: : PJï[:Í,ïy 3*[x: tb,"ïlfl b' M. van der Valk. Aanvullend onderzoek in het kader van de Flora- en faunawet

Transcriptie

1 ï -'! : :! í :.! Veermuizen op de RN-octie te Schrsbergen Anvuend onderzoek in het kder vn de For- en funwet ï -i M. vn der Vk "? j PJï[:Í,ïy 3*[x: tb,"ïf b' Po<tbus365. 4OOAJ Cuemborg i"étón o:+s ' F^x 0345 ' e.mi wbb@buw n websitc: w.buw n t j j opdrchtgever: 8PF Bouwinvest 8 okt rpport nr

2 Sttus uitgve: Rpport ní.: Dtum uitgve: ïte: Subtite: Smensteer: Ant pgin's incusief bijgen : eindrpport ok. 20O6 Veermuizen op de RN-octie te SchrsbeÍgen Anvuend onderzoek in het kder vn de For- en íunwet Drs. M vn der Vk Project nr : Projecteideri Nm en dres opdrchtgever: Referentie opdrchtgever: Akkoord voor uitgve; Drs M. vn der Vk BPF Eouwinvest Postbus 56045, 040 AA Amsterdm ErieÍ onder kenmerk 97Kmd/205 d d í7 mei 2OO5 Drrecteur Bureu Wrdenburg bv drs A./.M. MeijeÍ Eureu.Wrdenburg.bv is niet.nsprkeijkvoor gevogschde, smede voor schde weke voortvoeit uit toepssingen vn de resutten vn werkzmheden of ndere ie6evens verkregen vn Eureu Wrdenburg bv; opdrchtgever vrijwárt Bureu Wrdenburg bv voor nsprken vn derden in verbnd met deze Bureu Wrdmburg bv / 8PF Eouwinvest rchtgever hierboven kt worden d.m.v. druk, ing vn de opdrchtgev ing worden gebruik voo Het kwiteitsmngementsysteem vn Bureu Wrdenburg bv is dooí CERTKED gecertiíiceerd oveíeenkomstig BRL 9990:200 / 5O 900 :200. e-mi wbb@buw n website: m buw n

3 Voorwoord BPF Bouwinvest is voornemens om het terrein vn de voormige RN-octie n de Kemperbergeruveg te Schrsbergen, gemeente Arnhem te herontwikkeen. De niet meer s zodnig in gebruik zijnde kntoorpnden en een dee vn de bosstrook zouden drbij pts mken voor ppdementencompexen. Hierbij z rekening gehouden moeten worden met het huidige voorkomen vn soorten pnten en dieren die beschermd zijn krchtens de For- en funwet. Uit een eerder uitgevoerde quick scn nr effecten op beschermde ntuururrrden, is nr voren gekomen dt nder onderzoek nr veermuizen noodzkeijk ws. BPF Bouwinvest heeft Bureu Wrdenburg opdrcht verstrekt om nder onderzoek nr veermuizen op de R N-octie uit te voeren. n dit rpport wordt versg gedn vn de bevindingen. An de totstndkoming vn dit rpport werkten mee: Mrc vn der Vk projecteiding, vedwerk, rpportge Vnuit BPF Bouwinvest werd de opdrcht begeeid door de heer J. Krijnen. Wij dnken de heren C. Cs, H. Huitem (beiden Veermuis Werkgroep Cedernd) en E. jnsen (Toogdiervereniging VZZ) voor het verstrekken vn nvuende informtie. )

4 : tt.., - ;, i : j -'f.j.! : nhoud "J ; i r.?.j.

5 ï - 4, ; neiding. Aneiding en doe J -t j j J.t,t t "t 2.. -t!.j Bij de uitvoering vn de voorgenomen herontwikkeing vn de voormige RN-octie te Schrsbergen in de gemeente Arnhem z rekening moeten worden gehouden met het huidige voorkomen vn krchtens de For- en funwet beschermde soorten pnten en dieren. Dit is in 2006 door Bureu Wrdenburg in een quick scn onderzocht en gerpporteerd (Boddeke et., 2006). Boddeke et. (2006) concuderen dt op bsis vn de quick scn geen uitsprken gedn kn worden over de effecten vn de gepnde ingreep op veermuizen. We wren er verschiende nwijzingen, dt het pngebied meer dn incidentee door veermuizen wordt gebruikt. Drnst bijkt uit gegevens vn de Veermuizen Werkgroep Gedernd, dt (in ieder gev in 2003) in de Everwijnn, nbij het pngebied (zie figuur 2), een koonie vn ongeveer honderd gewone dwergveermuizen huisde (mond. med. H. Huitem, Veermuizen Werkgroep Cedernd). Deze mken gebruik vn een verbindingsroute nr hun Íoergeergebieden die ngs het pngebied oopt (zie dit rpport). Angezien de ingreep bengrijke consequenties voor het gebruik door vèèrmuizen zou kunnen hebben e veermuizen strikt beschermd zijn, werd nvuend onderzoek nodig gecht, om een confict met de For- en funwet te voorkomen. De vooriggende rpportge beschrijft de resutten vn dit nvuende onderzoek. Deze rpportge geeft ntwoord op de vogende vrgen: - Weke soorten veermuizen zijn in het pngebied nwezig enof kunnen in het pngebied verwcht worden? - Weke functie heeft het pngebied voor de nwezige veermuizen? - Weke effecten op veermuizen heeft de ingreep? - Worden verbodsbepingen vn de For- en funwet overtreden? Zo j, weke? - Moet hiervoor ontheffing worden ngevrgd? - s nder ondeoek nodig? - Zijn er mogeijkheden voor mitigtie (vermindering) en compenstie vn negtieve effecten op veermuizen?.2 Ligging pngebied en omschrijving ingreep De RN-octie bestt uit een ngwerpige kve n de Kemperbergerweg in de wijk Schrsbergen n de noordknt vn Arnhem. An de zuidoostzijde wordt het gebied begrensd door de Syvn, dt de scheiding vormt met het ndgoed Menthenberg' wr de octie in het vereden dee vn uit mkte (zie figuur 2). n het zuidwesteijke dee, n de zijde vn de Menthenbergeruueg stn twee grote kntoorpnden vn,

6 ._t J enkee verdiepingen en een kein houten chet. De pnden worden omgeven door bospntsoen, gzons, pden en trrvee betonnen vijrts'5. An de noordoostzijde,rersmt de kve zich. Hier is een bos nwezig, doorsneden door een pd dt richting de Kemperbergerweg oopt (zie figuur 2, pgin'5). De effecten op beschermde soorten zijn beoordeed op bsis vn de voorgenomen ingreep. Uitgngspunten hiervoor ztjn (zie figuur ): - De bestnde bebouwing z worden-gesoopt. - Op en rond de vrijgekomen octie zuen uxe gestpede pprtementen gereiseerd worden, verdeed over zes gebouwen, wrvn er één uit vier gen z bestn en de overige vijf uit vijf gen komen te bestn. n tot zijn er 64 woningen en 08 prkeerptsen gepnd. Vier vn de zes bouweenheden iggen grotendees op ptsen wr momentee kntoorpnden stn, twee komen op ptsen die momentee nog prkbos zijn. - De vijvers zuen worden opgeschoond en bijven behouden. : '! i._j ",t Figuur. n ri áti ngsschets (bron : BP F Bouw i nv est). "

7 2 Mteri en methoden 2. Onderzoek Bronnenonderzoek heeft ptsgevonden om vst te steen weke soorten veermuizen in de omgeving vn het pngebied voorkomen. De voornmste bronnen ziin de Veermuizents (Limpens et. 997), versgen vn teingen vn winterverbijven vn de Veermuis Werkgroep Cedernd (Cs, 2005, 2006) en nvuende gegevens vn de gemeente Arnhem (dtbse zomer 2006). Het vedonderzoek nr het ddwerkeijk voorkomen vn veermuizen is uitgevoerd met behup vn een Pettersson D24Ox bt detector. Een nt geuiden is opgenomen op een iriver H300 hrddisk recorder voor ncontroe op de determintie.,) J ; _-t J..J i Het onderzoek heeft zich niet beperkt tot het pngebied, er is ook ruime ndcht besteed n de directe omgeving drvn. Dit werd noodzkeijk gecht, vnwege de nbijheid vn een koonie en verbindingsroute vn gewone dwergveermuizen. Anvuende informtie werd verkregen vn bewoners vn de RN-octie. Op de vogende dt in 2006 werden vedbezoeken fgeegd. De twf bezoeken werden fgeegd in de ochtend- of vondschermering met het nsuitende dee vn de ncht. Dtum Td Opmerkingen 26 mrt ,20 Oriënterend bezoek rond pngebied; eerste wrme vond in mrt 2 ori ori Cericht oo viegroute )5 oi 20, Cericht op viegroute 26 mei iuni Eerste wrme vond sinds eniee tiid 8 iuni ,OO 29 iuni iui 2, ugustus seotember Zeer zwoee vond en ncht 6 seotember Zeer zwoee ncht en ochtend ^) Er is geen onderzoek verricht in de gebouwen, en ook niet in de periode wrin veermuizen wintersp houden. ) Cezien het retief grote nt bezoeken in de zomerperiode, kn worden gested dt de wrnemingen een goed beed geven vn het gebruik vn het pngebied door veermuizen. {,

8 í 3 Resutten 3. Resutten bronnenonderzoek 3.. Voorkomendesoorten! De omgeving vn Schrsbergen (een str vn tien km), n de zuidrnd vn het Veuwemssief, is rijk n veermuizen, zowe in de zomer s in de winter. n de omgeving iggen grote boscompexen met trijke oude bomen, goede foergeergebieden, bengrijce ovenrinteringsocties en bebouwing in e soorten en mten, die 's zomers en 's winters ruimte n veermuizen biedt. n de onderstnde tbe is ngegeven weke soorten veermuizen in de omgeving kunnen worden ngetroffen en of zij in gebouwen of bomen verbijven (Limpens et i. 997, Cs 2OO5, 2006, dtbse gemeente Arn hem). Soort Zomer Winter Oomerkinsen Brdveermuis Bomen oí Cebouwen sebouwen Wterveermuis Bomen Cebouwen een,ee';rnrus- Gpjror:we-n Cebouwen Frniestrt Bomen Cebouwen Bechstein's veermuis Bomen Cebouwen De tste jren is overuvinterend exempr in Doorwerth wrsenomen Ve veermuis Cebouwen Cebouwen Het tste exempr op de Veuwe is n de winter Ltvieeer Cebouwen Cebouwen Rosse veermuis Bomen Bomen, soms eebouwen Cewone dwersveermuis Cebouwen Cebouwen Ruige dwergveermuis Bomen Bomen, Cewone srootoorveermuis Bomen, gebouwen sebouwen Cebouwen, soms bomen 2OO3/2004 niet meer gezren n njr vindt msse doortrek en bts pts 3..2 Verbijfptsen Veermuizen m<en in de oop vn het jr gebruik vn een netwer< n verbijfptsen De vogende typen verbijven kunnen worden onderscheiden. A deze verbijfptsen zijn krchtens de For- en funwet jrrond beschermd s "vste rust- en verbijfpts".

9 7 i(rmkoonieptsen. n deze 'rerbij,ren brengen de vrou'.^.,tjes Ce jcngen ter wered en zogen die. Doorgns is in een kooniepts sechts een beperkt nt mnnetjes nwezig. De krmkoonieptsen zijn in gebruik vn mei tot en met jui. Zomerdgverbijven. Verbijven wrin individuee of groepjes mnnetjes verbijven en/of de vrouwtjes en jongen voor en n de krmperiode. zwermverbhjven. n de nzomer en herfst wordt bij sommige verbíjven uitgebreid "gezwermd". Dit zwermen heeft vermoedeijk een bengrijke functie bij de bts en s voorbereiding op de overwintering. Overigens wordt ook in het voorjr bij de krmkoonieptsen gezwermd. Yk zijn bejngrijke zwermverbijven ook overwinte rin gsptsen. Prverbijven. n de nzomer bezetten de mnnetjes vn vee soorten veermuizen keine verbijven, wrheen zij êén of meer vrouwtjes okken, om drmee te pren. Winterverbijven. Veermuizen houden winterrust in hoe bomen, grotten, mijnen, bunkers en woonhuizen en utiiteitsgebouwen, in spouwen, onder d<en, opzoiders of in de keders. Vee verbijfptsen kunnen verschiende functies verenigen. Een kntoorgebouw bijvoorbeed, dt ruimte biedt n groepjes mnnetjes, kn ook n verschiende mnnetjes ruimte voor prverbijven bieden en geschikt zijn voor overwintering. Veermuizen verhuizen veevudig tussen verschiende verbijven. Dt gedt ook voor winterverbijven, d.w.z. dt veermuizen gedurende de winter regemtig ctief worden en (kunnen) verhuizen. Ook krmkoonies, d.w.z. groepen vrouwtjes met hun dn niet viegvugge jongen, kunnen verhuizen. Ze mken dn gedurende een krmseizoen gebruik vn verschiende hoe bomen of geschikte gebouwen. Veermuizen zijn nieuwsgierig, onderzoekend en vindingrijk ín de omgng met (nieuwe) ruímten. Tegeijk zijn zij ook trditionee en hrdnekkig in het gebruik vn geschikte ruimten. Dt betekent dt (op het oog) geschikte ruimten soms ps n jren in gebruik worden genomen. Veermuizen kunnen evenzeer trditionee zijn in het gebruikmken vn verbindingsroutes tussen dgverbijven en Íoergeergebieden nformtie vn bewoners Tijdens gesprekken met de tijdeijke bewoners vn de kntoorgebouwen beek dt zij regemtig veermuizen wrnemen. Zo zouden zij in juni "tienten" veermuizen hebben zien uitviegen of rondzwermen n de noordzijde vn het oosteijke gebouw. Bovendien gven zij n regemtig een veermuis in het gebouw te zien. Eénm zou er zefs sprke zijn geweestvn een veermuis die op iemnds bed ws gend. 2

10 . 3.2 Resutten per vedbezoek Voor de voedigheid worden de resutten hieronder eerst per vedbezoek kór gepresenteerd. n de vogende prgrf worden de wrnemingen smengevt. 26 mrl2006 ïussen de woonhuizen vn enkee strten in de directe nbijheid vn het pngebied werden tenminste twf gewone dwergveermuizen gehoord. Een viegroute vn gewone drr,rergveermuizen werd gevonden op de Syvn, die de zuidgrens vn het pngebied vormt. De Syvn is op dit gedeete een onverhrd, onvericht pd. An de ene zijde stt de opgnde begroeiing vn de RN-octie, n de ndere zijde hoge bomen n de rnd vn het ndgoed Menthenberg. Op de Syvn werden ook "droge" geuiden gehoord vn een niet op nm gebrchte veermuis soort, vermoedeijke een Myotissoort of ene gewone grootoorveermuis. " ri 2 pri2006 n de nncht en ochtendschemering werden c. vijf gewone dwergveermuizen foergerend in het pngebied ngetroffen. Minim twee gewone dwergveermuizen foergeerden bij ntrnpen n de Kemperbergerweg. tj / i! 24 pri2006 Tussen en 2.5 uur werd gepost op de hoek vn de Syvn en de Menthenbergerweg. Dit is het punt wr de gewone dwergveermuizen vnuit de woonwijk het donkere pd vn de Syvn, tussen de RN-octie en ndgoed Menthenberg, inviegen. Ondnks een fende bt detector (ege btterij) werden zestien ngsviegende gewone dwergveermuizen wrgenomen, N 2.5 uur werden nog enkee foergerende gewone dwergveermuizen wrgenomen in de woonwijk, o.. op de Everwijnn. 25 pri2006 Op deze vond is opnieuw getrcht de kooniepts vn de gewone dwergveermuizen te okiseren, door de viegroute terug te vogen. Hierbij zijn in de strten Poggenden Everurijnn de eerste gewone dwergveermuizen gehoord. Tussen c en 2.0 uur werden veertig gewone dwergveermuizen wrgenomen die de Syvn invogen. Drn werd nog een enkee gewone dwergveermuis wrgenomen, wrvn sommige eerder eken te foergeren dn ngs te trekken. Op de Kemperbergerweg, ruwweg ter hoogte vn de entree vn de RN-octie werden twee tot vier foergerende gewone dwergveermuizen wrgenomen. Ook meer zuideijk (stdwrts vnf de RN-octie) werden verschiende foergerende gewone dwergveermuizen gehoord. Hier werden ook vee socie roepen vn gewone dwergveermuizen gehoord. Op de hoek Syvn/Menthenbergerweg werd eén hoog overviegende rosse veermuis en één overviegende tvieger gehoord. Lngs de Kemperbergerweg, ngs ndgoed Menthen berg, werden nog drie foe rgerende tviegers wrgeno men. i - 3

11 D n het bos ten oosten vn de Kemperbergerweg, c. km vn het pngebied werd de btsroep vn de gewone grootoorveermuis gehoord..i t- s r t..í t.,. r r'r. 26 mei2006 n de woonwijk werden tussen 3.30 uur en 3.45 uur geen veermuizen wrgenomen. Om 3.50 uur werd de eerste foergerende gewone dwergveermuis in het pngebied wrgenomen. Tot c uur werden in het pngebied c. vier foergerende gewone dwergveerm uizen gehoord. Tussen 4.45 uur en 4.55 uur werden zwermende gewone dwergveermuizen gehoord n de chterzijde vn Everwijnn 4. Dit duidde op de nwezigheid vn een verbijfpts, m ogeijk een krmkooniepts. Vnf 5.00 uur werden er bij de gebouwen op de R N-octie, met nme n de oostknt vn het meest oosteijke gebouw gewone dwergveermuizen wrgenomen, die dr zwermgedrg vertoonden en door de spouwvoegen nr binnen gingen. n tot werden er minim cht inviegende gewone dwergveermuizen gezien. 5 juni2006 Op deze eerste wrme vond sinds enige tijd werden de uitviegers n de zuidzijde vn het meest oosteijk gebouw geted. Onmiddeijk n nvng vn de teing om 2.5O uur voog de eerste vn in tot twf gewone dwergveermuizen uit. Een enke dier zwermde rond het gebouw, of kwm ngs gevogen. Ook werd een over viegende rosse veermuis en een ngsviegende tvieger wrgenomen. s r i. 8 juni 2006 Op deze vond werd opnieuw gepoogd de uitviegers te teen. Om 2.49 uur (d.w.z. cht minuten voor de zonsondergng in De Bi0, werd de eerste gewone dwergveermuis wrgenomen in de Everwijnn. Er werden echter geen gewone dwergveermuizen wrgenomen, 'i,ryn duideijk ws dt zij uit de kntoorgebouwen in het pngebied kwmen. We kwm een enke dier ngs gevogen. Vogens één vn de bewoners zouden er enkee dgen oí weken tevoren op een mooie vond enkee tienten veermuizen zijn uitgevogen. Op geen enkee vond ndien zijn uitviegende veermuizen op de RN-octie vstgested juni2006 Cedurende het uur direct vogend op zonsondergng werden geen uitviegende of zwermende veermuizen op de RN-octie gevonden. Een kort bezoekje n de woonwijk (Everwijnn en Syvn) everde meteen ef gewone dwergveermuizen op. Vnf c. drie kwrtier n zonsondergng werden enkee ngsviegende gewone dwergveermuizen en één tvieger wrgenomen. N besuit vn het bezoek n de R N-octie werd de Evenruijnn en omgeving nogms onder de oep genomen. An de chterzijde vn enkee huizen n de even zijde vn de Everwijnn werden enkee (3-8) zwermende gewone dwergveermuizen en twee zwermende tviegers wrgenomen. -t

12 Er werden enkee (2-3) overviegende rosse veermuizen wrgenomen. t Í r! J, E t T.,4 tí "' F,f rí y ' 8 jui 2006 Opnieuw werd gepost bij de hoek Syvn-Menthenbergn in een poging de krmkooniepts vn de gewone dwergveermuzien op te sporen en het nt dieren te teen dt vn de viegroute gebruik mkte. De krmkooniepts werd s sne gevonden in de Syvn, nbij de hoek met de Menthenbergn. Tussen 2.52 uur en uur werden in tot 06 gewone dwergveermuizen wrgenomen, wrvn verreweg het grootste dee de viegroute ngs de Syvn nr het oosten nm. Een enke dier eek in noordeijke richting (nr Wrnsborn?) te viegen. ïevens werden enkee (2-3) overviegende rosse veermuizen gehoord. 5 ugustus 2006 Vnf 2.5 werd gepoogd uitviegende veermuizen uit de kntoorpnden wr te nemen. Vrijwe meteen voog er een gewone dwergveermuis ngs, wrvn werd vermoed, mr niet gezien, dt die uit het pnd kwm. Drn werden nog zes exempren gezien, die uit- of ngsvogen of ngs het gebouw foergeerden. n geen vn deze geven kon met zekerheid worden vstgested dt die uit het gebouw kwmen. De indruk ws dt dt niet het gev ws. n de bosstrook werden geen gewone dwergveermuizen wrgenomen, Een rondje door de wijk everde sechts één gewone dwergveermuis op, chter de Everwijnn. Vroeg in de vond werd een rosse veermuis gehoord die overvoog Verrssend ws de wrneming, zowe visuee s met de bt detector, vn een gewone grootoorveermuis, op hoofdhoogte, n de oostzijde vn het gebouw. Op de hoek vn de Menthenbergerweg en Syvn werd een geuid gehoord dt niet met zekerheid kon worden gedetermineerd (en niet is opgenomen). Mogeijk ws dit een gewone grootoorveermuis of een Myotis-soort. Ten sotte werd in de bosstrook een droog geuid.wrgenomen, dt n een niet nder gedetermineerde Myotis-soort werd toegeschreven, mogeijk een brdveermuis. t f.. j 5 september 2006 Vnf de krmkooniepts n de Syvn werden ruim tien uitviegende gewone dwergveermuizen gezien, die het Syvntje in vogen. Een rosse veermuis en een tvieger vogen over. Rond de R N-gebouwen ws weinig ctiviteit vn gewone dwergveermuizen. Twee of drie exempren foergeerden dr. Een enkee keer werd een socie roep gehoord. n de wijk werden bij vee opvend vee ntrnpen foergerende gewone dwergveermuizen wrgenomen. Ook ngs de Kemperbergerweg foergeerde enkee gewone dwergveermuizen. An de westzijde vn het westeijk gebouw werd onveruycht een ngsviegende brdveermuis gehoord, tí 5 f<

13 ! t ( Í 6 september 2006 An het eind vn dezefde ncht werd een tste poging ondernomen om inviegende veermuizen wr te nemen. Vní 4.45 uur tot 5.30 uur werd sechts een enkee foergerende gewone dwergveermuis wrgenomen, op de hoek vn de Syvn en de Menthenbergerweg, n zuid- en de noodzijde vn de RN-gebouwen, boven de vijvers (de enige m dt hier een veermuis werd wrgenomen), viegend boven de oprijn, ngs de ntrnpen vn de Kemperbergerweg. Rond de RN-gebouwen werd een enkee keer een socie roep gehoord. Een korte check bij de Everwijnn everde één gewone dwergveermuis op die geen echooctie eek te gebruiken, mr we voop de btsroep iet horen. Een rosse veermuis voog over. Vnf 6.00 uur werden één, ter twee gewone grootoren of korte fstnd wrgenomen rond de Ameriknse eik n de oostzijde vn het gebouw, op de oprijn en bij het hoogspnningsgebouwtje. Uiteindeijk werden bij dit gebouwtje minim drie zwermende grootoorveermuizen op zeer korte fstnd wrgenomen. Zij ndden ook opn het gebouwtje. Hes kon niet met zekerheid worden vstgested dt zij er ook nr binnen gingen. De wrnemingen kunnen s vogt worden smengevt (ziefiguur2). 2 '.^.4 -í t r t z 'ê '- 4 :í Cr'ironc dr.crgrhcrru s r í r0c0 i\ ïf Figuur2. Bengriikste ptsen wr veermuiswrnemingen gedn (in- en uitviegende dieren, zwermgedrg) J cronc grmwrltnu's,..í t rt r!.í <> v,cbrouh' É,Í,onê dr!(ír!emurs f Pro<qcbred 6

14 { ( í 3.3 Discussie per soort Brdveermuis Twee m werd een ongedetermineerde Myotis soort wrgenomen, mogeijk een brdveermuis. Tijdens het tste vondbezoek werd een ngsviegende myoot wrgenomen, die s brdveermuis is gedetermineerd' n een hfopen omgeving kunnen wterveermuis en frnjesïr zeer vergeijkbre geuiden mken, zodt de determintie niet ' 00% zeker is' Het pngebied heeft hooguit een zeer beperkte betekenis s foergeergebied voor deze soort(en). Rosse veermuis Bij vrijwe ieder bezoek werden één oí enkee overviegende rosse veermuizen wrgenomen. De rosse veermuis komt retieí vee voor in de omgeving vn Schrsbergen, o.. in de prken Sonsbeek en Zijpend, in Mriënd en in Wrnsborn. Het pngebied heeft geen betekenis voor de soort. Ltvieger Bij vrijwe ieder bezoek werden êên oí enkee tviegers wrgenomen. n het pngebied werden ze Íeen ngs- of overviegend gehoord. Jgend werden ze ngs de Kemperbergerweg en chter de Everwijnn wrgenomen. Op die tse pts werd oo< eenm zwermgedrg vstgêsted. De tvieger komt retief vee voor in de omgeving vn Schrsbergen. Het pngebied heeft geen betekenis voor de soott. í -i t Cewone dwergveermuis n Schrsbergen zit een socie groep gewone dwergveermuizen. Ten minste een dee vn het jr wordt een woning n de Syvn s krmkooniepts gebruikt. De gewone dwergveermuizen gebruiken de Syvn, grenzend n het pngebied s voornmste viegro ute nr h u n foergeergebieden' n de voorzomer werd vstgested dt een kein nt gewone dwergveermuizen in het oosteijkste kntoorgebouw verbeven. N 5 juni is vn geen enkee dier met zekerheid vstgested dt die het gebouw in- of uitvoog, Vermoed wordt dt het gebouw geen functie heeft s krmkooniepts, mr we door mnnetjes s zomerdgverbijf wordt gebruikt. Het ijkt wrschijnijk dt de gebouwen (thns het oosteijke gebouw) ook s winterverbjf worden gebruikt. n het pngebied is de socie of btsroep zeden gehoord. De gebouwen hebben geen bengrijke ro s concentrtiepts vn prverbijven. Het is echter niet uit te suiten dt een enkee mnnetje in het pngebied een territorium en/of prverbijf heeft. As foergeergebied heeft het pngebied zeer beperkte betekenis. Vrijwe steeds foergeerde er een gewone dwergveermuis n de zuidzijde vn de gebouwen, soms één in de bosstrook of n de noord- of westzijde vn het gebouw.,,,brdveermuis" is de verzmenm voor twee in het ved niet of nuweijks te onderscheiden r""'t.r' á. É.*one brdveermuis en de Brndt's veermuis. Uit onderzoek bijkt (in Nedernd, buiten Limbirg) het overgrote dee (meer dn 9O%) gewone brdveermuizen e ziin'

15 t! Cewone grootoorveermuis Cewone grootoorveermuizen zijn s overurrinterr een gemene soort in de bunkers en keders in de omgeving vn Arnhem, zo bijkt uit tegegevens vn de VeCe (REFS). Over de zomerverbijven is minder bekend, ngezien de soort doorgns vee zchtere geuiden ("fuistersonr") mkt dn de meeste ndere soorten. Eigenijk is de soort een opvend gedurende de voorjrsbts (hf mrt - eind pri) en tijdens het zwermen bij verbijfptsen. De soort is in kein nt zwermend ngetroffen bij het trnsformtorhuisje in het pngebied. Dit huisje wordi wrschijnijk s dgverbijf gebruikt (thns in de nzomer), is niet duideijk hoe de dieren in het huisje komen. Angezien de trnsformtoren voortdurend wrmte fgeven, bijft het huisje mogeijk het grootste dee vn de winter vorstvrij. Het is drom mogeijk geschikt s winterverbijf voor gewone grootoor- en ndere veermuissoorten. Angenomen moet worden dt het huisje tenminste een dee vn het njr en de winter door enkee grootoorveermuizen wordt gebruikt. Vnuit het oogpunt vn veiigheid voor de dieren zef en de zekerheid vn de eektriciteitsvoorziening, is het eigenijk ongewenst dt het huisje door veermuizen wordt gebruikt. Overeg met NUON hierover ijkt n te beveen. {. t' Overige soorten veermuizen Wterueermuis, meerveermuis en frnjestrt (soorten die veevudig in winterverbijven in de omgeving worden wrgenomen) ziin niet (met zekerheid) wrgenomen. Het pngebied heeft voor deze soorten in de zomer geen betekènis. Mogeijk wordt we gebruik gemkt vn het trnsformtorhuisje. n het pngebied zijn ook geen ruige dwergveermuizen, die met nme in het zomer hfjr gemeen zijn in de omgeving, wrgenomen. Het pngebied heeft geen betekenis voor de ruige dwergveermuis. Dt gedt ook voor de vee zedzmere soorten s Bechstein's veermuis, ve veermuis en bosveermuis. i,.,' 8 r.t

16 fr :' e t Ê í' E E. E Ë gt tí. 'f ït -i, sí r 4 Effectbeoordeing 4. Effecten per soort 4.. Cewonedwerryeermuis Soop vn het oosteijke (en mogeijk ook het westeijke) gebouw eidt tot vernietiging vn een zomerverbijf vn de gewone dwergveermuis. Wrschijnijk is dit ook een winterverbijf, dt dus ook veroren gt. Dit is een overtreding vn rtike 2 vn de For- en funwet. Hiervoor is ontheffing op grond vn rtike 75 Ffwet nodig. ndien het pnd in de periode hf ugustus - hf oktober wordt gestript en voorzichtig vn het dk wordt ontdn, is te voorkomen dt overuvinterende veermuizen enof krmkoonies onbedoed schtoffer worden vn de soop. Angezien het pngebied onbengrijk is s pr- en btsgebied, is het geen bezwr om in deze periode, de btsperiode, te sopen' n het onderzoek is vn sechts een beperkt nt dieren vstgested dt zij (in het voorjr) vn de gebouwen gebruik mken. Opmerkingen vn de bewoners duiden er echter op dt het mogeijk ook om grotere nten kn gn. Dit impiceert dt het gebouw een bengrijke functie heeft in het netwerk vn verbijven vn de oke groep. Het is echter niet het enige gebouw dt zij gebruiken en zeís niet het bengrijkste zomerverbijf. Voor het zeker steen vn de gunstige stt vn instndhouding vn dê oke groep gewone dwergveermuizen chten wij het noodzkeijk om in de nieuwbouw veermuisvoorzieningen op te nemen. Deze zouden s zomer- en s winterverbijven geschikt moeten zijn en ruimte moeten bieden n enkee tienten dieren. Drnst fungeert de Syvn ngs het pngebied s essentiëe verbindingsroute voor de oke groep gewone dwergveermuizen. Vrijwe de hee krmkoonie (vrouwtjes en jongen) mkt hierun een groot dee (mogeijk het hee zomer híjr) gebruik vn. Vernietiging vn deze viegroute zou het functioneren vn de krmkooniepts bedriegen, Ook dt zou een overtreding vn rtike 9 Ffwet betekenen, wrvoorontheffing is vereist. Zowe de kp vn bomen s het ptsen vn verichting s het bouwen vn ppdementen, wrin ichten worden ontstoken, ngs de Syvn kn het functioneren vn de viegroute in gevr brengen Cewone dwergveermuizen viegen op hun verbindingsroutes vrijwe tijd ngs bomen rijen en door nen en zrn op viegroute (sterk) ichtschuw. n worden nbeveingen gedn om deze effecten te voorkomen of te beperken. Het pngebied heeft een zeer beperkte betekenis s foergeergebied en s btsgebied. De herinrichting z hierop sechts in beperkte mte invoed hebben. Er worden geen verbodsbepingen oveftreden ten nzien vn dit spect vn het terreingebruik Cewone grootoorveermuis Vstgested is dt enkee gewone grootoorveermuizen in de nzomer vn het trnsformtorhuisje gebruik mken. Mogeijk is het huisje ook een dee vn de winter en het voorjr in gebruik. Het dient dn ook s vste rust- en verbijfpts te worden ngemerkt. Mogeijk is dit gebruik vnuit de veiigheid vn de dieren en de zekerheid 9

17 í tí Íí t tt vn de ee!<triciteitsvoorziening cngewenst. n overeg met 'iuc'j zcu bcsoten!<u;inei' worden om veermuiswerende voorzieningen n te brengen. Uitvoering vn de pnnen eidt tot vernietiging vn deze verbijfpts en dus tot \ overtreding vn rtike 9 Ffwet, wrvoor een ontheffing nodig is. Of dit ook het gev is indien beoogd wordt mogeijke storingen vn de eektriciteitsvoorziening, z met het bevoegd gezg moeten worden overegd. ndien het huisje tussen hf pri en hf ugustus wordt gesoopt of gestript, wordt voorkomen dt rustende of winterspende grootoren onbedoed worden gestoord. Op de Zuid-Veuwe worden jrijks vee (tienten tot honderden) gewone grootoorveermuizen in winterverbijven ngetroffen, onder ndere in bunkers op Kein Heidekmp en keders op ndgoed Wrnsborn. Angenomen mg worden dt deze dieren tot dezefde poputie behoren. Het veries vn de verbijfpts op de RN-octie heeft ons inziens dn ook geen gevogen voor de gunstige stt vn instndhouding vn de oke poputie. Omdt vee veermuizen trditionee zijn in het gebruik vn verbijfptsen, chten wij het we wenseij< om een terntief winterverbijí in de bosstrook te creëren. 4.'.3 Overige soorten De ingreep heeft nr verwchting geen effect op (individuen vn) deze soorten, omdt het pngebied voor deze soorten geen of sechts een minime betekenis heeft. \. 20

18 5 Concusies, mitigtie en compenstie 5. Concusies t Í Het pngebied bevt een vste rust- en verbijfpts vn gewone dwergveermuizen in het oosteijke kntoorgebouw. Dit gebouw doet mogeijk ook dienst s winterverbijf. Soop vn het gebouw eidt tot vernietiging vn de verbijfpts. Hiervoor is ontheffing nodig. Mitigtie in de vorm vn soop in de minst kwetsbre periode vn veermuizen is mogeijk. Compenstie wordt nodig gecht om de gunstige stt vn instndhouding te grnderen. Lngs het pngebied oopt een essentiëe verbindingsroute vn de krmkoonie vn de oke groep gewone dwergveermuizen. Deze wordt mogeijk in gevr gebrcht door kp vn bomen in combintie met de verichting vn de toekomstige nieuwbouw. Hiervoor zou ontheffing nodig zijn. Mogeijk kn een uitgekiende inrichting het negtieve effect grotendees of gehee voorkomen. Het trnsformtorhuisje is in gebruik s vste rust- en verbijfpts vn gewone grootoorveermuizen in een dee vn de zomer, mogeijk ook s winterverbijf. Dit gebruik is mogeijk ongewenst, uit het oogpunt vn veiigheid. Soop vn het huisje eidt tot vernietiging vn deze verbijfpts. Hiervoor is ontheffing nodig. Compenstie wordt wenseijk gecht. Mogeijk is het wenseijk de toegng voor de veermuizen f te suiten (mr niet tijdens de wintersp). Anbevoen wordt met NUON en met Dienst Regeingen te overeggen over gepste mtregeen en eventuee verpichtingen m.b.t. ontheff ingsveren in g. As foergeergebied heeft het pngebied een zeer beperkte betekenis voor veermuizen. De ingreep heeft geen noemenswrdig effect op de foergeermogeijkheden vn oke veermuizen. Het pngebied heeít geen of een mrgine betekenis voor ndere soorten veermuizen. 5.2 Mitigtie Soop vn gebouwen met veermuizen kn het beste ptsvinden buiten de perioden wrin de veermuizen het meest kwetsbr zijn, nmeijk s de vrouwtjes hoogzwnger zijn, s de jongen nog niet vodoende zefstndig zijn en s ze in winterrust zijn. De resterende perioden zijn eind mrt tot eind pri en hf ugustus tot begin oktober. n pts vn de gebouwen in deze perioden voedig te sopen kunnen ze ook worden gestript of nderszins voor veermuizen ongeschikt gemkt (dk erf, grote gten in de muren). Door de twee meest zuideijk geegen gebouwen (zie figuur ) niet direct n de Syvn te ptsen, mr een rij bomen tussen het gebouw en de verbindingsroute te 2

19 hndhven, <n voor<omen worden dt de viiegroute te zeer door icht rrrrordt verstoord. De veermuizen kn dn of door de Syvn viegen of zuideijk ngs de bomenrij die op het ndgoed Menthenberg (bijven) stn. Een dee ijkt dt ook nu te doen. 5.3 Compenstie Omdt het niet goed te zeggen hoe groot de betekenis vn het oosteijke kntoorgebouw precies is, met nme s winterverbijf voor gewone dwergveermuizen, wordt nbevoen in de nieuwbouw dequte compenstie op te nemen. De gunstige stt vn instndhouding vn de oke groep is dn gewrborgd. De veermuisvoorzieningen zouden zowe s zomer- s s winterverbijf geschikt moeten zin en vee tienten veermuizen kunnen herbergen. Een mogeijkheid is specie veermuiskmers in de spouwmuren te mken, zos woningbouwstichting Vivre in Oosterbeek heeft gedn. De geve bij de trppenhuizen zijn drvoor zeer geschikte ptsen. Een ndere mogeijkheid is het ptsen vn een "derde muur" op één of meer deen vn de nieuwbouw. n wezen wordt er dn over de hee breedte vn een geve een spouwmuur speci voor veermuizen gem<t. n de VS en in Tiburg is succewo ervring opgedn met retief grote ksten, die n de geve worden bevestigd. Deze hebben drie tot vier compdimenten, gewone dwergveermuizen mken hiervn gebrui<. nest<sten in bomen worden door deze soort niet gebruikt, Voor veermuizen is het bengrijk dt de uitviegopeningen niet vericht zijn. Anpssing vn de verichting op het terrein kn hiervoor zorgen. Ook rs het bengrijk dt er bomen zijn in de onmiddeiijke nbijheid vn de uitviegopening, mr dt is op deze octie geen probeem. Ae pprtementencompexen iggen tussen de bomen. Anbevoen wordt om op het terrein een kedertje of wtereidingput n te eggen vn enkee vierknte meters, die dienst kn doen s winterverbijf voor gewone grootoorveermuizen. Ook ndere sooden s brdveermuis en wterveermuis kunnen drvn profiteren. n Cedernd is op verschiende ptsen succesvo ervring opgedn met dergeijke verbijven. Ze kunnen ook functionee gebruikt worden voor de drinkwter- of eektriciteitsvooziening. Binnen de bosstrook zou drvoor mogeijk nog ruimte zijn. Een terntief zou zijn in een vn de keders vn de nieuwbouw een ruimte voor veermuizen te mken. Drbij moet worden opgemerkt dt gewone grootoorveermuizen, net s brd- en wterveermuizen, voor hun winterverbijven de voorkeur geven n zeer vochtige ruimten, met een stbiee tempertuur net boven het vriespunt. Dt is weicht eenvoudiger te reiseren in een prte keder dn in een dee vn een woongebouw. Dergeijke ruimten zijn in het gemeen niet geschikt voor gewone dwergveermuizen. Die prefereren drogere ruimten, met een minder stbiee tempertuur. 22

20 6 Litertuur : Boddeke, P.H,N,, D, Emond & M. vn der Vk, Beoordeing beschermde soorten RN-octie Schrsbergen, Arnhem. Quick scn in het kder vn de For- en funwet, Rpportnr Bureu Wrdenburg bv, Cuemborg. Cs, C.H., Teingen veermuizen in winterkwrtieren in Cedernd:2004/2005. Veermuiswerkgroep Gedernd, Arnhem. Gs, G.H., Teingen veermuizen in winterkwrtieren in Gedernd:2005/2006. Veermu iswerkgroep Gedernd, Arnhem. Kpteyn, K., 995. Veermuizeà in het ndschp. Over hun ecoogie, g{rq gn verspreiding. Schuyt & Co Uitgevers en mporteurs bv, Hrem / Provincie Noord-Hond, Hrem. ' Limpens, H., K. Mosterd & W Bongers, 997. Ats vn de Nederndse veermuizen. Onderzoek nrverspreiding en ecoogie. Uitgeverij KNNV Utrecht., ; -,,t i 'r., 'i, ; ' 23