3k>un. <Y.^ß -3 A MLIOTMCa. A. Stein No ECONOMISCHE ASPECTEN VAN DE TEELT VAN JAARRONDCHRYSANTEN. li ^ DEK HAAG.

Transcriptie

1 A. Stein N.. ECNMISCHE ASPECTEN VAN DE TEELT VAN JAARRNDCHRYSANTEN li ^ DEK HAAG <Y.^ß 3 A MLITMCa v *sm\^' Juni 1973 LandbuwEcnmisch Instituut Afdeling Tuinbuw 3k>un

2 Inhud Blz. WRD VRAF HFDSTUK I ALGEMENE GEGEVENS BETREFFENDE DE JAARRNDTEELT VAN CHRYSANTEN 1. Inleiding 2. Krte teeltbeschrijving 3. Het principe van de jaarrndteelt. Het srtiment HFDSTUK II PRDUKTIE, AFZET EN VERBRUIK 1. De prduktie in Nederland 2. Aanver en prijsverlp in Nederland 3. De prduktie in Eurpa. Het verbruik van chrysanten in Nederland 1] HFDSTUK III HFDSTUK IV BEDRIJFSTYPE EN INVESTERINGEN 1. Bedrijfstype en bedrijfsmvang 2. De bedrijfsuitrusting 3. De investeringen als geheel KSTEN EN INKMENSASPECTEN 1. De ksten van de duurzame prduktie middelen 2. Arbeidsksten 3. Ksten van het plantmateriaal. Brandstfksten. verige materialen en diverse algemene ksten. Ttale prduktieksten 7. Inkmen s aspecten HFDSTUK V PBRENGSTEN, RENTABILITEIT EN KSTPRIJZEN 1. pbrengsten i 2. Rentabiliteit 3. Kstprijzen

3 HFDSTUK VI DE INVLED VAN AFWIJKENDE TEELT METHDEN P KSTEN EN PBRENGSTEN 3 1. Verschuiving in het aan verpatrn bij een gelijkblijvend aantal plantingen (methde A) 3 2. Verkpprduktie in de maanden mei en december (methde B) Het achterwege laten van een aantal plantingen in de maanden maart/april (methde C) 39. Cnclusie t.a.v. de gevlgen van de afwijkende teeltmethden A, B en C 0. Het Framptnsysteem 0 HFDSTUK VII SLTBESCHUWING 3 1. Sterke en zwakke punten van de jaarrndteelt van chrysanten 3 2. Perspectief van de teelt van jaarrndchrysanten SAMENVATTING SUMMARY 7 BIJLAGEN 9 Biz.

4 Wrd vraf De ntwikkeling van de jaarrndchrysanten vrmt één der sprekendste vrbeelden van de prduktievernieuwingen die zich recentelijk binnen de Nederlandse snijblementeelt hebben vrgedaan. Gebaseerd p de resultaten van physilgisch en teeltkundig nderzek is thans bij dit gewas een praktisch geheel prgrammeerbare prduktie mgelijk. Dit heeft geleid tt een sterke marktpsitie en heeft grte uitbreidingen van de prduktie tt gevlg gehad. De ecnmische aspecten van de teelt van jaarrndchrysanten wrden in de vrliggende "gewassenstudie" nader geanalyseerd, waarbij vral aan de bedrijfsecnmische prblematiek ruime aandacht is besteed. De studie is vr een belangrijk deel het werk van de heer A. Stein van de afdeling Tuinbuw van het LEI. Daarnaast evenwel mag zeker niet nvermeld blijven dat veel infrmatie en inspiratie is verkregen van de gewasspecialisten en vrlichters, verbnden aan het Prefstatin en het Cnsulentschap vr de Tuinbuw te Naaldwijk. )irecteur, Den Haag, juni 1973

5 HFDSTUK I Algemene gegevens betreffende de jaarrndteelt van chrysanten 1. Inleiding De chrysant is één van de meest bekende plantengeslachten uit de familie van de cmpsieten. Tt deze familie behren talrijke ptplanten en één en tweejarige snijblemen. Het geslacht Chrysanthemum is zeer mvangrijk en mvat ngeveer 200 btanische srten. Vr Nederland het belangrijkst is de srt Chrysanthemum mriflium (indicum). De vr de jaarrndteelt gebruikte rassen kmen hfdzakelijk vrt uit kruisingen en sprts van deze srt. De chrysant is inheems in smmige delen van China. Zeer waarschijnlijk was daar rnd het begin van nze jaartelling reeds sprake van chrysantenteelt in de pen grnd. Via allerlei mwegen is de chrysant in Nederland terechtgekmen. Pas in het begin van deze eeuw is in Nederland begnnen met de teelt van chrysanten als snijblem, zwel in de pen grnd als nder glas. De meeste chrysantenrassen die in Nederland vr de teelt van snijblemen wrden geteeld zijn daglengtegevelig. De aanleg van de knp heeft meestal eerst plaats in een situatie waarbij het gewas een beperkt aantal uren daglicht, al dan niet nderbrken, ntvangt. Vr Nederland betekent dit, met de ndige variaties per ras, een bleiperide nder natuurlijke mstandigheden in de maanden ktber, nvember en december. Deze bleiperide kan echter naar believen wrden verschven d.m.v. extra verlichting f verduistering van het gewas. p deze wijze is het mgelijk gedurende 12 maanden van het jaar chrysanten aan te veren (zie 3 van dit hfdstuk). Bvengenemd principe in de jaarrndteelt is sinds lang bekend. Reeds in de dertiger jaren is dr Amerikaanse nderzekers gewezen p de mgelijkheid van een dergelijke bleibeihvleding. Tt aan het begin van de jaren '0 werd in Nederland de chrysant nder glas hfdzakelijk geteeld als een nateelt na de hfdgewassen tmaat en kmkmmer. Men zu dit de "nrmaalteelt" kunnen nemen. Immers de grei en blei hebben nder vrijwel natuurlijke mstandigheden plaats. Reeds ten evenwel bestnd er behefte aan verlenging van de bleiperide. Via verlate en vervregde teelten is de jaarrndteelt geleidelijk van de grnd gekmen. In 191 werd het stadium bereikt dat het gehele jaar bleiende chrysanten p de veilingen werden aangebden. Sindsdien mag de uitbreiding strmachtig wrden genemd.

6 2. Krte teeltbeschrij ving Alvrens met de teelt te kunnen beginnen met aan een aantal vrwaarden zijn vldaan m van succes verzekerd te zijn. Het is echter niet mgelijk in het bestek van deze gewassenstudie hierp uitverig in te gaan. Een aantal hfdpunten zal evenwel wrden genemd. De kassen meten licht en ruim zijn. Dit in verband met de autmatisering van de verlichtings en verduisteringsinstallatie en de ptimalisering van het kasklimaat. Het kasklimaat speelt vral in de wintermaanden een grte rl. Vrkmen met wrden dat nder de tegeschven verduistering de luchttemperatuur en de relatieve luchtvchtigheid te hg plpen. Dit kan men bereiken dr de verduisteringsinstallatie hg bven het ge was aan te brengen. Dit impliceert dat de kassen vrij hg meten zijn; een gthgte van 2,70 meter met als wenselijk wrden beschuwd. De verwarmingsinstallatie zal nder alle mstandigheden een capaciteit meten bezitten m p gewashgte "een nachttemperatuur van 1 C te kunnen handhaven. Het water geven zal als regel geautmatiseerd zijn d.m.v. een regenleiding en regenautmaat. Apparatuur m het CC>2gehalte van de lucht te verhgen met aanwezig zijn. In beginsel kan p elke grndsrt met een gede water en luchthuishuding de chrysantenteelt wrden uitgeefend. Van veel belang hierbij is dat de bvenlaag van de grnd in ptimale cnditie is in verband met de "weggrei" van het gewas. Veelal wrdt daarm per planting gebruik gemaakt van tuinturf f srtgelijke prdukten. Het plantmateriaal (stekken) wrdt als regel betrkken van gespecialiseerde stekbedrijven. De vrdelen hieraan verbnden zijn.a.: 1. men kan p het gewenste mment ver het stek beschikken; 2. gede, unifrme kwaliteit; 3. eventuele afwijkingen in plantschema's zijn drgaans sepel p te vangen;. "technische begeleiding", b.v. teeltschema's en teelttechnische vrlichting van de zijde van de meeste stekleveranciers;. veelal uitgebreide srtimentskeuze. De genemde vrdelen wrden tt uitdrukking gebracht in de gevraagde stekprijs. In verband hiermede is men p enkele bedrijven erte vergegaan zelf stekmateriaal te kweken. Het succes hiervan wrdt in hge mate bepaald dr het vakmanschap, het rganisatietalent en k de bedrijfsgrtte van de betrkken ndernemers. Het gewrtelde stek wrdt veelal geplant p bedden waarp gaas wrdt gelegd (9 à mazen x 12, cm breed), met twee bedden per kap van 3,20 m ( bedden in,0 m kappen). Afhankelijk van ras en planttijdstip wrden stekken per m2 bed geplant waarbij verschillende plantsystemen mgelijk zijn. Tijdens de teelt wrdt het gaas enkele malen m

7 hg gehaald m de planten vldende steun te bieden. Gedurende de teelt zijn de werkzaamheden beperkt tt bijmesten, watergeven, pluizen, ziektenbestrijding, belichten en verduisteren. Het gsten, srteren en bssen geschiedt veelal in de kas. Dit wrdt in sterke mate bevrderd dr de unifrmiteit van het te gsten gewas. Dank zij deze unifrmiteit kan dikwijls in één f in twee keer het gehele bed f de gehele kap wrden gegst. Bij het pluizen met nderscheid wrden gemaakt tussen geplzen en trschrysanten. Bij geplzen chrysanten wrdt in beginsel de hfdknp gehandhaafd en alle zijscheuten en knppen weggenmen. De hfdknp greit daardr sterk uit en p deze wijze ntstaan de bekende "éénpitters". De betekenis van deze geplzen chrysanten is evenwel veel geringer dan van de trschrysanten. Bij deze teelt kmt het pluizen erp neer, dat juist de hfdknp wrdt uitgebrken. Dit bevrdert een regelmatige trsvrming. De chrysant wrdt belaagd dr een grt aantal parasieten, zwel van plantaardige als dierlijke aard. De meeste van deze plagen kunnen afdende wrden bestreden. Uitznderingen hierp vrmen de verschillende virusaantastingen, zals b.v. het stuntvirus. 3. Het principe van de jaarrndteelt Het duurt ngeveer vier maanden m, uitgaande van gewrteld stek, een chrysant in blei te hebben; gedurende de winter lpt deze peride wat uit, 's zmers is een wat krtere teeltduur mgelijk. Hieruit vlgt dat een vlledige jaarrndteelt uit ngeveer drie "rndes" bestaat. De eerste rnde begint p vele bedrijven in nvember, de tweede in maart en de derde in juli. Ten einde de start van de eerste rnde in het najaar z gunstig mgelijk te den verlpen wrdt de grnd gestmd f ntsmet met chemische middelen. In enkele gevallen wrdt er reeds te vergegaan m vr elke rnde te stmen, zij het dan minder langdurig en minder intensief. Zals reeds vermeld is de chrysant een daggevelige plant. Van deze eigenschap wrdt bij de jaarrndteelt gebruik gemaakt. In de maanden dat de dagen van nature krt zijn kan men dr nachtnderbreking (bij belichting) de plant in het vegetatieve stadium huden, terwijl dr daglengteverkrting (verduistering) tijdens periden van lange dagen bleiinductie mgelijk is. De periden waarin met wrden belicht f verduisterd zijn schematisch aangegeven in bijlage 1. Uit het bvenstaande vlgt dat dr middel van verduistering en/f kunstmatige belichting de gewenste daglengte kan wrden gegeven, waardr de blei van de plant p elk gewenst tijdstip mgelijk wrdt. De kunstmatige belichting wrdt in de meeste gevallen cyclisch tegepast, waarnder wrdt verstaan dat de bjecten na elkaar gedurende een krte peride wrden belicht. De lengte van een cyclus (= een peride licht + een peride dnker) mag maximaal 30 minuten bedragen, waarvan minstens minuten met wrden belicht.

8 Naast het verschijnsel van de daglengtegeveligheid is bekend dat de reactietijd afznderlijk per chrysantenras ngal kan verschillen. nder reactietijd wrdt verstaan de peride van (allereerste) knpaanleg tt blei. In de praktijk wrdt dan b.v. gesprken van "9 wekers" f "13 wekers". Het mment waarp men de reactietijd laat aanvangen wrdt vrnamelijk bepaald dr de hgte van het gewas. Uit het vrgaande is gebleken dat het mment van vegetatieve f generatieve grei d.m.v. belichting f verduistering kan wrden beheerst. Wanneer van een ras de reactietijd bekend is, staat in beginsel de ttale teeltduur van planten tt en met gsten vast. Het planmatig telen van chrysanten is hierdr mgelijk gewrden, al met er nmiddellijk aan wrden tegevegd dat vral het inzicht, de ervaring en het vakmanschap van de teler het welslagen van de teelt bepaalt.. Het srtiment Het srtiment van de jaarrndchrysanten is in feite niet bijznder grt, al zijn er vele rassen, die als jaarrndchrysanten wrden geteeld. Ng slechts een gering aantal jaren geleden, rnd 197/19, bestnd het grtste deel van de beplante ppervlakte uit Indianaplis (wit en geel) en uit Tky (wit en geel). De jaren hiervr was het ras Luyna zeer belangrijk. Na 19 zijn de Spidertypen sterk pgekmen. Naar schatting wrdt thans p vlledig gespecialiseerde bedrijven vr + 0% gebruik gemaakt van Spidertypen. Enkele andere min f meer bekende jaarrndrassen zijn Bnnie Jean, Crystal, Tunefull en Marble. Het merkwaardige feit det zich vr dat het hfdras Spider beperkt is tt twee kleuren, nl. wit en geel. In feite is dus het kleurenassrtiment zeer beperkt. Andere rassen (kleurtjes) wrden dr de handel minder gewaardeerd. Men mag aannemen dat de uitstekende hudbaarheid p water van de Spiders hierbij een grte rl speelt. In de tekmst met er echter rekening mee wrden gehuden dat het kperspubliek geneg kan krijgen van het Spidertype en van de kleuren geel en wit. Het is dus ndzakelijk veel aandacht te besteden aan een uitbreiding en z mgelijk verbetering van het bestaande kleurenpakket en aan intrductie van andere typen jaarrndchrysanten met behud van kwaliteiten p het gebied van verver en hudbaarheid. ndanks de grte beperking in kleuren die met wrden gecnstateerd kan wel wrden pgemerkt dat de image van de chrysant als een najaarsblem langzamerhand wel aan het verdwijnen is. Daarnaast kan k een rl hebben gespeeld de afwijkende blemvrm van de "Plis" en de Spidertypen ten pzichte van de "klassieke" chrysant. k de reeds vermelde lange hudbaarheid p water van de Spiders kan belangrijk hebben bijgedragen tt de veranderde instelling van de cnsument. Literatuur: G.Buys en J.W.H.van Veen: Mderne chrysantenteelt UitgeverMisset, Detinchem, 19, 272 blz. C.Ml en J.van der Steen: De teelt van jaarrndchrysanten de Tuinderij, 2 december 1972 en januari 1973

9 HFDSTUK II Prduktie, afzet en verbruik 1. De prduktie in Nederland Een indruk van de belangrijkheid en de snelle teneming van de teelt van chrysanten binnen het gehele Nederlandse snijblemenassrtiment is af te lezen in nderstaande tabel 1, betreffende de mzet van snijblemen in Nederland. Tabel 1. Veilingmzetten van snijblemen in Nederland mzet 190 in 00 in% gld. mzet 1971 in 00 in% gld. mzet 1972 in 00 in% gld. Rzen Chrysanten Anjers Tulpen Freesia's Irissen v. snijblemen ,2 12, 21, 11,3,0 2,2 23, ,1 1,2, 9, 7,9,1 23, ,7 17,0 9,0,7,1,0 2, Ttaal , , ,0 Brn: P.V.S. In bvenstaande tabel springen de relatief sterke stijging van rzen en chrysanten en de relatief sterke daling van anjers het meest in het g. Vr verdere specificatie van de gegevens vr de drie grtste blemenveilingen wrdt verwezen naar bijlage 1. Verreweg de belangrijkste veiling vr chrysanten is de C.C.W.S. te Hnselersdijk, waar de chrysanten in 1972 de geldmzet vr 31% bepaalden. In dit jaar bedreg de mzet aan chrysanten p deze veiling ruim f 2 miljen, waarvan ruim f 7 miljen aan jaarrndchrysanten. In het Westland en aangrenzende glasteeltgebieden vindt men dan k het grtste gedeelte van het Nederlandse chrysantenareaal. Een tweede belangrijke brn van inlichtingen zijn de gegevens gepubliceerd dr de NAKS inzake de aantallen stekken die nder auspiciën van deze instantie wrden gekeurd. (Alleen NAKSgekeurd stekmateriaal mag wrden verhandeld.) 11

10 Tabel 2. Dr NAKS gekeurde aantal stekken (x 1 miljen) Nederlands stek Geïmprteerd stek 70, 2,0 9,2 31,7 113, 33,9 12,9,9 1,1 3, 233,0 120,1 Ttaal Geëxprt. Nederlands " imprt stek in Nederland uitgeplant stek 9, 2,0 7, 3,1 120,9 30,2,7,0 17,7 27,,7 111, 1, 31, 11,2 1, 221,7 31,3,1 12,3 33,1 3,2 9, Brn: NAKS k uit deze cijfers manifesteert zich een duidelijke uitbreiding van de natinale chrysantenteelt. Gezien de activiteiten van "zelfstekkers" zullen de werkelijk uitgeplante aantallen ng wel wat grter zijn. Sinds 1972 bestaat ng een derde brn van infrmatie ver de mvang van de chrysantenteelt in Nederland, ni. de jaarlijkse landbuwtelling van het CBS. Vlgens de telling 1972 bedreg de ppervlakte chrysantenteelt in Nederland, en gezien het tijdstip (mei) zal deze ppervlakte betrekking hebben p jaarrndteelt, 2 ha. 2. Aanver en prijsverlp in Nederland Bij het bezien van de cijfers mtrent aanver en prijsverlp dient nderscheid te wrden gemaakt in trschrysanten en geplzen chrysanten. Trschrysanten wrden aangeverd in bssen (met gemiddeld takken per bs), geplzen chrysanten wrden per stuk geveild. Tabel 3. Aanver en gemiddelde prijs van chrysanten Ttaal Nederland xl Gem.prijs in guldens C.C.W.S. x 00 Gem.prijs in guldens Trschrysanten (bs) , 1,1 1, ,79 1,1 1,90 Geplzen chrysanten (stuks) ,20 0,3 0, ,22 0,0 0, Brn: P.V.S. en C.C.W.S. 12

11 i f f i i f l «N > ^» u ) n i D l H r i N M l m œ c N ^ ^ ^ ^ n * a* «* «t * * * * * * llsihslcrilfh l ~ H r t M» l ( B * H i uiœiœinnnn^nf t i CD i i i in t IÛ * 'j' Tf N03 (Dœ N ih NNil H N N N «> «* *i «i * *t * «i c (M t> CM C m c ih ii m m w IH c C C m ih 00 il ih in c Tf C * m 0 c c ih CM CM 11 ^ * ih C~ T t CM c t rl Il II a CU!» «>> Ö d C il S3 Ci N a <i> b e <0 01 u >. h n u > UJ > 1» h a a a> u > y < ^, ( V a H ri u b c il u> > 0) T3 a IN s Il c «U t Cl Tl cc en ri C <u»h eu UJ ti 1 il t> * c CM t in 00 il <*< in CM ii f ainicinhini^nsia lninttimwfflni^1 ^ in IH a> _ en * t i_ CM ifriniatiaitdhi) ( H U t* r.us ai 3 Si i i c CM CM CM il * m CM ii S 1 i c CM C 00 1 i c 00 CM 1 ih C0 00 1" Tf l ih ii Sf il CM m c <sx " ii m in t c f t m t H H n N 3 M 00 ih 3 U a] ; g z> Eb».s > 1 c c Ci C t t TT C * 00 <N CM» ih C CM *" * t c C ih m t c Tt< t>.2,.» S ca B.,., rt œ c T3 Tt< t in c CM ih ih C c ih i t Bi a «2 ü c SM PP 13

12 Uit tabel blijkt duidelijk dat de aanver van geplzen chrysanten t..v. de trschrysanten van relatief geringe betekenis is. Het verschil in gemiddelde prijzen tussen de jaren 190 en 1972 met vral wrden gezcht in het ttaal veranderde aanververlp sinds de pkmst van de jaarrndchrysanten. Sinds 19 is p de veilingen C.C.W.S. en Blemenlust en sinds 199 k p de C.A.V. nderscheid gemaakt tussen de chrysanten van de jaarrndteelt en de nrmaalteelt. Ten einde een indruk te geven van de verschillen in aanver en gemiddelde prijzen zijn vr de beschikbare jaren vergelijkingen gemaakt tussen de nrmaalteelt en de jaarrndteelt zwel vr trschrysanten als vr geplzen chrysanten (tabellen en ). Tabel. Aanver en gemiddelde prijzen van trschrysanten Nrmaalteelt aanver x gemiddelde 00 bs prijs per bs aanver x bs Jaarrndteelt gemiddelde prijs per bs ) 2) 2) 2) 2) ,07 0,2 1,07 0,99 1, ,00 1,7 2,21 1,9 2,19 1) 2) C.C.W.S. + Blemenlust. C.C.W.S. + V.B.A. Brn: Jaarverslagen veilingen Tabel. Aanver en gemiddelde prijzen van geplzen chrysanten ) 2) 2) 2) 2) Nrmaalteelt aanver x gemiddelde 00 stuks prijs per stuk ,29 0,27 0,32 0,32 0,3 aanver x stuks Jaarrndteelt gemiddelde prijs per stuk 0, 0,1 0,3 0,7 0,7 1) C.C.W.S. + Blemenlust 2) C.C.W.S. + V.B.A. Brn: Jaarverslagen veilingen 1

13 pvallend in de tabellen en is allereerst de belangrijk hgere prijs die de jaarrndprdukten hebben gemaakt. Afgezien van betere kwaliteit is dit evenwel vral het gevlg van het gewijzigde aanverpatrn, met hge prijzen vral in het vrjaar. Vrts is het pvallend dat de gemiddelde prijzen, ndanks de sterk tegenmen aanveren, geen dalende tendenties hebben vertnd. Blijkbaar is de markt vr chrysanten gedurende de laatste jaren sterk verruimd. verigens zijn de cijfers van de tabellen en niet geheel exact mdat, vral in het najaar, ngal eens jaarrndrassen in de "nrmaalteelt" wrden tegepast. In de figuren 1 en 2 wrdt een beeld gegeven van het aanver en prijsverlp van trs en geplzen chrysanten gedurende het jaar Uit deze figuren blijkt, met name bij de trschrysanten, dat ndanks de planningsmgelijkheden die de jaarrndteelt biedt, tch sprake is van piekvrming in het aanververlp. In mei ntstaat een eerste piek en in het najaar een tweede en grtere. De meipiek is evenwel mede het gevlg van een dr vele telers tegepast bedrijfsbeleid m te prfiteren van de relatief gunstige prijzen in de week vr mederdag. De najaarspiek wrdt mede beïnvled dr de aanver van niet gespecialiseerde bedrijven, waar b.v. slechts één zmerrnde wrdt geteeld. 3. De prduktie in Eurpa Er zijn weinig cncrete gegevens beschikbaar die betrekking hebben p de teelt van chrysanten in de landen die vr de exprt van Nederlandse blemisterijprdukten, en van chrysanten in het bijznder, van belang zijn. Enerzijds wrdt dit verrzaakt dr het ntbreken van ppervlaktestatistieken, anderzijds dr het ver het algemeen geheel andere afzetsysteem. Z er al gegevens bekend zijn mvatten ze veelal het ttale chrysantenpakket, dus trschrysanten en geplzen chrysanten dr elkaar m ng maar niet te spreken van een splitsing in jaarrnd en najaarsteelt. Z geeft Engeland b.v. vr de jaren 199 en 1970 resp. 2.1 ha en 3. ha, Denemarken in ha, ha en ha, WestDuitsland (inclusief WestBerlijn) vr 19, 199 en 1972 resp. 2 ha, 3 ha en 9 ha. Aangenmen mag wrden, dat gezien het sterk specialistische karakter van de jaarrndteelt deze in het buitenland wat meilijk van de grnd is te krijgen. In Duitsland wrdt de chrysant verigens als de belangrijkste snijblem genemd, waarbij het niet duidelijk is in welke mate hier sprake is van jaarrndteelt. 1

14 Figuur 1 en 2. Aanver en prijsverlp in 1971 Trschrysanten jaarrndcultuur gem. prijs per bs gemiddelde prijzen 1

15 . Het verbruik van chrysanten in Nederland Daar gedetailleerde cijfers ver de exprt van snijblemen ntbreken, was het tt vr krt niet bekend welk deel van de Nederlandse chrysantenprduktie wrdt uitgeverd en welk deel in het binnenland blijft. Wat dit betreft was men aangewezen p ruwe schattingen, vlgens welke ngeveer de helft van de Nederlandse prduktie zu wrden geëxprteerd, vrnamelijk naar WestDuitsland. In pdracht van het Prduktschap vr Siergewassen wrden sinds 1 nvember 1971 de belangrijkste snijblemen dr het Nederlands Instituut vr Agrarisch Marktnderzek meegenmen in een zgenaamd "panelnderzek". Dit nderzek wrdt gehuden bij Nederlandse huisgezinnen en wrdt representatief geacht vr het gehele land. In deze gezinnen wrdt nauwkeurig genteerd wat er van de in het panel begrepen prdukten wrdt gekcht, waar, heveel, enz. Vervlgens zijn de hieruit verkregen gegevens mgerekend p het ttaal van de Nederlandse huisgezinnen. Uit de cijfers van één jaar panelnderzek (nvember 1971 nvember 1972) is gebleken dat de chrysant bij de binnenlandse cnsumptie p de eerste plaats kmt, zwel wat betreft het aantal gekchte stuks als het bestede bedrag (tabel 7). Uit de beschikbare cijfers blijkt verigens dat 3% van het verbruik van chrysanten in de peride van eind augustus tt eind januari valt ( maanden). Tabel 7. Binnenlands verbruik en besteed bedrag in Nederland bij enkele blemsrten Blemsrt X Vlume milj. stuks in % Waarde x milj. gld. in % Gemiddelde prijs per st. in gld. Chrysant Ks Freesia Anjer Tulp verige Ttaal 11,2 20,9,1 1,0, 11,,9 9,3 2, 11, 227,9 31, 722, 0,0 0,3 30,7 2,7 13, 19,3 9, 20,, 20,, 9,1 2,0 19, 0,0 3,99 2,7 2,2 3,0 2, 2,1 2,72 Brn: P.V.S. Uit de gemiddelde prijs per stuk en ervan uitgaande dat een bs chrysanten uit vijf stelen bestaat, kan men cncluderen dat de chrysant tt het "gedkpe blemetje" behrt. Vlgens de gegevens van het panel is de prduktie van chrysanten veel duidelijker p de binnenlandse afzet gericht dan bij andere blemen het geval is. "Slechts" 7% van de natinale prduktie wrdt geëxprteerd tegenb.v. % bij rzen, 7% bij anjers, 7% bij tulpen en 72%bijfreesia's (steeds gebaseerd p cijfers van één jaar). 17

16 HFDSTUK III Bedrijfstype en investeringen 1. Bedrijfstype en bedrijfsmvang De teelt van jaarrndchrysanten kmt p een verscheidenheid van bedrijven vr, waarbij evenwel het vlledige gespecialiseerde bedrijf sterk dmineert, stellig wat betreft het aandeel in de ttale prduktie. In het verleden werd veelal gestart met een kleine ppervlakte welke in de lp der jaren greide met de pgedane ervaring van de teler. Deze grei zet zich ng steeds vrt maar is p de bestaande bedrijven gebnden aan de ttale ppervlakte beschikbaar glas. De laatste jaren evenwel is een snelle vergang aan de gang vanuit de bestaande glasgrenteteelt naar de teelt van blemisterijgewassen. Hierbij gaat het dikwijls m grte ppervlakten tegelijk, waarnder k de jaarrndchrysant. p gespecialiseerde bedrijven ligt de ppervlakte van de teelt vaak rnd 000 m2. Bij de niet vlledig gespecialiseerde bedrijven kan nderscheid wrden gemaakt tussen bedrijven met een vlledige jaarrndteelt p een gedeelte van het bedrijf en bedrijven met één f twee teelten gedurende de lp van het jaar. De ppervlakte beteeld met chrysanten bedraagt dan veelal niet meer dan à 3000 m2. Dr het Prefstatin vr Grenten en Fruitteelt nder glas is in de zmer van 1971 een enquête gehuden nder de aanverders van de C.C.W.S. mtrent de ppervlakte beteeld met blemisterijprdukten. Uit de verkregen cijfers is naar vren gekmen dat p + 30 bedrijven chrysanten werden geteeld met een gemiddelde ppervlakte van rnd 300 m2 per bedrijf. De spreiding van de beteelde ppervlakten liep uiteen van 700 m2 tt m2. Van de genemde 30 bedrijven waren er vlgens pgave gespecialiseerd p de teelt van chrysanten met een gemiddelde ppervlakte van 000 m2. Bij de verige bedrijven werden naast de chrysanten veel anjers, freesia's en verige snijblemen aangetrffen. Gedurende de laatste jaren treedt er bij de jaarrndteelt een duidelijke schaalvergrting p en men kan verwachten dat de gemiddelde ppervlakte per bedrijf in de eerstkmende jaren sterk zal kunnen tenemen. In de nu vlgende beschuwingen ver investeringen en ksten is hiermede rekening gehuden. 1

17 2. De bedrijf suitrusting In de vlgende paragrafen wrdt nader ingegaan p de aan de bedrijfsuitrusting te stellen eisen en p de investeringen, die p gespecialiseerde bedrijven ten beheve van de jaarrndteelt van chrysanten vereist zijn. Daarbij is nderscheid gemaakt in een tal bedrijfsgrtten, nl. 000, 000, en m2 glas. a. Het kastype Bij de pzet van deze studie is uitgegaan van een kastype dat teelttechnisch gezien aan alle te stellen eisen vldet. Deze eisen mvatten in grte lijnen: 1. grte gthgte; 2. ruime luchtingsmgelijkneden; 3. niet te grte kapbreedte in verband met: a. phanging verwarmingsbuizen; b. phanging verlichtingsapparatuur; c. installatie van verduisteringsapparatuur. Aan deze eisen wrdt vldaan dr het verbeterde Venlwarenhuis met een kapbreedte van 3,20 m, een gthgte van 2,7 m en tweezijdige luchting. Gemakshalve zijn alle uitgeverde berekeningen gebaseerd p warenhuisblkken van kappen met een lengte van + 39 m. (pp m2). Daarbij zijn de verwarmingspijpen, de verlichting en de regeninstallatie nder de verduisteringsinstallatie geprjecteerd. Vlledigheidshalve met hier wrden pgemerkt dat k in andere kas f warenhuistypes de jaarrndteelt met succes kan wrden beefend Bedenkelijker wrdt het echter wanneer ude druivenserres wrden gebruikt. De resultaten zijn dan zwel kwalitatief als kwantitatief beduidend minder. b. De verwarmingsinstallatie Bij de teelt van jaarrndchrysanten wrdt vrijwel het gehele jaar dr gestkt. k gedurende de wintermaanden met men een minimum nachttemperatuur van 1 kunnen handhaven. De geïnstalleerde ketelcapaciteit is berekend p een warmteafgifte van rnd 20 kcal per uur per m2, hetgeen een verbrugging van maximaal 30 C tussen binnen en buitentemperatuur mgelijk maakt bij gepende verduistering; de capaciteit van de brander is hierbij aangepast. Vruitlpend p een vlledige gassificatie is uitgegaan van het stken van aardgas. In de warenhuizen is het aantal verwarmingsbuizen x 1" per kap. De inrichting van het ketelhuis mvat.a. het expansievat, afsluiters, circulatiepmp en menggrepen. Het aantal menggrepen neemt als regel te bij grtere ppervlakten glas. p de bedrijven van 000 m2, 000 m2, 00 m2 en m2 zijn resp. 2,, en menggrepen ingecalculeerd. 19

18 c. De verlichtingsinstallatie Theretisch is het mgelijk met de investeringen in de lichtinstallatie te vlstaan met de helft van de ppervlakte. Dit hudt echter in dat tijdens de peenvlgende teelten de verlichting steeds met wrden "mgehangen". Dit zal p wat grtere bedrijven een tijdrvende bezigheid zijn. Uit dit gpunt, arbeidsbesparing, is er bij de investeringen in de verlichtingsinstallatie van uitgegaan dat de ttale ppervlakte kan wrden belicht. Bij het pstellen van de investeringsbegrting is uitgegaan van 1 sner per kap van 3,20 m met 1 gleilamp van watt per 3 strekkende meter. Via een tijdklk en schakelpaneel is de installatie vlledig autmatisch te bedienen. d. De verduisteringsinstallatie Bij de pzet van verduisteringsinstallaties kunnen een aantal systemen wrden gehanteerd. De meest gebruikte zijn de rllende en schuivende systemen. Znder een uitspraak te kunnen den wat betreft de technische merites van elk systeem is in de berekeningen uitgegaan van het schuivende systeem, steeds geautmatiseerd via een tijdklk. Bij de investeringen in de verduisteringsinstallatie is rekening gehuden met verschillen van f,3 tt f,0 per m2. Het gebruikte verduisteringsmateriaal is zwarte plastic flie. In veel gevallen, met name p wat kleinere ppervlakten, kan de teler zelf zijn verduisteringsinstallatie aanbrengen, al dan niet gemechaniseerd; autmatisering zal dan niet f nauwelijks mgelijk zijn. De besparingen in het ttaal te investeren bedrag kunnen daarbij aanzienlijk zijn. Veel hangt echter af van de technische vaardigheid van de man. e. C0 2 branders p de meeste bedrijven wrdt Cgdsering tegepast, met als del (vral in de wintermaanden) een betere kwaliteit te verkrijgen en z mgelijk k enige verkrting van de teeltduur te bewerkstelligen. Ten aanzien van de juiste C02~dsering zijn geen gegevens beschikbaar. Veelal wrdt per m2 één brander geïnstalleerd. Dit betekent p de wat grtere bedrijven dan tch ng een vrij grt bedrag. In een aantal gevallen wrdt C2 prefsgewijs centraal gedseerd. 3. De investeringen als geheel In bijlage 2A is een gedetailleerde begrting van de investeringen in bedrijfsuitbreiding gegeven vr een bedrijf van 000 m2. In bijlage 2B vindt men vereenkmstige cijfers vr de bedrijven met 000 m2, m2 en m2. Deze zijn samengevat in tabel. Van geval tt geval zal in meerdere f mindere mate van deze begrtingen wrden afgeweken al naar gelang de specifieke situatie van het bedrijf en de visie van de teler. 20

19 Tabel. Investeringen in bedrijfsuitrusting in guldens (prijspeil 1973) (afgernd p 0 gulden) ppervlakte glas 000 ttaal 000 ttaal ttaal ttaal m2 per m2 per m2 per m2 per m2 m2 m.2 m2 1. Grnd + drainage ,1 00, 93200, , 2. Kassen + luchting , , , ,0 3. Verwarm. installatie , , , ,9. Verlicht./ verduist. 2000, , , ,0. C0 2 branders 700 1, , , ,. verige investeringen 2000,0 9000,90 770,1 9200,0 Ttaal , , , ,0 Uit tabel blijkt dat het per m2 te investeren bedrag daalt bij tenemende bedrijfsgrtte. Uit de cijfers kan verigens wrden afgeleid dat deze degressie vr een belangrijk deel is te te schrijven aan de verwarmingsinstallatie. Uit de cijfers blijkt vrts dat geen degressie is verndersteld bij de investeringen in glaspstanden. De achtergrnd hiervr is dat p de meeste bedrijven geen grtere bjecten dan 000 m2 tegelijk wrden gebuwd. Waar dit wel het geval is, kan k in dit pzicht wrden geprfiteerd van een per m2 lagere investering. 21

20 HFDSTUK IV Ksten en inkmensaspecten 1. De ksten van de duurzame pr duktiemidde len De ksten van de duurzame prduktiemiddelen mvatten afschrijvingsrente en nderhudsksten (arbeid, materialen, verzekeringen en diensten van derden). De afschrijvingen zijn steeds, bij bepaalde bjecten rekening hudend met een zekere restwaarde, berekend als het gemiddelde ver de gehele vernderstelde levensduur.hetzelfde geldt vr de renteberekening. In de cncrete situatie van een bedrijf kan het echter aanbeveling verdienen de rente ende afschrijving zdanig te berekenen dat bij nieuwe investeringsbjecten gedurende de eerste gebruiksjaren meer wrdt afgeschreven dan in latere jaren, hetgeen tevens gevlgen heeft vr de renteberekening. In bijlage 3 wrdt hier nader p ingegaan. In tabel 9 wrdt vr de vier nderscheiden bedrijfsgrtten een verzicht gegeven van de ttale investeringen en de daarbij behrende jaarksten mgerekend in guldens per m2. Vr nadere detaillering kan naar de bijlagen 2A en 2B wrden verwezen. Tabel 9. Investeringen en jaarksten in guldens (prijspeil 1973) ppervl. glas in m2 Ttale investeringen Investeringen per m2 rente Jaarksten per m2 in Kld. nderh. eigen en arbeid afschr. lasten nderh,. ttaal ,20 9,,1 1,0 2,7 2,2 2,2 2,1,,02 3,7 3, 0, 0,39 0,3 0,33 0, 0, 0,39 0,3,0 7,2,79,0 Bij de bepaling van de rentevet wrdt met vertraging het verlp van het rendement p staatsbligaties gevlgd, waarbij er rekening mee wrdt gehuden, dat deze tevens een vergeding mvat vr de waardevermindering van het geld. In dit rapprt is een rentepercentage van 7% gehanteerd. Vr de renteksten van de grnd is 3,% ingecalculeerd. 22

21 2. Arbeidsksten De arbeidsksten wrden bepaald dr de mvang van de vaste arbeidsbezetting, eventueel verwerk f het inschakelen van lsse arbeidskrachten en het uurln dat met wrden betaald. Vr de ndernemer en meewerkende gezinsleden, vr zver deze laatsten geen belning in geld ntvangen, dienen de arbeidsksten te wrden gewaardeerd. Al naar gelang de wijze waarp in de arbeidsbehefte wrdt vrzien kunnen de arbeidsksten een vrij grte variatie vertnen. De arbeidsbehefte kan vrij grte verschillen vertnen nder invled van de bedrijfsgrtte, de mate van specialisatie p bepaalde werkzaamheden en de mechaniseringsen/f autmatiseringsgraad. Als nrm vr de arbeidsbehefte van de teelt van jaar rnde hry santen is uitgegaan van 90 uur per m2, hiernder in tabel nader gespecificeerd, uitgaande van een ppervlakte van 000 m2. Deze nrm is tt stand gekmen p basis van een viertal arbeidsbekhudingen 1), aangevuld met een mndelinge enquête p een aantal bedrijven. Bij grtere ppervlakten chrysanten vermindert de arbeidsbehefte nder invled van mgelijk gewrden arbeidsratinalisatie. In tabel is dit nader uitgewerkt. Tabel. Directe arbeidsbehefte van de chrysantenteelt in uren per m2 ppervlakte glas in m Stmen 2. Plantklaar maken en planten 3. Gewasverzrging en ziektenbestrijding. gst en veilingwerk. Verlichten/verduisteren. Bedden pruimen 7. Diverse werkzaamheden Ttaal Aantal m2 per man 2) (afgernd) Vergeleken bij verschillende andere blemisterijgewassen vertnt de arbeidsfilm van de jaarrndchrysantenteelt geen grte pieken. Zals uit figuur 3 blijkt is er verigens geen sprake van een geheel vlak verlp zals de vlledige beheersing van de teelt zu den vermeden. In de lp van het jaar kmen de afznderlijke "zetten" steeds sneller tt blei, hetgeen leidt tt een tp in de prduktie in de peride augustus september. 1) Gegevens van het Prefstatin te Naaldwijk. 2) 1 man = 2030 uur per jaar. 23

22 Figuur 3. Arbeidsfilm van m2 jaarrndchrysanten Aantal uren 90 _ 0 70 fi l_. 1 m a 2

23 In de bijlagen t/m 7 is gedetailleerd een berekening van de arbeidsksten van de jaarrndteelt van chrysanten pgenmen, p basis van een cnfrntatie van arbeidsbehefte en verndersteld arbeidsaanbd, rekeninghudend met een nrmaal aanverpatrn gedurende het jaar. In tabel 11 zijn de uitkmsten van deze berekeningen samengevat. Hierbij zij pgemerkt dat, naarmate de bedrijven grter zijn, meer tijd beschikbaar dient te zijn vr leiding en tezicht. In de vier nderscheiden situaties is hierte resp. 20, 30, 0 en 0 uur per m2 ingecalculeerd. Tabel 11. Ttale arbeidsksten in guldens per m2 ppervlakte glas 000 m2 000 m m2 Vaste arbeidsbezetting f,1 f 7,92 f 7, veruren " 1,3 " 0,1 " 0,0 Ttaal f 9,7 f,73 f, m2 f 7,2 " 0,33 f,1 Bij de vermelde berekeningen is als uurln, inclusief sciale lasten, gehanteerd f, vr de ndernemer, f 9,0 vr de vaste arbeidsbezetting en f 9,0 vr de veruren. De vernderstelde verschillen in arbeidsefficiency leiden niet, zals mcht wrden verwacht, tt een lagere arbeidsbezetting per eenheid van ppervlakte. De verschillen kmen vlledig tt uitdrukking in het aantal veruren dat met wrden gemaakt. 3. Ksten van het plantmateri aal De ksten van het stekmateriaal vrmen een belangrijke pst binnen het raam van de ttale ksten. Bij de bepaling van deze ksten kan nderscheid wrden gemaakt tussen aangekcht stek en stek dat men zelf kweekt. a. Stek kpen Hierbij kan men hge eisen stellen aan het materiaal wat betreft kwaliteit en unifrmiteit, hetgeen uiteindelijk het gewas gedurende de greiperide ten gede kmt. Gelijkmatigheid bevrdert verder in hge mate het gst en gstverwerkingsprces. Bvendien heeft men het vrdeel van de begeleiding van de stekleverancier gedurende de teelt. nder begeleiding kan hier wrden verstaan eventuele adviezen mtrent belichting, verduistering, verwarming, enz. Dit kmt verigens in de stekprijs tt uiting. De ksten van het stekmateriaal variëren per ras, per levertijd, per heveelheid en per betalingswijze. In bijlage is een berekeningswijze aangegeven die het mgelijk maakt, al naar gelang de mstandigheden, de ksten van stekmateriaal te becijferen. 2

24 Vlgens deze bijlage kunnen de ksten van het stekmateriaal, afhankelijk van de te stellen vrwaarden, variëren van f 7,9 tt f,31 per m2 kas. Een vlgende stap is het vaststellen dr de stekleverancier van een vast bedrag per stek gedurende de gehele levertijd van een kalenderjaar f een teeltjaar. De enige vrwaarde die hierbij wrdt bedngen is een minimum afname van 1 miljen stekken. Dit impliceert een jaarrndteelt ppervlakte van m2. Deze werkwijze vernderstelt verigens wel een vastere band leverancierteler. b. Zelf stekken Bij deze methde speelt de beschikbaarheid van arbeid een belangrijke rl. Een tweede belangrijke factr vrmt het uitgangsmateriaal, de z.g. merplanten. De eisen die binnen het eigen bedrijf aan het eigen stekmateriaal meten wrden gesteld mgen zeker niet lager liggen dan bij kpstek. Aan deze kwaliteitseisen kan verigens vlledig wrden vldaan. Meilijker is echter deze te cmbineren met het p tijd beschikbaar hebben van het stekmateriaal in vldende heveelheden. De kans p gebruik van stekmateriaal van wat mindere kwaliteit neemt hierdr te. Veel hangt in z'n geval af van het rganisatietalent en de vakbekwaamheid van de ndernemer. Het pakket merplanten met immers eveneens wrden belicht ten einde de planten in een vegetatief stadium te huden en p tijd wrden vervangen. Dit vervangen kan k inhuden dat niet alleen binnen een ras pnieuw met wrden begnnen, maar dat k nieuwe ntwikkelingen binnen het srtiment meten wrden gevlgd. Slechts p een gering aantal gespecialiseerde jaarrndteeltbedrijven is men er in de lp der jaren te vergegaan zelf stek te telen. Ditwijst erp dat de prblemen bij deze werkwijze niet gering zijn, ndanks het feit dat zelf gekweekte stekken wellicht wat gedkper kunnen zijn dan handelsstek. Bij de in dit rapprt uitgeverde berekeningen is dan k uitgegaan van aangekcht stek.. Brandstfksten De teelt van jaarrndchrysanten vraagt hge bedragen aan brandstf. Er met regelmatig wrden gestkt m de kassen p de gewenste temperatuur te huden, terwijl k in de zmermaanden een minimum nachttemperatuur dient te wrden gehandhaafd. Als gemiddelde dagtemperatuur in de kas met 19 à 20 C wrden aangehuden. De temperatuursverschillen die meten wrden verbrugd als gevlg van jaargetijde en klimaat, kunnen wrden "vertaald" in kilcalrieën, waarbij als nrm is aangehuden kcal per uur per m2 per graad C temperatuurverschil. Het p deze wijze berekende aantal kcal kan vervlgens wrden mgerekend p eenheden brandstf 1). 1) In bijlage 9 is ng een vergelijking gemaakt in brandstfbeheften bij gebruik van aardgas en gebruik van zware lie. 2

25 De verschillen die bestaan tussen de bedrijfsgrtten wrden verrzaakt dr de dalende aardgasprijs per m3 bij grtere afname. (Bven 1 miljen m3 een geringe tename.) De brandstfksten lpen uiteen van f,17 tt f,99 per m2 afhankelijk van bedrijfsgrtte en ttale afname. Een tweede aspect bij de brandstfksten is de afname van aardgas ten beheve van de CC^branders. De ksten per m2 kas variëren van f 0,2 tt f 0,30 per m2, afhankelijk van de ttale afname van het gehele bedrijf (zie bijlage ). Bij de berekening is van een gemiddeld ngal langdurig gebruik per dag ver de peride van september t/m april rekening gehuden. In de meeste gevallen zullen de brandstfksten vr Cprduktie lager uitvallen. p verreweg het grtste gedeelte van de jaarrndteeltbedrij ven wrdt ten beheve van de teelt 1 x per jaar gestmd. Meestal gebeurt dit met de eigen verwarmingsketel met eigen persneel in de peride van augustus t/m nvember. Mits de capaciteit van de ketel in bedelde peride grt geneg is, zijn de brandstfksten vr het zelf stmen gering, nl. f 0,37 tt f 0,0 per m2 (bijlage 11).. verige materialen en diverse algemene ksten De ksten van verige materialen en diverse algemene ksten zijn pgenmen in de bijlagen 12 en 13. Vr een belangrijk deel zijn het stelpsten, dâar bij deze ksten in de praktijk grte verschillen kunnen bestaan. Z wrden bijvrbeeld de heffing van het P.V.S. en de veilingksten gebaseerd p de brut geveilde bedragen en wrden de autksten bepaald dr de afstand van het bedrijf tt aan de veiling. De belangrijkste kstenpsten zijn de veilingksten (%) gebaseerd p een brutmzetbedrag van f 0,/m2 en de ksten van elektriciteit. De strmksten van een bedrijf zijn.a. afhankelijk van plaatselijke tarieven vr dag en nachtstrm, het vastrecht, het geïnstalleerd vermgen, ketel, aantal pmpen en autmatiseringsgraad van de luchting en verduistering. Als ksten van elektriciteit is een pst van f 1, per m2 pgenmen p basis van de nrmale strmksten (inclusief vastrecht) en de ksten van de verlichting van de chrysanten. De nrmale strmksten lpen uiteen van f 0,0 f 0,90 per m2. Bij de berekening van de ksten van belichting van de chrysanten is van de vlgende uitgangspunten uitgegaan: aantal branduren per nacht per lamp van watt : 1; aantal nachten dat verlichting ndzakelijk is : 0; aantal lampen per 000 m2 : 1 00; nachtstrmtarief : f 0,0 per kwh. De berekening is dan als vlgt: 1 00 x x 0 x 0,0 = f 702, per 000 m2, fwel f 0,07 per m2. De eigenlijke verlichtingsksten zijn per ppervlakteeenheid dus zeer gering. 27

26 . Ttale prduktieksten In de vrafgaande paragrafen en de daarbij behrende bijlagen kunnen de gegevens wrden gevnden die vereist zijn vr een vlledige berekening van de prduktieksten. Dr het betrekkelijk grte aantal varianten zijn verscheidene berekeningen mgelijk. Hier is vlstaan met berekeningen vr het viertal reeds eerdergenemde bedrijfsgrtten (tabel 12). In de bijlagen zijn de gegevens gespecificeerd pgenmen, zdat vr specifieke bedrijfsmstandigheden vereenkmstige berekeningen kunnen wrden uitgeverd, p basis van gewijzigde uitgangspunten. Tabel 12. Nrmatieve begrting ttale prduktieksten, in guldens per m2 kas Bedrijfsgrtte 000 m2 000 m2 00 m m Ksten duurzame prduktiemiddelen (exclusief arbeid) Arbeidsksten Stekmateriaal Brandstfksten verwarming Brandstfksten C2 branders Brandstfksten zelf stmen Ksten van elektriciteit verige materialen Veiling ksten (%) verige ksten Rente vlttende middelen Ttaal 7, 9,7,,3 0,30 0,0 1,00 1,0 1,0 0, 0,2 39,19,3,73,31, 0,2 0,3 1,00 1, , 0,1 3,9,0,2,31,02 0,2 0,37 1,00 1,0 1,0 0,3 0,1 3,7,0,1,31,00 0,2 0,37 1,00 1,0 1,0 0,2 0,0 3,0 pbrengsten pbrengst per f 0, ksten 0,00 1,02 0,00 1,09 0,00 1,12 0,00 1,1 f Uit tabel 12 blijkt duidelijk dat de ksten van de duurzame prduktie I middelen, de arbeid en de ksten van het stekmateriaal het vrnaamste! aandeel in het ttaalbedrag innemen. Kstenbesparingen dienen dus bij \ vrkeur in deze richting te wrden gezcht. 2

27 7. Inkmensaspecten De in de vrige paragraaf gegeven glbale berekeningen van de ttale prduktieksten bevatten een aantal gewaardeerde psten, nl. een bestanddeel eigen arbeid van de ndernemer en zijn eventuele verwerk en een rentebedrag. Deze psten vrmen tevens bestanddelen van het inkmen dat de ndernemer met de teelt verwerft. Vrts met bij het inkmens aspect het nettverscht wrden betrkken. Vlledigheidshalve dient te wrden vermeld dat nder nettverscht hier wrdt verstaan het verschil tussen de ttale prduktieksten en de brutpbrengsten. Bij nderstaande berekeningen is uitgegaan van een brut pbrengstbedrag van f 0, /m2. Het resultaat van de uitgeverde berekeningen is weergegeven in nderstaande tabel 13. Tabel 13. Berekening van het arbeidsinkmen van de ndernemer Bedrij f sgrtte 000 m2 000 m m m2 Brut pbrengst f f f f Ksten (excl. arbeidsksten) " 10 " " " 3 00 f 1900 f f f 2100 Arbeidsksten betaald persneel " 203 " 990 " 9720 " Arbeidsinkmen ndernemer f f 1 f f 1270 Het ndernemersinkmen kan uit het arbeidsinkmen wrden vastgesteld dr het te vermeerderen met het verschil tussen berekende en betaalde rente. Dit verschil wrdt in hfdzaak bepaald dr de verhuding vreemd/eigen vermgen, en zal dan k van bedrijf tt bedrijf sterk kunnen verschillen. 29

28 HFDSTUK V pbrengsten, rentabiliteit en kstprijzen 1. pb reng sten Vanaf 19 is dr het LEI materiaal verzameld ver de pbrengsten, fysiek zwel als financieel, van de jaarrndteelt van chrysanten 1). Inde peride 19 t/m 1970 werd deze pbrengstdcumentatie per ras verwerkt tt resultaten per "rnde", ndanks het feit dat de "rndes" vr de deelnemende bedrijven niet altijd geheel vereenkwamen qua begin en eindtijdstip. Het nderscheid naar "rndes" is sinds 1971 niet meer gehandhaafd, daar dit tijdrvend werd, terwijl k het rassennderscheid m dezelfde reden kwam te vervallen. In plaats daarvan werden de resultaten per maand berekend, ngeacht f deze nu p de eerste, tweede f derde rnde betrekking hadden. Ter vergelijking zijn de pbrengsten uit de jaren 19 t/m 1970 p vereenkmstige wijze bewerkt: het resultaat is in tabel 1 pgenmen. Uit de cijfers van tabel 1 blijkt dat er in de praktijk, k p het gespecialiseerde jaarrndteeltbedrijf, tch ng een brede gstpiek vrkmt. De piek in mei is het gevlg van het feit dat p vele bedrijven p mederdag wrdt "gemikt". Bij een "nrmale" prduktie ligt de gstpiek in augustus en september (p basis van 1 plantingen per rnde en 3 rndes per jaar). Bij het bezien van de cijfers van tabel 1 dient men te bedenken dat deze in 19 vral betrekking hebben p de rassen Indianaplis (wit en geel) met ngeveer 90% van de mzet, in 199 p de rassen Indianaplis en Spider (resp. met en 3% van de mzet) en in 1970, 1971 en 1972 vral p de Spidertypen (wit en geel) met ruim 70% van de mzet. 2. Rentabiliteit Nauwkeurige gegevens inzake de rentabiliteit van de teelt van jaarrnde hry san ten zijn slechts van enkele bedrijven beschikbaar. Daaruit blijkt dat p deze bedrijven de verhuding tussen ksten en pbrengsten gunstig is geweest. De in 1 besprken gegevens die uit de pbrengstdcumentatie beschikbaar zijn gekmen en die in verscheidene bedrijven neerkmen p pbrengsten in de rde van grtte van f 0, en meer, tnen aan, mede 1) Zie hiervr de pbrengstverzichten nrs. 37, 70, 32, 2 en 7. 30

29 M e. S s2. <U U <j> ttcwciwcirt M W N N Pî N H H H H C\T (M* C r«.. B ^.^, i * çc i c i if^i:^, c^, c i.,^ci c t,h.lrhrcmrlihihcncmihil 2 "Si e C bc C h C a.. S J M M> & S c N 0 ) 0 î «0 ( 0 Q 0 ^ H t t C C D C E t > S S m n n i T t < c ' * «) i > Q «C î W l M I N N H H H H H r t t c t e t c n c D t * ( H W 00 00^ S s (M CM e S 't) 1 I c«c S* C M a c Ct^^S^inc^W (N <N «<N C* <N <N rt it ih* rt <N C (»00 00 th <NL l> l l> ^ rh»h H N N H H N H r t H H u C. M Û. S eu ^t qï tus a. a, a bó S ai bc c c Si c a. is N.B S CM C CM m c t (M C S 00 ^ m Tj«CM CM t> t c (M (N s ^ <N C CM CD c 00 ï> CM <N ih C s TJ s c m c ^ m c s in CM CD c t "*< ÖS ^ S 00 m m m c 00 ic C CM C C CM C ^ N H H m <D ^P m S CD CC 00 cp c s ih C CM CM m en C C0 CM ih it?h m c C TT CD 1 00 C C J CM 00 in CM S L ih S 1t C CM CM S C C TP en 1 1 (M ih 00 th S CM CD en»h S en W C 00 ih tri c m frs fr fr fr C S 11 CM C fr ft c XI a e b C _; W»1 '3 ft C C XI. C c C 3. b a c C u u Ä C CD» 3 g U XI X> M SE s S 3 Ä " C 0) _ bc az > a g 3 c M c Ë g.3.= œ c a 31

30 gezien de in het vrige hfdstuk besprken prduktieksten, dat de rentabiliteit van deze teelt in de afgelpen jaren zeer gunstig met zijn geweest. De sterke uitbreiding die de teelt in de laatste jaren heeft ndergaan, zal dan k in sterke mate hierp zijn terug te veren. 3. Kstprijzen p basis van prduktieksten en stukspbrengsten is het eenvudig te kmen tt de berekening van de kstprijs per eenheid (= bs van takken). Tabel 1. Kstprijzen van jaarrndchrysanten 000 m2 000 m m m2 Ttale prduktieksten Aantal bssen per jaar Kstprijzen per bs f 39,19 1 f 2,1 f 3,9 1 f 2,03 f 3,7 1 f 1,9 f 3,0 1 f 1,9 Van veel invled p de hgte van de kstprijs is het ttaalaantal gegste bssen. Verhging f verlaging van het aantal bssen ntstaat veelal dr een lager resp. hger uitvalpercentage 1). Dit brengt veranderingen met zich mede t.a.v. de arbeidsbehefte. Bij een kleinere gst neemt het aantal gsturen af en kmen daardr de veruren geheel f gedeeltelijk te vervallen. Bij een grtere gst daarentegen neemt het aantal gsturen te en kunnen niet gebruikte uren in de wintermaanden wrden benut en/f zullen de veruren in de zmermaanden tenemen (zie bijlagen t/m 7). In beide gevallen met rekening wrden gehuden met uren ndig vr nderhud. De resultaten van de uitgeverde berekeningen zijn weergegeven in tabel 1. Daarbij is uitgegaan van gstverschillen van % zwel naar bven als naar beneden. Ter verduidelijking is vr de nderscheiden bedrijfsgrtten in figuur het kstprijs verlp in beeld gebracht. 1) D.w.z. dat een grter f kleiner aantal stekken geen bruikbare blemen levert. 32

31 hd u 03 bß s IM S CN S cc c c.h c t 00 m M H in c «in " lrirt C m CN "00 "s < H H c in N H in c c m e in i. rh. m c m CN TP <" " il» c»> Tf r+ CN c * CM t #.»«>< CD m.h CN c C ai ö D CN S s in c ri «c E 00 t **,* 00 * CJS > C H H C C3 Tj( 00 in c^ IH CD c C CM C "CM C «C rh CM c D.Q $H dl a & D (0 >» 'S D. w ra.m e cu CM Ë m > l C CJ rl CN C 0 TP 00 H C^ rh, >" " c t> CN CJ «, * " 00» rl c CM * c <u. ä c i CU rt 3!i CD s ^J c U CU Si CU 1 E^ CU 'H +J <+H C 'M S 2 + du kt sten sten q S ^ a M > CU.3 PH <u s_i 'S CU cd * ^ Ë ^ 2 «X S w cd ai i» Si CU & Ö V c c J2 ai ai c. d cu N ii ß" C 33

32 . IN g i IN g 1 1 IN IN ift.1 IN u bc > c bc " a <D a _ e <u c U a>. c a> N ** a S Vi 3 bc s e» S. : & a.s c c bc c 3 IN lft 0 lft CD lft c c ca &ê CD IN ift (N IN IN IN CN i I CM (N Ci CD Ift 3

33 HFDSTUK VI De invled van afwijkende teeltmethden p ksten en pbrengsten p het strakke teeltschema van 1 plantingen per "rnde" en drie rndes per jaar (zie hiervr bijlage 1), gebaseerd p een z gelijkmatig mgelijk verlpende gst, kunnen allerlei variaties wrden aangebracht. In de praktijk blijken deze dan k, hetzij gewenst f ngewenst, veelvuldig vr te kmen. Met het g hierp zijn vr een drietal afwijkende teeltschema's berekeningen gemaakt wat betreft ksten en pbrengsten. Vanzelfsprekend is het aantal denkbare variaties veel grter, dch aan de hand van de in de bijlagen verstrekte gegevens is het mgelijk vele mgelijke cmbinaties en variaties in hun kstenaspecten te benaderen. 1. Verschuiving in het aanverpatrn bij een gelijkblijvend aantal plantingen (methde A) De wens van vele telers m rnd mederdag met een extra grte gst p de markt te kmen heeft binnen het teeltschema grte gevlgen. Bij de navlgende berekeningen is uitgegaan van een wat extreme situatie ten einde de cnsequenties duidelijk naar vren te laten kmen (zie bijlage 1). Verndersteld wrdt nl. dat de gehele gst van de maand mei en een gedeelte van de gst van de maand juni wrdt verschven naar d,veken rnd mederdag. Dit kan dr in de maand januari het aantal plantingen p te veren. In deze peride brengt dit extra plantwerk met zich mee. Het gevlg is een gstpiek rnd mederdag en geen gst van ngeveer half mei tt half juni. Wil men dit systeem het daarpvlgende jaar herhalen dan vlgt hieruit dat k direct na mederdag met wrden drgegaan met grtere heveelheden tegelijk te planten. Hetzelfde herhaalt zich k in de maand augustus. De extra plantingen van half mei en augustus brengen k weer gstpieken met zich mee, nl. in augustus en in de maanden december f januari. Samengevat dus drie plantpieken en drie gstpieken. De gstpiek in de maand december f januari is verigens uit een gpunt van prijsvrming niet aantrekkelijk. De gst en plantpieken hebben verandering in de arbeidsbehefte tt gevlg (bijlage 1). In vele gevallen zal dit een extra heveelheid verwerk van de ndernemers en de vaste arbeidskrachten inhuden met eventueel aantrekking van ls persneel. De arbeidsksten zullen daardr in de meeste gevallen stijgen. De verige ksten zullen geen nemenswaardige verandering ndergaan.alleen de veilingksten en de heffing van het P.V.S. wrden beitivled, en wel dr het gewijzigde pbrengstverlp. 3

34 De invled hiervan p deze ksten is evenwel gering, drdat de stijging van de pbrengsten in mei en december geheel wrdt gecmpenseerd, en zelfs enigszins wrdt vertrffen dr de daling in augustus.dit alles wanneer een zelfde prijsverlp wrdt gehandhaafd als bij de nrmale teeltmethde is gehanteerd. In nderstaande tabel 17 zijn de uitkmsten van de uitgeverde berekeningen samengevat. Tabel 17. Ksten en pbrengsten bij teeltmethde A, per m2 in guldens pbrengsten en ksten in gld. per m2 ppervlakte chrysantenteelt Ksten nrmale teelt (excl. arbeid) Arbeidsksten teeltmethde A 29,2 9,70 27, 9,00 27,32,7 2,93, /. Veilingksten en P.V.S.heffing 39,32 0,02 3, 0,02 3,0 0,02 3,9 0,02 Ttale ksten teeltmethde A Ttale ksten nrmale teelt Meerksten teeltmethde A 39,30 39,19 0,11 3, 3,9 0,2 3,0 3,7 0,7 3,7 3,0 0,9 pbrengsten nrmale teelt pbrengsten teeltmethde A 0,00 39, 0,00 39, 0,00 39, 0,00 39, Minder pbrengst teeltmethde A 0,3 0,3 0,3 0,3 Ttaal nadelig verschil t..v. nrmale teelt 0, 0,9 0,1 0,3 Wanneer deze teeltmethde wrdt gevlgd betekent dit dat het nadelige verschil met wrden gedgemaakt. Veelal zal dit van een hgere bsprijs in de maand mei meten kmen. Bij de berekeningen is uitgegaan van een bsprijs in mei van f 2,70. Bij de genemde bedrijfsgrtten is een bsprijsverhging van resp. f 0,17, f 0,23, f 0,31 en f 0,32 in de maand mei ndzakelijk wil men er niet aan te krt kmen. Het nadelige verschil kan eveneens wrden gecmpenseerd dr een hgere bsprijs in december/januari. De uitgeverde berekeningen hebben k effect p de berekening van arbeidsinkmen van de ndernemer. Als gevlg van de daling van het nettverscht neemt dit af (tabel 1). 3

35 Tabel 1. Arbeidsinkmen van de ndernemer bij het vlgen van teeltmethde A ppervlakte chrysantenteelt Ö m2 m2 m2 m2 Brut pbrengst f f f f Ksten (excl.arbeidsksten) "1 000 "27 00 "09 00 "3 200 f f f 1 00 f 2000 Arbeidskstenbetaald persneel " 22 " 300 " 773 " Arbeidsinkmen ndernemer f 27 f f f Verhgde prdukties in de maanden mei en december (methde B) In aansluiting p het creëren van gstpieken in mei, augustus en december/januari met het mgelijk zijn de vrdelen van deze methde te accepteren en de nadelen achterwege te laten. Het grtste nadeel van methde A is de gstpiek in augustus met ver het algemeen niet z'n interessante bsprijs. Bvendien met rekening wrden gehuden met vakanties van het persneel en de daardr geringere verwerkcapaciteit. De gstpiek in de maand augustus kan wrden vermeden dr een aantal plantingen direct na de week van mederdag niet uit te veren. Dit geeft verlichting in de maand mei wat betreft het aantal planturen en in de maand augustus wat het aantal gsturen aangaat. Bvendien is er minder stekmateriaal ndig en verminderen de ksten van het veilen en vr het P.V.S. De gstpieken in december/januari en in mei blijven gehandhaafd, evenals de plantpieken in augustus en januari. Het gevlg van het gedeeltelijk niet planten in mei is een pbrengstderving in de maand augustus. (Zie bijlage 17.) De uitgeverde berekeningen hiermtrent laten het vlgende zien. De daling van de ksten van stek, arbeid, P.V.S. en van veilingksten weegt dus bij lange na niet p tegen de daling van de pbrengsten. Wanneer dit nadelige verschil met wrden gedgemaakt dr hgere pbrengstprijzen dan betekent dit dat vr de nderscheiden bedrijfsgrtten de pbrengsten per bs meten tenemen in mei met resp. f 0,3, f 0,92, f 1,0 en f 1,0 f in december/januari met resp. f 0,72, f 0,0, f 0,90 en f 0,91. k het arbeidsinkmen van de ndernemer ndergaat grte veranderingen als gevlg van de daling van het nettverscht. 37

36 Tabel 19. pbrengsten en ksten in guldens per m2 bij teeltmethde B ppervlakte chrysantenteelt 000 m2 000 m m m2 Ttale ksten nrmale teelt (excl. arbeid) Arbeidsksten teeltmethde B 29,2 9,19 27,,9 27,32,3 2,93,3 Vermindering stekksten " veilingksten, P.V.S. 3,1 1,0 0,21 3, 1,0 0,21 3,7 1,0 0,21 3,27 1,0 0,21 Ttale ksten teeltmethde B " " nrmale teelt 37, 39,19 3,7 3,9 3,0 3,7 33, 3.0 Minder ksten teeltmethde B 2,09 1, 1,3 1,2 pbrengsten nrmale teelt " teeltmethde B 0,00 3,7 0,00 3,7 0,00 3,7 0,00 3,7 Minder pbrengsten teeltmethde B,2,2,2,2 Ttaal nadelig verschil 2,1 2,39 2,71 2,72 Tabel 20. Arbeidsinkmen van de ndernemer bij teeltmethde B ppervlakte chrysantenteelt 000 m2 000 m m m2 Brut pbrengst Ksten (excl. arbeidsksten) f "139 0 f " f 3 00 " 3 f " 0 00 Arbeidsksten betaald persneel f 3920 " 2010 f 90 " 132 f " 1 99 f 200 " Arbeidsinkmen ndernemer f f 3 77 f 0 22 f 17 Bij een nrmale teelt bedraagt het arbeidsinkmen van de ndernemer p het bedrijf van 000 m2 ngeveer f ,. Het is dan k duidelijk dat teeltmethde B, vral als gevlg van de pbrengstdaling in augustus, in feite in het geheel niet interessant is. Bij grtere ppervlakte chrysanten is de daling in het arbeidsinkmen t..v. dat van de nrmale teelt catastrfaal (zie tabel 13). 3

37 3. Het achterwege laten van een aantal plantingen in de maanden maart/april (methde C) Uitgaande van de behefte van de teler in de zmermaanden enig respijt te krijgen m met vakantie te kunnen gaan is een teeltschema pgezet, waarbij van half maart tt half april niet wrdt geplant (zie bijlage 1). Dit hudt in dat de gehele maand juli niet beheft te wrden gegst. Enerzijds geeft dit een besparing p arbeidsuren wat betreft planten in maartapril en gsten in de maand juli en lagere plantged en veilingksten, anderzijds geeft het een pbrengstderving van + % p de jaarpbrengst in bssen per m2. De berekening van de ksten en pbrengsten van de gevlgde werkwijze is weergegeven in tabel 21. Tabel 21. Ksten en pbrengsten in guldens per m2 bij teeltmethde C ppervlakte chrysantenteelt 000 m2 000 m m m2 Ksten nrmale teelt (excl. arbeid) 29,2 27, 27,32 2,93 Arbeidsksten teeltmethde C 9,29,0,1,09 3,91 3,2 3, 3,02 Vermindering stekksten 1,0 1,0 1,0 1,0 Vermindering veilingksten en P.V.S. 0,21 0,21 0,21 0,21 Ttale ksten teeltmethde C 3,90 3,2 33,7 33,01 Ttale ksten nrmale teelt 39,19 3,9 3,7 3,0 Minder ksten teeltmethde C 2,29 2,3 2, 2,07 pbrengsten nrmale teelt pbrengsten teeltmethde C Minder pbrengsten teeltmethde C Ttaal nadelig verschil t..v. nrmale teelt 0,00 3,3,17 1, 0,00 3,3,17 1,3 0,00 3,3,17 2,07 0,00 3,3,17 2, k hier is de pbrengstderving, uitgaande van een pbrengstprijs van f 1,0 per bs in de maand juli, grter dan de besparing p de arbeidsksten en het plantmateriaal. Er zal dus eveneens een negatief effect ntstaan p het ndernemersinkmen (vergelijk hiervr tabel 22 met tabel 13). 39

38 Tabel 22. Arbeidsinkmen van de ndernemer bij teeltmethde C ppervlakte chrysantenteelt 000 m2 000 m m m2 Brut pbrengst f 179 f f 37 0 f Ksten (excl. arbeidsksten) " " 2 00 " 3790 " 9 00 f 10 f 9900 f f Arbeidsksten betaald persneel " 192 " 23 " 9 7 " Arbeidsinkmen ndernemer f 21 1 f 117 f f. Cnclusies t.a.v. de gevlgen van de afwijkende teeltmethden A, B en C Bij alle gevlgde werkwijzen is gebleken dat elke afwijking van het strakke teeltschema van 1 plantingen per rnde en drie rndes per jaar de pbrengstdervingen grter zijn dan de mgelijke besparingen, terwijl bij methde A zelfs sprake is van hgere ksten. Dit betekent in feite altijd een daling van het nettverscht en een vermindering van het ndernemersinkmen. Bij de drie afwijkende teeltmethden is met pzet uitgegaan van wat extreme situaties ten einde de mgelijke nadelige gevlgen duidelijk naar vren te laten kmen. Daarbij met k wrden beklemtnd dat elke verandering in het vaste teeltschema een extra belasting vr de ndernemer zal betekenen in de zin van rganisatie en planning. Het welslagen van elke afwijking is vrts sterk gebnden aan het prijsverlp p de veiling, terwijl de beslissing mtrent al f niet uitveren van een bepaalde afwijking maanden van tevren met wrden genmen. In het algemeen zal de teler er dan k verstandig aan den zich te huden aan een strak teeltschema, dat regelmatige pbrengsten gedurende het gehele jaar waarbrgt. Het "mikken" p bepaalde periden met hge prijzen blijkt riskant te zijn. In de praktijk kmt het er p neer dat men het bedrijf bij vrkeur "vl" met laten staan. Het achterwege laten van bepaalde plantingen geeft een te grte derving in pbrengsten, terwijl er evenmin vr een krte peride een alternatief gewas denkbaar is.. Het Framptn systeem In Engeland zijn p het bedrijf van Framptn Ltd. gedurende een tweetal jaren preven genmen met een vlledig afwijkende teeltmethde. Het systeem bestaat hieruit dat het vegetatieve en het generatieve gedeelte van de teelt geheel van elkaar wrden gescheiden. ngewrteld stek wrdt in persptten aan de wrtel gebracht en gedurende een aantal weken () zeer dicht peen gezet in een aparte pkweekruimte (lange 0