Aanbeveling Unia. Het dragen van religieuze symbolen en de toegang tot openbare zittingen van Belgische rechtbanken

Transcriptie

1 Aanbeveling Unia Het dragen van religieuze symblen en de tegang tt penbare zittingen van Belgische rechtbanken Augustus 2015

2 Head1 Head2 Head3 Head4 Nrmal Aan de Minister van Justitie Aan de Hge Raad vr de Justitie Bevegdheidsniveau Minister van Justitie Hge Raad vr de Justitie Titel + Ref. Verbd p het dragen van religieuze symblen zittingen van Belgische rechtbanken 13/08/2015 Vaststelling Het Interfederaal Gelijkekansencentrum (hierna het Centrum) stelt vast dat smmige Belgische rechtbanken het dragen van hfddeksels verbieden vr persnen die zittingen bijwnen, zelfs indien het hfddeksel m religieuze f medische redenen wrdt gedragen. Vrbeelden van situaties: In 2007 weigerde een man m vr de crrectinele rechtbank van Antwerpen zijn muts af te zetten m redenen van medische aard. De rechter legde hem smaad aan een magistraat ten laste. Een andere man had vr dezelfde rechtbank geweigerd m zijn keppeltje af te zetten en werd eveneens uit de zaal verwijderd. In 2009 mesten twee mslimvruwen, die zich met een hfddek p een zitting van het vredegerecht van Gent hadden aangebden, p verzek van de vrederechter de zitting verlaten. In 2013 wilden twee studentes die een islamitische hfddek dregen een zitting van de crrectinele rechtbank van Brussel bijwnen in de cntext van een pdracht vr de universiteit. Hen werd eerst dr de griffier en vervlgens rechtstreeks dr de vrzitster van de rechtbank gevraagd m hun hfddeksel af te nemen. Omdat ze dit weigerden, werden ze uiteindelijk gedwngen m de zaal te verlaten. De betreffende rechtbanken baseren zich p artikel 759 van het

3 Gerechtelijk Wetbek m te eisen dat hfddeksels wrden afgenmen. Dit artikel vrziet het vlgende De tehrders wnen de zittingen bij met ngedekten hfde, eerbiedig en stilzwijgend; alles wat de rechter tt handhaving van de rde beveelt, wrdt stipt en terstnd uitgeverd. Wettelijk kader Het fundamentele beginsel dat bij dit srt verbdsmaatregel in aanmerking met wrden genmen, is de individuele vrijheid van meningsuiting en de vrijheid m zijn vertuigingen p een vredelievende wijze te uiten en te veruiterlijken. Het is een van de pijlers van een demcratische samenleving. Het beginsel van de vrijheid m zijn (levensbeschuwelijke, gdsdienstige en plitieke) vertuiging tt uitdrukking te brengen en het verbd van discriminatie p basis daarvan wrden beschermd dr verschillende natinale 1 en internatinale 2 wetteksten. Het dragen van een veruiterlijking van een vertuiging (religieuze, levensbeschuwelijke en idelgische vertuiging) maakt deel uit van de vrijheid van vertuiging en van de vrijheid van meningsuiting, zals werd bevestigd dr het Eurpese Hf vr de Rechten van de Mens. 3 Anderzijds is het k z dat geen enkele vrijheid absluut is, zelfs niet als het een fundamentele vrijheid is. Ze kan dus nderwrpen zijn aan zekere beperkingen. Dergelijke eventuele beperkingen meten echter wel zrgvuldig wrden mschreven en gerechtvaardigd, en tevens prprtineel zijn. De vaststelling van die beperkingen mag niet het resultaat zijn van individuele beslissingen. Bvendien vrmt dit type van verbdsmaatregel eveneens een indirect nderscheid p grnd van de gezndheidstestand, het gelf en/f levensbeschuwing en mgelijkerwijs p basis van fysieke eigenschappen. Deze genschijnlijk neutrale bepaling ntzegt immers de tegang tt de zittingen aan iedereen die een hfddeksel draagt, ngeacht het feit f dit p basis van de gezndheidstestand is (bijvrbeeld iemand die chemtherapiebehandelingen heeft gekregen en zijn kaalheid wil verbergen, een persn met een psriasisprbleem die dit eveneens wil verbergen, ), p basis van de religieuze vertuiging (dragen van een 1 Artikelen 19 en 20 van de Grndwet; Wet van 10 mei 2007 ter bestrijding van bepaalde vrmen van discriminatie. 2 Artikel 9 2 van het Eurpese Verdrag tt Bescherming van de Rechten van de Mens; artikelen 10 en 21 van het Eurpese Handvest van de Grndrechten; Richtlijn 2000/78/EG. 3 Arrest Leyla SAHIN t. Turkije van 10 nvember 2005, 44774/98: Vlgens de verzekster gehrzaamt ze dr het dragen van een hfddek aan een religieus vrschrift en geeft ze p die manier haar wil te kennen m zich strikt aan de verplichtingen van het islamitische gelf te huden. Bijgevlg kunnen we van rdeel zijn dat het hier m een daad gaat die gemtiveerd f ingegeven is dr een gdsdienst f een vertuiging en, znder dat we ns uitspreken ver de vraag f die daad in alle gevallen de vervulling van een gdsdienstige plicht is, dat het Hf zal uitgaan van het principe dat de litigieuze reglementering die het dragen van de islamitische hfddek aan beperkingen qua plaats en vrm nderwerpt in de universiteiten, een inmenging heeft betekend in de uitefening dr de verzekster van het recht m haar gelf te uiten.

4 keppeltje, een islamitische hfddek, ) f van een fysieke eigenschap (kaalheid, brandwnden, ). De wet van 10 mei 2007 ter bestrijding van bepaalde vrmen van discriminatie verbiedt elke indirecte discriminatie 4 p grnd van die hierbven geciteerde beschermde criteria, tenzij dit nderscheid bjectief gerechtvaardigd wrdt dr een legitiem del en de middelen vr het bereiken van dat del passend en ndzakelijk zijn. Aan het Grndwettelijk Hf werd een prejudiciële vraag gesteld ingevlge de weigering van een man m zijn muts af te zetten vr de crrectinele rechtbank in Antwerpen in Hem werd dr de rechtbank smaad aan de rechter ten laste gelegd p grnd van artikel 759 van het Gerechtelijk Wetbek. Hij haalde medische redenen aan m zijn weigering te staven. Niettemin had de prejudiciële vraag betrekking p de weigering m een hfddeksel af te zetten m religieuze redenen, mdat de rechtbank vaak met dit srt situaties te maken kreeg. De crrectinele rechtbank stelde de vraag in de vlgende bewrdingen: Schendt artikel 759 van het Gerechtelijk Wetbek de artikelen 10 en 11 van de Grndwet indien het aldus wrdt geïnterpreteerd dat het de tehrders en beklaagden verbden is de zittingen bij te wnen wanneer zij een hfddeksel dragen, k wanneer dit hfddeksel een uiting is van hun religieuze vertuiging?. Aangezien de beklaagde vr de verwijzende rechter zich geenszins had berepen p religieuze redenen bij de weigering m zijn hfddeksel af te zetten, was het Hf in zijn vnnis van 17 januari 2008 van rdeel dat het antwrd p de prejudiciële vraag niet van nut kn zijn vr de plssing van het geschil dat hangende was vr de verwijzende rechter. Daarm weigerde het Grndwettelijk Hf m de prejudiciële vraag te nderzeken. Het standpunt van de Ministerraad was als vlgt: De verplichting m het hfddeksel af te nemen vervat in artikel 759 hudt het verbd in m gelijk welk hfddeksel te dragen, religieus geïnspireerd f niet (hfddek, kippa, ) Vlgens de Ministerraad det dit verbd geen afbreuk aan de principes van gelijkheid tussen burgers en vrijheid van eredienst want: Het verbd is vrzien in een wettekst. De wet streeft een legitiem del na: zrgen vr het gede verlp van de zitting. De wet heeft geen buitensprige gevlgen: ze verbiedt niet dat mensen verschijnen f een zitting bijwnen, 4 Wanneer een genschijnlijk neutrale bepaling, maatstaf f handelwijze persnen gekenmerkt dr een bepaald beschermd criterium, in vergelijking met andere persnen bijznder kan benadelen

5 daarenbven is het recht m te verschijnen niet absluut en mag de rechter het weigeren. De zitting is geen plaats vr beefening van de eredienst. De npartijdige en nafhankelijke werking van het gerecht mag gebeuren ten kste van de uitefening van een eredienst zwel dr de rechtsnderhrigen als dr de magistraat. De verbdsmaatregel rept geen nderscheid van behandeling in p grnd van een relevant / pertinent criterium: vr de ministerraad met men kunnen nagaan f de weigering m zijn hfddeksel af te nemen werkelijk religieus van aard is m er rekening mee te kunnen huden. Het Centrum is daarentegen van rdeel dat, hewel het m een wettelijke bepaling gaat die een legitiem del nastreeft, het prprtinele karakter van deze verbdsmaatregel in dit geval niet is aangetnd en er dus een spanning ntstaat met het Eurpese Verdrag vr de Rechten van de Mens en met de artikelen 10, 11 en 19 5 van de Grndwet. De beperkte draagwijdte van het artikel 759 van het Gerechtelijk Wetbek dient te wrden herbevestigd: het heeft uitsluitend betrekking p het verzekeren van het gede verlp van de zitting en heeft geen enkel verband met de religieuze veruiterlijkingen, de neutraliteit en de gdsdienstvrijheid. Het del van deze maatregel is enkel de eerbied ten aanzien van de rechtbank te waarbrgen: respect en stilte, zijn gedkeuring f afkeuring niet uiten, niet nderbreken f bijvrbeeld een ztskap dragen. De maatregel werd getrffen in 1876 in een heel andere culturele cntext. De bedeling was niet dat vruwen hun hfddeksel zuden uitden. Zich ntdekken betekende: zijn hed afnemen. Dus dit artikel geeft de magistraat geen instrument m het dragen van religieuze veruiterlijkingen tijdens de zitting te verbieden. 5 Artikel 10: "Er is in de Staat geen nderscheid van standen. De Belgen zijn gelijk vr de wet; zij alleen zijn tt de burgerlijke en militaire bedieningen benembaar, behudens de uitznderingen die vr bijzndere gevallen dr een wet kunnen wrden gesteld. De gelijkheid van vruwen en mannen is gewaarbrgd." Artikel 11: "Het gent van de rechten en vrijheden aan de Belgen tegekend, met znder discriminatie verzekerd wrden. Te dien einde waarbrgen de wet en het decreet inznderheid de rechten en vrijheden van de idelgische en filsfische minderheden." Artikel 19: De vrijheid van eredienst, de vrije penbare uitefening ervan, alsmede de vrijheid m p elk gebied zijn mening te uiten, zijn gewaarbrgd, behudens bestraffing van de misdrijven die ter gelegenheid van het gebruikmaken van die vrijheden wrden gepleegd.

6 Bijgevlg kan artikel 759 van het Gerechtelijk Wetbek geen rechtvaardiging vrmen vr het verbd dat dr een magistraat wrdt pgelegd m tijdens een zitting religieuze symblen te dragen. Wat de draagwijdte van het principe van neutraliteit in de gerechtelijke rde betreft, treft de verplichting tt neutraliteit enkel ambtenaren in cntact met het publiek en die een minimum aan gezag uitefenen: rechter, griffier, Deze verplichting delt niet p de persnen die de zitting bijwnen: gewne burgers meten enkel respect betuigen en stil zijn, maar ze mgen religieuze veruiterlijkingen dragen: hfddek, kippa, znder dat ze hiermee een inbreuk plegen p de regels van de zitting. Vrstel van het Centrum In vereenstemming met het advies dat het eerder heeft gegeven in zijn werkinstrument ver de veruiterlijkingen van vertuigingen ( pleit het Centrum ervr m aan de burgers die de penbare zittingen van Belgische rechtbanken bijwnen geen enkele beperking van de vrijheid van uiting van hun gdsdienstige vertuiging p te leggen, indien deze zich vr het verige gepast en eerbiedig gedragen. Er wrdt vrgesteld dat het Ministerie van Justitie een mzendbrief en de Hge Raad vr de Justitie een herinnering zuden sturen naar alle Belgische rechtbanken pdat deze zuden phuden m artikel 759 van het Gerechtelijk Wetbek p een restrictieve manier te interpreteren. In tweede instantie zu deze bepaling meten wrden aangepast m de draagwijdte ervan te verduidelijken en niet meer te verwijzen naar het feit dat men de zittingen met ngedekt hfd met bijwnen. We geven hier een suggestie waardr de delstelling die dr dit artikel wrdt begd zu kunnen wrden verwezenlijkt en tegelijk de grndrechten van de gebruikers zuden wrden gerespecteerd: De tehrders wnen de zittingen met passende eerbied en stilzwijgend bij; alles wat de rechter tt handhaving van de rde beveelt, wrdt stipt en terstnd uitgeverd. Wettelijke bepaling(en) en/f rechtspraak Werkinstrument Veruiterlijkingen p de website van het Centrum: Artikelen 10, 11 en 19 van de Grndwet Artikel 9 van het Eurpese Verdrag vr de Rechten van de Mens Artikel 10 van het Handvest van de grndrechten van de Eurpese Unie Artikel 18 van de Universele Verklaring van de Rechten van de

7 Mens Wet van 10 mei 2007 ter bestrijding van bepaalde vrmen van discriminatie Vnnis van het Grndwettelijk Hf van 17 januari 2008 Arrest Leyla SAHIN t. Turkije van 10 nvember 2005, 44774/98