Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Informatie en communicatie technologie deeltijd. Hogeschool NOVI

Transcriptie

1 Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Informatie en communicatie technologie deeltijd Hogeschool NOVI

2 Scheveningseweg KV Den Haag T (070) F (070) I E info@hobeon.nl Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Informatie en communicatie technologie deeltijd CROHO nr Hogeschool NOVI Hobéon Certificering BV 19 december 2007 Auditteam: R.J.M. vander Hoorn Dr.J. Bruinsma Mr. J.A. Frederik M. Donderwinkel Secretaris: Drs. G.W.M.C. Broers

3 INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding Functie van het rapport Bereik van de beoordeling Karakteristiek van de opleiding Aanpak Beoordelingsprocedure en werkwijze Beslisregels Auditteam Deelnemers visitatie Programma visitatie 31 oktober Bevindingen en beoordeling 7 Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding 7 Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen 7 Facet 1.2. Niveau Bachelor 10 Facet 1.3. Oriëntatie HBO 12 Onderwerp 2: Programma 14 Facet 2.1. Eisen HBO 14 Facet 2.2. Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma 17 Facet 2.3. Samenhang Programma 19 Facet 2.4. Studielast 21 Facet 2.5. Instroom 23 Facet 2.6. Duur 25 Facet 2.7. Afstemming tussen Vormgeving en Inhoud 26 Facet 2.8. Beoordeling en Toetsing 28 Onderwerp 3: Inzet van Personeel 30 Facet 3.1. Eisen HBO 30 Facet 3.2. Kwantiteit Personeel 32 Facet 3.3. Kwaliteit Personeel 33 Onderwerp 4: Voorzieningen 35 Facet 4.1. Materiële Voorzieningen 35 Facet 4.2. Studiebegeleiding 36 Onderwerp 5: Interne Kwaliteitszorg 38 Facet 5.1. Evaluatie Resultaten 38 Facet 5.2. Maatregelen tot Verbetering 40 Facet 5.3. Betrekken van Medewerkers, Studenten, Alumni en Beroepenveld 41 Onderwerp 6: Resultaten 43 Facet 6.1. Gerealiseerd Niveau 43 Facet 6.2. Onderwijsrendement SAMENVATTEND OORDEEL Oordeelschema HBO bachelor opleiding ICT deeltijd Integraal oordeel/ advies aan NVAO 48 Bijlage I: Curricula Vitae auditoren en onafhankelijkheidsverklaringen auditoren Bijlage II: Programma visitatie 31 oktober 2007

4 1. INLEIDING 1.1. Functie van het rapport Het onderhavige rapport bevat het advies aan de NVAO dat door Hobéon Certificering als Visiterende en Beoordelende Instantie is opgesteld ten behoeve van de accreditatie van de in paragraaf 1.2 genoemde HBO bachelor opleiding Bereik van de beoordeling De Hogeschool NOVI verzorgt de HBO bachelor opleidingen Bedrijfskunde, Verkeer en Logistiek, en Informatie en communicatie technologie. Het onderhavige rapport heeft betrekking op: Informatie en communicatie technologie, deeltijd. Crohonummer: Hobéon Certificering heeft zijn oordeel over de deeltijdvariant van de opleiding Informatie en communicatie technologie (hierna: ICT) in het voorliggende rapport samengevat. De basis voor het onderzoek van Hobéon Certificering werd gevormd door de Management Review van de opleiding ICT, deeltijd Karakteristiek van de opleiding Hogeschool NOVI is ontstaan vanuit NOVI Opleidingen. NOVI staat voor het Nederlands Opleidingsinstituut voor Informatica. Na decennia lang als zelfstandig opleidingsinstituut te hebben bestaan, werd het begin negentiger jaren van de vorige eeuw overgenomen door Wolters Kluwer en vervolgens door BPP Nederland. Hiermee was BPP Nederland eigenaar van een aantal aangewezen hogeschool instellingen, te weten Hogeschool Markus Verbeek, Hogeschool DOC en Hogeschool NOVI met zeven in het CROHO-register geregistreerde HBO-opleidingen. In 2001 heeft een management buy-out plaatsgevonden die geleid heeft tot verzelfstandiging van de uitvoeringsorganisatie NOVI Opleidingen en de Stichting OIB, later te noemen Stichting Hoger Onderwijs NOVI. Deze stichting is door het ministerie van OCW erkend en omvat een drietal HBO-opleidingen, waaronder de te beoordelen bacheloropleiding ICT. Deze opleiding is ontwikkeld op basis van het bestaande AMBI curriculum. NOVI heeft dit curriculum in de zestiger en zeventiger jaren van de vorige eeuw ontwikkeld en voortdurend op moderne leest geschoeid. AMBI is decennialang de standaard geweest als opleidingstraject voor de ICT-professional. Eind vorige eeuw heeft NOVI een zogeheten kopstudie ontwikkeld die voortbouwt op het AMBI curriculum. Middels deze kopstudie worden AMBI-masters in een kleine anderhalf jaar opgeleid tot bachelor in de ICT. De afgelopen jaren is hier een aantal andere kopstudies aan toegevoegd. Om de organisatie verder te professionaliseren werd Hogeschool NOVI opgericht. Dit is de uitvoeringsorganisatie van de bacheloropleidingen, waarvoor Stichting Hoger Onderwijs NOVI de erkenning heeft. Na een verdere groei in 2005 en 2006 werd deze uitvoeringsorganisatie in 2007 gesplitst in een deel, dat specifiek de bachelor ICT verzorgt, en een deel waarin de faculteiten Bedrijfskunde en Verkeer en Logistiek zijn ondergebracht. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Informatie en communicatie technologie, Hogeschool NOVI 1

5 De Stichting Hoger Onderwijs NOVI is als erkende Hogeschool ingeschreven in het Crohoregister onder nummer 24HR. Het bestuur van de stichting is verantwoordelijk voor de opleidingen, incl. de borging van de kwaliteit van deze opleidingen, waaronder de HBO bachelor opleiding Informatie en communicatie technologie. Het stichtingsbestuur wordt op dit moment gevormd door twee personen en er is één vacature. Hogeschool NOVI heeft op dit moment vier cursuscoördinatoren in dienst die zorg dragen voor de uitvoering van het onderwijs. De inschrijving, het maken van de roosters, het proces rondom het afnemen, verwerken en registreren van de tentamens en examens is per cursusgroep georganiseerd en valt onder de verantwoordelijkheid van de coördinatoren. De cursuscoördinatoren vervullen tevens de rol van aanspreekpunt/studiebegeleider voor de studenten van de cursusgroepen die onder hen ressorteren. Eén van de coördinatoren is daarnaast verantwoordelijk voor het verbeteren en stroomlijnen van deze processen. Een programmamanager draagt zorg voor de kwaliteit van de inhoud van het onderwijs, van de uitvoering en van de regelgeving Aanpak Beoordelingsprocedure en werkwijze Bij de beoordeling van de betreffende opleidingsvariant is uitgegaan van het door de NVAO vastgestelde Accreditatiekader bestaande opleidingen hoger onderwijs. Daarin staan de onderwerpen en facetten vermeld waarop een VBI zich bij de beoordeling van een opleiding moet richten. Voorts zijn daarin opgenomen de criteria aan de hand waarvan een VBI moet bepalen of de basiskwaliteit van die opleiding als voldoende kan worden beoordeeld. Voorafgaand aan het accreditatieonderzoek heeft Hobéon Certificering de opleiding voorbereid op de audit door een inhoudelijke toelichting te geven op het NVAO-Accreditatiekader. Met betrekking tot het specifieke referentiekader van de betreffende opleidingsvarianten geldt het volgende: De opleiding heeft zich voor wat betreft beroepsprofiel, opleidingscompetenties en doelstelling ten minste gebaseerd op het landelijk beroepsprofiel en de opleidingscompetenties zoals vastgesteld in het landelijk overleg tussen de betreffende opleidingen en het beroepenveld. (Zie onder facet 1.1.: Domeinspecifieke Eisen.) Het auditteam heeft dit opleidingsspecifieke referentiekader beoordeeld en vastgesteld dat het in voldoende mate gespecificeerd is en passend is voor een ICT opleiding op HBO-niveau. Het auditteam heeft dit kader in zijn beoordeling betrokken. Zie voorts onder facet 1.1. De beoordelingsprocedure van Hobéon Certificering kent twee hoofdmomenten: Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Informatie en communicatie technologie, Hogeschool NOVI 2

6 Documentanalyse Het gaat hier om een analyse en beoordeling van door de opleiding Informatie en communicatie technologie geleverde schriftelijke informatie: Management Review MR; Studiegids; Onderliggende documentatie betrekking hebbend op bijvoorbeeld: - strategische keuzen en de positie in de markt, - interne organisatie, - de (systematiek van) interne kwaliteitszorg en de daarmee samenhangende interne managementrapportages en verbetermaatregelen, - ontwikkelingen in het beroepenveld, - beroeps- en opleidingsprofielen, - (validatie) eindkwalificaties, - curricula en de interne en externe evaluatie daarvan, - werkvormen, - toetsing en beoordeling, - kwantitatief en kwalitatief personeelsbeleid, - internationalisering, - instroombeleid, - studiebegeleiding, - onderwijsrendement, - plan van aanpak verbeterproject Op basis van de door de Hogeschool NOVI aangeleverde documentatie, heeft het auditteam zich een beeld kunnen vormen van de primaire en secundaire processen van de deeltijdopleiding. Het auditteam heeft dit beeld getoetst aan zaken als: ambitieniveau, toekomstgerichtheid, innovatief vermogen, kwaliteitsbewaking via interne en externe evaluatie, arbeidsmarktrelevantie, resultaatgerichtheid, continuïteit, studenten- en docentenbelangen. Audit De audit was gericht op een actieve controle door middel van een visitatie 1, uitgevoerd door een auditteam waarvan deel uitmaakten meerdere externe onafhankelijke deskundigen op het gebied van ICT, één student, één lead auditor, één auditor onderwijs tevens secretaris vanuit Hobéon Certificering. Onder controle moet hier worden verstaan, dat het auditteam op verschillende niveaus (management, coördinatie, examencommissie, docenten, studenten, staf) heeft getoetst (i) of de in de documentatie beschreven beleidsvoornemens en de daaraan gerelateerde uitvoeringsprocessen zijn geïmplementeerd en (ii) of de overige in de documentatie vervatte informatie verifieerbaar is. Deze verificatie door het auditteam geschiedde enerzijds door, zoals hierboven reeds is aangegeven, meerdere malen hetzelfde onderwerp met verschillende geledingen te bespreken en anderzijds aan de hand van additionele documentatie en -daar waar het de huisvesting en de materiële voorzieningen betreft- ook door eigen waarneming. 1 Visitatie heeft op 31 oktober 2007 plaatsgevonden. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Informatie en communicatie technologie, Hogeschool NOVI 3

7 De additionele, tijdens de visitatie geraadpleegde, documentatie behelsde ondermeer: overzichten van de samenstelling van de werkveld-gremia waarmee de opleiding overleg voert; verslagen van die bijeenkomsten met het werkveld; overzicht CV s van (gast)docenten; netwerkoverzicht docenten; verslagen van de functioneringsgesprekken met docenten; verslagen van docentevaluaties; verslagen van studievoortgangsgesprekken met studenten; detailbeschrijving van modules, cases en de daaraan gekoppelde opdrachten; stageverslagen en -beoordelingen; de beroepsproducten die gedurende de opleiding door studenten worden opgeleverd; de eindproducten van studenten. Aldus had het auditteam voldoende instrumenten om zich op gedetailleerd niveau op de hoogte te stellen van inhoud, opzet, uitvoering en resultaten van het opleidingsprogramma en van de daarmee samenhangende personele, organisatorische, materiële en ruimtelijke voorzieningen. Het auditteam heeft op deze wijze alle in het NVAO-Accreditatiekader vermelde facetten beoordeeld, op basis waarvan een samenvattend oordeel per onderwerp werd gegeven. Een en ander werd vastgelegd in een conceptrapport dat aan de opleiding werd voorgelegd voor een toets op eventuele feitelijke onjuistheden. Het voorliggend rapport is de weergave van het oordeel van het auditteam met daarbij de gronden waarop dat oordeel is gebaseerd. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Informatie en communicatie technologie, Hogeschool NOVI 4

8 Beslisregels Volgens de NVAO-Beslisregels Accreditatie kan een onderwerp slechts onvoldoende of voldoende scoren. Een facet kan evenwel, volgens diezelfde regels, onvoldoende, voldoende, goed of excellent scoren. Met dit als uitgangspunt, heeft Hobéon onderstaande beslisregels toegepast. Onderwerp A. Een onderwerp scoort voldoende, indien alle facetten van dat onderwerp ten minste voldoende hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp onvoldoende en de overige ten minste voldoende hebben gescoord, mits een acceptabel verbeterplan beschikbaar is voor het facet met de score onvoldoende. B. Een onderwerp scoort onvoldoende, indien één facet van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord en voor dit facet geen acceptabel verbeterplan beschikbaar is. C. Een onderwerp scoort onvoldoende, indien meer dan één facet van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord, ongeacht of er voor die facetten acceptabele verbeterplannen zijn. Facet D. Binnen de beoordeling van een facet is ruimte voor een eigen afweging van het auditteam: uitvoering/praktijk weegt zwaarder dan beleid/theorie: beter een goed functionerende regeling die slecht is opgeschreven, dan omgekeerd; primaire processen wegen zwaarder dan secundaire. Extra aantekening E. Indien voor een onderwerp een hogere score dan voldoende gerechtvaardigd is, wordt dat als extra aantekening vermeld en wel met inachtneming van onderstaande regels: een onderwerp krijgt de extra aantekening goed, indien alle facetten van dat onderwerp goed hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp voldoende en de overige facetten goed of excellent hebben gescoord; 2 een onderwerp krijgt de extra aantekening excellent, indien alle facetten van dat onderwerp excellent hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp goed en de overige facetten excellent hebben gescoord; een onderwerp krijgt geen extra aantekening, indien één van de facetten van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord. 2 Het NVAO-Accreditatiekader onderscheidt bij onderwerp 2 ( Programma ) acht facetten. Eén ervan betreft de duur van de opleiding. Het daarbij vermelde criterium (240 ECTS) is evenwel geen (kwaliteits)criterium, maar een formele vereiste waaraan het programma van een opleiding a priori moet voldoen, wil zij überhaupt in aanmerking kunnen komen voor een HBO Bachelor accreditatie. Duur is derhalve van een andere orde dan -bijvoorbeeld- Kwaliteit Personeel of Onderwijsrendement. Bij de beslissing of het onderwerp Programma een extra aantekening goed dan wel excellent verdient, wordt het facet Duur dan ook buiten beschouwing gelaten. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Informatie en communicatie technologie, Hogeschool NOVI 5

9 Auditteam Het auditteam was als volgt samengesteld: Voorzitter: Leden: Auditor onderwijs/ secretaris: R.J.M. van der Hoorn MBA, CMC, Bsc Dr. J. Bruinsma Mr. J.A. Frederik M. Donderwinkel (studentlid) Drs. G.W.M.C. Broers Bij het samenstellen van het auditteam heeft Hobéon Certificering er zorg voor gedragen, dat de voor de beoordeling van de opleiding ICT noodzakelijke expertise aanwezig is. Expertise met betrekking tot de onderwijskundige aspecten (i.c. het primaire proces, de ondersteunende processen en de organisatorische context) en expertise met betrekking tot de inhoudelijke aspecten (i.c. het programma in relatie tot het specifieke domein). De heer Van der Hoorn heeft als lead auditor deelgenomen aan de audit. Vanuit deze positie heeft hij deelgenomen aan verschillende audits binnen het HBO. De werkvelddeskundige, de heer Bruinsma, heeft zich in zijn beoordeling met name gericht op de aansluiting van de eindkwalificaties op de eisen van het beroepenveld, het niveau van de afgestudeerden alsmede de interactie tussen opleiding en werkveld. Bovendien heeft hij de kwaliteit van het personeel en het gerealiseerde niveau beoordeeld. De heer Bruinsma heeft op grond van zijn ervaring een goed zicht op de eisen die vanuit de verschillende deelgebieden in het werkveld gesteld worden aan professionals op het terrein van ICT op HBO-niveau. De vakinhoudelijk deskundige, de heer Frederik heeft zich in zijn beoordeling gericht op de kwaliteit van de opleiding, de actualiteit en relevantie van het richtinggevend domeinspecifieke kader, de eindkwalificaties en de programma-inhoud. De heer Frederik heeft op grond van zijn ervaring binnen het werkveld ICT goed zicht op recente ontwikkelingen. Daarnaast heeft hij ruime ervaring binnen het hoger onderwijs waar hij als leerplancoördinator, projectmanager en directeur oriëntatiejaar werkzaam is geweest. De deskundige onderwijs, de heer Broers, heeft zich vooral gericht op de kwaliteit van de processen die direct en indirect de uitvoering van het programma raken. De heer Broers heeft in zijn vorige en huidige functie een aanmerkelijke ervaring opgebouwd die hem in voldoende mate in staat stelt de programmaopbouw, het onderwijsproces en de organisatorische context waarbinnen de uitvoering plaatsvindt, te beoordelen in het perspectief van de eisen die aan HBO-opleidingen gesteld worden. De heer Donderwinkel heeft als studentlid deelgenomen aan de audit. Hij is tweedejaars student ICT aan de Hogeschool Leiden. Voor de curricula vitae: zie Bijlage I Deelnemers visitatie Het auditteam heeft tijdens de visitatie gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers vanuit de verschillende geledingen van de opleiding: management, coördinatoren, docenten, studenten en staf. Voor een volledig overzicht van de deelnemers aan de visitatie: zie Bijlage II Programma visitatie 31 oktober 2007 Zie Bijlage II. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Informatie en communicatie technologie, Hogeschool NOVI 6

10 2. BEVINDINGEN EN BEOORDELING Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding Dit onderwerp kent drie facetten: 1. domeinspecifieke eisen; 2. niveau bachelor; 3. oriëntatie HBO. Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen Criterium Het facet Domeinspecifieke Eisen is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk)? Bevindingen De opleiding HBO ICT is gebaseerd op het beroepsprofiel van de (bedrijfskundige) Informaticus, zoals opgesteld door het HBO-I-platform en gepubliceerd door de HBO-raad en de domeincompetenties. Ten aanzien van de opleiding ICT constateert het auditteam dat de eindkwalificaties van de opleiding zijn opgesteld aan de hand van de eisen afkomstig uit het relevante beroepenveld. Voor de opleiding ICT is dit geborgd doordat: - de eindkwalificaties van de opleiding zijn afgeleid via de landelijke eindkwalificaties voor HBO-ICT opleidingen en beschreven zijn in het document: Bachelor of ICT ; - de landelijke eindkwalificaties gevalideerd zijn door het landelijke beroepenveld; - het relevante beroepenveld bij de vakinhoudelijke invulling van de opleiding betrokken is. Het profiel van de opleiding is geformuleerd in termen van de kernactiviteiten van een ICT er: analyse van informatiesystemen gericht op optimalisering van deze processen en systemen, advisering gericht op optimale inzet van ICT, het ontwerpen van informatiesystemen, het organiseren, implementeren en monitoren van informatiesystemen. De centrale activiteiten van de informaticus die NOVI opleidt richten zich, zo blijkt uit de documentatie, op (bedrijfskundige) informatiesystemen, softwaresystemen en computersystemen. Deze systemen kunnen groot en complex zijn. Bij bedrijfsprocessen kan gedacht worden aan logistieke processen, marketingprocessen en financieel-administratieve processen. Daarnaast kan gedacht worden aan informatiesystemen zoals besturingssystemen, netwerksystemen en betalingsverkeer. Kenmerkend hierbij is: het toepassen van ICT-software en hardwarecomponenten de interactie met de gebruiker; omvang; complexe architectuur; interfacing tussen systemen; mens-machine interactie; het toepassen van databasemanagementsystemen. Bij het vaststellen van de eindkwalificaties Bachelor HBO-ICT is rekening gehouden met de behoefte van het beroepenveld en input van docenten en studenten en vergelijkbare opleidingen. Jaarlijks worden de doelstellingen bijgesteld als de beroepsprofielen, het beroepenveld, de docenten, studenten, of ontwikkelingen van vergelijkbare opleidingen daartoe aanleiding geven. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Informatie en communicatie technologie, Hogeschool NOVI 7

11 De opleiding is opgebouwd uit 12 vakken per jaar, met 5 à 6 klassikale sessies, aangevuld met een toets. Het eerste jaar is het propedeusejaar, waarin onderwerpen langskomen die in de volgende jaren worden uitgediept. Het eerste jaar sluit aan op het niveau van een beginnend beroepsuitoefenaar in de ICT. Vanuit een aantal perspectieven streeft Hogeschool NOVI er naar om samenwerking met andere partners te bevorderen. De belangrijkste redenen voor deze samenwerking zijn: het betrekken van het beroepenveld en andere opleidingsinstellingen bij het vaststellen van nationaalen internationaal geaccepteerde eindkwalificaties; bevordering van de continuïteit van de opleidingen, enerzijds aan de onderkant van de opleidingen door het waarderen van eerder verworven kennis opgedaan bij (andere) opleiders en/of verworven competenties op basis van de opgedane ervaring in het vakgebied, aan de bovenkant door het bevorderen van doorstroommogelijkheden; het borgen van de kwaliteit van met name het eindniveau van de opleidingen door externen te laten participeren bij het verdedigen van de eindscriptie en anderzijds door het uitwisselen van docenten tussen de verschillende samenwerkende partners zowel nationaal als in de toekomst ook internationaal. Het relatienetwerk van de opleiding wordt op een adequate wijze ingezet voor het verbeteren van het curriculum en om scherp te blijven op de relevantie van de inhoud en voor de kennisproductie samen met het bedrijfsleven. Het auditteam merkt op dat dit van essentieel belang is voor dit type opleidingen: wat gebeurt er op het terrein van ICT in het werkveld en wat zijn de consequenties hiervan voor de opleiding. In dit verband merkt het auditteam op dat het vakgebied ICT sterk internationaliseert, terwijl de opleiding geheel in het Nederlands verzorgd wordt. Daarnaast zal in het curriculum meer aandacht geschonken moeten worden aan nieuwe ontwikkelingen op de terreinen operationele risico s van ICT en outsourcing. De Beroepenveldcommissie heeft dit ook geconstateerd, dit dient nu vertaald te worden naar concrete acties. Er is sprake van het bepalen van voor de opleiding relevante thema s die van belang zijn voor HBOopleidingen op het terrein van ICT. Vervolgens selecteert de opleiding thema s en maakt per thema een vertaalslag naar het onderwijs. De belangrijkste samenwerkingspartners voor de opleiding HBO ICT sommen wij hierna op en geven kort aan waaruit de samenwerking bestaat. Stichting EXIN is in 1982 voortgekomen uit NOVI. De intensieve band is gebleven. NOVI is sterk betrokken bij de ontwikkeling van I-Tracks. Veel cursisten leren bij NOVI en doen examen bij EXIN. ITSMF is de organisatie die de professionalisering nastreeft van de vakgebieden IT Servicemanagement en IT Strategie. Samen met ITSMF is de afstudeerrichting Service Management ontwikkeld. ITSMF stimuleert haar doelgroep om deze opleiding te volgen. VOI is de vereniging voor Opleidingsinstituten in de Informatica. NOVI is daarvan al jarenlang lid. VOI borgt de kwaliteit van de ICT-opleidingen in Nederland. Novell is een van de grootste Software vendors die mensen certificeert voor LINUX en NETWARE. In dit samenwerkingsverband wordt de doelgroep System Engineers, gebaseerd op de CNE / CLE certificeringen, beter bereikt. Global Knowledge is een ICT-opleider gericht op de meer technische ICT-opleidingen. Het heeft een curriculum dat goed aansluit bij dat van NOVI. In dit samenwerkingsverband wordt de doelgroep System Engineers, gebaseerd op de Microsoftopleidingen, beter bereikt. Capgemini Academy is een ICT-opleider gericht op de meer technische ICT-opleidingen. Het heeft een curriculum dat goed aansluit bij dat van NOVI. In dit samenwerkingsverband is de afstudeervariant Service Management, gebaseerd op de Microsoft opleidingen en ITIL Service Management, tot wasdom gekomen. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Informatie en communicatie technologie, Hogeschool NOVI 8

12 BVO is een ICT-opleider gericht op de meer technische ICT-opleidingen. Het heeft een curriculum dat goed aansluit bij dat van NOVI. In dit samenwerkingsverband wordt de doelgroep System Engineers, gebaseerd op de Microsoftopleidingen, beter bereikt. IDée ICT is eveneens een ICT-opleider waar NOVI een samenwerkingsverband mee heeft. Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties: de eindkwalificaties van de opleiding sluiten rechtstreeks aan bij de eisen die op landelijk niveau door vakgenoten binnen het ICT-domein worden gesteld aan de betreffende opleidingen. Er zijn nog een aantal ontwikkelingen in het ICT vakgebied waar de opleiding op korte termijn ook aandacht aan dient te besteden; de hierboven bedoelde op landelijk niveau overeengekomen en door het werkveld gevalideerde eindkwalificaties zijn, naar het oordeel van het auditteam, een goede en volledige weergave van de ontwikkelingen binnen het ICT-domein; de opleiding beschikt over een uitgebreid netwerk in het ICT-beroepenveld. Wel beveelt het auditteam de opleiding sterk aan de Engelse taal sterker in de opleiding terug te laten komen, bijvoorbeeld door meer Engelstalige literatuur. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Informatie en communicatie technologie, Hogeschool NOVI 9

13 Facet 1.2. Niveau Bachelor Criterium Het facet Niveau Bachelor is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een Bachelor? Bevindingen De opleiding ICT maakt gebruik van documenten waarin de kwalificaties beschreven zijn die op basis van informatie van het ICT-werkveld zijn opgesteld. In de notitie Bachelor of ICT, een competentiegerichte profielbeschrijving is expliciet aangegeven dat rekening is gehouden met de Dublin Descriptoren. Bestudering van genoemde notitie laat zien dat dit op een inzichtelijke wijze is gebeurd. De Bouwstenen voor competenties voor de Bachelor of ICT zijn beschreven vanuit en als volgt aantoonbaar te relateren aan de vijf Dublin Descriptoren. Het competentieprofiel van de ICT-opleiding bestaat uit tien algemene bouwstenen. Deze omvatten de meer algemene kernkwalificaties die als volgt te relateren zijn aan de Dublin Descriptoren. De dimensies van de Dublin Descriptoren Kennis en inzicht De Informatica-eindkwalificaties zijn geformuleerd in beroepsspecifieke competenties en wel zodanig dat zij niet kunnen worden verworven zonder gedegen kennis en inzicht in: ICT ontwikkelingen; interactie tussen bedrijfsprocessen en interne en externe omgeving; informatieanalyse; architectuur en beheer van informatiesystemen. Toepassen Kennis en inzicht De Informaticaspecifieke competenties zijn onderverdeeld in deelcompetenties, gericht op het uitvoeren van de kerntaken van een Informaticus. Iets wat zichtbaar gemaakt wordt in de I-beroepsproducten waarnaar de beroepsspecifieke competenties verwijzen. Bijvoorbeeld: informatiemodel; specificatie van een informatiesysteem; functioneel ontwerp van een informatiesysteem; ontwerp van ICT-beheersorganisatie. De vermelde producten impliceren een professionele toepassing door de student van zijn verworven kennis en inzicht. Omdat in het programma van de opleiding het maken van reële beroepsproducten een centrale plaats inneemt, vormt het toepassen van kennis en inzicht de ruggengraat van de opleiding. Oordeelsvorming De (generieke) HBO competenties en de beroepsspecifieke competenties behelzen het hele spectrum van probleemsignalering/-formulering; ontwikkeling; uitvoering; evaluatie. De daarmee verband houdende vaardigheden zijn expliciet gericht op het maken van keuzen in de beroepsuitoefening op tactisch en operationeel niveau. Dit vooronderstelt dat de student in staat is problemen te analyseren en mogelijke oplossingsstrategieën tegen elkaar af te wegen en daarna te evalueren. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Informatie en communicatie technologie, Hogeschool NOVI 10

14 Voorts wordt in de opleiding expliciet aandacht besteed aan het ontwikkelen van het vermogen van de student tot reflectie op het beroep. Communicatie Voorts is communicatie in het programma van de opleiding opgenomen als één van de centrale gedragsindicatoren. De opleiding kent dan ook in het programma specifiek op (schriftelijke en mondelinge) communicatie gerichte studieonderdelen. Leervaardigheden Voor de opleiding ICT geldt, dat de te verwerven competenties een aantal vaardigheden van de studenten vooronderstellen die niet alleen zijn gericht op het professioneel handelen maar ook op het eigen leren (zelfreflectie) opdat de student in staat is: zich als Informaticus verder te professionaliseren; vervolgstudies op een hoger niveau te doorlopen. De opleiding kent daarnaast een aantal specifieke bouwstenen voor de competenties van de bachelor of ICT: analyseren. Voert een analyse uit van processen, producten en informatiestromen in hun onderlinge samenhang en de context van de omgeving. Stelt functionele specificaties op. adviseren. Formuleert op basis van een analyse en in overleg met stakeholders een onderbouwd advies voor de herinrichting van processen en/of informatiestromen en voor een nieuw te ontwikkelen of aan te schaffen ict-systeem. Betrekt hierin financiële aspecten, tijdsaspecten, de organisatie(verandering), haalbaarheid en risico s en mogelijkheden voor outsourcing. ontwerpen. Ontwerpt een ict-systeem op basis van een architectuurbeschrijving en specificaties, in samenhang met een analyse en binnen de gestelde kaders voor kwaliteit, testen, beveiliging, doorlooptijd, budget en exploitatie en beheer. realiseren. Bouwt en implementeert een ict-systeem op basis van een functioneel en technisch ontwerp en binnen de gestelde kaders voor kwaliteit, testen, beveiliging, doorlooptijd, budget en exploitatie en beheer. beheren. Geeft vorm aan de exploitatie en het beheer van ict-systemen. Zorgt voor invoeren, testen, integreren en inbedrijfstelling van (een nieuwe release van) een ict-systeem. Verleent diensten die zijn overeengekomen (in een Service Level Agreement) binnen de gestelde kaders voor kwaliteit en financiën. Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties: de eindkwalificaties en de daarvan afgeleide generieke en beroepsspecifieke competenties bevatten alle elementen waar de Dublin Descriptoren betrekking op hebben en wel met een bereik dat overeenkomt met het HBO-niveau waar de Dublin Descriptoren expliciet naar verwijzen; de eindkwalificaties sluiten aan bij de vijf dimensies van de Dublin Descriptoren; zij zijn in het programma verankerd in termen competenties. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Informatie en communicatie technologie, Hogeschool NOVI 11

15 Facet 1.3. Oriëntatie HBO Criteria Het facet Oriëntatie HBO is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Zijn de eindkwalificaties van de opleiding mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepscompetenties? Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar in een specifiek beroep of samenhangend spectrum van beroepen waarvoor de betreffende opleiding vereist of dienstig is? Bevindingen De eindkwalificaties van de opleiding ICT zijn geformuleerd in termen van competenties die aantoonbaar in samenspraak met het beroepenveld zijn opgesteld en door dat beroepenveld zijn gevalideerd. Daarmee is op het niveau van opleidingsdoelstellingen de oriëntatie op het voor de afgestudeerde Informaticus relevante werkveld geborgd. In de eindtermendocumenten en modulebeschrijvingen van de opleiding is beschreven over welke kwalificaties een beginnende beroepsbeoefenaar ten minste moet beschikken. Verschillende overlegvormen tussen opleiding en werkveld dragen in sterke mate bij tot de profilering en explicitering van het beroep waarvoor de opleiding ICT opleidt. Kennisontwikkeling van studenten vindt plaats met, zo blijkt uit de documentatie, een duidelijke interactie tussen opleiding en het werkveld. De opleiding ICT streeft een voldoende hoog niveau na, zoals onder andere blijkt uit de gehanteerde competenties en de vertaling hiervan naar doelstellingen en het curriculum. Daarvoor worden nauwe contacten met het werkveld benut en worden de actuele ontwikkelingen binnen het vakgebied gevolgd. De wijze waarop de opleiding de competenties heeft uitgewerkt en in het programma heeft opgenomen en beschreven in de documentatie, beoordeelt het auditteam als adequaat. Voor iedere onderwijseenheid zijn competenties, inhoud en leerdoelen beschreven, zo blijkt uit de modulebeschrijvingen van de opleiding. Deze zijn besproken in het opleidingsoverleg, in werkconferenties en vervolgens vastgesteld door de onderwijs examencommissie. Competenties, inhoud en leerdoelen zijn afgestemd op de landelijke kwalificaties. Uit de documentatie van de opleiding ICT blijkt dat de specifieke HBO-oriëntatie gerealiseerd wordt door de sterke externe gerichtheid van de opleiding. Naast stage en afstuderen, waarbij de student onder beperkte begeleiding zelfstandig functioneert in een complexe beroepssituatie, is de HBO-oriëntatie gerealiseerd door externe projecten. Hierin werkt de student aan een opdracht in het beroepenveld. Deze externe opdracht is gekoppeld aan een onderwijseenheid, waarvan de te behalen competenties, leerdoelen en inhoud zijn vastgelegd. Feedback vanuit deze opdrachten (door student, begeleidend docent en opdrachtgever) vormt input voor het wegen en bijstellen van de kwalificaties. Samenvattend concludeert het auditteam dat het beroepsprofiel en de daarmee samenhangende beroepscompetenties een voldoende hoog niveau van beroepsuitoefening garanderen en aansluiting bieden op de beschrijving van het bachelor niveau in de Dublin Descriptoren. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Informatie en communicatie technologie, Hogeschool NOVI 12

16 Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties: de eindkwalificaties zijn rechtstreeks ontleend aan de door het relevante beroepenveld opgestelde Informatica beroepsprofiel; de opleiding heeft de landelijk overeengekomen eindkwalificaties uitgewerkt. De opleiding houdt actuele ontwikkelingen in het beroepenveld bij en verwerkt deze in het studieprogramma; in de van het beroepsprofiel afgeleide opleidingsspecifieke kwalificaties wordt uitdrukkelijk ook het niveau van de beginnende ICT beroepsbeoefenaar geformuleerd. SAMENVATTEND OORDEEL DOELSTELLINGEN OPLEIDING : VOLDOENDE Het auditteam beoordeelt het Onderwerp Doelstellingen Opleiding voor de ICT opleiding als voldoende gelet op de volgende observaties: de opleiding heeft goed zicht op de ontwikkelingen in het werkveld en zij heeft haar inzicht wat betreft bereik, onderwerpen en diepgang omgezet in concrete opleidingsdoelstellingen, die zij vervolgens ook in haar programmaopzet zichtbaar heeft gemaakt waarbij zij het werkveld gestructureerd betrekt, zowel op landelijk als regionaal niveau. de door de opleiding gehanteerde kwalificaties voldoen aan de Dublin Descriptoren; de door de opleiding gehanteerde set kwalificaties weerspiegelen het HBO-niveau van de opleiding. Conform de Beslisregels Accreditatie zoals vastgelegd in het NVAO-Accreditatiekader, kan een Onderwerp niet hoger scoren dan voldoende. Het auditteam beoordeelt evenwel alle facetten van het onderwerp Doelstellingen Opleiding als goed. Dit rechtvaardigt (zie onder E) een kwalificatie goed voor dit onderwerp. Reden voor het auditteam de kwalificatie goed als extra aantekening aan zijn oordeel toe te voegen. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Informatie en communicatie technologie, Hogeschool NOVI 13

17 Onderwerp 2: Programma Dit onderwerp kent acht facetten: 1.eisen hbo; 2. relatie tussen doelstellingen en inhoud; 3. samenhang programma; 4. studielast; 5. instroom; 6. duur; 7. afstemming tussen vormgeving en inhoud; 8. beoordeling en toetsing. Facet 2.1. Eisen HBO Criteria Het facet Eisen HBO is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Vindt kennisontwikkeling van studenten plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontleend studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en/of (toegepast) onderzoek? Heeft het programma aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied / de discipline? Waarborgt het programma de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft het aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk? Bevindingen In de opzet van het programma worden de vakken onderkend conform de beroepsprofielen ICT voor de functies Bedrijfskundige Informaticus en Informaticus. In een matrix wordt aangegeven welke leerdoelen per vak betrekking hebben op welke algemene en specifieke bouwstenen voor competenties voor de Bachelor of ICT. Per vak is er een vakbeschrijving, inclusief leerdoelen, inhoud, werkvormen, literatuur en lesopbouw. De vakbeschrijvingen zijn nog niet formeel vastgesteld door het bestuur van de opleiding. De beroepsvaardigheden en de interactie met de beroepspraktijk staan centraal. Het programma is actueel. De docenten van Hogeschool NOVI komen uit de beroepspraktijk en zorgen ervoor dat het programma verband houdt en blijft houden met de actuele beroepspraktijk. Uit de door het auditteam bestudeerde documentatie, in het bijzonder het curriculum, blijkt dat de interactie met de praktijk de kern vormt van het onderwijsleerproces van de opleiding ICT. Het studieprogramma is gebaseerd op de beroepspraktijk van de informaticus en wordt bijgesteld op basis van actuele ontwikkelingen binnen het vakgebied. Door de uitgebreide contacten die NOVI heeft met het werkveld, worden actuele ontwikkelingen in het studieprogramma verwerkt. De opleiding heeft door het deeltijdkarakter goede contacten met het werkveld. Studenten van de opleiding kunnen hierbij fungeren als intermediair: ontwikkelingen binnen hun bedrijf worden besproken op de opleiding en, omgekeerd, nieuwe ontwikkelingen die ter sprake komen tijdens de lessen, worden door studenten doorgegeven op hun werkplek. Belangrijk in dit verband is ook dat het auditteam heeft kunnen constateren dat studenten hun eigen werkervaring inbrengen als professionele vraagstukken. Deze worden vervolgens door de opleiding vertaald in studieopdrachten en leiden wederom tot een realistisch beroepsproduct. Op deze wijze vindt er met betrekking tot de kennisontwikkeling en -toepassing door het hele programma heen en op concreet niveau een herkenbare en, naar het oordeel van het auditteam, ruim voldoende en goed gestructureerde interactie plaats tussen het werkveld en de opleiding. Het curriculum van de opleiding is vormgegeven op basis van landelijk gevalideerde competenties en verder ontwikkeld in samenwerking met het beroepenveld. Daarnaast bestaan contacten met het werkveld ook uit persoonlijke, meer informele, banden van docenten met het werkveld en uit formele contacten die voortkomen uit werkplekken van de studenten. Door de opleiding wordt er nadrukkelijk naar gestreefd om docenten aan te trekken die deels in de praktijk werkzaam zijn of recentelijk in de praktijk werkzaam zijn geweest. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Informatie en communicatie technologie, Hogeschool NOVI 14

18 De opleiding heeft, zo blijkt uit het curriculum, een omvangrijke buitenschoolse component. In het curriculum komt de beroepsgerichtheid tot uitdrukking in alle onderdelen: de projecten, de practica, de theorievakken en het buitenschools programma. Voorbeelden van de relatie kennisontwikkeling en de beroepspraktijk trof het auditteam aan in de modules. Zo moeten studenten ten behoeve van het vak Databases I: Basis Database Ontwerp een paper inleveren en een presentatie geven op basis van een bepaalde applicatie uit de eigen werkomgeving. Het onderwijs binnen de opleiding ICT is competentiegericht vormgegeven. Door de centrale plaats binnen de opleiding van reële opdrachten uit de beroepspraktijk, het toekomstige werkveld van de HBO er, wordt voldaan aan de eisen die het HBO stelt aan kennis, vaardigheid en attitude. De verwachtingen van de werkgever (het betreft tenslotte een deeltijdopleiding), wat betreft inhoud en niveau van de kennis en vaardigheden van de student, worden afgestemd tussen NOVI en het bedrijf door rekening te houden met de studiefase van de student. Het programma is actueel door de permanente inbreng van het beroepenveld, de docenten, studenten, andere ICT-opleiders en samenwerkingspartners. Tevens wordt gekeken naar ontwikkelingen van vergelijkbare opleidingen bij andere Hogescholen. Uit de vakbeschrijvingen blijkt dat juist de beroepsvaardigheden centraal staan. De studenten zijn al werkzaam in de beroepspraktijk. De lesvorm Action Learning bevordert de interactie met de beroepspraktijk van de studenten uit de groep. Daarnaast krijgen ze les van docenten uit de beroepspraktijk. De opleiding ICT biedt de studenten actueel, beroepsgericht onderwijs. Als studiemateriaal wordt gebruik gemaakt van actuele vakliteratuur in boekvorm, digitaal via internet en van materiaal ontwikkeld door of via samenwerking met externen. Het onderwijsmateriaal is afgestemd op de doelstellingen van de opleiding, zo constateert het auditteam. Bestudering van de boekenlijst zoals weergegeven in de vakbeschrijvingen, laat zien dat de literatuur adequaat gekozen is. Kennisontwikkeling en interactie met het beroepenveld is onderdeel van de visie van de opleiding ICT. Projecten binnen de opleiding ICT, waarin studenten werken aan reële opdrachten uit het beroepenveld, vormen de ruggengraat van het curriculum. Uit de documentatie blijkt dat interactie met het beroepenveld geborgd wordt door: de externe projecten, stage en afstuderen, uitvoer van onderwijseenheden door mensen van het beroepenveld, samenwerkingsprojecten, overige contacten met beroepenveld Jaarlijks wordt het programma bijgesteld als de beroepsprofielen, het beroepenveld, de docenten, studenten, of ontwikkelingen van vergelijkbare opleidingen daartoe aanleiding geven. Hogeschool NOVI stelt de volgende eisen aan het programma: praktijkgericht, beroepspraktijk centraal actueel, innovatief samenhangend juiste studiebelasting werkervaringscomponent Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Informatie en communicatie technologie, Hogeschool NOVI 15

19 Gelet op de centrale plaats die in opleiding is weggelegd voor de koppeling met de praktijk door middel van het Action Learning Programma, bestaat de doelgroep voor de opleiding uit studenten die beschikken over relevante werkervaring en een arbeidsplaats die de student de mogelijkheid biedt zich tijdens de studie op HBO-niveau praktisch verder te ontwikkelen. Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert voor de opleiding dit facet als goed en wel op grond van de volgende observaties: de interactie met de beroepspraktijk vindt plaats zowel op het niveau van programmaontwerp als op het niveau van de programma-uitvoering; de ontwikkeling van kennis en beroepsvaardigheden van de studenten vindt plaats via recente vakliteratuur, via door de beroepspraktijk ingebrachte projecten & cases en via aan de beroepspraktijk ontleend studiemateriaal; de verbinding tussen werkplek en studieprogramma is nadrukkelijk aanwijsbaar in het gehele opleidingsprogramma. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Informatie en communicatie technologie, Hogeschool NOVI 16

20 Facet 2.2. Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma Criteria Het facet Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Is het programma een adequate concretisering van de eindkwalificaties qua niveau, oriëntatie en domeinspecifieke eisen? Zijn de eindkwalificaties adequaat vertaald in leerdoelen van (onderdelen van) het programma? Biedt de inhoud van het programma studenten de mogelijkheid de geformuleerde eindkwalificaties te bereiken? Bevindingen Het programma is opgedeeld in vakken. In een matrix wordt aangegeven welk vak betrekking heeft op welke competenties. Per vak is er een beschrijving van de eindkwalificaties. Per vak is er een vakbeschrijving, inclusief leerdoelen. De opleiding heeft contact met het beroepenveld en betrekt dit contact bij de inhoudelijke vormgeving van het curriculum. De samen met het beroepenveld opgestelde eindkwalificaties zijn, zo blijkt uit bestudering hiervan door het auditteam, te verdelen in vier domeinen: beroepsmatig handelen, bedrijfsmatig handelen, sociaalcommunicatief handelen, persoonlijke ontwikkeling. De eindkwalificaties voor de opleiding ICT zijn duidelijk omschreven en vastgelegd. Om flexibel te kunnen inspelen op actuele ontwikkelingen, internationaal, landelijk en regionaal, biedt het studieprogramma ruimte om recente ontwikkelingen snel op te nemen in het curriculum. Hierdoor beantwoordt de opleiding aan de huidige kwalificatie eisen zoals deze gesteld worden, landelijk en regionaal. Dit heeft geleid tot: het uitgewerkte beroepsprofiel, met functies, taken, typische beroepssituaties en beroepshoudingen, het opleidingsprofiel, met karakterisering van het beroep, beroepsspecifieke en beroepsoverstijgende competenties, vakinhoud en uitgangspunten voor het onderwijs, de blauwdruk van de opleiding, met een opdeling per kwartaal in beroepsgerichte thema s, met bijpassend project en flankerend onderwijs, de nadere uitwerking van de studieonderdelen. Bestudering van het studiemateriaal door het auditteam toont aan dat de opleiding de verschillende programmaonderdelen helder heeft uitgewerkt op basis van leerdoelen. Per programmaonderdeel is verder onder andere aangegeven: de voorkennis, een beschrijving van de inhoud van het vak, de werkvormen en de toetsing. De leerdoelen zijn afgeleid van de set kwalificaties die op landelijk niveau zijn opgesteld en vastgesteld. Uit de wijze waarop de leerdoelen geformuleerd zijn, is ook inzichtelijk dat studenten vooral veel moeten doen. Zo is er sprake van: het in staat zijn een bedrijfsapplicatie te documenteren, een strategische en tactische analyse kunnen uitvoeren gericht op data-logische en systeemtechnische toetsing op relevantie, in staat voorstellen te formuleren voor verbetering en innovatie van het database ontwerp en de structuur van de database. De vertaling van de eindkwalificaties van de opleiding naar het studieprogramma wordt hierdoor zichtbaar in de leerdoelen van elk semester en in de leerdoelen van de programmaonderdelen en de daarin gepositioneerde projecten, practica en (theorie)modulen. Door de koppeling van de resultaten van praktijkopdrachten(output) aan de leerdoelen is de mate waarin de student ICT de leerdoelen daadwerkelijk heeft gerealiseerd, voldoende toetsbaar. De leerdoelen zijn daarmee dus vertaald naar concreet professioneel gedrag en naar professionele resultaten. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Informatie en communicatie technologie, Hogeschool NOVI 17