Ten dienste van Leaseproces B.V. Inzake de beleggingstechnische eigenschappen van de Legio-Lease Winstverdriedubbelaar

Transcriptie

1 Reade Klif Advies Heidemeer 6, 8445 SB Heerenveen Deskundigenpinie Ten dienste van Leaseprces B.V. Inzake de beleggingstechnische eigenschappen van de Legi-Lease Winstverdriedubbelaar Auteur Prf. Dr. Michael Damm Reade Klif Advies 1 ktber 2013 VaR verklaring, KvK , BTW nr. NL B01

2 1. Gegevens ver de auteur Prf. dr. M. Damm Hgleraar Risic Management, Vrije Universiteit Amsterdam, buitengewn hgleraar Risk Management NrthWest University Jhannesburg, Zuid Afrika. H..d.n. Reade Klif Advies Heidemeer 6, 8445 SB Heerenveen , Relevante ervaring: Afgestudeerd Grningen 1988, specialisme Beleggingen en Financiering, prmtie 1995 p gebied van rendement en risic management vr beleggingsstrategieën. Oud Dcent Financiering en Beleggingen RijksUniversiteit Grningen Hgleraar Risic Management, speciaal aandachtsgebied financiële instellingen en prducten Vrije Universiteit Amsterdam (2000 heden), met verantwrdelijkheden; Oprichter en dcent van de VU pst graduate master pleiding Risk Management fr Financial Institutins (2009 heden) Bestuurslid en dcent aan de pleiding VU pst graduate master pleiding Investment Management ( ) (pleiding Nederlandse Vereniging van Beleggingsanalisten) Directeur asset management, risic management & balansbeheer SNS Bank ( ) Directeur beleggingen en Hfd lcal prduct management van UBS Bank (Netherlands) en rechtsvrgangers ( ) Onafhankelijk adviseur inzake vermgensbeheer en risic management vr pensienfndsen, banken, stichtingen (2012 heden) Deskundige vr Rechtbank Amsterdam inzake rendement en risic van beleggingsprducten (2013). 2. Gebruikte prductinfrmatie Van het nderhavig prduct is geen uitgebreide infrmatie beschikbaar gesteld aan ptentiele klanten. Ik heb mijn antwrden en rdeel meten baseren p de k aan ptentiële klanten verlegde brchures: De flder Winstverdriedubbelaar van LegiLease, betrekking hebbende p de aandelen ABNAMRO, Ahld en ING. De flder Winstverdriedubbelaar van LegiLease, betrekking hebbende p de aandelen Aegn, KPN en Wlters Kluwer. Leasevereenkmst Winstverdriedubbelaar met nummer Leasevereenkmst Winstverdriedubbelaar met nummer

3 3. Gestelde vragen Dr Leaseprces B.V. is mij gevraagd een pinie te vrmen ver de beleggingstechnische eigenschappen van het Legi Lease prduct Winstverdriedubbelaar. Deze pinie wrdt gevrmd dr het beantwrden van de vlgende vragen. a. Wat bepaalt het risic van beleggen in aandelen en he kan het wrden beheerst? b. Welke rendementen wrden dr prfessinele beleggers gemiddeld verwacht p een breed gespreide belegging in aandelen? c. Welke specifieke risic s brengt het beleggen in drie individuele aandelenfndsen met zich mee? d. He is het realiteitsgehalte van de in de prductbrchures gepresenteerde aandelen- rendementen? e. Wat is het vr het met het prduct Break Even ( Kiet ) spelen bendigde beleggingsrendement? f. Wat betekent het feit dat de aandelenbelegging wrdt gefinancierd met geleend geld vr het risic van het prduct? g. He verhudt de kans p verlies van het prduct zich tt de kans p verlies bij beleggen in een gangbaar breed gespreid aandelenprduct? h. Wat is bij een belegging in aandelen een verstandige beleggingshrizn? i. Wat is, vanuit het gpunt van risicbeheersing, het effect van het feit dat het prduct alleen tussentijds kan wrden beëindigd als (cntant gemaakt) de gehele resterende leasesm wrdt betaald? j. Op welke wijze kan een afnemer van dit prduct, bij kersdalingen van de aandelen waarin wrdt belegd, binnen de mgelijkheden van dit prduct zijn verliezen beperken? k. Wat is het gevlg van het feit dat gedurende de lptijd van het cntract niet gewisseld kan wrden naar andere aandelenfndsen? l. Is er risic verbnden aan de wijze waarp de aankpen van de aandelen (gespreid betalen bij een vaste aankpprijs) zijn gestructureerd? m. Is de gemiddelde cnsument in staat m zelfstandig de kenmerken en risic s van het prduct te drgrnden? n. Wat is het ttaal rdeel ver het prduct? Deze pinie begint met het in paragraaf 4 schetsen van de uitgangspunten en een samenvatting en de belangrijkste cnclusies. Daarna wrden in paragraaf 5, ter nderbuwing, bvengenemde vragen beantwrd. 3

4 4. Uitgangspunten, samenvatting en belangrijkste cnclusies 4.1 Uitgangspunten vr beleggen in aandelen Beleggen in aandelen is risicvl. Deze uitspraak is gebaseerd p ervaring die beleggers in aandelen dr de decennia heen hebben verzameld. Met risic wrdt hierbij gedeld p het feit dat rendementen van aandelen sterk kunnen fluctueren, nvrspelbaar zijn en tt verliezen kunnen leiden. Juist dr deze pgedane kennis hebben beleggers (prfessinele beleggers en vermgensbeheerders) zich in de lp van de tijd beleggingsregels en richtlijnen gesteld. Deze regels zijn bedeld m risic s van beleggen in aandelen beheersbaar en z gering mgelijk te huden, en z k nndige risic s te vrkmen. De regels zijn terug te vinden in een vervled aan lesliteratuur en achterliggende vakliteratuur waarmee beleggingsprfessinals de afgelpen 50 jaar werden (bij)geschld. Een verzicht van deze kennis is terug te vinden in het pleidingsprgramma van het wereldwijd pererende CFA Institute (Chartered Financial Analist). Het CFA is tnaangevend in het pleiden en nderhuden van kennis van beleggingsprfessinals. Ok vele Nederlandse beleggingsprfessinals hebben deze pleiding gevlgd. Inhudelijke infrmatie ver het lesprgramma waarin nder meer nderstaande beleggingsregels kan wrden verkregen via de website van het CFA Institute Onderstaande regels bepalen de basis vr het beleggen in een geaccepteerd risicvlle categrie als aandelen. (Er zijn natuurlijk vele andere regels die minder specifiek p dit nderwerp van tepassing zijn. Deze kunnen desgewenst wrden teruggevnden in de hiervr genemde CFA literatuur). 1. Spreid beleggingen ver tenminste 20, maar ng liever meer dan 100 aandelen, afkmstig uit verschillende sectren, landen, regi s. Dr dit spreiden (diversifiëren) wrden (negatieve) rendement uitschieters beperkt en zelfs vrkmen. 2. Frmuleer tevren eenduidig welke risic s in termen van negatieve rendementen acceptabel zijn en welk niet. Hierdr kan in geval van calamiteiten p de beurs snel wrden beslten f het aandelenrisic met wrden afgebuwd. Bijvrbeeld m een verlies te vrkmen grter dan de belegger kan dragen (als bijvrbeeld: het nvldende vermgen verhuden m een hyptheeklening af te lssen, in het levensnderhud te vrzien, f in het ergste geval, het niet meer kunnen terugbetalen van het vr het beleggen geleende geld). 3. Zrg vr vldende liquiditeit in de prtefeuille (mgelijkheden m p krte termijn te kunnen verkpen en kpen) en vr heldere regels m de samenstelling van de prtefeuille aan te passen indien zich nvrziene negatieve scenari s vrden. Dit geeft aan dat in geval van calamiteiten f andere ngewenste gevallen de samenstelling van de prtefeuille kan wrden aangepast, en he dit dient te gebeuren teneinde grtere dan nder 2 gefrmuleerde verliezen te vrkmen. 4. Frmuleer vr welke hrizn / einddatum de aandelenbeleggingen wrden aangegaan. He verder weg de hrizn, he verantwrder het is m aandelenrisic te nemen. Dit met inachtneming van de nder 1 3 genemde regels: Vldende spreiding van de aandelen in aantal en ver sectren, landen, regi s Het benemen van een te tlereren kans p verlies en maximale verliesmvang De liquiditeit van de prtefeuille en de manier waarp de samenstelling van de prtefeuille te wijzigen, telkens in geval de kers ntwikkeling van aandelen in kwestie daar aanleiding te geven. Echter, he dichter de einddatum nadert in de tijd, he sterker het aandelenrisic met wrden afgebuwd ten gunste van beleggingen in bijvrbeeld bligaties. Dit m te vrkmen dat vlak 4

5 vr einddatum alle resultaat verlren gaat dr een ngewenste daling van de in hun aard beweeglijker aandelenrendementen. 5. Beleggen met geleend geld betekent een verzwarende risicfactr. Het financieren van aandelenbeleggingen met geleend geld dient te wrden vermeden. Indien tegenvallende resultaten wrden gebekt zal een restschuld / nett negatieve vermgenspsitie ntstaan die de belegger mgelijk in nverkmelijke prblemen kan brengen ten aanzien van het vlden aan verplichtingen / ude dag uitkeringen / aflssingen van schulden et cetera. Indien deze regels niet wrden gevlgd verandert beleggen in aandelen ptentieel van risicvl tt rekels en zelfs nverantwrd. Vergelijk beleggen in aandelen hierte met het verzeilen van de ceaan. Hier zijn bekende risic s aan verbnden. Deze risic s wrden veel grter en kunnen nverantwrd zijn indien geen ged materiaal wrdt gebruikt f een slechte schipper aan het rer staat. Uit het vrenstaande vlgt dat het vr een gewne belegger van essentieel belang is m, indien de mstandigheden dit eisen, direct te kunnen ingrijpen in de beleggingsprtefeuille. Een redelijk handelend en redelijk bekwaam beleggingsadviseur zal dit, als de persnlijke uitgangspunten van de belegger daarte aanleiding geven, k adviseren. Bij het dan te geven advies zullen k de hiervr genemde uitgangspunten als basis dienen. Indien deze mgelijkheid tt ingrijpen vr de belegger zelf niet mgelijk is (zals bij Winstverdriedubbelaar het geval) dan met het prduct f de beleggingsbeheerder van het prduct zelf de tt het managen van het risic bedelde handelingen plegen, ter bescherming van de belangen van de eindbelegger (de klant). (Nta bene: in werkelijkheid zal een prtefeuille vrijwel nit alleen een ged gespreide aandelenbelegging bevatten maar, m redenen van spreiding, k beleggingen in bijvrbeeld bligaties, nrerend ged, grnd en andere beleggingscategrieën.) 4.2 Samenvatting van de bevindingen Vr de Winstverdriedubbelaar geldt dat deze qua beleggingsaanpak zeer sterk in negatieve zin afwijkt van bvenstaande regels. Hierdr is het eraan verbnden risic aantnbaar hger dan het risic dat in het algemeen van beleggen in aandelen mag wrden verwacht (zie vr het bewijs paragraaf en ). De belangrijkste rzaken vr de hgere risicgraad zijn gelegen in: I. Het betrkken prduct belegt in niet meer dan drie aandelen. Het specifiek vr dergelijke niet gespreide aandelenbeleggingen geldende risic is tt wel twee keer hger dan bij een vldende gespreide belegging (zie paragraaf 5c, punten 1.10 en 1.12). Meer specifiek: indien bij één van de drie aandelen iets mislpt betekent dat schade vr liefst 1/3 van de nderliggende prtefeuille. Deze schade kan niet wrden vrkmen f beperkt dr aanpassing van de prtefeuille want die samenstelling ligt tijdens het cntract vast. Beleggen in aandelen is risicvl, maar indien slechts in drie aandelen wrdt belegd is de ptentiele impact van het aandelenrisic significant, tt wel 2x, hger dan in geval van een gespreide belegging in aandelen. II. De prtefeuillesamenstelling van de prducten mag gedurende de lptijd niet wrden aangepast (bijvrbeeld bij veranderende mstandigheden p de beurs). Deze manier van 5

6 beleggen zrgt ervr dat de gevlgen van (zwaar) tegenvallende kersntwikkelingen, anders dan bij gewn beleggen in aandelen het geval is, vlledig vr rekening van de effectenleasebelegger kmen znder dat deze in de praktijk middelen heeft m zijn schade beperkt te huden. Beleggen in aandelen is risicvl, maar als de prtefeuille zals bij de Winstverdriedubbelaar niet mag wrden aangepast is het risic nbeheersbaar hg en daardr nvrspelbaar. III. De samenstelling van de beleggingen in het prduct kan dr de afnemer naar het einde van de lptijd niet minder risicvl wrden gemaakt. In de praktijk zu dit wel kunnen indien een cnfrm de eerder genemde theretische uitgangspunten ingerichte prtefeuille van aandelen en bligaties te kiezen. Gaandeweg de tijd (wanneer de beleggingshrizn in zicht kmt) kan dr het verkpen van aandelen uit de prtefeuille ten gunste van minder risicvlle bligaties het risic wrden verlaagd: hierdr is de kans dat p het einde van de lptijd, dichtbij de beleggingshrizn, pltseling alsng verliezen wrden pgelpen die niet meer zijn ged te maken verminderd. De uitgangspunten vr crrect dynamische asset allcatie beleid wrden nderwezen in het in de inleiding genemde CFA pleidingsprgramma 1 en in aan hgeschlen en universiteiten als de Vrije Universiteit, Rijksuniversiteit Grningen en Erasmus Universiteit gehanteerde lesprgramma s, maar k als nderdeel van bepaalde lesprgramma s van tt WFT examens pleidende pleidingen (bijvrbeeld: Hypthecair Krediet en Levens- verzekeringen. Zie de hierte dr het Cllege Deskundigheid Financiële Dienstverlening wettelijk bepaalde tetstermen) Indien aandelenbeleggingen zals bij de Winstverdriedubbelaar te lang wrden aangehuden (tt dichtbij de beleggingshrizn) kan dit risic vr sterk negatieve rendementen en restschulden p de einddatum van het prduct zrgen. IV. De Winstverdriedubbelaar kan feitelijk niet tussentijds wrden beëindigd, nu aan de beëindiging dermate hge ksten zijn verbnden dat deze vr de effectenleasebelegger prhibitief zijn. V. Het feit dat de beleggingen gefinancierd zijn met een lening waarver een hge rente is verschuldigd zrgt ervr dat de kper een vraf te berekenen een aandelenrendement met behalen van z n 8% m alleen al break even te spelen (zie paragraaf 5e, punt 1.17). De kans p een negatief prductrendement is hierdr vrzichtig geschat hger dan 40% (zie paragraaf 5g, punt 1.20 e.v.). Dit is bijna twee keer z hg als met een breed gespreide deugdelijk uitgeverde belegging in aandelen (zie tabel 1 en 2 in punten 1.10 en 1.12). De mvang van het restrisic kan aanzienlijk zijn. Z is met een kans van 10% het verlies gelijk aan f grter dan 44% van de aankpwaarde van de aandelen. (zie 1.20ii vr de uitleg hiervan) In werkelijkheid is de kans p verlies nóg hger mdat in de gehanteerde berekenings- methdiek het juist vr een prtefeuille van drie aandelen relevante aandeel specifieke ( dikke staarten ) risic (uitschieters in het rendement van een individueel aandeel terwijl de markt deze uitschieters niet f in uitgemiddelde vrm beleeft)) niet expliciet naar vren kmt (zie paragraaf 5g, 1.22) en bvendien de afnemers van effectenleasecntracten niet de 1 Zie vr de fficiële website vr de inhud en andere infrmatie mtrent de CFA pleiding: 2 De standaarddeviatie is een begrip uit de statistiek dat de spreiding van (in dit geval) rendementen rnd het gemiddeld te verwachten rendement aanduidt. He hger de standaarddeviatie van de rendementen, he hger de spreiding van de 6

7 mgelijkheid hadden m in de prtefeuille in te grijpen als dat ndig was (zie eveneens paragraaf 5g, 1.22) Beleggen in aandelen is risicvl, maar kan mits ged uitgeverd wrden belnd met extra pbrengsten ten pzichte van sparen f beleggen in bligaties. De kans dat de Winstverdriedubbelaar p einddatum een psitief rendement plevert (rekening hudend met de aandelenbelegging, financieringsksten, dividendpremie afstaan en verige ksten) is mede als gevlg van de slechte spreiding, de hge financieringsksten en de eenzijdige keuze van de aandelen m en nabij de 40% (zie paragraaf 5g, 1.20). 4.3 Cnclusies Dr deze eigenschappen met wrden gecncludeerd dat het aandelenrisic van de Winstverdriedubbelaar prduct, nndig, veel hger is dan de risic s die nrmaliter aan beleggen in aandelen zijn verbnden. Er is niet vldaan aan het gangbare kader van regels vr aandelenprtefeuillebeheer, welke regels hiervr bij de uitgangspunten zijn gedefinieerd. Dit maakt de Winstverdriedubbelaar uit beleggingsgpunt nndig risicvl, ndeugdelijk vr het nemen van aandelenrisic en daarmee niet verantwrd. De financieringsksten zrgen vr een verzwarende risicfactr vr dit prduct die de kans p psitieve rendementen verder verkleint. Indien cnsumenten geen eigen middelen ter beschikking hebben m te beleggen is het nverantwrd m met geleend geld een belegging in aandelen aan te bieden. De Winstverdriedubbelaar is daarmee ngeschikt vr welke belegger dan k. De in deze samenvatting en cnclusies beslten liggende meningen zijn nderbuwd en uitgewerkt in de hierna vlgende vragen & antwrden. 7

8 5. Beantwrding van de vragen a. Wat bepaalt het risic van beleggen in aandelen en he kan het wrden beheerst? 1.1 Het risic van aandelen blijkt uit de mate van beweeglijkheid van het rendement (de vlatiliteit van de rendementen). Deze beweeglijkheid wrdt gemeten dr de statistische standaarddeviatie 2 (spreiding) van de rendementen ver een bepaalde peride te meten. He hger de standaarddeviatie (spreiding) van de rendementen, he meer de rendementen in de tijd kunnen verschillen, en he hger dus het risic. 1.2 Het risic / de beweeglijkheid kent twee brnnen. Ten eerste is er het risic dat vlgt uit de aandelenmarkt als geheel (het zgn. systematische risic), vlgend uit veranderingen (verslechtering) in macr factren als ecnmische grei, grndstffenprijzen, rentestand, plitieke stabiliteit. Ten tweede is er het risic dat specifiek is vr een aandeel (het zgn. niet systematische, idisyncratische risic) dat vlgt uit gebuwen in brand, ntplffing in bedrijfsmiddelen, nieuwe prducten van cncurrent zijn beter, falend management, vaak dr vermed f fraude in de bekhuding. 1.3 Niet systematische risic s, geldend vr individuele aandelenfndsen, kunnen desastreuze gevlgen hebben vr het rendement van een aandelenfnds. Vrbeelden van bedrijven die in de afgelpen tien jaar rendementsschade dr niet systematische risic s hebben gelpen zijn talrijk. bijvrbeeld in de AEX index zijn rendementen van bedrijven als bijvrbeeld ABN AMRO, ING, AHOLD, Getrnics, KPNQwest (allen vlgens de flders van Legi Lease betruwbare en vraanstaande hfdfndsen) in de peride 2000 heden vr krte f langere tijd sterk negatief beïnvled dr bedrijfsspecifieke gebeurtenissen. Dit is niet meer dan gebruikelijk in de geschiedenis van aandelenfndsen en hun rendementen. Daarm juist is spreiding z belangrijk. Het wekken van de suggestie dat betruwbare en vraanstaande aandelenfndsen aan nverwachte tegenvallers zuden kunnen ntsnappen is nterecht. Zie punt 1.14 hierna. 1.4 De aanwezigheid en het karakter van nietsystematische, bedrijfsspecifieke risic s zijn de belangrijkste reden m zals in de inleiding aangegeven, gespreid in aandelen te beleggen. Niet systematische risic s kunnen daarbij eenvudig wrden vermeden. Dr meer dan 20 aandelenfndsen in prtefeuille te huden, liefst gespreid ver verschillende ecnmische sectren, (spreiden van gelden, diversificatie genaamd) middelen de bedrijfsspecifieke mee en tegenvallers elkaar uit. Het risic dat verblijft is het systematische risic van beleggen in aandelen. Onndig en dr de markt nbelnd risic is nu vermeden. he geringer het aantal aandelenfndsen in prtefeuille, he hger het vermijdbare, niet systematische (nndige) risic. 1.5 Deze therie is in verschillende vrmen terug te vinden in (alle) vr pleiding van beleggingsspecialisten gebruikte les literatuur. Bijvrbeeld in de lesstf die achterliggend is aan de pleiding vr beleggingsanalisten die als basis kan dienen vr (vr prfessinals verplichte) inschrijving in het DSI registers vermgensbeheerder en beleggingsanalist.3 Kennis ver beleggen is wijd verspreid en wrdt in de praktijk tegepast. 2 De standaarddeviatie is een begrip uit de statistiek dat de spreiding van (in dit geval) rendementen rnd het gemiddeld te verwachten rendement aanduidt. He hger de standaarddeviatie van de rendementen, he hger de spreiding van de rendementen m het gemiddeld te verwachten rendement, he hger het risic. 3 Zie bijvrbeeld: Bdie Z., A. Kane & A.J. Marcus, Investments, mcgrawhill, seventh editin, 2008, R. Michaud, Efficient Asset Management, Oxfrd University Press, 2nd editin 2008, B. Scherer, Prtfli Cnstructin and Risk Budgeting, Risk Bks, Lndn, 2nd editin

9 b. Welke rendementen wrden dr prfessinele beleggers gemiddeld verwacht p een breed gespreide belegging in aandelen? 1.6 Tegenver het te lpen risic staat een verwacht (niet: gegarandeerd) rendement dat hger is dan dat p een spaarrekening f p een prtefeuille van bijvrbeeld staatsbligaties. Dr prfessinele beleggers (bijvrbeeld: het Pensienfnds ABP, Aegn) wrdt p lange termijn (zie hierna) gemiddeld een nminaal ttaalrendement (inclusief dividend, niet inflatie gecrrigeerd) p aandelenbeleggingen verwacht van tussen de 7% en 9% 4. Dr de hiervr beschreven risic s blijkt het rendement p aandelen dr de jaren sterk te fluctueren. He langer de beschikbare peride waarin het geld in aandelen belegd kan blijven he grter de kans dat de verwachte rendementen gemiddeld daadwerkelijk wrden gerealiseerd (mits aan de hiervr in de uitgangspunten mschreven randvrwaarden is vldaan). Z wrdt dr institutinele beleggers wrdt vr het beleggen in (alleen) aandelen een zeer lange hrizn gehanteerd. 1.7 Uit publieke infrmatie van ETF aanbieder Indexinvest 5 blijkt dat rekenend met rendementen in de jaren een beleggingshrizn van 10 jaar ng tt negatieve rendementen kan leiden. Pas bij een beleggingshrizn (de tijd die resteert ttdat de middelen in aandelen meten wrden gebruikt vr cnsumptie, het aflssen van een hyptheek f andere bestedingen) van 20 jaar f langer is in redelijke mate te verwachten dat een psitief gemiddeld rendement zal wrden gebekt (zie punt 1.17 vr het effect van de vlgrde waarin rendementen die samen het gemiddelde pleveren ptreden, de Padafhankelijkheid). c. Welke specifieke risic s brengt het beleggen in 3 individuele aandelenfndsen met zich mee? 1.8 Winstverdriedubbelaar belegt vr de klant in aandelen ABNAMRO, ING en Ahld (maar k in cmbinaties als Aegn, KPN, Wlters Kluwer). Gegrnde beleggingstechnische verwegingen m juist deze drie aandelen te kiezen en m niet meer dan deze drie aandelen blijken niet uit de beschikbare dcumentatie en zijn er m.i. k niet. 1.9 De zeer geringe spreiding zrgt dat beleggers in het prduct k in geval van aandeelspecifiek risic wrden gecnfrnteerd met een grt verlies. Indien een aandeel sterk in waarde daalt (bijvrbeeld) dr fraude betekent dit dat 1/3 van de prtefeuillewaarde in gevaar kmt Als met de rendementscijfers van de peride (3 jaren) de vlatiliteit van de rendementen p jaarbasis van deze drie aandelen wrdt berekend alsk van een prtefeuille bestaande uit deze drie aandelen (als in het prduct) alsk het risic van een breed gespreide Eurpese aandelenindex MSCI, dan vinden we de vlgende uitkmsten. (Tabel 1). ING AHOLD ABNAmr Prtefeuille MSCI Eurpa In prtefeuille 33,3% 33,3% 33,3% 100% 100% Vlatiliteit 35,5% 34,0% 33,1% 30,4% 18,7% tabel 1. Risic s van lsse aandelen versus een prtefeuille en indices 1.11 Uit de cijfers in de tabellen blijkt dat het risic (vlatiliteit) van de lsse aandelen tt 1,5 2 keer hger is dan het risic van een relevante index (18,7%). Het risic van een prtefeuille als in het prduct gebruikt (de genemde drie aandelen, elk vr 33,3% in prtefeuille) dan daalt het risic 4 Uitgangspunten hiermtrent zijn terug te vinden in de dr de jaren heen gepubliceerde beleggingsvisies, strategische beleggingsplannen, et cetera maar k p de website van DNB. 5 Zie: 9

10 tt 30,4% als gevlg van het diversificatie (spreiding) effect. Het risic is echter ng steeds significant hger dan dat van een representatieve index Indien vergelijkbare berekeningen wrden uitgeverd vr andere cmbinaties van aandelen die in Winstverdriedubbelaar zijn gebruikt (bijvrbeeld de in de brchure weergegeven cmbinatie Aegn, KPN, Wlters Kluwer) dan is het gebrek aan diversificatie ng sterker (het risic van de prtefeuille ng hger). Aegn KPN Wlters Prtefeuille MSCI Eurpa In prtefeuille 33,3% 33,3% 33,3% 100% 100% Vlatiliteit 50,7% 75,7% 35,6% 35,2% 18,7% tabel 2. Risic s van lsse aandelen versus een prtefeuille en indices: fldersamenstelling Winstverdriedubbelaar Hieruit blijkt dat het risic (Vlatiliteit) van de vr Winstverdriedubbelaar prtefeuille gekzen samenstelling bijna dubbel z hg is als ndzakelijk (indien een breed gespreide aandelenprtefeuille was gebruikt). Het samenbrengen van slechts drie aandelenfndsen in een prtefeuille zrgt ervr dat het risic van beleggen in aandelen (nndig, veel) hger is dan het gangbare risic dat aan beleggen in aandelen is verbnden. De in het nderhavige prduct genmen aandelenrisic s waren k vr aandelenrisic standaarden bijznder hg Het uit slechts drie aandelenfndsen pbuwen van een prtefeuille is temeer als nverantwrd te beschuwen mdat een grt deel van dit risic niet gelpen heft te wrden dr het in het prduct pnemen van een prtefeuille met bijvrbeeld 20 aandelen f een index fnds (AEX is in 2001 met Exchange Traded Funds gekmen die een gedkpe mgelijkheid bieden m in een breder gespreide prtefeuille met vr Nederlandse beleggers bekende namen te beleggen). De in het prduct genmen aandelenrisic s hadden vr belangrijk deel kunnen wrden vermeden dr te beleggen in alternatieve, even bekende, beter gespreide, index gerelateerde aandelenfndsen De gebruikte drie aandelenfndsen betreffen zeker tentertijd financieel ged bekend staande ndernemingen. Dit is echter nit een garantie geweest dat vr de kmende peride k een ged rendement mag wrden verwacht. De financiële geschiedenis biedt tallze vrbeelden van p enig mment als zeer ged bekend staande beleggingen die dr nvrziene (bedrijfsspecifieke) mstandigheden pltseling in waarde minimaliseerden. 6 Beleggen in drie aandelenfndsen biedt een slechts minimale bescherming tegen aandelen specifiek risic. Een prtefeuille van drie aandelenfndsen betekent een nndige en (k indertijd) te vermijden verhging van het risic. 6 Zie vr vrbeelden (uit de afgelpen 800 jaar) van financiële ntwikkelingen die anders waren dan verwacht en die vr grte financiële verliezen hebben gezrgd bijvrbeeld This Time is Different, Reinhart en Rgff, 2009 en Randm Walk Dwn Wall Street, Malkiel 2012) 10

11 d. Wat is het realiteitsgehalte van de in de prductbrchures gepresenteerde aandelen- rendementen? 1.15 De in het in de brchure van Winstverdriedubbelaar gegeven vrbeeld gebruikte gemiddelde 14% kersstijging per jaar (rendementen van 6% tt 20% wrden getnd) wijkt sterk af van wat gebruikelijk is m te presenteren vr gemiddelde rendementen. Pensienfndsen als het ABP en andere prfessinele beleggers werken zals hiervr aangegeven met een gemiddeld verwacht nminaal ttaalrendement p aandelen van m en nabij 7% 9% (terug te vinden in hun strategische beleggingsplannen en beleggingsvisies). Dit stemt vereen met de in tabel 3 weergegeven (histrische) gegevens: Peride Rendement ,87% ,59% ,69% ,42% ,54% ,84% tabel 3. Gemiddelde langjarige rendementen van aandelen 1.16 In tabel 3 zijn rendementen p aandelen weergeven ver verschillende periden van tien jaar (Brn: ESB 2000, 14/1/2000, Eichhltz, Kedijk en Otten "De eeuw van het aandeel ). Vr de peride kan wrden becijferd dat het rendement p aandelen 1% heeft bedragen Uit de tabel blijkt dat het behalen van rendementen van tien prcent gemiddeld zelfs ver een peride van 10 jaar (niet: 3 jaar) niet nmgelijk maar weinig realistisch is. Verwachte rendementen van 14%, zals gepresenteerd in de dcumentatie van Winstverdriedubbelaar, znder negatieve rendementen te tnen, znder aandacht te geven aan de impact die de financieringsksten en de derivatenpremie hebben p een kans p een psitief rendement, geven een eenzijdig beeld dat geen recht det aan de risic s die aan beleggen in de betrkken aandelen verbnden zijn Bij het berdelen van langjarige rendementen met k de vlgrde wrden betrkken waarmee rendementen in de tijd kunnen ptreden. Een gemiddeld rendement ver 10 jaar van 8% bijvrbeeld kan p vele manieren (rendementspaden) wrden gerealiseerd. Z zijn in een peride van tien f twintig jaren vele deelperiden mgelijk met aanzienlijk lagere rendementen dan het gemiddelde. Dit effect van de zgenaamde Padafhankelijkheid van de rendementen vr de rendementsmgelijkheden van de Winstverdriedubbelaar blijkt uit het vrbeeld in nderstaande tabel 4. 11

12 Gem. Gemiddeld Rendement in rendement ver Jaar Jaar drie jaar 1 10% 2 1% 3 3% 1,8% 4 14% 3,1% 5 21% 10,2% 6 0% 11,3% 7 3% 7,6% 8 11% 4,6% 9 6% 6,6% 10 22% 12,8% Gem. Gemiddelde Rendement ver 8,0% Tien jaar tabel 4. Effect van padafhankelijkheid van de rendementen In deze tabel wrden vr een peride van tien jaren rendementen vrgespiegeld die samen een gemetrisch gemiddeld rendement van 8% per jaar pleveren (een fictieve maar realistische reeks). 7 In de vierde klm wrdt getnd wat de gemiddelde rendementen ver de vrgaande peride van elk drie jaren zijn, uitgaande van de in klm 3 genemde rendementen. Hieruit blijkt dat het met aannemelijke rendementsgetallen mgelijk is m in 5 van de 8 periden van elk drie jaar een gemiddeld rendement te halen dat nder het gemiddelde ligt. De bdschap is dat een vr een langere peride berekend gemiddeld rendement weinig zeggingskracht heeft vr de binnen die langere peride vr een krtere peride te verwachten gemiddelde rendement. Vr de Winstverdriedubbelaar, waar tussentijds niet kan wrden ingegrepen in de samenstelling, kan dit een desastreus effect vr het prductrendement hebben. e. Wat is het vr het met het prduct Break Even ( Kiet ) spelen bendigde beleggingsrendement? 1.18 Rekening hudend met cntractvrwaarde zals beschreven in de hiervr gebruikte Leasevereenkmst en in het bijznder hieruit: Een maandrente van 0,95% (effectief p jaarbasis 12,1%) Een ter betaling van ksten vereist / af te staan brut dividend van 2.5% Een cntractperide van drie jaar Kan wrden berekend dat een gemetrisch gemiddeld aandelenrendement van ngeveer 8% met wrden behaald m geen verlies te leiden. Anders gesteld: pas als de aandelen in kwestie 7 Het gemetrisch gemiddelde gaat ervan uit dat in de tussentijd geen winsten aan de prtefeuille wrden nttrkken f verliezen wrden aangevuld. Het is de rapprtage van beleggingsrendementen vrgeschreven berekeningsmethdiek (zie: inzake GIPS: Glbal Investment Perfrmance Standards, vr een verdere uitleg). 12

13 in de drie jaar cntractperide gemiddeld per jaar meer dan 8% in waarde stijgen is er sprake van een psitief resultaat vr het prduct rekening hudend met alle ksten die meten wrden betaald. Om met het prduct een in die jaren gebruikelijke rendement p een risicvrije spaarrekening te realiseren van 4% meten de (risicvlle) aandelen met gemiddeld ngeveer 8,4% per jaar stijgen. De risic rendement verhuding van het prduct is hiermee buitengewn nadelig vr beleggers in het prduct. f. Wat betekent het feit dat de aandelenbelegging wrdt gefinancierd met geleend geld vr het risic van het prduct? 1.19 Wanneer de beleggingen zals in dit prduct met geleend geld wrden gefinancierd zrgt dit vr een verzwarende risic factr. De ksten van het geleende geld (rente) zrgen er immers vr dat het vr kiet spelen (geen verlies nch winst maken) vereiste aandelenrendement 8% bedraagt. Dit percentage stemt nageneg vereen met het in de vrige eeuw langjarig geldende gemiddelde rendement p aandelen van 8.87% (tabel 3). Zie punt g. vr een uitleg ver de implicaties hiervan vr de kansen p winst en verlies van het prduct. g. He verhudt de kans p verlies van het prduct zich tt de kans p verlies bij beleggen in een gangbaar breed gespreid aandelenprduct? 1.20 Met behulp van technieken die gelieerd zijn aan de in de beleggingswereld bekende en gebruikte Value at Risk technieken kan de statistische kans p een negatief prductrendement wrden berekend. 8 Er wrdt hierbij verndersteld dat de spreiding van de werkelijke rendementen m het verwachte rendement nrmaal verdeeld is, waarbij de beweeglijkheid van deze rendementen wrdt uitgedrukt in de vlatiliteit (standaarddeviatie) ervan. Vr het uitveren van de berekening is gebruik gemaakt van de Micrsft Excel rekenfaciliteit en in het bijznder de frmule NORM.VERD. Als inver vr de verschillende berekeningen die leiden tt de nder 1.20 i,ii,iv,v getnde uitkmsten zijn nderstaande in deze pinie benemde waarden gebruikt: Het p jaarbasis verwachte rendement p de betrkken aandelen (8,87%, 14%) Het aandelenrendement waar beneden een restschuld zal ntstaan in relatie tt de waarde van de gekchte aandelen (0%) Het Breakeven Rendement vr het prduct (8%) De vlatiliteit van de rendementen van de betrkken aandelen (35,2%, 30,4% 18,7%) Uitgaande van de nder meer nder 1.18 genemde prductkenmerken, het nder 1.15 (tabel 3) beschreven langjarig verwacht aandelenrendement van 8,87%, kan met deze frmule wrden berekend dat: i. De kans ngeveer 40% is dat de kper van het prduct met een restschuld blijft zitten. Dat wil zeggen dat de pbrengst van de gekchte aandelen nvldende is m de leasesm vr deze aandelen terug te betalen. 8 Deze methdiek wrdt bijvrbeeld beschreven in het vr beleggingspleidingen gebruikte bek van Jrin Value at Risk, eerste editie uit

14 Nta Bene: he hg deze restschuld kan zijn (de mvang) vlgt niet rechtstreeks uit deze berekening. Met een aanvullende berekening, wederm gebaseerd p vrnemde uitgangspunten en de Micrsft Excel NORM.INV frmule, valt wel te bepalen dat er bijvrbeeld een 10% kans bestaat dat er een restschuld kan resteren met een mvang gelijk aan f grter dan 36% van de waarde van de gekchte aandelen. ii. iii. iv. De kans bijna 49% is dat de kper van het prduct met een restschuld vr wat betreft de gekchte aandelen blijft zitten en k de betaalde rente niet zal terugverdienen (dit risic is lgischerwijze hger dan het nder 1.20i genemde risic mdat ng meer pbrengst met wrden gegenereerd waarp de kans kleiner is). Nta Bene: he hg deze restschuld kan zijn (de mvang) vlgt niet rechtstreeks uit deze berekening. Met een aanvullende berekening, wederm gebaseerd p vrnemde uitgangspunten en de Micrsft Excel NORM.INV frmule, valt wel te bepalen dat er bijvrbeeld een 10% kans bestaat dat er een restschuld kan resteren met een mvang gelijk aan f grter dan 44% van de waarde van de gekchte aandelen. In de praktijk zijn de nder 1.20i en 1.20ii genemde kansen p een restschuld van respectievelijk 36% en 44% ng hger dan genemde 10%, als gevlg van het nder V p pagina 6 en pagina 14 nder 1.22 benemde Dikke Staarten Risic waar niet gespreide aandelenprtefeuilles als nderhavige mee te maken hebben. Zelfs als het in de prductbrchure als rekenvrbeeld genemde verwachte rendement van 14% in de Value at Risk berekening wrdt aangehuden als prxy vr het verwachte marktrendement (bij een gelijkblijvende verwachte vlatiliteit) de kans ng steeds 34% bedraagt dat de kper met een restschuld vr wat betreft de aandelenwaarde blijft zitten alsmede een kans van 43% dat restschuld en betaalde rente niet kunnen wrden terugverdiend. v. Vr een nrmale, gespreide index aandelenprtefeuille met een risic (vlatiliteit) van 18,7% en een rendement van 8,87% (zie 1.10 e.v.) en znder financiering bedraagt het risic p een negatief resultaat aanmerkelijk minder, te weten ruim 22%. vi. Het grte verschil tussen de nder 1.20v genemde 22% en de nder 1.20i genemde 40% vlgt uit de veel hgere vlatiliteit van de aandelenrendementen in het prduct (als gevlg van de afwezigheid van spreiding; 30,4%, 35,2% zie 1.10 en 1.12), ten pzichte van de vlatiliteit van een gespreide aandelenprtefeuille (18,7%, zie 1.12). vii. Het extra verschil tussen de nder 1.20i genemde 40% en de nder 1.20ii genemde 49% vlgt uit de in rekening gebrachte rente en aan dividendpbrengst gerelateerde ksten. viii. Uit vrgaande vlgt dat er vr het prduct geen kans p een winst bestaat die in vereenstemming is met het nrmaal bij aandelenbeleggingen te lpen risic (uitgaande van vr aandelenbeleggingen nrmale risic en rendement verhudingen zals k benemd in 1.10 en verder) Uit de infrmatie die vlgt uit de berekeningen vlgt dat het Winstverdriedubbelaar prduct dr het gekzen aandelenrisic en de te maken ksten risicvller is dan vr een met eigen middelen aangeschafte gespreide aandelenprtefeuille. Deze berekeningen zijn niet nieuw. Al ver in de vrige eeuw zijn deze en srtgelijke berekeningen die gericht zijn p het inzichtelijk maken van het neerwaartse risic van beleggingen beschreven in vele artikelen. Zie, 14

15 bijvrbeeld, Srtin, F. and R. van der Meer. "Dwnside Risk: Capturing What's at Stake." Jurnal f Prtfli Management, Summer Hierbij met ng wrden bedacht dat de gebruikte rekenmethden het risic van beleggen in een beperkt aantal (drie) aandelen eigenlijk ng nderschat. Dr uit te gaan van nrmaal verdeelde rendementen hudt de methde geen rekening met vr een gering aantal, individuele aandelen kenmerkende uitschieters in het rendement, psitief en vral negatief (in de media en de beleggingsliteratuur wrden deze uitschieters k wel benemd als de dikke staarten van de rendementsverdeling). In werkelijkheid is het risic dus ng hger dan hiervr is becijferd. Dat risic wrdt ng verder verhgd nu de belegger bij het effectenleaseprduct gedurende de lptijd niet kan ingrijpen in de prtefeuillesamenstelling en derhalve geen schade beperkende maatregelen kan nemen. 9 De gevlgen van het niet kunnen ingrijpen in de prtefeuille den zich met name gelden bij specifieke calamiteiten, waarbij direct ingrijpen ndzakelijk is. Dr de nmgelijkheid m in te grijpen kan zich in krte tijd een financiële ramp vltrekken. Dit is te vergelijken met een dijk die p bezwijken staat. Indien niet snel wrdt ingegrepen, zal het achterliggende land bij een dijkdrbraak ineens nder water wrden gezet. De psitie van de effectenleasebelegger is p dit punt veel ngunstiger dan die van de gewne belegger in aandelen, die in een dergelijke situatie nmiddellijk kan ingrijpen en daardr zijn schade kan beperken. h. Wat is bij een belegging in aandelen een verstandige beleggingshrizn? 1.23 De beleggingshrizn is de peride die resteert tt het mment dat de belegger van de rendementen van zijn beleggingen gebruik wil f met maken. Dit kan bijvrbeeld het mment zijn dat met de rendementen p de beleggingen in het levensnderhud met wrden vrzien (pensien) f een lening met wrden afgelst (hyptheek). De beleggingshrizn kmt, naarmate de tijd verstrijkt dichterbij. Gegeven de hiervr beschreven risic en rendement kenmerken van beleggen in aandelen wrdt dr prfessinele beleggers een beleggings- hrizn van tenminste tien jaar aangehuden Wanneer de hrizn krter raakt dan 10 jaar (bijvrbeeld mdat pensinering f aflssing van een huis in zicht kmt) zal actief de allcatie van aandelen meten wrden verlaagd en k het aandeel specifieke risic ng beter meten wrden gemanaged. Beleggingsadviezen die vlden aan de zrgplicht vrzien daarin Daarbij met wrden aangetekend dat k vr aandelenbeleggingsprtefeuilles met een resterende beleggingshrizn langer dan 10 jaar het ndzakelijk is m de inhud van de prtefeuille in de tijd aan te passen p de actualiteit van het mment (verdwijnen van aandelen, veranderen van delstelling van achterliggende bedrijven, crisis in bepaalde regi s et cetera). Het cntract kent een vaste lptijd (een beleggingshrizn) van drie jaar. Vr deze termijn is een belegging in aandelen buitengewn risicvl en nverstandig te nemen. i. Wat is, vanuit het gpunt van risicbeheersing, het effect van het feit dat het prduct alleen tussentijds kan wrden beëindigd als (cntant gemaakt) de gehele resterende leasesm wrdt betaald? 9 Met betrekking tt de extra risic s van de geringe spreiding en de nmgelijkheid m in de prtefeuille in te grijpen, merk ik p dat deze mstandigheden een daadwerkelijk drukkend effect hebben p de mgelijkheid m een psitief rendement te behalen, maar deze mstandigheden zijn lastig in exacte percentages uit te drukken. 15

16 1.26 Een dergelijke regeling is ngebruikelijk en vr de afnemer zeer ngunstig. Deze clausule dekt vr de aanbieder het risic van niet betalen af: de afnemer zal in de praktijk niet vr einde lptijd aflssen. Dit betekent dat het risic van een aandelenprtefeuille ngeacht wat zich lpende de peride waarin het prduct lpt niet verminderd f weggenmen kan wrden Bij gangbare beleggingsstrategieën is sprake van een stp lss ( beperk het verlies ) regel die bepaalt dat als het verlies p een psitie een gestelde grens verschrijdt de psitie wrdt afgebuwd f verwisseld vr een andere m z grtere verliezen te vrkmen. Dit is bij de Winstverdriedubbelaar niet mgelijk. Verkp / stppen bij de Winstverdriedubbelaar betekent dat het verlies niet beperkt maar verveelvudigd wrdt. Vr de belegger ntbreekt hierdr een belangrijk instrument dat nrmaal wel tt zijn beschikking staat: verlies beperken dr verkp f zals eerder benemd het minder risicvl maken van de inhud van de prtefeuille. j. Op welke wijze kan een afnemer van dit prduct, bij kersdalingen van de aandelen waarin wrdt belegd, binnen de mgelijkheden van dit prduct zijn verliezen beperken? 1.28 Dit is niet mgelijk. Binnen het cntract zelf kan de afnemer deze risic s p geen enkele manier beperken. Zelf bij een vregtijdige beëindiging zal de afnemer de gehele (cntant gemaakte) leasesm meten betalen. k. Wat is het gevlg van het feit dat gedurende de lptijd van het cntract niet gewisseld kan wrden naar andere aandelenfndsen? 1.29 Uit gpunt van verantwrd beleggen is dit een zeer ngewenste eigenschap van het prduct. Zelfs de meest passieve vrm van een (aandelen)beleggingsstrategie ( buy en hld ) vrziet in het kunnen verkpen van aandelen waarvan in de lp van de tijd duidelijk wrdt dat de achterliggende bedrijfsmstandigheden wezenlijk aan het veranderen zijn. Juist gegeven de nvrspelbaarheid van het zich kunnen vrden van wezenlijke veranderingen, k bij aandelen die als gudgerand bekend staan, is het kunnen wisselen van beleggingen gedurende het cntract essentieel Vrijwel alle aandelen, k zgenaamd gudgerande als bijvrbeeld Ahld, Aegn, ABN AMRO, Getrnics, Kninklijke Olie, Hgvens, enzvrts, hebben in het verleden vr krtere f vr langere tijd, f in geval van faillissement definitief, te maken gehad met zeer sterk tegenvallende specifiek vr het aandeel geldende rendementen De ndzaak m p dergelijke mmenten in te kunnen grijpen wrdt in geval van nderhavig prduct versterkt dr het besprken te geringe aantal aandelen in prtefeuille waardr de impact van tegenvallende rendementen grter is dan in ged gespreide prtefeuilles. l. Is er risic verbnden aan de wijze waarp de aankpen van de aandelen (gespreid betalen bij een vaste aankpprijs) zijn gestructureerd? 1.32 Gespreid aankpen is een bij prfessinele beleggers gebruikelijke techniek vr het aankpen van aandelen. Hiermee wrdt allereerst de mgelijkheid ingebuwd m de aankpprijs uit te middelen (vrspellen van het beste aankppunt is niet mgelijk) maar eveneens m een deel van de aankp uit te stellen f af te blazen. In geval van veranderde ecnmische f bedrijfsmstandigheden kan dit vrkmen dat verliezen wrden gelpen. Bij de Winstverdriedubbelaar is er geen mgelijkheid m van genemd uitstel f afstel van aankp 16

17 gebruik te maken. Er bestaat aldus het nvermijdbare risic is dat de kers na het eerste aankpmment daalt en dat dus p de twee latere tijdstippen direct een verlies met wrden ingekcht. m. Wat is het ttaalrdeel ver het prduct? 1.33 Het risic van de Winstverdriedubbelaar is bijznder hg met een lage kans p een psitief prductrendement. Het feit dat belegd wrdt in een nvldende gespreide prtefeuille van slechts drie aandelenfndsen, het feit dat de samenstelling van de prtefeuille tussentijds niet kan wrden aangepast, het feit dat het prduct met geleend geld wrdt gekcht en de renteksten hiervan zeer hg zijn, het feit dat deelname aan het prduct tussentijds slechts tegen zeer hge ksten kan wrden beëindigd, het feit dat de beleggingstermijn van het p deze manier ingerichte prduct veel krter is dan vr aandelen geschikt, zrgt vr een giftige prductccktail waarvan het ttaalrisic grter is dan de sm van de genemde delen. Het zrgt ervr dat de kans p een psitief prductrendement significant lager is dan in geval van een gewne belegging in aandelen. Deze zaken zijn, zeker vr een gemiddelde cnsument, niet uit de vrhanden dcumentatie af te leiden. Heerenveen, Prf dr. M. Damm 17