Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Ondernemerschap Voltijd-deeltijd-duaal. Hogeschool Saxion Next

Transcriptie

1 Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Ondernemerschap Voltijd-deeltijd-duaal Hogeschool Saxion Next

2 Scheveningseweg KV Den Haag T (070) F (070) I E info@hobeon.nl Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Ondernemerschap voltijd deeltijd - duaal CROHO nr Hogeschool Saxion Next Hobéon Certificering BV September 2008 Auditteam: W. L.M. Blomen Drs. G. Silvius Dr. G. Moerkerke A. Meijer S. van Leijden G.C. Versluis

3 INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding Functie van het rapport Bereik van de beoordeling Karakteristiek van de opleiding Visitatierapport Aanpak Beoordelingsprocedure en werkwijze Beslisregels Auditteam Deelnemers visitatie Programma visitatie 8 november 2007 en 25 juni Bevindingen en beoordeling 8 Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding 8 Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen 8 Facet 1.2. Niveau Bachelor 11 Facet 1.3. Oriëntatie HBO 13 Onderwerp 2: Programma 15 Facet 2.1. Eisen HBO 15 Facet 2.2. Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma 18 Facet 2.3. Samenhang Programma 20 Facet 2.4. Studielast 22 Facet 2.5. Instroom 25 Facet 2.6. Duur 27 Facet 2.7. Afstemming tussen Vormgeving en Inhoud 28 Facet 2.8. Beoordeling en Toetsing 30 Onderwerp 3: Inzet van Personeel 34 Facet 3.1. Eisen HBO 34 Facet 3.2. Kwantiteit Personeel 36 Facet 3.3. Kwaliteit Personeel 37 Onderwerp 4: Voorzieningen 40 Facet 4.1. Materiële Voorzieningen 40 Facet 4.2. Studiebegeleiding 42 Onderwerp 5: Interne Kwaliteitszorg 44 Facet 5.1. Evaluatie Resultaten 44 Facet 5.2. Maatregelen tot Verbetering 46 Facet 5.3. Betrekken van Medewerkers, Studenten, Alumni en Beroepenveld 48 Onderwerp 6: Resultaten 51 Facet 6.1. Gerealiseerd Niveau 51 Facet 6.2. Onderwijsrendement SAMENVATTEND OORDEEL Oordeelschema HBO bachelor opleiding Ondernemerschap voltijd deeltijd- duaal Integraal oordeel/ advies aan NVAO 56 Bijlage I: Curricula Vitae auditoren en onafhankelijkheidsverklaringen auditoren Bijlage II: Programma visitatie 8 november 2007 en 25 juni 2008

4 1. INLEIDING 1.1. Functie van het rapport Het onderhavige rapport bevat het advies aan de NVAO dat door Hobéon Certificering als Visiterende en Beoordelende Instantie is opgesteld ten behoeve van de accreditatie van de in paragraaf 1.2 genoemde HBO bachelor opleiding Bereik van de beoordeling De Hogeschool Saxion Next, verzorgt de HBO bachelor opleidingen Archeologisch Onderzoeksassistent, Lifestyle Adviseur Interior design & styling, Psychologie, Tweedegraads lerarenopleidingen, Farmaceutisch Consulent, SPD Bedrijfsadministratie, Bank en Verzekeringen en Ondernemerschap. De opleiding Ondernemerschap wordt op basis van contractuele uitbesteding verzorgd door het ROC Da Vinci College te Dordrecht. Afspraken over taken en verantwoordelijkheden van het Da Vinci College en de Hogeschool Saxion Next zijn in een overeenkomst vastgelegd. Hogeschool Saxion Next is eindverantwoordelijk voor de organisatie en de inhoud van het onderwijs. Het onderhavige rapport heeft betrekking op Ondernemerschap, voltijd crohonummer Ondernemerschap, deeltijd crohonummer Ondernemerschap, duaal crohonummer Hobéon Certificering heeft zijn oordeel over de voltijd, deeltijd en duale varianten van de opleiding Ondernemerschap in één rapport samengevat omdat alle varianten gericht zijn op dezelfde eindkwalificaties en binnen één gemeenschappelijk beleids- en uitvoeringskader aangeboden worden. Niettemin wordt in het rapport, daar waar nodig, het onderscheid tussen de varianten zichtbaar gemaakt. De basis voor het onderzoek van Hobéon Certificering werd gevormd door het Kwaliteitsrapport van de opleiding Ondernemerschap Business & Innovation Karakteristiek van de opleiding De opleiding Ondernemerschap Business & Innovation van Saxion Next op de locatie Dordrecht is een voortzetting van de oude HBO-opleiding Ondernemerschap zoals die op de locatie Deventer werd gegeven en de HBO-opleiding Economie zoals die op de locatie Dordrecht werd gegeven. Saxion Next was voornemens met beide opleidingen te stoppen, maar door het werkveld en de gemeente Dordrecht werd het zeer betreurd dat er een HBO opleiding binnen het domein van economie en management ging verdwijnen. Daarom heeft Saxion Next besloten de opleiding Ondernemerschap op de locatie Dordrecht voort te zetten. In nauw overleg met het werkveld (Dordse ondernemers, Kamer van Koophandel en de afdeling Economische Zaken van de gemeente) heeft Saxion Next een nieuw beroepsprofiel geformuleerd en op basis daarvan een leerplan opgesteld, dat goed aansloot bij de behoefte van het werkveld in de regio. Deze opleiding Ondernemerschap Business & Innovation is in van start gegaan De opleiding leidt op tot het beroep dat bekend staat als ondernemer, afdelingsmanager, projectmanager of adviseur, met een accent op het integreren van bedrijfsprocessen, marketing en innovatie. Doel van de opleiding is: het opleiden van business professionals die in staat zijn het innovatieve vermogen van bedrijven en instellingen kracht bij te zetten in een rol die past bij hun individuele persoonlijkheid, zij het als ondernemer, afdelingsmanager, staffunctionaris, adviseur of projectmanager. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Ondernemerschap, Hogeschool Saxion Next 1

5 De opleiding heeft een voltijd, deeltijd en duale variant ontwikkeld. De opleiding is in gestart met 9 studenten afkomstig uit het MBO en het HAVO. In het eerste studiejaar volgden zij de voltijdvariant. Na het behalen van hun propedeuse zijn zij in doorgegaan in de deeltijd- of duale variant. Duale studenten voeren de opdrachten uit op hun eigen werkplek. Deeltijdstudent hebben geen relevant werk en lopen naast hun deeltijdwerkzaamheden stage in een voor de opleiding relevant bedrijf en /of voeren opdrachten uit via Action Learning. (Zie facet 2.1.) In was er geen nieuwe instroom in de reguliere opleiding. Wel is de opleiding in dit studiejaar gestart om via de VVCS Academy een opleiding aan te bieden via een afstandsvariant aan acht professionele voetballers. (Zie verder hierover onder ) Voor het studiejaar wil de opleiding starten met een groep duale studenten, high potentials binnen bedrijven, en deeltijdstudenten die op zoek zijn naar een andere functie. Daarnaast wil de opleiding ook weer met een nieuwe groep voetballers starten. Een voltijdopleiding zal in niet worden gestart Onder de vlag van hogeschool Saxion Next is het Da Vinci College in samenwerking met de Vereniging voor Contractspelers (VVCS) en Dijdidakt (webleren) in oktober 2007 gestart met een opleiding voor contractspelers: De VVCS Academy. Deze HBO-opleiding 'Ondernemerschap, Business and Innovation in de sport' is speciaal bedoeld voor voetballers die naast het opbouwen van een sportcarrière ook willen werken aan een toekomstige maatschappelijke carrière. De opleiding richt zich zowel op spelers van voetbalclubs in Nederland, als Nederlandse spelers bij voetbalclubs in het buitenland. De deelnemende voetballers kunnen vanaf elke locatie via internet lessen volgen van docenten, ze kunnen zelfstandig studeren en contact onderhouden met collega-studenten. In de nabije toekomst wil Saxion Next zich via de virtuele klas ook gaan richten op andere groepen topsporters, zoals de wielrenners Uitgangspunt van de opleiding is, dat de studenten het programma in drie jaar kunnen doorlopen. Elk studiejaar kunnen zij 80 ECTS behalen. In het eerste jaar is dat 60 ECTS voor de propedeuse en 20 ECTS voor een deel van de hoofdfase. Studenten krijgen de mogelijkheid (deel)vrijstellingen aan te vragen op basis van bewijzen van kunnen De opleiding is modulair van opbouw en is er ook op gericht dat de student externe certificaten/diploma s en wettelijke erkenningen kan verwerven en mogelijkheden krijgt om opgenomen te worden in een register of lid te worden van een beroepsvereniging. Om daarvoor te zorgen heeft de opleiding het programma en de toetsing afgestemd op externe eisen. Studenten kunnen indien zij dat wensen naast de opleidingstoetsen deelnemen aan externe (deel)examens) van o.a. Nima, Nemas en IPMA. (zie facet 2.7. en 2.8.) In het tweede en derde jaar staat o.a. stage/werk, een specialisatie en het werken aan een afstudeeropdracht op het programma Binnen de opleiding zijn 20 docenten actief, waarvan er in daadwerkelijk lesgeven. Omdat veel van de docenten ook les geven aan MBO studenten op het Da Vinci College geeft dat geen problemen. De docenten hebben minimaal een HBO opleiding en de meerderheid heeft ook een eerste of tweedegraads lesbevoegdheid. (Zie facet 3.3.) De opleiding is voornemens een licentie aan te vragen om een associate degree (AD) te mogen verlenen. Dit zal waarschijnlijk in 2009 gebeuren. Tevens is de opleiding van plan een vierjarige variant aan te gaan bieden voor studenten die meer tijd nodig hebben voor hun studie. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Ondernemerschap, Hogeschool Saxion Next 2

6 1.4. Visitatierapport Omdat de opleiding Ondernemerschap in september 2006 opnieuw van start is gegaan heeft eerdere visitatie nog niet plaatsgevonden Aanpak Beoordelingsprocedure en werkwijze Zoals al onder 1.3. is beschreven, is de opleiding in september 2006 van start gegaan. Op 8 november 2007 heeft Hobéon een eerste audit uitgevoerd in het kader van accreditatie. Het auditteam constateerde dat de opleiding in een pioniersfase was. Er werd hard gewerkt aan het aantoonbaar maken van de kwaliteit van de opleiding en van de invoering van de standaarden en systemen, die ook voor andere opleidingen van de hogeschool werden gehanteerd. Om meer duidelijkheid te kunnen geven over de implementatie van het beleid heeft de hogeschool bij brief van 14 november 2007 de NVAO verzocht tot uitstel van indiening van het rapport tot de zomer van De NVAO heeft de hogeschool laten weten akkoord te gaan met dit verzoek tot uitstel. Op 25 juni 2008 heeft Hobéon een tweede audit uitgevoerd. De samenstelling van het panel was gelijk aan dat van de eerste audit uitgezonderd de deskundige op het terrein van afstandsonderwijs, die alleen op 8 november 2007 aanwezig was en toen al alles heeft kunnen beoordelen met betrekking tot het afstandsonderwijs. In onderhavig Adviesrapport zijn de bevindingen van het auditteam beschreven. Bij de beoordeling van de betreffende opleidingsvarianten is uitgegaan van het door de NVAO vastgestelde Accreditatiekader bestaande opleidingen hoger onderwijs. Daarin staan de onderwerpen en facetten vermeld waarop een VBI zich bij de beoordeling van een opleiding moet richten. Voorts zijn daarin opgenomen de criteria aan de hand waarvan een VBI moet bepalen of de basiskwaliteit van die opleiding als voldoende kan worden beoordeeld. Met betrekking tot het specifieke referentiekader van de betreffende opleidingsvarianten geldt het volgende: De opleiding heeft het beroepsprofiel, de opleidingscompetenties en de doelstellingen in samenspraak met het relevante beroepenveld opgesteld en door dit beroepenveld laten valideren.(zie onder facet 1.1: Domeinspecifieke Eisen ). Het auditteam heeft dit opleidingsspecifieke referentiekader beoordeeld en vastgesteld dat het in voldoende mate gespecificeerd is en passend is voor een opleiding Ondernemerschap op HBO-niveau. Het auditteam heeft dit kader in zijn beoordeling betrokken. Zie voorts onder facet 1.1. De beoordelingsprocedure van Hobéon Certificering kent twee hoofdmomenten: Documentanalyse Het gaat hier om een analyse en beoordeling van door de opleiding Ondernemerschap aangeleverde schriftelijke informatie: Kwaliteitsrapport; Studiegids; Onderwijs- en Examen Reglement OER; Onderliggende documentatie betrekking hebbend op bijvoorbeeld: Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Ondernemerschap, Hogeschool Saxion Next 3

7 - strategische keuzen en de positie in de markt, - interne organisatie, - de (systematiek van) interne kwaliteitszorg en de daarmee samenhangende interne managementrapportages en verbetermaatregelen, - ontwikkelingen in het beroepenveld, - beroeps- en opleidingsprofielen, - (validatie) eindkwalificaties, - curricula, - werkvormen, - toetsing en beoordeling, - kwantitatief en kwalitatief personeelsbeleid, - internationalisering, - instroombeleid, - studiebegeleiding, - onderwijsrendement. Op basis van de door de opleiding aangeleverde documentatie, heeft het auditteam zich een beeld kunnen vormen van de primaire en secundaire processen van de opleidingsvarianten. Het auditteam heeft dit beeld getoetst aan zaken als: ambitieniveau, toekomstgerichtheid, innovatief vermogen, kwaliteitsbewaking via interne en externe evaluatie, arbeidsmarktrelevantie, resultaatgerichtheid, continuïteit, studenten- en docentenbelangen. Voorafgaand aan de visitatie (zie hieronder) werd het management van de betreffende opleiding op de hoogte gesteld van de voorlopige bevindingen van het auditteam op basis van zijn documentanalyse. Audit De audit was gericht op een actieve controle door middel van een visitatie 1, uitgevoerd door een auditteam waarvan deel uitmaakten twee externe onafhankelijke deskundigen op het gebied van Ondernemerschap, één externe deskundige op het gebeid van afstandsonderwijs, één student, één lead auditor, één auditor onderwijs, tevens secretaris vanuit Hobéon Certificering. Onder controle moet hier worden verstaan, dat het auditteam op verschillende niveaus (management, coördinatie, examencommissie, docenten, studenten, staf) heeft getoetst (i) of de in de documentatie beschreven beleidsvoornemens en de daaraan gerelateerde uitvoeringsprocessen zijn geïmplementeerd en (ii) of de overige in de documentatie vervatte informatie verifieerbaar is. Deze verificatie door het auditteam geschiedde enerzijds door, zoals hierboven reeds is aangegeven, meerdere malen hetzelfde onderwerp met verschillende geledingen te bespreken en anderzijds aan de hand van additionele documentatie en -daar waar het de huisvesting en de materiële voorzieningen betreft- ook door eigen waarneming. De additionele, tijdens de visitatie geraadpleegde, documentatie behelsde ondermeer: overzichten van de samenstelling van de werkveld-gremia waarmee de opleiding overleg voert; verslagen van die bijeenkomsten met het werkveld; overzicht CV s van (gast)docenten; netwerkoverzicht docenten; verslagen van de functioneringsgesprekken met docenten; detailbeschrijving van modules, cases en de daaraan gekoppelde opdrachten; 1 Visitatie heeft op 8 november 2007 en 25 juni 2008 plaatsgevonden. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Ondernemerschap, Hogeschool Saxion Next 4

8 stageverslagen en -beoordelingen; de beroepsproducten die gedurende de opleiding door studenten worden opgeleverd; Aldus had het auditteam voldoende instrumenten om zich op gedetailleerd niveau op de hoogte te stellen van inhoud, opzet, uitvoering en resultaten van het opleidingsprogramma en van de daarmee samenhangende personele, organisatorische, materiële en ruimtelijke voorzieningen. Het auditteam heeft op deze wijze alle in het NVAO-Accreditatiekader vermelde facetten beoordeeld, op basis waarvan een samenvattend oordeel per onderwerp werd gegeven. Een en ander werd vastgelegd in een conceptrapport dat aan de opleiding werd voorgelegd voor een toets op eventuele feitelijke onjuistheden. Het voorliggende rapport is de weergave van het oordeel van het auditteam met daarbij de gronden waarop dat oordeel is gebaseerd Beslisregels Volgens de NVAO-Beslisregels Accreditatie kan een onderwerp slechts onvoldoende of voldoende scoren. Een facet kan evenwel, volgens diezelfde regels, onvoldoende, voldoende, goed of excellent scoren. Met dit als uitgangspunt, heeft Hobéon onderstaande beslisregels toegepast. Onderwerp A. Een onderwerp scoort voldoende, indien alle facetten van dat onderwerp ten minste voldoende hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp onvoldoende en de overige ten minste voldoende hebben gescoord, mits een acceptabel verbeterplan beschikbaar is voor het facet met de score onvoldoende. B. Een onderwerp scoort onvoldoende, indien één facet van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord en voor dit facet geen acceptabel verbeterplan beschikbaar is. C. Een onderwerp scoort onvoldoende, indien meer dan één facet van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord, ongeacht of er voor die facetten acceptabele verbeterplannen zijn. Facet D. Binnen de beoordeling van een facet is ruimte voor een eigen afweging van het auditteam: uitvoering/praktijk weegt zwaarder dan beleid/theorie: beter een goed functionerende regeling die slecht is opgeschreven, dan omgekeerd; primaire processen wegen zwaarder dan secundaire. Extra aantekening E. Indien voor een onderwerp een hogere score dan voldoende gerechtvaardigd is, wordt dat als extra aantekening vermeld en wel met inachtneming van onderstaande regels: een onderwerp krijgt de extra aantekening goed, indien alle facetten van dat onderwerp goed hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp voldoende en de overige facetten goed of excellent hebben gescoord; 2 2 Het NVAO-Accreditatiekader onderscheidt bij onderwerp 2 ( Programma ) acht facetten. Eén ervan betreft de duur van de opleiding. Het daarbij vermelde criterium (240 ECTS) is evenwel geen (kwaliteits)criterium, maar een formele vereiste waaraan het programma van een opleiding a priori moet voldoen, wil zij überhaupt in aanmerking kunnen komen voor een HBO Bachelor accreditatie. Duur is derhalve van een andere orde dan -bijvoorbeeld- Kwaliteit Personeel of Onderwijsrendement. Bij de beslissing of het onderwerp Programma een extra aantekening goed dan wel excellent verdient, wordt het facet Duur dan ook buiten beschouwing gelaten. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Ondernemerschap, Hogeschool Saxion Next 5

9 een onderwerp krijgt de extra aantekening excellent, indien alle facetten van dat onderwerp excellent hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp goed en de overige facetten excellent hebben gescoord; een onderwerp krijgt geen extra aantekening, indien één van de facetten van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord Auditteam Het auditteam was als volgt samengesteld: Voorzitter: Leden: Secretaris: W.L. Blomen Drs. G. Silvius Dr. G. Moerkerke A. Meijer S. van Leijden G. C. Versluis Bij het samenstellen van het auditteam heeft Hobéon Certificering er zorg voor gedragen, dat de voor de beoordeling van de opleiding Ondernemerschap noodzakelijke expertise aanwezig is. Expertise met betrekking tot de onderwijskundige aspecten (i.c. het primaire proces, de ondersteunende processen en de organisatorische context) en expertise met betrekking tot de inhoudelijke aspecten (i.c. het programma in relatie tot het specifieke domein). De heer Blomen, de lead auditor, heeft inmiddels een groot aantal audits in het kader van accreditatie geleid binnen verschillende domeinen. De heer Meijer heeft zich als werkvelddeskundige in zijn beoordeling met name gericht op de kwaliteit, actualiteit en relevantie van (i) het richtinggevend domeinspecifieke kader, (ii) de eindkwalificaties, (iii) de programma-inhoud en (iv) de interactie tussen opleiding en werkveld. Bovendien heeft hij de kwaliteit van het personeel en het gerealiseerde niveau beoordeeld. Meijer heeft op grond van zijn ervaring en positie in het werkveld een goed zicht op de eisen die vanuit de verschillende deelgebieden in het werkveld gesteld worden aan Ondernemers op HBO-niveau. Meijer volgde verschillende opleidingen cursussen in de economische sector en was manager en directeur van verschillende kleine en grote bedrijven. Vanaf 2001 is hij als zelfstandig adviseur en interim manager werkzaam voor verschillende organisaties waaronder detailhandels en productiebedrijven en verricht op ad-hoc basis werkzaamheden voor Amstelconsult. De werkvelddeskundige en vakdeskundige, de heer Silvius studeerde bedrijfskunde en bedrijfseconomie aan achtereenvolgens de Koninklijke Militaire Academie, de Erasmus Universiteit en de Katholieke Universiteit Leuven. Hij heeft meer dan 15 jaar ervaring als consultant en projectmanager op het snijvlak van business en ICT. Sinds december 2002 combineert hij dit werk met de rol van Lector aan Hogeschool Utrecht. Silvius heeft zich in zijn beoordeling gericht op de kwaliteit, actualiteit en relevantie van (i) het richtinggevend domeinspecifieke kader, (ii) de eindkwalificaties, (iii) de programma-inhoud en (iv) de interactie tussen opleiding en werkveld. Bovendien heeft hij de kwaliteit van het personeel en het gerealiseerde niveau beoordeeld. De vakdeskundige, de heer Moerkerke, studeerde psychologie aan de Universiteit Leiden en is gepromoveerd in de onderwijskunde. Momenteel werkt hij bij het Onderwijstechnologisch Expertisecentrum van de Open Universiteit Nederland. Eerder heeft hij gewerkt aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en de Universiteit Twente. Zijn werkgebieden zijn afstandsonderwijs, kwaliteitszorg en toetsing. Hij is lid van de onderwijscommissie van de Nederlandse Orde van Accountants-Administratieconsulenten (NoVAA). Moerkerke heeft zich in zijn beoordeling met name gericht op de kwaliteit van het afstandsonderwijs. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Ondernemerschap, Hogeschool Saxion Next 6

10 Mevrouw Versluis heeft zich als deskundige onderwijs vooral gericht op de kwaliteit van de processen die direct en indirect de uitvoering van het programma raken. Zij heeft in haar vorige en huidige functie ervaring opgebouwd die haar in staat stelt de programmaopbouw, het onderwijsproces en de organisatorische context waarbinnen de uitvoering plaatsvindt te beoordelen in het perspectief van de eisen die aan HBOopleidingen gesteld worden. Mevrouw Van Leijden is vierdejaars student aan de opleiding Small Business & Retail Management bij de Hogeschool INHOLLAND Haarlem. Voor de curricula vitae: zie Bijlage I Deelnemers visitatie Het auditteam heeft tijdens de visitatie gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers vanuit de verschillende geledingen van de opleiding(en): management, coördinatoren, docenten, studenten en staf. Voor een volledig overzicht van de deelnemers aan de visitatie: zie Bijlage II Programma visitatie 8 november 2007 en 25 juni 2008 Zie Bijlage II. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Ondernemerschap, Hogeschool Saxion Next 7

11 2. BEVINDINGEN EN BEOORDELING Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding Dit onderwerp kent drie facetten: 1. domeinspecifieke eisen; 2. niveau bachelor; 3. oriëntatie HBO. Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen Criterium Het facet Domeinspecifieke Eisen is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk)? Bevindingen De opleiding heeft zelf een beroepsprofiel vastgesteld, dat tot stand is gekomen met het regionale beroepenveld: Dordse ondernemers, Kamer van Koophandel en de afdeling Economische Zaken van de gemeente. De opleiding heeft uitgebreid gecommuniceerd met de Economische Adviesraad Dordrecht en de eigen Beroepenveldcommissie over de ontwikkelingen in het beroepenveld. Bij het opstellen van het beroepsprofiel heeft de opleiding zich laten leiden en inspireren door beproefde modellen uit de beroepspraktijk, eisen van vakgenoten, de Hbo-raad domeincompetenties Economics, Commerce, Business Administration, Communications, Law (2004) en de op basis daarvan vastgestelde landelijke profielen en eisen van externe diploma's. Het daaruit resulterende voortvloeiende beroepsprofiel is door de denktank in de rol van Raad van Advies in 2006 gevalideerd De opleiding gaat uit van de tien generieke HBO kwalificaties zoals die door de HBO raad zijn vastgesteld. Daarnaast heeft de opleiding op basis van het beroepsprofiel vijf specifieke opleidingscompetenties geformuleerd: financieel bewustzijn; marketting; organisatiekunde; people management; proces ontwerp. In het overleg met de Beroepenveldcommissie zijn de opleidingscompetenties vervolgens vastgesteld De opleiding heeft ook een vergelijking gemaakt met de eisen aan een HBO opgeleide ondernemer ten opzichte van een MBO-er. Aan de Raad van Advies heeft de opleiding gevraagd wat zij van een HBO-er meer verwachten. Steekwoorden, die de Raad daarbij noemden waren o.a. helikopterview, schakelen, analyse kunnen maken en actoren benoemen, bredere aanpak kunnen bedenken, meerdere vakgebieden kunnen verbinden. Het beroep waarvoor wordt opgeleid vraagt iemand die verantwoordelijkheid neemt daar waar een MBO-er er op grond van vakkennis niet uitkomt en die strategisch kan acteren. Het auditteam heeft kennisgenomen van het beroepsprofiel dat de opleiding in samenspraak met het werkveld heeft opgesteld en van de specifieke competenties die de opleiding op basis daarvan heeft geformuleerd. Het auditteam is van mening, dat de tien generieke en vijf specifieke eindcompetenties van de opleiding corresponderen met de kerntalen van een (beginnend) beroepsbeoefenaar en aansluiten bij de eisen die vakgenoten en de beroepspraktijk stellen aan een opleiding Ondernemerschap. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Ondernemerschap, Hogeschool Saxion Next 8

12 De opleiding Ondernemen van Saxion Next heeft regelmatig contact met de Hogeschool van Rotterdam en Hogeschool INHOLLAND over aspecten van ondernemerschap, die genoemde hogescholen in verschillende van hun opleidingen aan bod laten komen en de daarvoor benodigde competenties. Ook werkt de opleiding op dit terrein regelmatig met deze hogescholen samen. (Zie ook 2.1.) Alle opleidingen die vallen onder de verantwoordelijkheid van Hogeschool Saxion Next kennen een Raad van Advies, die één maal per jaar met de opleiding op strategisch niveau spreekt over de doelstellingen, de positionering van de opleiding en nieuwe ontwikkelingen in het veld. Bij de start van een nieuwe opleiding en bij een curriculumwijziging heeft de opleiding vaker contact met de Raad van Advies. Daarnaast heeft elke opleiding een eigen Beroepenveldcommissie, die bestaat uit minimaal drie leden en die minimaal drie maal per studiejaar bijeenkomt. Met deze commissie wordt op operationeel niveau o.a. gesproken over de doelstellingen, de aansluiting bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden, de mate waarin ze voldoen aan de eisen die het beroepenveld stelt aan het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar in het specifieke beroep of spectrum van beroepen en de ontwikkelingen die zich hebben voorgedaan, die nopen tot veranderingen. De Beroepenveldcommissie adviseert over verbeteringen. Het auditteam heeft kunnen constateren, dat de opleiding Ondernemerschap een Raad van Advies en een Beroepenveldcommissie kent. Het auditteam heeft kennisgenomen van de samenstelling van beide commissies en is van mening, dat deze een representatieve vertegenwoordiging laten zien van het werkveld waarbinnen de opleiding opereert. Uit de verslagen blijkt dat met de Raad van Advies met name op strategisch niveau is gesproken over de visie op het beroep en de opleidingscompetenties. Met de Beroepenveldcommissie is met name over de competenties en de concrete invulling van de opleiding gesproken De internationale dimensie van de opleiding komt op verschillende manieren tot uiting. In de eerste plaats door het opnemen van internationale en interculturele aspecten in het leerplan. Zo wordt er in de propedeuse aandacht besteed aan export in een gecombineerde module met Business Engels. In het tweede studiejaar wordt veel aandacht besteed aan het zoeken en selecteren van informatie aan de hand van een virtueel bedrijf dat internationaal georiënteerd is. Ook wordt in dit studiejaar bij het onderdeel Communicatie aandacht besteed aan interculturele communicatie. In het afsluitende jaar moeten de studenten een branche specifieke verkenning doen, die nadrukkelijk internationaal wordt ingevuld. Ook zet de opleiding hoog in op taalbeheersing van het Engels (Cambridge BEC higher). Daarnaast zijn er via het Da Vinci College in het kader van stage en afstuderen internationale contacten met bedrijven in o.a. Indonesië en Suriname en via de VVCS Academy met de internationale spelersvakbond FIFPro. Daar maakt de opleiding ook gebruik van. Het auditteam heeft kennisgenomen van de hierboven beschreven internationale aspecten in het curriculum en is van mening dat de opleiding er voldoende voor zorgt dat belangrijke internationale ontwikkelingen in het curriculum aan bod komen en de studenten die competenties kunnen verwerven die zij nodig hebben om ook in een internationale context te kunnen werken. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Ondernemerschap, Hogeschool Saxion Next 9

13 Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor alle varianten van de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties: De opleiding heeft zelf een beroepsprofiel vastgesteld, dat tot stand is gekomen met het regionale beroepenveld. Dit beroepsprofiel is gebaseerd op modellen uit de beroepspraktijk, eisen van vakgenoten, de HBO-raad domeincompetenties Economics, Commerce, Business Administration, Communications, Law (2004) en eisen van externe diploma's. De opleiding gaat uit van de tien generieke HBO kwalificaties en vijf specifieke opleidingscompetenties, die zijn gebaseerd op het beroepsprofiel van de opleiding. De eindcompetenties van de opleiding corresponderen met de kerntaken van een (beginnend) beroepsbeoefenaar en sluiten aan bij de eisen die vakgenoten en de beroepspraktijk stellen aan een opleiding Ondernemerschap. Met de Raad van Advies en de Beroepenveldcommissie heeft de opleiding regelmatig overleg over de visie op het beroep en de opleidingscompetenties. De opleiding zorgt er voldoende voor dat belangrijke internationale ontwikkelingen in het curriculum aan bod komen en de studenten die competenties kunnen verwerven die zij nodig hebben om ook in een internationale context te kunnen werken. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Ondernemerschap, Hogeschool Saxion Next 10

14 Facet 1.2. Niveau Bachelor Criterium Het facet Niveau Bachelor is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een Bachelor? Bevindingen Zoals al vermeld onder 1.1. gaat de opleiding uit van vijftien competenties: de door HBO-Raad vastgestelde tien generieke HBO-bachelor kwalificaties en vijf specifieke competenties voor de opleiding Ondernemersschap. De opleiding heeft het HBO-bachelor niveau per competentie uitgewerkt. In aansluiting op de Dublin Descriptoren onderscheidt de opleiding de volgende niveaus waarop iemand een competentie kan beheersen: 1.a Kennis 1.b Inzicht (begrip) 2. Toepassing van kennis en inzicht (begrip) 3. Oordeelsvorming 4. Communicatie 5. Leervaardigheid De betekenis van deze niveaus vertaalt de opleiding als volgt: 1.a Kennis De student heeft weet van de materie en kan de feiten, theorieën en modellen correct reproduceren. Je kunt merken dat hij de stof goed geleerd heeft. De opleiding wil van sommige kennis dat de student deze paraat en foutloos beheerst. Bijvoorbeeld de instrumenten van de marketing mix. 1.b Inzicht (begrip) De student doorziet de materie. Hij ziet verbanden, kan de implicaties van de aangeboden theorie bevatten, snapt hoe een formule in elkaar zit, kan de achtergronden van ontwikkelingen en standen van zaken m.b.t. de materie begrijpen, bijvoorbeeld verschillen van inzicht tussen deskundigen over de materie of hoe de bedenker van een theorie op het idee gekomen is. 2. Toepassing De student kan kennis en inzicht (begrip) toepassen in beroepsmatige contexten. De student kan desgevraagd de theorie toepassen op een gegeven situatie en de cognitieve of fysieke handelingen uitvoeren die daarbij horen. Bijvoorbeeld het uitvoeren van een berekening met behulp van een formule of het maken van een communicatieplan voor een evenement. 3. Oordeelsvorming Bij oordeelsvorming gaat het erom of de student zelf een denkproces kan starten, waarin hij zich vragen stelt, gegevens verzamelt en uit zijn theoretische bagage put, om aldus tot een afgewogen oordeel te komen, waarin verschillendsoortige overwegingen voor zover relevant worden meegenomen (sociaal maatschappelijk, wetenschappelijk, ethisch, commercieel). Bijvoorbeeld een advies geven over het te voeren beleid naar aanleiding van SWOT-analyse. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Ondernemerschap, Hogeschool Saxion Next 11

15 4. Communicatie Het beheersingsniveau communicatie houdt in dat de student een theorie of vaardigheid voldoende beheerst om deze te kunnen communiceren met gelijken, leidinggevenden, onderschikten en/of derden. Denk aan ergens instructie over geven, de materie aan leken uit kunnen leggen, of iets wat in lekentaal een heel verhaal is, in kernachtig jargon samenvatten voor een professional. 5. Leervaardigheid Het niveau van leervaardigheid bij een competentie houdt in dat de student gewoontes heeft ontwikkeld waardoor hij bij blijft op dit deel van het vakgebied, of in staat is zich zelfstandig (nieuwe) kennis eigen te maken over de desbetreffende competentie. Bijvoorbeeld zelfstandig ontwikkelingen bijhouden op het vakgebied marketing op basis van een zelf gemaakte POP. Aan het eind van de studie moeten de studenten alle vijftien competenties beheersen op het hoogste niveau ( leervaardigheid ). Het auditteam heeft de eindkwalificaties van de opleiding geanalyseerd en is van mening dat deze kwalificaties beantwoorden aan het niveau bachelor zoals weergegeven in de zogeheten Dublin Descriptoren. Daarbij heeft de opleiding de Dublin Descriptoren adequaat vertaald naar het programma en de onderwijsvormen hierop afgestemd. (Zie 2.2.) Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor alle varianten van de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties: De vijftien eindkwalificaties van de opleiding bevatten alle elementen waar de Dublin Descriptoren betrekking op hebben. De opleiding heeft het HBO-bachelor niveau per competentie uitgewerkt. De opleiding heeft de Dublin Descriptoren adequaat vertaald naar het programma. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Ondernemerschap, Hogeschool Saxion Next 12

16 Facet 1.3. Oriëntatie HBO Criteria Het facet Oriëntatie HBO is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Zijn de eindkwalificaties van de opleiding mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepscompetenties? Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar in een specifiek beroep of samenhangend spectrum van beroepen waarvoor de betreffende opleiding vereist of dienstig is? Bevindingen Oriëntatie HBO kent twee dimensies. Hoger onderwijs enerzijds, beroepsonderwijs anderzijds Hoger Onderwijs Zoals al onder 1.2. is beschreven heeft de opleiding het HBO-bachelor niveau per competentie uitgewerkt aan de hand van de Dublin Descriptoren. Het auditteam is van mening, dat de opleiding op basis hiervan gerekend kan worden tot het hoger onderwijs. (Zie ook onder 1.2.) Beroepsonderwijs Zoals al onder 1.1. is beschreven heeft de opleiding zelf een beroepsprofiel vastgesteld, dat tot stand is gekomen met het regionale beroepenveld. Het beroepsprofiel is door de denktank in de rol van Raad van Advies in 2006 gevalideerd. De opleiding gaat uit van de tien generieke HBO kwalificaties zoals die door de HBO raad zijn vastgesteld. Daarnaast heeft de opleiding op basis van het beroepsprofiel vijf specifieke opleidingscompetenties geformuleerd. Het auditteam is van mening, dat de opleiding een beroepsopleiding is en heeft geconstateerd, dat hierover afstemming heeft plaatsgevonden met het beroepenveld. De eindcompetenties van de opleiding corresponderen met de kerntaken van een (beginnend) beroepsbeoefenaar en sluiten aan bij de eisen die de vakgenoten en de beroepspraktijk stellen aan een opleiding Ondernemerschap Voor het overige blijkt de Oriëntatie HBO ook uit het programma van beide opleidingen. Zie daarvoor de bevindingen onder facet 2.1. Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor alle varianten van de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties: De eindcompetenties van de opleiding voldoen aan het niveau Bachelor zoals weergegeven in de Dublin Descriptoren. Het beroepsprofiel is tot stand gekomen met het regionale beroepenveld. De eindcompetenties van de opleiding corresponderen met de kerntaken van een (beginnend) beroepsbeoefenaar in het werkveld van Ondernemerschap. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Ondernemerschap, Hogeschool Saxion Next 13

17 SAMENVATTEND OORDEEL DOELSTELLINGEN OPLEIDING : VOLDOENDE Het auditteam beoordeelt het Onderwerp Doelstellingen Opleiding voor alle opleidingsvarianten als voldoende. De opleiding heeft zelf een beroepsprofiel vastgesteld, dat tot stand is gekomen met het regionale beroepenveld. De opleiding gaat uit van de tien generieke HBO kwalificaties en vijf specifieke opleidingscompetenties, die zijn gebaseerd op het beroepsprofiel van de opleiding. De eindcompetenties van de opleiding voldoen aan het niveau Bachelor en corresponderen met en met de kerntalen van een (beginnend) beroepsbeoefenaar en sluiten aan bij de eisen die vakgenoten en de beroepspraktijk stellen aan een opleiding Ondernemerschap. De opleiding heeft regelmatig overleg met het werkveld over o.a. de visie op het beroep, de eindcompetenties en de ontwikkelingen in het beroepenveld. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Ondernemerschap, Hogeschool Saxion Next 14

18 Onderwerp 2: Programma Dit onderwerp kent acht facetten: 1.eisen hbo; 2. relatie tussen doelstellingen en inhoud; 3. samenhang programma; 4. studielast; 5. instroom; 6. duur; 7. afstemming tussen vormgeving en inhoud; 8. beoordeling en toetsing. Facet 2.1. Eisen HBO Criteria Het facet Eisen HBO is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Vindt kennisontwikkeling van studenten plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontleend studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en/of (toegepast) onderzoek? Heeft het programma aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied / de discipline? Waarborgt het programma de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft het aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk? Bevindingen In elke moduulwijzer is beschreven op welke wijze kennisontwikkeling plaatsvindt en welke vakliteratuur daarbij gebruikt wordt. Met het werkveld heeft de opleiding hierover regelmatig overleg. (Zie ook onder en ) In de opeenvolgende modulen van het leerplan leert de student de opleidingscompetenties op een steeds hoger niveau toepassen in een context die in toenemende mate overeenkomt met de complexiteit van het beroepenveld en verantwoordelijkheden die in toenemende mate overeenkomen met de eisen aan een HBO-beroepsbeoefenaar Aan het begin van het derde studiejaar krijgen de studenten de module methode van onderzoek. Daarin kunnen de studenten die kennis en vaardigheden verwerven die ze nodig hebben bij het doen van onderzoek tijdens het afstudeerproject, waarmee ze het derde studiejaar moeten afsluiten. De opleiding zorgt er voldoende voor dat kennisontwikkeling plaatsvindt aan de hand van vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontwikkeld studiemateriaal, via interactie met de beroepspraktijk en door het doen van (toegepast) onderzoek. Het studiemateriaal en de vakliteratuur die de opleiding gebruikt is actueel en relevant voor het betreffende werkveld. Het auditteam heeft kunnen constateren dat hierover overleg heeft plaatsgevonden met het werkveld Circa twintig procent van het opleidingsprogramma wordt uitgevoerd in de beroepspraktijk. Studenten die in het eerste jaar starten in de voltijd opleiding krijgen overdag les. In dit jaar wordt de aansluiting bij de praktijk gezocht door opdrachten in het bedrijfsleven waarin studenten actief bezig zijn met ondernemerschap en innovatie. Na dit eerste jaar gaan de studenten verder in de duale of deeltijdvariant. Zij komen één avond in de week voor de lessen naar de opleiding. Duale studenten werken overdag op een voor de opleiding relevante werkplek. Studenten die geen bij de opleiding passende werkplek hebben kunnen vinden, worden ingeschreven als deeltijdstudent. Zij hebben namelijk wel de mogelijkheid om op een niet relevante werkplek in deeltijd te gaan werken, maar moeten ook een deel van de week reserveren voor het opdoen van praktijkervaring in het werkveld van ondernemerschap en innovatie. Dit gebeurt via stages in relevante bedrijven en Action Learning opdrachten. Studenten die meteen instromen als duale of deeltijdstudent, volgen al vanaf het eerste jaar de lessen op de avond. Praktijkervaring doen zij op door opdrachten die ze op de eigen werkplek of stageplek en via Action Learning moeten uitvoeren. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Ondernemerschap, Hogeschool Saxion Next 15

19 Bij de VVCS studenten is het accent op stage/werk wat later in de opleiding gelegd, namelijk in het derde studiejaar. In de eerste twee studiejaren krijgen zij wel veel Action Learning opdrachten. De studenten voeren deze opdrachten uit bij hun eigen club en/of bij sponsors met een bedrijf dat heel dicht ligt bij het netwerk van de voetbalclub ligt De opleiding heeft een projectlijn opgezet. De projecten zijn zodanig geformuleerd dat ze nagenoeg in iedere stage- of werksituatie zinvol kunnen worden ingevuld. Ook kunnen de projecten worden gebruikt in het kader van realistische praktijkopdrachten buiten de context van een stage. Voor het uitvoeren van opdrachten maakt de opleiding afspraken met de stagebieder of werkgever. Voor de duale studenten is een onderwijsarbeidsovereenkomst opgesteld. Alle deeltijd en duale studenten moeten tevens een leer-werkplan opstellen waarin zij vastleggen aan welke opleidingscompetenties op welk niveau zij gaan werken. Afstemming tussen de opleiding en de praktijk vindt verder plaats door de mondelinge contacten die de opleiding heeft met de stagebegeleiders en de coaches op de werkplek. (Zie ook 4.2.) In het derde en laatste studiejaar staat naast stage/werk ook afstuderen op het programma. De opleiding wordt afgesloten met een scriptie. In zijn er nog geen studenten in het derde jaar van de vernieuwde opleiding Ondernemerschap. De studenten van de oude opleiding Economie studeerden in wel af op basis van een scriptie. Studenten van de oude opleiding die er niet in slaagden vóór juni 2008 af te studeren gaan in verder in het derde studiejaar van de opleiding Ondernemen en studeren af binnen deze opleiding. (Zie verder onder 6.1.) Het Da Vinci College neemt deel in de voorbereidingsgroep voor het Transferpunt/Frontdesk Hoger Onderwijs Drechtsteden. Doel is dat het onderwijs de buitenwereld binnenhaalt en de resultaten van projecten, stages en onderzoek teruggeeft aan de opdrachtgevers. De gemeente Dordrecht en Hogeschool Rotterdam, Hogeschool INHOLLAND en het Da Vinci College/Hogeschool Saxion Next financieren het project; de Kamer van Koophandel zorgt voor het articuleren van de vragen uit het bedrijfsleven. Creativiteit en werkkracht van de studenten komen zo rechtstreeks ten goede aan de bedrijven en organisaties en worden behouden voor de regio. Daarnaast ziet de opleiding ook andere bronnen om opdrachten te verkrijgen, zoals eigen contacten met het bedrijfsleven en organisaties, de bedrijven waar het ROC Da Vinci veel contacten mee heeft en de rol van Da Vinci zelf als leerbedrijf waarbinnen HBO ers taken kunnen vervullen op HBO-niveau. Het auditteam constateert op grond van bovenstaande dat de opleiding er voldoende voor zorgt, dat in het programma actuele ontwikkelingen in het vakgebied aan de orde komen. Studenten kunnen via opdrachten in de eigen praktijk, via stage en Action Learning de benodigde beroepsvaardigheden ontwikkelen. Het programma heeft duidelijke verbanden met de actuele beroepspraktijk. De studenten die het auditteam sprak waren tevreden over de beroepsgerichtheid van de opleiding Zoals al onder 1.1. is beschreven heeft elke opleiding van Hogeschool Saxion Next een Beroepenveldcommissie. Met deze commissie vindt minimaal drie maal per jaar overleg plaats. Gesproken wordt o.a. over de doelstellingen en de opzet en inhoud van het programma. De commissie wordt gevraagd naar haar oordeel over de relevantie en actualiteit van het gebruikte studiemateriaal, de mate waarin (toegepast) onderzoek plaatsvindt, de afstemming van het programma op (de ontwikkelingen in) de praktijk en de uitvoering van het toetsen en beoordelen. (zie daarover onder 2.8.). Bij de overleggen is in elk geval de directeur van de hogeschool en/ of de opleidingsmanager aanwezig. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Ondernemerschap, Hogeschool Saxion Next 16

20 Het auditteam heeft zoals al eerder is beschreven geconstateerd, dat de opleiding met het werkveld op verschillende manieren contact heeft. De opleiding heeft regelmatig overleg met de Beroepenveldcommissie en de Raad van Advies. Uit o.a. de verslagen blijkt dat met hen is gesproken over de behoeften van het regionale bedrijfsleven in de Drechtsteden op het gebied van HBO Opleidingen, beroepsprofiel van de Bachelor HBO opleiding Ondernemerschap. Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor alle varianten van de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties: De opleiding zorgt er voldoende voor dat kennisontwikkeling plaatsvindt aan de hand van vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontwikkeld studiemateriaal, via interactie met de beroepspraktijk en door het doen van (toegepast) onderzoek. Het studiemateriaal en de vakliteratuur die de opleiding gebruikt is actueel en relevant voor het betreffende werkveld. De opleiding zorgt er voldoende voor, dat in het programma actuele ontwikkelingen in het vakgebied aan de orde komen. Studenten kunnen via opdrachten in de eigen praktijk, via stage en Action Learning de benodigde beroepsvaardigheden ontwikkelen. Het programma heeft duidelijke verbanden met de actuele beroepspraktijk. De opleiding heeft regelmatig overleg met het werkveld over de inhoud van het programma, het studiemateriaal en de uit te voeren opdrachten. Studenten zijn tevreden over de beroepsgerichtheid van de opleiding. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Ondernemerschap, Hogeschool Saxion Next 17