de Rechtspraak Raad voor de rechtspraak

Transcriptie

1 f~) ~ 3, ~Ç~ De staatssecretaris van Veiligheid en Directie Strategie en Justitie Ontwikkeling mr. F. Teeven Pstbus EH Den Haag bezekadres Kneuterdijk EM Den Haag crrespndentieadres Pstbus LP Den Haag van t (070) cntactpersn t (070) drkiesnummer faxnummer kamemummer ns uw nderwerp Advies cnceptwetsvrstel uitbreiding spreekrecht bipage(n) 1 Geachte heer Teeven, Bij brief van 7juli 2011 met pgemeld verzcht u de (de Raad ) u te adviseren ver het cnceptwetsvrstel uitbreiding spreekrecht slachtffers en nabestaanden in het strafprces (het Wetsvrstel ). Wetsvrstel Blijkens de Memrie van Telichting ( MvT ) acht u het, als gevlg van een aantal maatschappelijke ntwikkelingen en gelet p de inmiddels pgedane ervaringen in de praktijk, wenselijk vrstellen te den tt uitbreiding van het spreekrecht, pdat de stem van het slachtffer bij diens ntstentenis beter p de terechtzitting kan wrden gehrd (MvT, p. 4). De vrgestelde uitbreiding behelst in het bijznder het spreekrecht van nabestaanden en een nieuwe kring van spreekgerechtigden vr persnen die vanwege hun jeugdige leeftijd f feitelijke testand niet in staat zijn m zelf van hun spreekrecht gebruik te maken. Nieuw is k dat de vrzitter van een strafkamer kan wrden gevraagd f het spreekrecht dr de raadsman van betrkkene f een daarte bijzndere gemachtigde kan wrden uitgeefend. Het Wetsvrstel betreft nder meer de vlgende wijzigingen in het Wetbek van Strafvrdering: 1. Nabestaanden: Tt de nabestaanden die het spreekrecht mgen uitefenen wrden gerekend de bledverwanten in de rechte lijn en die in de zijlijn tt de vierde graad ingeslten, naast de echtgent, geregistreerde partner f andere levensgezel. (art. 51e, lid 4, Sv). Hiermee wrden k kleinkinderen, grtuders, nichten, neven, tantes en ms spreekgerechtigd (Thans is het spreekrecht vr nabestaanden beperkt tt de echtgent, geregistreerde partner f levensgezel; bledverwanten in de rechte lijn in de eerste graad; bledverwanten in de zijlijn in de tweede graad).

2 pagina 2 van 7 Het aantal nabestaanden dat het spreekrecht mag uitefenen wrdt verruimd van één naar maximaal drie (art. 51e, lid 4, Sv). 2. Vertegenwrdiging: Ten aanzien van minderjarigen beneden de twaalf jaar: het spreekrecht mag wrden uitgeefend dr diens wettelijke vertegenwrdiger, mits de minderjarige niet bij machte is m het spreekrecht zelf uit te efenen en de vertegenwrdiging niet in strijd wrdt geacht met de belangen van de minderjarige (art. 51e, lid 6, Sv). Ten aanzien van het slachtffer dat feitelijk niet bij machte is het spreekrecht uit te efenen: in plaats van het slachtffer mag het spreekrecht wrden uitgeefend dr de persnen genemd in artikel 51e, lid 4, Sv (art. 51e, lid 7, Sv). Ten aanzien van alle slachtffers, nabestaanden en wrdverders: zij kunnen de vrzitter verzeken f het hen tegekende spreekrecht mag wrden uitgeefend dr hun raadsman f een daarte bijzndere gemachtigde (art. 51e, lid 8 Sv). 3. Telaten minderjarige slachtffers tt de zitting Minderjarige slachtffers wrden tt het bijwnen van de penbare zitting tegelaten (art. 269, vijfde lid, Sv). Opmerking verdient dat het Wetsvrstel de reikwijdte van het spreekrecht ngewijzigd laat, zwel de delicten waarp het spreekrecht van tepassing is als de inhud van de af te leggen verklaring. Dit betekent nder meer dat de verklaring betrekking heeft p de gevlgen die het strafbare feit (f vr nabestaanden: het verlijden van het slachtffer) bij betrkkene teweeg heeft gebracht. Gehrd de gerechten, adviseert de Raad als vlgt. Advies De Raad heeft kennisgenmen van het Wetsvrstel. Dit geeft aanleiding tt het maken van pmerkingen. Nabestaande en spreekrecht Het vrgestelde artikel 51e, lid 3 Sv schrijft in de laatste vlzin vr dat de nabestaande tijdig aan de fficier van justitie schriftelijk kennis geeft van de wens m het spreekrecht uit te efenen. De frmulering van dit artikellid rept de vraag p wat de cnsequentie is indien een nabestaande zijn wens De heeft p grnd van artikel 95 van de Wet p de rechterlijke rganisatie een wettelijke adviestaak met betrekking tt nieuwe wets- en beleidsvrstellen die gevlgen hebben vr de. De adviezen wrden vastgesteld na verleg met de gerechten. Dc is een adviescllege in de zin van artikel 79 en 80 van de Grndwet. Bij het pstellen van zijn adviezen berdeelt de Raad de vrgenmen wet- en regelgeving in het bijznder p de gevlgen vr de Organisatie en de werklast van de gerechten en p de (praktische) tepasbaarheid en uitverbaarheid. Rechters zijn bij de behandeling van individuele zaken niet gebnden aan de inhud van de wetgevingsadviezen van de Raad vr de.

3 pagina 3 van 7 niet tijdig en/f niet schriftelijk aan de fficier van justitie kenbaar maakt. Tevens rept deze frmulering de vraag p waarm deze niet aansluit bij de frmulering van de laatste vlzin van artikel 51e, lid 2 Sv, waaruit blijkt dat de schriftelijke kennisgeving (vr het slachtffer) uitsluitend is bedeld m de fficier van justitie in de gelegenheid te stellen het slachtffer tijdig p te repen. Daaruit zu kunnen wrden afgeleid dat, indien het slachtffer niet eerder dan p de terechtzitting kenbaar maakt het spreekrecht te willen uitefenen, daarte alsng de gelegenheid zu meten wrden gebden. Aangenmen wrdt dat wrdt begd p dit aspect vr de nabestaande een zelfde uitgangspunt te hanteren als vr het slachtffer dat in aanmerking kmen vr het spreekrecht. Indien dit het geval is, adviseert de Raad het Wetsvrstel hierp aan te passen. Indien dit niet het geval is, adviseert de Raad m dit in de MvT nader te te lichten. Spreekrecht namens het slachtffer In art. 51e, lid 7 Sv ware tt uitdrukking te brengen dat slechts één van dein art. 51e, lid 4 Sv genemde persnen bevegd is het spreekrecht namens het slachtffer uit te efenen teneinde verwarring te vrkmen met het in artikel 51e, lid 4 Sv tt uitdrukking gebrachte aantal van maximaal drie persnen als sprake is van nabestaanden die namens zichzelf het spreekrecht willen uitefenen. Verplichte aanwezigheid van slachtffers p de nadere terechtzitting? De vrgestelde aanvulling p artikel 319, lid 1 Sv (nderdeel G van het Wetsvrstel) heeft tt gevlg dat aanwezige slachtffers, dus k slachtffers die géén spreekrecht willen f mgen uitefenen, dr de vrzitter wrden aangezegd bij hervatting van het nderzek p de terechtzitting aanwezig te meten zijn De Raad gaat ervan uit dat niet bedeld zal zijn de slachtffers daarte te verplichten, maar hen mee te delen wanneer het nderzek zal wrden hervat zdat een preping achterwege kan blijven. De Raad adviseert daarm de passage het slachtffer, diens wrdverder p grnd van artikel 51e, zesde f zevende lid, f de nabestaande te verplaatsen naar de tweede vlzin, n~ Aan de aanwezige benadeelde partij. Hetzelfde geldt ten aanzien van de aanvullingen van de artikelen 319 lid 2 Sv en 320 lid 1 Sv: de preping met vr het slachtffer geen verplichting inhuden m p de nadere terechtzitting aanwezig te zijn. Aanwezigheid van minderjarigen p de terechtzitting De rati van artikel 269, lid 5 Sv (persnen nder de 18 jaar wrden in beginsel niet tegelaten p de zitting) is de bescherming van minderjarigen tegen bltstelling aan hetgeen tijdens een strafzitting kan vrvallen. Met het Wetsvrstel wrden minderjarige slachtffers znder meer in staat gesteld de terechtzitting bij te wnen. In de literatuur wrdt wel gesteld dat het vrschrift van art. 269 lid 5 Sv niet alleen een verbdige regeling (is) die uit de tijd is, (maar) bvendien een generieke uitzndering (vrmt) p het beginsel van externe penbaarheid (een deel van het publiek wrdt immers bij vrbaat stelselmatig uit de rechtszaal geweerd) en daarm in strijd met art. 6 lid 1 EVRM.2 In dit licht geeft de Raad in verweging m van de gelegenheid gebruik te maken artikel 269, lid 5 Sv geheel te herzien dr de leeftijd te verlagen naar 12 jaar en de vrzitter de bevegdheid te geven persnen 2 Melai-Grenhijsen, aantekening 6.2 bij artikel 269 Sv.

4 pagina 4 van 7 tussen 12 en 18 jaren niet te te laten, k als het gaat m minderjarige slachtffers f minderjarige benadeelde partijen. Te denken valt aan zeer emstige gewelds- en zedenmisdrijven. De Raad merkt p dat de ervaring leert dat reeds de enkele aanwezigheid van kinderen jnger dan 12 jaar het verlp van het nderzek ter terechtzitting kan verstren, in het bijznder als het gaat m zeer jnge kinderen. Aanhuden van de behandeling ter terechtzitting? De Raad verwacht dat met de vrgestelde regeling het percentage zaken dat wrdt aangehuden (geschrst), zal stijgen. Niet alleen bij verhindering van de persnen die van te vren schriftelijk kenbaar hebben gemaakt het spreekrecht te willen uitefenen, maar k bij ntbrekende f njuiste prepingen van slachtffers, nabestaanden f wrdverders, zal de behandeling van de zaak in beginsel meten wrden aangehuden. De Raad adviseert, mwille van een vrtvarende rechtspleging, in artikel 51e Sv een uitdrukkelijke vrziening te treffen die de vrzitter in staat stelt het nderzek ter terechtzitting nder bepaalde mstandigheden uit het gpunt van een vrtvarende behandeling van de zaak vrt te zetten (bijvrbeeld als twee van de drie nabestaanden die kenbaar hebben gemaakt het spreekrecht te willen uitefenen wel p de zitting aanwezig zijn f als van de spreekrechtigde k een schriftelijke slachtfferverklaring in het dssier is pgenmen). In de MvT wrdt pgemerkt dat, indien geen infrmatie ver de reden van niet verschijning (van een spreekgerechtigde) bekend is, de rechter veelal tt aanhuding zal vergaan (MvT p. 8). De Raad merkt hierver p dat een dergelijk ruime benadering niet bevrderlijk is vr de prcesecnmie. De Raad acht het wenselijk dat de behandeling van de zaak in het belang van de spreekgerechtigde alleen wrdt aangehuden als (1) blijkt dat de betrkkene niet f njuist is pgerepen f (2) de betrkkene een legitieme reden heeft pgegeven vr niet-verschijning (en verzekt p een nadere datum alsng het spreekrecht uit te efenen), en adviseert dit in de MvT tt uitdrukking te brengen. Werklast De Raad verwacht dat het Wetsvrstel gevlgen heeft vr de werklast van de. Hiervr gelden de vlgende uitgangspunten: Jaarlijks kunnen ngeveer persnen van het spreekrecht gebruik maken.3 Jaarlijks maken ngeveer 230 tt 260 persnen daadwerkelijk van het spreekrecht gebruik (zals vlgt uit de MvT). Het spreekrecht heeft vrijwel uitsluitend betrekking p zaken die meervudig wrden afgedaan. Het uitefenen van het spreekrecht neemt in de praktijk p de terechtzitting gemiddeld ngeveer tien minuten per spreekgerechtigde in beslag (z leert de praktijk). Behandeltijd per zaak De vrgestelde uitbreiding van het aantal persnen dat het spreekrecht mag uitefenen en de mgelijheid m een ander te machtigen dat recht namens het slachtffer uit te efenen (raadsman, medewerker Slachtfferhulp f derde) zullen naar verwachting leiden tt een tename van het aantal ~ Zie het advies van de Raad van 16 april 2003, gepubliceerd p nder nummer 2003/6.

5 datum 22 ç~ntember 2011 pagina 5 van 7 sprekers ter terechtzitting. De uitbreiding van de kring van nabestaanden en het aantal nabestaanden dat mag spreken zal naar verwachting leiden tt 200 extra sprekers per jaar. Daarnaast wrdt een tename van het aantal sprekers verwacht als gevlg van de mgelijkheid een ander te machtigen te spreken namens het slachtffer. De Raad verwacht dat hiervan enig aanzuigend effect zal uitgaan.4 Om deze reden verwacht de Raad dat deze mgelijkheid zal leiden tt ngeveer 1000 extra sprekers per jaar. In ttaal wrden dus als gevlg van het Wetsvrstel 1200 extra sprekers per jaar verwacht. Tevens zal dr de vrgestelde regeling het aanhudingspercentage stijgen. Indien het slachtffer dat van te vren heeft aangegeven te willen spreken niet p de zitting aanwezig is, mdat het spreken bijvrbeeld als te ingrijpend wrdt gezien, dient de zaak te wrden aangehuden. Tevens kan een zaak meten wrden aangehuden indien er vragen zijn mtrent de juistheid van de preping van het (afwezige) slachtffer. De Raad verwacht een stijging van het aanhudingspercentage in alle zaken waarbij het slachtffer mgelijkerwijs het spreekrecht zu willen uitefenen. Deze aanhudingen zrgen eveneens vr een verhgde behandeltijd per zaak. De verwachting is dat er jaarlijks in 2400 zaken een extra aanhuding plaats zal vinden, wat leidt tt een gemiddelde behandeltijd van 5 minuten extra per zaak. In ttaal zal het verhgde aantal spreekgerechtigden samen met het verhgde aanhudingspercentage leiden tt een tename in de ksten van ngeveer ,- per jaar. Ttale jaarlijkse werklastcnseguenties Effect hgere aantallen 0 Effect wijziging gemiddelde zaakzwaarte 0 Effect behandeltijd per zaak Ttale effect Wetsvrstel Deze vernderstelling vindt steun in de resultaten van een evaluatienderzek spreekrecht (K. Lens, A. Pembertn, M. Grenhuijsen, Het spreekrecht in Nederland, een bijdrage aan het emtineel herstel van slachtffers, Tilburg Zie in dit verband m.n. p. 75 e.v.). Uit dit nderzek vlgt dat 47 van de in ttaal 71 in het nderzek betrkken slachtffers geen gebruik maakt van het spreekrecht. Van 43 slachtffers die geen gebruik hebben gemaakt van het spreekrecht zijn interviews afgenmen. Daaruit blijkt dat nietdeelnemers ver het algemeen bang zijn m tijdens het spreken emtineel te wrden en bvendien angstig zijn vr een cnfrntatie met de dader. Als er een wettelijke mgelijkheid is m een ander het spreekrecht namens het slachtffer te laten uitefenen, zu dat de drempel m van dat recht gebruik te maken vermedelijk verlagen vr slachtffers die nder de huidige regeling niet z snel geneigd zuden zijn zelf te spreken.

6 pagina 6 van 7 Tt slt Indien na het uitbrengen van dit advies het Wetsvrstel p belangrijke nderdelen wrdt gewijzigd f indien uit nadere uitveringsregelgeving belangrijke werklastgevlgen vrtvleien, wrdt de Raad graag in de gelegenheid gesteld daarver aanvullend te adviseren. Met het g p de infrmatievrziening aan en de vrbereiding van de gerechten p de invering van de nderhavige regeling verzekt de Raad u hem te infrmeren ver de indiening van het Wetsvrstel bij de Tweede respectievelijk de Eerste Kamer en de plaatsing van de definitieve wettekst in het Staatsblad. v~

7 pagina 7 van 7 Bijlage 1: pmerkingen van redactinele aard Wetsvrstel, nderdeel C, artikel 51e, achtste lid: (...) derde, vijfde f zesde lid (...) met zijn: (...) derde, zesde f zevende lid (...). MvT, p. 9, vierde regel: vier met zijn drie.