in paragraaf 1.2 genoemde HBO bachelor opleiding Bereik van de beoordeling Hogeschool NOVI (Nederlands Opleidingsinstituut voor Informatica Opleidingen) verzorgt de HBO bachelor opleiding Bedrijfskunde. Het onderhavige rapport heeft betrekking op de opleiding Bedrijfskunde. De opleiding Bedrijfskunde wordt uitgevoerd in een deeltijdvariant. De basis voor het onderzoek van Hobéon Certificering werd gevormd door de Management Review van de deeltijdopleiding Bedrijfskunde. In deze rapportage is de beoordeling omschreven van de opleiding Bedrijfskunde die door de Hogeschool NOVI in een deeltijdvariant wordt aangeboden Aanpak Beoordelingsprocedure en werkwijze Bij de beoordeling van de betreffende opleiding is uitgegaan van het door de NVAO vastgestelde Accreditatiekader bestaande opleidingen hoger onderwijs. Daarin staan de onderwerpen en facetten vermeld waarop een VBI zich bij de beoordeling van een opleiding moet richten. Voorts zijn daarin opgenomen de criteria aan de hand waarvan een VBI moet bepalen of de basiskwaliteit van die opleiding als voldoende kan worden beoordeeld. Voorafgaand aan het accreditatieonderzoek heeft Hobéon Certificering de opleiding voorbereid op de audit door een inhoudelijke toelichting te geven op het NVAO-Accreditatiekader. Met betrekking tot het specifieke referentiekader van de betreffende opleidingsvarianten geldt het volgende: De opleiding heeft zich voor wat betreft beroepsprofiel, opleidingscompetenties en doelstelling tenminste gebaseerd op het landelijk beroepsprofiel en de opleidingscompetenties zoals vastgesteld in het landelijk overleg tussen de betreffende opleidingen en het beroepenveld. (Zie onder facet 1.1.: Domeinspecifieke Eisen ). Het auditteam heeft dit opleidingsspecifieke referentiekader beoordeeld en vastgesteld dat het in voldoende mate gespecificeerd is en passend is voor een opleiding op HBO-niveau op het terrein van Bedrijfskunde. Het auditteam heeft dit kader in zijn beoordeling betrokken. Zie voorts onder facet 1.1. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Bedrijfskunde, NOVI 1

5 De beoordelingsprocedure van Hobéon Certificering kent de volgende hoofdmomenten: Documentanalyse Het gaat hier om een analyse en beoordeling van (i) de door de opleiding aangeleverde Management Review / Zelfevaluatie, (ii) de in het kader van de interne sturingscyclus opgeleverde managementrapportages en (iii) de onderliggende documentatie die betrekking had op bijvoorbeeld: strategische keuzen en de positie in de markt, interne organisatie, de (systematiek van) interne kwaliteitszorg en de daarmee samenhangende verbetermaatregelen, ontwikkelingen in het beroepenveld, beroeps- en opleidingsprofielen, (validatie) eindkwalificaties, curricula en de interne en externe evaluatie daarvan, werkvormen, toetsing en beoordeling, kwantitatief en kwalitatief personeelsbeleid, internationalisering, instroombeleid, studiebegeleiding, rendement. Op basis van de door de opleiding aangeleverde documentatie, heeft het auditteam zich een beeld kunnen vormen van de primaire en secundaire processen. Het auditteam heeft dit beeld getoetst aan zaken als: ambitieniveau, toekomstgerichtheid, innovatief vermogen, kwaliteitsbewaking via interne en externe evaluatie, arbeidsmarktrelevantie, resultaatgerichtheid, continuïteit, studenten- en docentenbelangen. Voorafgaand aan de visitatie (zie hieronder) werd het management van de betreffende opleiding op de hoogte gesteld van de voorlopige bevindingen van het auditteam op basis van zijn documentanalyse. Eerste audit De eerste audit op 22 september 2005 was gericht op een actieve controle door middel van een visitatie 1, uitgevoerd door een auditteam waarvan deel uitmaakten twee externe onafhankelijke deskundigen op het gebied van Bedrijfskunde, één student, één lead auditor, één auditor onderwijs tevens secretaris vanuit Hobéon Certificering. Onder controle moet hier worden verstaan, dat het auditteam op verschillende niveaus (management, coördinatie, docenten, studenten, staf) heeft getoetst (i) of de in de documentatie beschreven beleidsvoornemens en de daaraan gerelateerde uitvoeringsprocessen zijn geïmplementeerd en (ii) of de overige in de documentatie vervatte informatie verifieerbaar is. Deze verificatie door het auditteam geschiedde enerzijds door, zoals hierboven reeds is aangegeven, meerdere malen hetzelfde onderwerp met verschillende geledingen te bespreken en anderzijds aan de hand van aan het auditteam overlegde documentatie en -daar waar het de huisvesting en de materiële voorzieningen betreft- ook door eigen waarneming. De additionele, tijdens de visitatie geraadpleegde, documentatie behelsde ondermeer: Overzichten van de samenstelling van de werkveld-gremia waarmee de opleiding overleg voert; Verslagen van bijeenkomsten met het werkveld; Overzicht CV s van docenten; Netwerkoverzicht docenten; Verslagen van docentevaluaties; Detailbeschrijving van modules en de daaraan gekoppelde opdrachten; De eindproducten van studenten. Aldus had het auditteam voldoende informatie om zich op gedetailleerd niveau op de hoogte te stellen van inhoud, opzet, uitvoering en resultaten van het opleidingsprogramma en van de daarmee samenhangende personele, organisatorische, materiële en ruimtelijke voorzieningen. 1 Visitatie heeft op 22 september 2005 plaatsgevonden. Een aanvullende audit heeft plaatsgevonden op 8 augustus Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Bedrijfskunde, NOVI 2

6 Het auditteam heeft op deze wijze alle in het NVAO-Accreditatiekader vermelde facetten beoordeeld, op basis waarvan een samenvattend oordeel per onderwerp werd gegeven. Een en ander werd vastgelegd in een conceptrapport dat aan de opleiding is voorgelegd voor een toets op eventuele feitelijke onjuistheden. Het voorliggend rapport is de weergave van het oordeel van het auditteam met daarbij de gronden waarop dat oordeel is gebaseerd. Additionele audit In het voorliggende rapport is tevens het resultaat opgenomen van een tweede, additionele audit die plaats heeft gevonden op 8 augustus Laatstgenoemde audit was noodzakelijk omdat het rapport opgesteld op basis van de eerste audit ( d.d. 22 september 2005) de NVAO onvoldoende zicht bood op het gerealiseerde niveau (facet 6.1) van de opleiding Bedrijfskunde. Daarom besloot de NVAO het positieve Hobéon-rapport uit 2005 vooralsnog niet over te nemen. De NVAO heeft na de eerste audit in 2005 een verificatiecommissie ingesteld met als opdracht bijkomende informatie in te winnen bij de instelling en de opleiding. Op basis van het rapport van deze verificatiecommissie geeft de NVAO vervolgens in haar schrijven van 7 februari 2007 (pag. 7) aan dat De NVAO heeft vastgesteld dat de oordelen in het Hobéon rapport en de onderbouwing daarvan en het advies van de commissie op belangrijke punten goed op elkaar aansluiten. Wat betreft facet 6.1 geven de verificatiecommissie en de NVAO aan dat het niveau van de nieuwe scripties, die na de eerste door Hobéon Certificering uitgevoerde audit in 2005 geschreven zijn, een positieve ontwikkeling laten zien maar dat deze scripties nog op een aantal punten tekortschieten. De NVAO was vervolgens van oordeel dat een steekproef van twee scripties door de verificatiecommissie een te smalle basis vormt voor de bijstelling van het oordeel. Reden voor de NVAO om te komen tot een negatieve beoordeling van de opleiding Bedrijfskunde. Vervolgens heeft Hogeschool NOVI een nieuwe aanvraag ingediend tot accreditatie van de opleiding HBO-bachelor Bedrijfskunde. In een schrijven aan NOVI d.d. 16 mei 2007 geeft de NVAO aan dat de VBI, i.c. Hobéon Certificering, bij het opstellen van het nieuwe adviesrapport gebruik kan maken van de bevindingen en oordelen die zijn opgenomen in het eerste adviesrapport, d.d. september Voor de beoordeling van facet 6.1 Gerealiseerd niveau dient het nieuwe rapport gebaseerd te zijn op een nieuwe beoordeling van recente scripties. Hobéon Certificering heeft voor deze tweede audit een auditteam geformeerd bestaande uit één vakdeskundige, de heer drs. H.W. Wierda en één werkvelddeskundige, de heer drs. P. Waalewijn. De heer Wierda heeft in zijn functie als vakdeskundige ook aan de eerste audit Bedrijfskunde deelgenomen. De heer Waalewijn heeft als werkvelddeskundige uitsluitend aan de tweede audit deelgenomen. De heer Broers heeft als secretaris aan beide audits deelgenomen. Uitgangspunt voor de extra audit op 8 augustus 2007 was de beoordeling van de scripties uit de periode De centrale vraag bij deze audit luidde: weerspiegelen deze scripties het hbo-niveau? Voorafgaand aan de audit op 8 augustus 2007 heeft Hobéon Certificering alle scripties opgevraagd bij NOVI die geschreven zijn in de periode Vervolgens zijn de scripties voorafgaande aan de extra audit verstuurd aan beide externe auditoren waardoor een uitgebreide bestudering ervan mogelijk was. Daarnaast heeft Hobéon additionele informatie van NOVI ontvangen waaronder de regeling omtrent de afstudeerscripties. Tijdens deze audit is uitgebreid gesproken met het management van de opleiding en docenten/scriptiebegeleiders over de afstudeerwerkstukken en de wijze waarop NOVI thans de kwaliteit van het niveau van de opleiding Bedrijfskunde borgt. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Bedrijfskunde, NOVI 3

7 Hobéon Certificering heeft vervolgens de rapportage uit september 2005 aangepast op facet 6.1. Dat wil zeggen: onder dit facet zijn de bevindingen van het auditteam vermeld van de additionele audit van 8 augustus Alle overige facetten zijn ongewijzigd gebleven ten opzichte van de rapportage uit september 2005, conform hetgeen de NVAO aangeeft in haar brief aan NOVI van 16 mei Beslisregels Met als uitgangspunt de Beslisregels Accreditatie zoals vastgelegd in het NVAO-Accreditatiekader 2 heeft Hobéon Certificering de volgende beslisregels toegepast. A. De scores op de per onderwerp gerubriceerde facetten leiden tot een score op het betreffende onderwerp en wel volgens de regels onder C. B. Binnen de beoordeling van een facet is er ruimte voor een eigen afweging van het auditteam: uitvoering/praktijk weegt zwaarder dan beleid/theorie; (beter een goed functionerende regeling die slecht is opgeschreven dan omgekeerd); primaire processen wegen zwaarder dan secundaire. C. Van facetten naar onderwerp. Hier geldt het volgende: een onderwerp krijgt de score voldoende indien alle facetten tenminste voldoende hebben gescoord of indien één facet onvoldoende en de overige tenminste voldoende hebben gescoord, mits er een acceptabel verbeterplan beschikbaar is voor het facet met de score onvoldoende ; een onderwerp krijgt de score onvoldoende indien één facet onvoldoende heeft gescoord en er geen acceptabel verbeterplan voor dit facet beschikbaar is; een onderwerp krijgt de score onvoldoende indien meer dan één facet onvoldoende heeft gescoord, ongeacht of er voor die facetten acceptabele verbeterplannen zijn. D. Indien voor een onderwerp een hogere score dan voldoende gerechtvaardigd is, dan wordt dat met inachtneming van de regels onder E, als extra aantekening vermeld. E. Met betrekking tot de extra aantekening geldt het volgende: een onderwerp krijgt de extra aantekening goed indien alle facetten van dat onderwerp goed hebben gescoord of indien één facet voldoende en de overige facetten goed of excellent hebben gescoord; 3 een onderwerp krijgt de extra aantekening excellent als alle facetten van dat onderwerp excellent hebben gescoord of indien één facet goed en de overige facetten excellent hebben gescoord; een onderwerp krijgt geen extra aantekening indien één van de facetten van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord. 2 Volgens de NVAO-Beslisregels Accreditatie kan een Onderwerp uitsluitend onvoldoende of voldoende scoren; een Facet kan volgens diezelfde regels onvoldoende, voldoende, goed of excellent scoren. 3 In het NVAO-Accreditatiekader worden bij Onderwerp 2 ( Programma ) acht Facetten onderscheiden. Eén van die Facetten (Facet 2.6.) betreft de duur van de opleiding. Het daarbij behorende criterium (240 ECTS) is evenwel geen (kwaliteits)criterium, maar een formele vereiste waaraan het programma van een opleiding a priori moet voldoen, wil die opleiding überhaupt in aanmerking kunnen komen voor een HBO Bachelor accreditatieonderzoek. Duur is dus van een andere orde dan -bijvoorbeeld- Rendement of Kwaliteit Personeel. Bij de beslissing of het Onderwerp Programma een extra aantekening goed dan wel excellent verdient, wordt het Facet Duur dan ook buiten beschouwing gelaten. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Bedrijfskunde, NOVI 4

8 Auditteam Het eerste auditteam (september 2005) was als volgt samengesteld: Voorzitter: De heer R.J.M. van der Hoorn MBA, CMC, Bsc Leden: De heer drs. H.W. Wierda MBA De heer J. Kuipers Secretaris/Onderwijskundige: De heer drs. G.W.M.C. Broers Studentlid: Mevrouw S. R. Badoella Directeur Hobéon Management Consult Econoom Sectormanager Brandweer Den Haag Adviseur Hobéon Deeltijd student Fiscaal Recht Het auditteam is zo samengesteld dat het zich een volledig beeld heeft kunnen vormen op alle van toepassing zijnde onderwerpen van het accreditatiekader. De verschillende leden van het team hebben op het gebied van hun expertise onderzoek gedaan naar de verdiensten, feiten, ontwikkelingen en resultaten van de opleiding en hebben hun bevindingen als input voor deze rapportage aangedragen. De onderwerpen die door de verschillende auditoren zijn beoordeeld, zijn omschreven in het programma dat als bijlage is opgenomen. De heer Van der Hoorn heeft zich in de gesprekken met de opleiding met name gericht op de strategie, visie, het beleid en de bedrijfsvoering van de opleiding Bedrijfskunde. De heren Wierda en Kuipers hebben zich tijdens de audit met name gericht op de vakinhoudelijke aspecten; de heer Wierda met name vanuit het perspectief hbo-onderwijs en vakdiscipline, de heer Kuipers vanuit het perspectief werkveld en vakdiscipline. Bij de keuze van beide externe auditoren was van belang hun ervaring binnen het onderwijs en kennis van en inzicht in bedrijfskunde. Beiden hebben bedrijfskundige ervaring als leidinggevende binnen resp. een hbo-instelling en een groot brandweerkorps. Daarnaast levert het NIBRA cursisten aan de opleiding Bedrijfskunde waardoor de heer Kuipers in staat is te beoordelen in welke mate de opleiding aansluit bij de eisen van zijn werkveld. De heer Wierda kan als voormalig docent en leidinggevende binnen een hbo-instelling beoordelen in welke mate de opleiding inhoudelijk en wat niveau betreft voldoet aan hbo-eisen. Beide auditoren zijn bij hun toetsing uitgegaan van het accreditatiekader. De opleiding is op onderwijskundige aspecten tegen het licht gehouden door de heer Broers. Hij heeft tevens de secretarisrol vervuld. De secretaris en onderwijsdeskundige, de heer Broers, heeft ervaring met het beoordelen van de programmaopbouw, het onderwijsproces en de organisatorische context waarbinnen de uitvoering plaatsvindt, in het perspectief van de eisen die aan HBO-opleidingen gesteld worden. Daarnaast is hij als secretaris resp. onderwijskundig auditor betrokken geweest bij enkele accreditatietrajecten. Mevrouw Badoella heeft als studentlid van het auditteam de verschillende onderwerpen beschouwd vanuit de positie van de student. Zij studeert thans in deeltijd de opleiding Fiscaal Recht aan de Universiteit van Amsterdam. Zij heeft aan de Hogeschool van Amsterdam zowel Bedrijfseconomie (propedeuse) als Fiscale economie (afgerond) gestudeerd. Het is de combinatie van ervaring binnen het voor bedrijfskunde relevante werkveld (zie bijlage 1), hbo studies op het terrein van economie en de door haar thans gevolgde wo-studie Fiscaal Recht die ertoe geleid hebben haar als studentlid toe te voegen aan het auditteam. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Bedrijfskunde, NOVI 5

9 Het tweede auditteam (augustus 2007) was als volgt samengesteld: Leden: De heer drs. H.W. Wierda MBA De heer drs. P Waalewijn RM Secretaris De heer drs. G.W.M.C. Broers Econoom Bedrijfseconoom Adviseur Hobéon De heren Wierda en Broers hebben ook deelgenomen aan de eerste audit. De heer Waalewijn heeft uitsluitend deelgenomen aan de tweede audit. De Waalewijn beschikt over ruime ervaring op het terrein van bedrijfskunde. Daarnaast is hij tot voor kort verbonden geweest aan de School of Economics van de Erasmus Universiteit als deeltijd associate professor op het terrein van marketing. Hij is oprichter van en partner bij ICSB, een consultancy bedrijf op het terrein van onderzoek, advisering/begeleiding en opleidingen. Daarnaast heeft een aantal boeken en artikelen gepubliceerd op de terreinen bedrijfseconomie/bedrijfskunde. Bij de beoordeling van de nieuwe scripties hebben beide externe auditoren gelet op vakinhoudelijke aspecten, de opbouw en de praktijkrelevantie. Voor de curricula vitae: zie Bijlage I Deelnemers visitatie Het auditteam heeft tijdens de visitatie gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers vanuit de verschillende geledingen van de opleiding(en): management, coördinatoren, docenten, studenten en staf. Voor een volledig overzicht van de deelnemers aan de visitatie: zie Bijlage II Programma visitatie Zie Bijlage II Karakteristieken van de Hogeschool NOVI NOVI is opgericht als opleidingsinstituut op het terrein van informatica en was één van de eerste opleidingsinstituten in het bezit van een aanwijzing door de overheid. NOVI bestaat uit vier bv s waaronder Hogeschool NOVI. Men biedt drie bachelor opleidingen aan: Transport & Logistiek, Informatica en Bedrijfskunde. Laatstgenoemde opleiding biedt de onderwijsinstelling aan sinds 2002 als een nieuwe opleiding. Bij registratie in het CROHO (Centraal Register Opleidingen Hoger Onderwijs) is gebruik gemaakt, zo blijkt uit de documentatie, van de opleidingscode van een slapende opleiding. In de studiegids geeft de opleiding aan dat men met de deeltijdopleiding Bedrijfskunde voorziet in een behoefte van zowel profit-als nonprofit organisaties en biedt werkenden de mogelijkheid om naast hun werk een HBO-opleiding te volgen. De opleiding biedt (aankomende) coördinatoren en leidinggevenden de mogelijkheid om te leren gaan met de complexiteit en dynamiek van het moderne management en hen voor te bereiden op de uitdagingen van de toekomst. De deeltijdopleiding Bedrijfskunde duurt in principe vier jaar, maar kan ook in een kortere periode afgerond worden. Studenten kunnen op grond van eerder verworven kennis in de vorm van diploma s (eerder verworven kennis, EVK s) en EVC s (eerder verworven competenties) vrijstelling krijgen voor bepaalde vakken en daarmee een kortere doorlooptijd van de studie realiseren. Zo geven brandweeropleidingen Hoofdbrandweermeester en Adjunct Hoofdbrandmeester van de NIBRA vrijstelling voor een aantal vakken. Studenten met de vooropleiding Bedrijfskundig Engineer van de VOA kunnen eveneens versneld afstuderen. Voor studenten met als vooropleiding Salarisadministrateur en Beloningsadviseur van SDO HBO opleidingen is er een verkort traject van twee jaar opgesteld. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Bedrijfskunde, NOVI 6

10 Studiejaren zijn verdeeld in semesters: ieder studiejaar omvat twee semesters. De lessen worden gegeven gedurende een ochtend/middag of middag/avond per week. In de documentatie (Management Review, pag 5) is aangegeven dat het studieprogramma van de opleiding Bedrijfskunde gericht is op theoretische verdieping en verbreding waarbij men voortbouwt op reeds aanwezige kennis, ervaring en competenties van de studenten. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Bedrijfskunde, NOVI 7

11 2. BEVINDINGEN EN BEOORDELING Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding Dit onderwerp kent drie facetten: 1. domeinspecifieke eisen; 2. niveau bachelor; 3. oriëntatie HBO. Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen Criterium Het facet Domeinspecifieke Eisen is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk)? Bevindingen Om tot een helder beeld te komen in de wijze waarop en de mate waarin de opleiding voldoet aan de eisen die zijn gesteld in het door de NVAO opgestelde accreditatiekader, is er gesproken met de directeur en de opleidingscoördinator van de opleiding Bedrijfskunde. In aanvulling hierop en ter verificatie hiervan zijn de volgende documenten ingezien: De Management Review; Opzet programma HBO Bedrijfskunde; Studiegids HBO Bedrijfskunde. De opleidingskwalificaties van de opleiding Bedrijfskunde zijn gebaseerd op de beroepsprofielen zoals opgesteld door het Landelijk Opleidingsoverleg MER, de Bachelor BA, de wensen uit het beroepenveld, docenten en de ontwikkeling van vergelijkbare opleidingen. Het auditteam heeft tijdens de audit gevraagd naar de motivatie om bij de door NOVI aangeboden opleiding Bedrijfskunde uit te gaan van twee beroepsprofielen. Uit de mondelinge toelichting is gebleken dat bij gebrek aan een goed hbo-profiel en goed uitgewerkte hbo-competenties op het terrein van Bedrijfskunde gezocht is naar een profiel en competentieset dat een goede aansluiting biedt bij het vakgebied Bedrijfskunde. In overleg met het beroepenveld, waaronder de zorgverzekeringsbranche, is gebleken dat het MER-profiel de meest optimale aansluiting bood. Daarnaast heeft de opleiding met het werkveld gezocht naar additionele competenties die deel zouden moeten uit maken van een opleiding HBO-Bedrijfskunde. Deze trof men aan bij de opleiding Bachelor Business Administration (Bachelor BA). Het betreft hier onder andere, zo is het auditteam gebleken de domeincompetentie: Ontwikkelen, implementeren en evalueren van een veranderingsproces. De opleiding Bedrijfskunde beschikt over verschillende samenwerkingspartners waaronder de VOA (Vereniging voor Bedrijfskunde), het NIBRA (Nederlands Instituut voor Brand en Rampenbestrijding), Hogeschool Markus Verbeek, SDO-HBO, ETCN en het ROC Nijmegen. In de documentatie, zo constateert het auditteam, is op een heldere wijze uiteengezet op welke terreinen de samenwerking betrekking heeft. Zo wisselt de opleiding docenten uit met de Hogeschool Markus Verbeek en is er sprake van kennisuitwisseling met het NIBRA. ETCN richt zich met name op het opleiden van studenten in het buitenland en de uitwisseling van studenten met Nederlandse opleidingsinstellingen. Via ETCN onderhoudt NOVI contacten met instellingen voor hoger onderwijs in Oost-Europa. Vanuit de praktijk zijn de belangrijkste taken en situaties van afgestudeerde bachelor bedrijfskundigen geïnventariseerd. Deze zijn geclusterd tot vijf taakgebieden, die de basis vormen van de deskundigheid van een op het terrein van Bedrijfskunde afgestudeerde. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Bedrijfskunde, NOVI 8

12 Deze vijf taakgebieden zijn: Het kunnen stellen van een diagnose waarmee het maken van een analyse onlosmakelijk verbonden is; Het opstellen van een advies; Het voorbereiden van een realistisch implementatieplan; De uitvoering van bedrijfskundige werkzaamheden; Het geven van leiding. Uit de documentatie van de opleiding Bedrijfskunde is het auditteam het volgende gebleken. Het onderwijsprogramma van de opleiding is herkenbaar gebaseerd op de landelijk vastgestelde beroeps- en opleidingskwalificaties Opleiding Management, Economie en Recht. Het beroepsprofiel en de aanzet tot de landelijke opleidingsprofielen van de HBO-opleiding zijn opgesteld door het Landelijke OpleidingsOverleg MER. Laatstgenoemden hebben in 1998 het beroepsprofiel geaccordeerd. Het auditteam heeft een lijst ingezien van personen uit het bedrijfsleven die commentaar op, resp. input voor het beroepsprofiel en de competenties hebben geleverd. Tevens zorgen de docenten zelf voor input vanuit het werkveld; veel docenten hebben naast hun baan als docent tevens een baan in het bedrijfsleven. Het auditteam heeft de uitgebreide cv s van docenten bestudeerd. De opleiding Bedrijfskunde maakt daarnaast tevens gebruik bij het bepalen van de eindkwalificaties van het recentelijk verschenen document Bachelor business administration. De hierin geformuleerde kwalificaties sluiten aan bij de algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van bachelorkwalificaties, de Dublin Descriptoren (zie hierna). Het internationale aspect binnen het curriculum komt, zo is het auditteam gebleken tijdens de audit, thematisch terug bij vakgebieden als: marketing, recht, logistiek, relatiebeheer, accountmanagement. Als verbeterpunt geeft de directeur van NOVI aan dat men het vak Cross Cultural Management aan het onderwijsprogramma zal toevoegen. Het auditteam heeft de opzet voor dit vak bestudeerd en geconstateerd dat hierin kort beschreven is: het programma, doelstellingen, het concept van de opleiding, leeractiviteiten, vaardigheden en toetsing. Tevens is er een versterkingsslag in ontwikkeling die de internationale component van de opleiding Bedrijfskunde actueel moet houden. De opleiding onderscheidt beroepscompetenties/kwalificaties op de terreinen: Organisatie en omgeving, Processen in organisaties, Mens en organisatie. De rollen en taakgebieden uit het beroepsprofiel zijn relatief algemeen. De opleiding onderscheidt kwaliteiten waarmee de afgestudeerde van de opleiding zich bij de uitoefening van deze rollen onderscheidt van andere hbo ers. Het betreft de volgende taakgebieden: diagnose/analyse uitvoeren, advies opstellen, implementatieplan voorbereiden, bedrijfskundige werkzaamheden uitvoeren, leiding geven. De opleiding Bedrijfskunde bevraagt het werkveld regelmatig op vakinhoudelijke aspecten om vervolgens, waar nodig, de eindkwalificaties te actualiseren. Behalve de input van docenten die veelal direct werkzaam zijn in het werkveld, maakt de opleiding gebruik van een werkveldcommissie. Het overleg met de beroepenveldcommissie vindt regelmatig plaats, zo blijkt uit documentatie. Op basis van dit overleg brengt de opleiding wijzigingen aan in de kwalificaties, de doelstellingen van studieonderdelen en/of vakinhoudelijk in het curriculum. Daarnaast vormen de docenten een belangrijke informatiebron voor de opleiding. De opleiding geeft hierbij expliciet te kennen dat docenten eveneens betrokken zijn bij de vaststelling van de competenties. Waar nodig geven zij aanvullingen en/of brengen zij correcties aan. De beroepenveldcommissie heeft, volgens het auditteam, adequate adviezen geformuleerd met betrekking tot de verbetering van de inhoud en opbouw van het programma. Zo maakt het verslag van 1 november 2004 melding van gespreksthema s rond de nieuwe domeincompetenties, ontwikkelingen in het beroepenveld, de behoefte aan specialisatie via HBO Bedrijfskunde en aanpassingen aan het programma. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Bedrijfskunde, NOVI 9

13 Oordeel: voldoende Het auditteam beoordeelt dit facet als voldoende. De opleiding Bedrijfskunde biedt een curriculum aan dat geënt is op landelijk overeengekomen eindkwalificaties, die aantoonbaar met collega-instituten zijn afgesproken en door het beroepenveld zijn gevalideerd. De eindkwalificaties van de opleiding zijn concreet en gedetailleerd uitgewerkt en vormen daardoor, naar het oordeel van het auditteam, een helder referentiepunt voor het curriculum. De eindkwalificaties zijn aantoonbaar in het opleidingsprogramma verankerd, zo leert analyse van het opleidingsprogramma. De opleiding onderhoudt via de beroepenveldcommissie en de eigen docenten contacten met het werkveld. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Bedrijfskunde, NOVI 10

14 Facet 1.2. Niveau Bachelor Criterium Het facet Niveau Bachelor is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een Bachelor? Bevindingen Om te komen tot inzicht in de wijze waarop en de mate waarin de opleiding voldoet aan het criterium van dit facet zijn er gesprekken gehouden met het management van de opleiding Bedrijfskunde en docenten. Er zijn in aanvulling en ter verificatie de volgende documenten ingezien: Management Review over Competentieprofiel MER. Studiegids, deeltijd Naast het beroepsprofiel is door de opleiding Bedrijfskunde bij het opstellen van het competentieprofiel gebruik gemaakt van de kernkwalificaties waar elke afgestudeerd HBO er aan moet voldoen. Meer specifiek betreft het de algemene HBO-kwalificaties die door de Commissie Franssen zijn samengevat in tien generieke inhoudelijke kernkwalificaties zoals brede professionaliteit, Transfer en brede inzetbaarheid en probleemgericht werken. De kernkwalificaties van de opleiding Bedrijfskunde komen qua niveau overeen met het bachelorniveau zoals dat in de Dublin Descriptoren is beschreven. Het bachelorniveau is door de opleiding Bedrijfskunde beschreven in de vorm van competenties en onderscheidt zich duidelijk van het masterniveau, zo is het auditteam gebleken. De opleiding gaat in het onderwijs uit van beroepscompetenties, met bijbehorende taakgebieden: Diagnose stellen; Advies opstellen; Implementatieplan voorbereiden; Bedrijfskundige werkzaamheden opstellen; Leiding geven. Op basis van de in de eerste en tweede alinea genoemde documentatie komt het auditteam tot de volgende gedragscriteria die kenmerkend zijn voor een afgestudeerde op bachelorniveau: Effectief gedrag vertonen als de omgeving daar aanleiding toe geeft. Effectief gedrag vertonen op basis van eigen initiatief. Effectief gedrag van anderen in de directe werkomgeving versterken, in het bijzonder door voorbeeldgedrag. Effectief gedrag van anderen binnen de organisatie inspireren. Om in de rollen en de taakgebieden naar behoren te kunnen functioneren, beschikt de afgestudeerde over een competentieprofiel dat volgens het auditteam aansluit op het hbo-bachelor niveau. De afgestudeerde bachelor Bedrijfskunde: Staat garant voor een multidisciplinaire aanpak op het terrein van management, economie en recht; Spreekt de taal van meerdere disciplines en slaat daartoe bruggen in de organisatie; Realiseert zich bij zijn beroepsuitoefening dat zijn werk een schakel is in de keten van processen in de organisatie; Heeft inzicht in zijn eigen gedragspatronen en de gevolgen daarvan op zijn omgeving; Is contextgevoelig en handelt ethisch bewust. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Bedrijfskunde, NOVI 11

15 Van elke competentie zijn de kenmerkende gedragscriteria in het beroepsprofiel beschreven op het niveau van een ervaren beroepsbeoefenaar in een bepaalde functie. Het opleidingsprofiel bevat de kwalificaties die aan het einde van de opleiding Bedrijfskunde verworven moeten zijn om functies binnen het werkveld op starterniveau te kunnen beoefenen. Bij oplopende niveaus is sprake van toenemende complexiteit en zelfstandigheid in de werksituatie. De kwalificaties zijn door de opleiding uitgewerkt in niveaus voor de verschillende studiefasen. Uit de documentatie, in het bijzonder de notities waarin de kwalificaties beschreven zijn, is door het auditteam af te leiden dat de te verwerven competenties in overeenstemming zijn met de Dublin descriptoren. Ter adstructie geven wij onderstaande voorbeelden. Kennis en inzicht de afgestudeerde bedrijfskundige heeft kennis van en inzicht in (bedrijfs)juridische aspecten. de afgestudeerde bedrijfskundige heeft kennis van en inzicht in financieel-economisch aspecten. De afgestudeerde bedrijfskundige heeft kennis van en inzicht in organisatiekundige aspecten. Toepassen kennis en inzicht de afgestudeerde bedrijfskundige maakt bij vraagstukken juridische-, financieel-economische- en managementaspecten in hun samenhang inzichtelijk. de afgestudeerde bedrijfskundige analyseert de kwaliteit van de bedrijfsvoering en analyseert m.b.t. kwaliteitsverbetering. De afgestudeerde bedrijfskundige weet juridische kaders te interpreteren en toe te passen in het belang van de organisatie en zijn ontwikkeling. Oordeelsvorming de afgestudeerde bedrijfskundige maakt de vertaalslag van analyse naar plan van aanpak en geeft aan onder welke omstandigheden een plan van aanpak realiseerbaar is. de afgestudeerde bedrijfskundige analyseert de kwaliteit van de bedrijfsvoering en adviseert m.b.t. kwaliteitsverbetering. de afgestudeerde bedrijfskundige maakt a.d.h.v. waargenomen gedrag van anderen een vertaalslag naar de zakelijke consequenties ervan. Communicatie de afgestudeerde bedrijfskundige maakt bij besluitvorming inzichtelijk welke organisatiebelangen met een genomen besluit zijn gediend en creëert daarvoor draagvlak. de afgestudeerde bedrijfskundige werkt volgens de principes van vertrouwen en wederkerigheid. de afgestudeerde bedrijfskundige communiceert over zijn verworven inzichten met de verschillende belanghebbenden op diverse niveaus. Leervaardigheden Het auditteam heeft de Strategienota Hogeschool NOVI bestudeerd. Hieruit blijkt dat één van de uitgangspunten van de opleiding is dat mensen in staat moeten zijn om zich binnen hun beroepsloopbaan te ontwikkelen en daarvoor ook een eigen verantwoordelijkheid hebben. Dit leidt tot een toenemende behoefte aan individuele keuzevrijheid en verantwoordelijkheid van deelnemers in het onderwijsproces. Binnen de opleiding Bedrijfskunde wordt gebruik gemaakt van het Action Learning Programma. Bestudering hiervan door het auditteam maakt duidelijk dat leervaardigheden hierbij uitgebreid aan bod komen. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Bedrijfskunde, NOVI 12

16 Oordeel voldoende Het auditteam beoordeelt dit facet als voldoende. het competentieprofiel van de opleiding Bedrijfskunde is mede ontleend aan de competentieprofielen MER en Bachelor BA. de eindkwalificaties van de Bedrijfskunde opleiding bevatten alle elementen waar de Dublin Descriptoren betrekking op hebben en wel met een bereik en diepgang die overeenkomen met het niveau waar de Dublin Descriptoren naar verwijzen; de opleiding Bedrijfskunde heeft de Dublin Descriptoren zorgvuldig uitgewerkt naar specifieke en generieke beroepsthema s en naar de onderscheiden taakgebieden van de Bedrijfskundige en deze in het leerplan met elkaar in verband gebracht. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Bedrijfskunde, NOVI 13

17 Facet 1.3. Oriëntatie HBO Criteria Het facet Oriëntatie HBO is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Zijn de eindkwalificaties van de opleiding mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepscompetenties? Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar in een specifiek beroep of samenhangend spectrum van beroepen waarvoor de betreffende opleiding vereist of dienstig is? Bevindingen Om te komen tot inzicht in de wijze waarop en de mate waarin de opleiding voldoet aan de criteria van dit facet zijn er gesprekken gehouden met het management van de opleiding en docenten. Er zijn in aanvulling en ter verificatie de volgende documenten ingezien: Management Review over 2004; Visie op het beroep; Notulen van de beroepenveldcommissie; Vakbeschrijvingen HBO bedrijfskunde; Opzet programma HBO bedrijfskunde; Competentieprofiel HBO MER. De opleidingskwalificaties worden jaarlijks getoetst binnen de beroepenveldcommissie. Het auditeam heeft geconstateerd dat de opleiding, zoals eerder aangegeven, over een eigen beroepenveldcommissie beschikt. De volgende bedrijven zijn binnen de beroepenveldcommissie vertegenwoordigd: Nibra (Kennisinstituut voor brandweer en Rampenbestrijding), Spoorenberg advies en VOA Access (instituut dat zich bezighoudt met het ontwerpen van nieuwe, resp. verbeteren en/of evalueren van bedrijfsvoeringsprocessen). De leden van de commissie, zo is het auditteam gebleken, adviseren de opleiding over de inhoud van het onderwijs en de afstemming met de beroepspraktijk. De beroepenveldcommissie participeert bijvoorbeeld in discussies over de competenties in beroepsprofielen, de stagedoelen, het curriculum en dergelijke. De beroepenveldcommissie komt een aantal keren per jaar bij elkaar, bijvoorbeeld ter bespreking van nieuwe ontwikkelingen in het beroepenveld die versneld moeten worden geïmplementeerd in het onderwijs. Het auditteam constateert op basis van gesprekken met vertegenwoordigers van de opleiding en na bestudering van vrijwel alle uitgebreide cv s van docenten, dat er voldoende expertise binnen de opleiding Bedrijfskunde aanwezig is daar waar deze ervaring het vak Bedrijfskunde betreft en de eisen die in het werkveld aan afgestudeerde Bedrijfskundigen wordt gevraagd. Docenten blijken te beschikken over een voldoende uitgebreid netwerk om hierbinnen nieuwe ontwikkelingen te sonderen en deze vervolgens te implementeren in het onderwijs. Het auditteam heeft o.a. docenten van de opleiding Bedrijfskunde expliciet gevraagd naar hun achtergrond en naar hun huidige werkkring (naast hun docentschap binnen NOVI). Hieruit is gebleken dat de docenten in voldoende mate beschikken over relevante werkervaring en over een netwerk op hun vakgebied. De opleiding heeft het in landelijk verband opgestelde beroeps- en competentieprofiel van de opleiding MER en de bachelor BA (zie hierna) gebruikt als basis voor de opleidingskwalificaties en doelstellingen, zo blijkt uit documenten. De hierin opgestelde set competenties kunnen, zo constateert het auditteam na bestudering van beide notities op verschillende niveaus worden beheerst: Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Bedrijfskunde, NOVI 14

18 Niveau 1 Niveau 2 Niveau 3 Niveau 4 Effectief gedrag vertonen als de omgeving daar aanleiding toe geeft. Trefwoorden: uitvoeren, in opdracht van. Effectief gedrag vertonen op basis van eigen initiatief. Trefwoorden: oplossen, analyseren. Effectief gedrag van anderen in de directe werkomgeving versterken, in het bijzonder door voorbeeldgedrag. Trefwoorden hierbij zijn: integreren, ontwikkelen, transfer van kennis en vaardigheden. Effectief gedrag van anderen binnen de organisatie inspireren en daarmee binnen de (het) organisatie (onderdeel) het niveau van de competentie verhogen. Trefwoord hierbij is: kennis genereren. Tijdens de opleiding wordt er een adequate basis gelegd om afgestudeerden in het werkveld op voldoende niveau te laten functioneren. Het betreft hier een deeltijdopleiding die in de regel gevolgd wordt door deelnemers die reeds over werkervaring beschikken en naast het volgen van deze studie tevens werken. Zo is het auditteam gebleken tijdens gesprekken met studenten. Uit deze gesprekken is het auditteam gebleken dat studenten een verscheidenheid aan achtergronden laten zien: HRM, brandweerofficiersopleiding, procestechniek, bouwkunde. Zij geven aan dat de opleiding aansluit bij hetgeen het werkveld, i.c. hun eigen werkgever, van hen verwacht nu zij (veelal op kosten van de werkgever) een hbo opleiding Bedrijfskunde volgen. Hetgeen zij thans leren, kunnen zij al gebruiken/toepassen binnen hun werkkring. De opleiding is dan ook, zo is het auditteam gebleken na bestudering van de documenten Vakbeschrijvingen HBO bedrijfskunde, Opzet programma HBO Bedrijfskunde en de gesprekken met studenten, duidelijk gericht op het kunnen toepassen van het geleerde in de praktijk. Dat wil zeggen: tijdens de colleges komt de eigen praktijk van de deelnemers veelvuldig aan bod, lesvoorbeelden zijn afkomstig uit de werksituatie van de student en ook de toetsing is vaak zodanig dat de opdrachten betrekking hebben op de eigen bedrijfssituatie. Volgens het auditteam is hierdoor de aansluiting op de praktijk voldoende geborgd: door de voortdurende relatie tussen opleiding en eigen werksituatie leert de student het geleerde direct toe te passen in de praktijk. De student en de opleiding kunnen tevens beoordelen in welke mate de opleiding aansluit bij de praktijk en in welke mate de student de eindkwalificaties (reeds) beheerst. Oordeel: voldoende Het auditteam beoordeelt dit facet als voldoende. Uit de documentatie en tijdens de audit is het volgende gebleken: de opleiding Bedrijfskunde heeft de eindkwalificaties rechtstreeks, volledig en op zorgvuldige wijze ontleend aan het door het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofiel (zie ook onder facet 1.1); in de van dit beroepsprofiel afgeleide opleidingsspecifieke kwalificaties is tevens ook het niveau van de beginnende beroepsbeoefenaar geformuleerd; de opleiding heeft de relatie tussen enerzijds inhoud, bereik en niveau van de eindkwalificaties en anderzijds het programma en de daarbinnen gepositioneerde blokken en gehanteerde werkvormen inzichtelijk in kaart gebracht. Hieruit blijkt, dat de opleiding het landelijk overeengekomen beroepsprofiel MER en de Bachelor BA in voldoende mate in haar programma heeft verankerd. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Bedrijfskunde, NOVI 15

19 SAMENVATTEND OORDEEL DOELSTELLINGEN OPLEIDING : VOLDOENDE Het auditteam beoordeelt het Onderwerp Doelstellingen Opleiding als voldoende. De opleiding Bedrijfskunde heeft voldoende zicht op de ontwikkelingen binnen het vakgebied Bedrijfskunde. Dit is wat bereik, thematiek en diepgang betreft op voldoende wijze vertaald naar opleidingsdoelstellingen en naar de verschillende programma onderdelen. Studenten kunnen hun kennis opgedaan tijdens de opleiding direct toepassen binnen de eigen werksituatie. De opleiding heeft via de beroepenveldcommissie en via haar eigen docenten voldoende zicht op ontwikkelingen in het werkveld. Deze ontwikkelingen worden vervolgens opgenomen in de lesstof hetgeen de praktijkrelevantie van het vakgebied en de directe toepasbaarheid ervan vergroot. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Bedrijfskunde, NOVI 16

20 Onderwerp 2: Programma Dit onderwerp kent acht facetten: 1.eisen hbo; 2. relatie tussen doelstellingen en inhoud; 3. samenhang programma; 4. studielast; 5. instroom; 6. duur; 7. afstemming tussen vormgeving en inhoud; 8. beoordeling en toetsing. Facet 2.1. Eisen HBO Criteria Het facet Eisen HBO is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Vindt kennisontwikkeling van studenten plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontwikkeld studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en/of (toegepast) onderzoek? Heeft het programma aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied / de discipline? Waarborgt het programma de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft het aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk? Bevindingen Om tot een helder beeld te komen in de wijze waarop en de mate waarin de opleiding voldoet aan de eisen die zijn gesteld in het door de NVAO opgestelde accreditatiekader is door het auditteam gesproken met de directeur, docenten en de opleidingscoördinator. In aanvulling hierop en ter verificatie hiervan zijn de volgende documenten ingezien: De Management Review; Vakbeschrijvingen HBO bedrijfskunde; Opzet programma HBO bedrijfskunde; Studiegids; Boekenlijst. De opleiding Bedrijfskunde heeft, zo is het auditteam gebleken uit de documentatie, een onderwijskundig concept gekozen waarbij de interactie met de beroepspraktijk het primaat vormt. Dit gebeurt onder andere door gebruik te maken van casussen. Tijdens de studie is er interactie met de beroepspraktijk via praktijkopdrachten, stages en afstudeeropdrachten. Het auditteam is uit gesprekken met docenten, de directeur en de opleidingscoördinator gebleken dat de praktijkcomponent een sterk stimulerende en integrerende kracht genereert. Studenten werken in de praktijk en komen tijdens de lessen zelf met praktijkvoorbeelden. Hetzelfde geldt voor de docenten die eveneens uit de praktijk afkomstig zijn. In het studieprogramma wordt gebruik gemaakt van relevante vakliteratuur en bij nagenoeg alle onderwijsonderdelen, zo heeft het auditteam geconstateerd na bestudering van de literatuur, wordt recent studiemateriaal (vrijwel alle in de opleiding gebruikte literatuur is na 2000 verschenen) gebruikt uit de beroepspraktijk en biedt zodoende voldoende actualiteitswaarde. Als voorbeeld noemen wij de uitgaven: Bedrijfseconomische grondbeginselen praktisch toegepast en Een praktijkgerichte benadering van Organisatie & Management. Het auditteam stelt vast dat op basis van het studiemateriaal dat zij heeft ingezien, de aangeboden literatuur van een voldoende hbo-niveau is en tevens voldoende diepgang biedt. Nadere bestudering van de literatuur laat zien dat deze met name gericht is op het hbo. Tevens is vastgesteld dat de vakgebieden die deel uitmaken van Bedrijfskunde, voldoende breed aan bod komen. De kwaliteit van het binnen de opleiding gebruikte studiemateriaal wordt door studenten als voldoende praktijkrelevant beoordeeld, zo blijkt uit evaluaties. Gerelateerd hieraan constateert het auditteam dat de mate waarin actuele ontwikkelingen in het curriculum opgenomen zijn voldoende geborgd is. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Bedrijfskunde, NOVI 17