Brabantse Bestuursscan Gemeente Loon op Zand

Transcriptie

1 Brabantse Bestuursscan Gemeente Loon op Zand Adviescommissie Krachtig Bestuur in Brabant 21 november 2012

2 Inleiding Het gemeentebestuur heeft in het kader van het project Krachtig Bestuur in Brabant gebruikgemaakt van het aanbod van de provincie Noord-Brabant, in met de Vereniging van Brabantse Gemeenten, tot deelname aan de door BMC ontwikkelde Brabantse Bestuursscan. De resultaten van de scan zijn een spreekwoordelijke portretfoto (of: spiegelbeeld) van de gemeente om de eigen discussie en die met andere gemeenten en partners te stimuleren over de toekomstbestendigheid van de gemeente. Methodiek Hieronder de schematische weergave van de Brabantse Bestuursscan. Interactie met Gezonde financiële positie Samenwerking Samenwerking 3 O s sverbanden Decentralisatieopgaven Werken naar vermogen Uitvoering: Opdrachtgevers: De kern van het bestuurlijk profiel van de gemeente bestaat uit het fundament van een goed functionerende gemeente, hetgeen blijkt uit een stabiel bestuur, een organisatie die op orde is en een gezonde financiële positie. De bestuurlijke kent diverse vormen, variërend van het uitvoeren van een incidenteel intergemeentelijk project tot clustering van buurgemeenten tot een gemeenschappelijke organisatie. Dit veld is in het rechterdeel van het schema uiteengezet. De informatie is via zelfanalyse met vragenlijsten voor gemeenten (inventarisatie meningen) en deskresearch (inventarisatie feiten) verzameld. Vervolgens heeft een gesprek tussen gemeentebestuurders en enkele leden van de Adviescommissie Krachtig Bestuur in Brabant plaatsgevonden. Dit alles leidt tot een zgn. SWOT-analyse van sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen. De gegevens uit de deskresearch en de SWOT-analyse zijn in dit document opgenomen. 2 Gemeente Loon op Zand Gemeente Loon op Zand 3

3 De gemeente Loon op Zand ligt in Midden-Brabant en grenst aan de gemeenten Waalwijk, Dongen, Heusden en Tilburg. De gemeente bestaat uit de kernen Loon op Zand, Kaatsheuvel en De Moer en dankt haar bekendheid vooral aan de aanwezigheid van De Efteling en het natuurpark Loonse en Drunense Duinen. Bevolking: bewoners (per ) waarvan de verdeling mannen en vrouwen bijna gelijk is. 91,3% is autochtoon (ref. 84% in Noord-Brabant), tegenover 8,7% allochtoon (ref. 16% in Noord- Brabant). Loon op Zand kent een bevolkingsgroei van 0,4% (ref. 0,38% in Noord-Brabant). Dit komt voort uit een geboortetekort van 0,05% (ref. 0,21% in Noord-Brabant) en een migratieoverschot van 0,44% (ref. 0,17% in Noord-Brabant). De groene druk (jonger dan 19 jaar) bedraagt 39,2% (38,5% gem. in Noord-Brabant) en de grijze druk (65 jaar of ouder) bedraagt 28,0% (25,7 % gem. in Noord-Brabant). Beroepsbevolking: Loon op Zand heeft een totale beroepsbevolking van mensen, waarvan 300 niet-werkenden. Loon op Zand heeft micro, kleine, middelgrote en grote ondernemingen in haar gemeente. Het percentage micro-ondernemingen (53%) ligt fors hoger dan het regionale en landelijke gemiddelde (deze liggen zowel regionaal als landelijk op 32%). Woningen: Loon op Zand heeft woningen (t.o.v in heel Noord-Brabant) en een woningtoename van 2,3%. De gemiddelde woningwaarde is ,- en ligt daarmee boven het Brabants gemiddelde (ref ,- in Noord-Brabant) (Cijfers CBS, 2010). Inkomen: het gemiddeld persoonlijk inkomen ligt op ,-. Dit blijft iets achter op het regionale gemiddelde van ,- in Noord-Brabant burgers ontvangen een uitkering. Van de personen met een uitkering heeft 61% een AO-uitkering, 25% een WW-uitkering en 14% een WWB-uitkering. Er zijn minder AO-uitkeringen en WWB-uitkeringen dan gemiddeld in Noord-Brabant en Nederland. Gemeenteraad Gemeentebelangen: Pro3: CDA: VVD: Lijst Loon op Zand: 7 zetels 4 zetels 3 zetels 3 zetels 2 zetels College van burgemeester en wethouders W.C. Luijendijk burgemeester (PvdA) G. Bruijniks wethouder (Gemeentebelangen) drs. R.A.J.M. van Eijkeren wethouder (Pro3) W.J.J. Ligtenberg wethouder (Lijst Loon op Zand) H.J. van Komen wethouder (Gemeentebelangen) Mw. P.A.M. van Bavel gemeentesecretaris Organisatiemodel De gemeente Loon op Zand heeft een directiemodel met zeven afdelingen. De burger staat centraal en kan alles wat hij nodig heeft, halen in de gemeentewinkel. Er zijn vier inhoudelijke afdelingen en drie ondersteunende afdelingen. 4 Gemeente Loon op Zand Gemeente Loon op Zand 5

4 Interactie met Interactie met Gezonde financiële positie Gezonde financiële positie Financiën op orde: de gemeente Loon op Zand valt in het begrotingsjaar 2012 onder het zogenoemde repressief toezicht. De begroting 2012 van de gemeente Loon op Zand is sluitend. Uit de jaarrekening 2010 bleek dat de geplande taakstellingen/stelposten niet langer reëel waren. Deels hadden deze taakstellingen een structurele doorwerking. Om te voorkomen dat het structureel meerjarensaldo verder zou oplopen, zijn deze taakstellingen afgeboekt en is gezocht naar een nieuwe, structurele ombuiging. De gemeente heeft haar risico s uitgebreid in beeld. Niet aan alle risico s is een financiële vertaling verbonden. Met name op de bezuiniging van het onderhoud van de wegen en het groen loopt de gemeente een risico. Niettemin is het weerstandsvermogen voldoende in relatie tot de berekende risico s. De grondexploitaties zijn actueel. De grondexploitatie is, op een majeur project na, bescheiden van omvang. Het majeur project is heroverwogen en de ambities zijn naar beneden bijgesteld. De gemeente heeft de risico s goed in beeld en zij zijn in voldoende mate afgedekt door reserves en voorzieningen. : uit de eerste bestuursrapportage in 2011 werd duidelijk dat de gemeente door verschillende ontwikkelingen een begrotingstekort tegemoet zag. Hierop is geanticipeerd door bezuinigingen door te voeren. In 2011 heeft de gemeente opnieuw een MTO laten uitvoeren (vorige was in 2008). Uit de resultaten van 2011 is op te maken dat de meeste medewerkers in het kwadrant gemotiveerde medewerkers vallen. Dit is een goed resultaat. Hierin is ook de aankomende met de gemeente Waalwijk meegenomen. Bijna de helft van de respondenten ziet de met Waalwijk als een uitdaging. 11% beschouwt het echter als een bedreiging. Ruim de helft van de deelnemers verwacht dat de tot groeimogelijkheden leidt in werkinhoud en/of salaris. Het behouden van de onderlinge met collega s binnen en buiten de afdeling wordt door ruim 40% als belangrijk beschouwd. Qua contacten kent vier op de tien deelnemers maximaal vijf collega s van Waalwijk. 35% heeft helemaal geen contact met Waalwijk. In de contacten zijn overigens nauwelijks negatieve ervaringen. Ten aanzien van de locatie geeft 37% ten slotte aan het liefst in Kaatsheuvel te willen werken en voor ruim 40% maakt het niets uit. Samenwerking: zoals zowel in de documentatie als op de website van de gemeente Loon op Zand is te lezen, werkt de gemeente steeds meer samen met andere gemeenten. Overtuiging hierin is dat strategische een brede integrale aanpak mogelijk maakt en de regionale slagkracht vergroot. In het collegeakkoord is deze richting reeds bepaald. De wordt op de volgende terreinen gevonden: De Langstraat: de gemeenten Heusden, Loon op Zand en Waalwijk hebben op een aantal strategische terreinen de banden aangehaald. Onder de noemer De Langstraat werken ze samen op het gebied van wonen, bedrijfshuisvesting, infrastructuur, sociaal economische zaken en recreatie en toerisme. In november van 2011 is deze visie, verwoord in het bidbook De Langstraat. Op een nieuwe leest geschoeid overhandigd aan de heer B. Pauli, gedeputeerde van de provincie Noord-Brabant. Samenwerking Loon op Zand en Waalwijk: op verschillende terreinen werken de gemeenten Loon op Zand en Waalwijk al samen. Door het opstellen van een gezamenlijke strategische visie, heeft de ook richting gekregen voor de langere termijn. De gemeenten willen de kwaliteit van de dienstverlening vergroten, de kwetsbaarheid verminderen en waar mogelijk de kosten verlagen door meer samen te gaan werken. Uitgangspunt blijft daarbij dat Loon op Zand en Waalwijk beide zelfstandige gemeenten blijven. Ook hebben beide gemeenten het doel de gemeentelijke organisatie tot één gemeentelijke dienst (backoffice) voor Loon op Zand en Waalwijk samen te voegen. Deze operationele wordt momenteel verder uitgerold. In de media wordt bericht: vergaande splannen tussen Loon op Zand en Waalwijk zijn nog zeker geen gelopen koers. Onder andere hoge voorbereidingskosten hebben tot twijfels geleid. Adviesbureau Berenschot zal nader onderzoek verrichten (27 maart 2012). ROM-gemeenten: op verschillende beleidsterreinen wordt er via het Regionaal Overleg Midden-Brabant samengewerkt. De volgende gemeenten participeren hierin: Dongen, Gilze en Rijen, Goirle, Hilvarenbeek, Loon op Zand, Oisterwijk, Tilburg en Waalwijk. Ook als de backoffice met de gemeente Waalwijk volledig is ingericht, blijft Loon op Zand participeren in het ROM-verband. Daarbij bestaat wel de mogelijkheid dat beide gemeenten in het traject van beleidsvorming en -voorbereiding waar mogelijk één standpunt innemen. 6 Gemeente Loon op Zand Gemeente Loon op Zand 7

5 Interactie met Interactie met Gezonde financiële positie Gezonde financiële positie De missie van de gemeente Loon op Zand is tweeledig en luidt als volgt: (1) de burger staat centraal, hetgeen betekent dat betrokkenheid en participatie bij de voorbereiding van beleid mogelijk moeten zijn. Bij de uitvoering van beleid is de vraag van de burger leidend. Daarbij werkt de gemeente continu aan kwaliteitsverbetering. (2) De gemeente is transparant en in alle opzichten toegankelijk. De missie is in het coalitieakkoord nader uitgewerkt, waarin wordt gesteld dat er aandacht is voor een balans tussen de ecologische, sociale en economische pijler. In het bestuursakkoord zijn er drie zaken tot doel gesteld: (1) een vernieuwde en vernieuwende bestuursstijl, (2) het voortzetten van het ingezette beleid en (3) een robuuste financiële huishouding van de gemeente. Op verzoek van de gemeenteraad is de organisatie in 2009 gestart met onder andere een kerntakendiscussie. Vanuit de drie hoofdthema s verhalen en avonturen gemeente, aantrekkelijk woonlandschap en economische smaakmakers zijn de kerntaken ingevuld. Tevens is in die periode door de raad gevraagd om een instrument voor de afstemming tussen de bestuurlijke doelstellingen en mogelijkheden van de organisatie. Op basis van dit verzoek heeft het college een verbetering doorgevoerd door het op orde brengen van de financiën, in de verduidelijking van rollen en een versterkte sturing, uitwerking van bezuinigingen en door middel van een kleine structuuraanpassing. Vanuit vier invalshoeken wordt de haalbaarheid van verdergaande met andere gemeenten beoordeeld, te weten: (1) gezamenlijke visie, (2) verandervaardigheid, (3) noodzaak om te veranderen en (4) realistische stappen om te realiseren. Het programma bestuur en dienstverlening gaat over de organisatie van het lokale bestuur en daarmee over de met de burgers (burgerparticipatie), bedrijven en de maatschappelijke partners én het verlenen van de primaire dienstverlening van de gemeente aan de klanten. In de programmabegroting heeft de gemeente zich hiertoe drie doelen gesteld: (1) meer samenwerken, (2) deregulering en (3) betere dienstverlening. In de programmabegroting staan wel de richtlijnen en het beleid om te komen tot een hogere participatie en integratie met, maar geen concrete activiteiten. 8 Gemeente Loon op Zand Gemeente Loon op Zand 9

6 Samenwerking 3 O s Decentralisatie-opgaven Samenwerking 3 O s Decentralisatie-opgaven Werken naar vermogen Werken naar vermogen sverbanden sverbanden Zoals in het coalitieakkoord is verwoord, ondersteunt Loon op Zand op strategisch niveau de regionale profilering van Hart van Brabant: Regio van Sociale Innovatie. De in de regio tussen ondernemers, en overheid op onder meer de terreinen zorg, logistiek en toerisme en recreatie biedt mogelijkheden voor de gemeente. Loon op Zand profileert zich hierin als topgemeente op het gebied van recreatie en toerisme. In hetzelfde document is verwoord dat de gemeente streeft naar een stichting van brede scholen met buitenschoolse opvang en de mogelijkheid van ondersteuning bij opvoeden en opgroeien. In 2006 heeft de gemeente deelgenomen aan het onderzoek naar burgerrollen, genaamd waar staat je gemeente. In de verschillende rollen krijgt de gemeente voornamelijk een gemiddelde waardering op een 10-puntsschaal: als kiezer (5,2), als klant (6,4), als onderdaan (5,8), als partner (7,8), als wijkbewoner (6,5) en als belastingbetaler (5,7). In de regio Midden-Brabant worden de drie decentralisatiethema s zo veel mogelijk gezamenlijk opgepakt. Initiatiefnemers hierin zijn de ROM (Regionaal Overleg Midden-Brabant)-gemeenten. De volgende gemeenten participeren in dit overleg: Dongen, Gilze en Rijen, Goirle, Hilvarenbeek, Loon op Zand, Oisterwijk, Tilburg en Waalwijk. Heusden sluit alleen aan waar het gaat om de transitie Wet werken naar vermogen (Wwnv). Uitgangspunt in de regionale is Lokaal, tenzij, hetgeen aangeeft dat er in de voorbereiding regionaal wordt samengewerkt, maar het primaat blijft een lokale aangelegenheid. De koers is op de verschillende domeinen bepaald. Ook het kwartiermakerschap is belegd en de projectgroepen zijn ingericht. De volgende stap is de inrichting van de overlegstructuur. Momenteel wordt er een keuzenota voorbereid waarin de toegang, arrangementen, contracten (met afnemers) en verantwoording zijn geregeld. Jeugdzorg: de jeugdzorg wordt vanaf 1 januari 2015 van het Rijk overgeheveld naar de gemeenten. In december 2011 is een regionaal transitieplan Jeugd voor de regio Midden-Brabant opgeleverd. De uitvoeringsorganisatie wordt opgezet volgens de principes van programmasturing en projectmatig werken. De bestuurders binnen het portefeuillehoudersoverleg hebben uit hun midden drie wethouders (Tilburg, Waalwijk en Gilze en Rijen) aangewezen als kartrekker. De wethouder van Tilburg, tevens voorzitter van het portefeuillehoudersoverleg, is ook voorzitter van de kartrekkers. Ook het regionale aanjaagteam van deze transitie wordt ingevuld door deze drie gemeenten. De ambtelijke programmasturing wordt geleverd door de machinekamer, waarin de gemeenten Tilburg, Waalwijk, Gilze en Rijen, Goirle, de provincie en de coördinator CJG centraal deel van uit maken. AWBZ/Wmo: de acht gemeenten betrekken vanuit de decentralisatie AWBZ ook de twee andere decentralisaties. Er zijn verschillende scenario s geschetst voor passende arrangementen. Op lokaal niveau werkt de gemeente Loon op Zand vanuit een beleidsnota welke integraal is opgesteld (2008). Werken naar vermogen: op regionaal niveau wordt er tussen de acht gemeenten naar gezocht, die tevens aanhaakt bij de andere twee transities. RUD: De regio Midden (acht gemeenten) heeft aangegeven te willen samenwerken met de regio West (achttien gemeenten) en zo samen één RUD West- en Midden-Brabant te vormen. De 26 gemeenten en de provincie hebben een intentieverklaring ondertekend. Het werkgebied is daarmee gelijk aan de Veiligheidsregio Midden- en West Brabant. Hiermee is de inrichting van de RUD begonnen. Het doel is om naast het landelijke basispakket, ook de milieutaken onder te brengen bij de RUD. In de provinciaal bestuurlijke regiegroep van 25 januari 2012 is besloten dat de BRZO-Omgevingsdienst van Noord-Brabant de Omgevingsdienst Midden- en West- Brabant wordt. Een volledig bedrijfsplan van de nieuwe omgevingsdienst Midden- en West-Brabant is vastgesteld. De RUD zal worden opgericht als openbaar lichaam onder een functionele gemeenschappelijke regeling, die wordt aangestuurd door de colleges van de gemeenten en Gedeputeerde Staten van de provincie. 10 Gemeente Loon op Zand Gemeente Loon op Zand 11

7 Samenwerking 3 O s Decentralisatie-opgaven Samenwerking 3 O s Decentralisatie-opgaven Werken naar vermogen Werken naar vermogen sverbanden sverbanden sverbanden: in de programmabegroting zijn de sverbanden, waarin de gemeente actief participeert, opgenomen: Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant (gem. reg.), Regionaal Overleg Midden-Brabant (gem. reg.), Regionaal Ambulance Voorziening Brabant Midden-West- Noord (gem. reg.), Intergemeentelijke Sociale Dienst Midden- Langstraat (I.S.D.) (gem. reg.), Werkbedrijf voor gesubsidieerde arbeid, activering en trajecten (gem. reg.), Midden-Langstraat (W.M.L.) (gem. reg.), Welstand Noord-Brabant (gem. reg.), GGD Hart voor Brabant (gem. reg.). : op verschillende terreinen heeft de gemeente Loon op Zand al een ingericht met Waalwijk. Vanaf 2010 is de inkoop en subsidieverwerving gezamenlijk geregeld. In dat jaar zijn ook de overige PIJOFACH-taken uitgewerkt. De implementatie volgt. Vanuit de inrichting van een gezamenlijke backoffice met Waalwijk, wil de gemeente Loon op Zand toewerken naar een gezamenlijke werkorganisatie, waar in principe alle werkzaamheden worden uitgevoerd. De taken die dan voor de gemeente Loon op Zand sec overblijven zijn: griffie, bestuursdienst en gemeentewinkel. Deze lijst is uiteraard niet uitputtend. Loon op Zand werkt daarnaast ook nog actief samen met partners uit de keten. 12 Gemeente Loon op Zand Gemeente Loon op Zand 13

8 Verslag SWOT-gesprek gemeente Loon op Zand 13 juni 2012 Algemeen Dit verslag is een verkorte weergave van de opgedane resultaten en indrukken tijdens de gesprekken van de Adviescommissie Krachtig Bestuur in Brabant met het college van burgemeester en wethouders en een delegatie uit de raad van de gemeente Loon op Zand. De gesprekken zijn gevoerd aan de hand van onder meer de beschreven situatie in de deskresearch en de antwoorden in de vragenlijst. De deskresearch maakt integraal onderdeel uit van dit verslag. De focus ligt op een aantal gezichtspunten, te weten: en gezonde financiële positie. Robuust en veerkrachtig bestuur dat ook onder minder gunstige omstandigheden effectief is en adequaat functioneert. Vermogen om opgaven en ambities te definiëren en om te zetten in uitvoering; gereed voor de uitvoering van de decentralisatieopgaven. Visie op ; sbereidheid, bijvoorbeeld strategische opgaven in de regio; prioritering conform opgaven Agenda van Brabant. Kennis en vermogen om te verbinden tussen inwoners, maatschappelijke en bestuurlijke partners. 14 Gemeente Loon op Zand Gemeente Loon op Zand 15

9 Interactie met Samenwerking 3 O s Decentralisatie-opgaven Werken naar vermogen Gezonde financiële positie sverbanden Sterk Loon op Zand heeft een unieke ligging als groene buffer tussen twee steden met een eigen complementaire positie op het gebied van recreatie en toerisme dat zorgt voor werkgelegenheid in de gemeente en daarbuiten. De raad en het college zijn zich ervan bewust dat goed partnerschap met andere gemeenten en/ of maatschappelijke organisaties en/of bedrijven zinvol inhoud heeft als de eigen organisatie qua besturing, organisatie en financiën op orde is. Daar wordt dan ook hard aan gewerkt. Loon op Zand heeft de externe oriëntatie de afgelopen periode zwaarder aangezet dan voorheen en is doende met doorvertaling van een toekomstvisie naar verschillende deeldossiers (intergemeentelijke ). Bezint eer gij begint leidt tot tussenbalans en visietraject met betrekking tot spartners in en buiten de Regio Hart van Brabant. Innovatie op sociaal dossier: fusie sociale dienst/sociale werkvoorziening trekt landelijke aandacht en berust op robuuste in het WML-gebied. Wethouderswisselingen hebben plaatsgevonden om de kwaliteit van het bestuur te vergroten. Het project Bruisend Dorpshart heeft breed draagvlak. Kansen Vanuit de ideale connectie is de in Regio Hart van Brabant hechter gesmeed. Er wordt druk gewerkt aan een regionale agenda met leisure/toerisme/logistiek/medische zorg als speerpunten. Loon op Zand kan sterk profiteren van deze regionale agenda die tevens onderdeel is van de Agenda van Brabant. Het merk Langstraat geeft mogelijkheden voor verstevigde en robuuste ter versterking van bestuurskracht en biedt tevens mogelijkheden bij de zogeheten drie decentralisatieopgaven. Voorkomen moet worden dat het wordt ervaren als een middelpuntvliedende kracht ten aanzien van Regio Hart van Brabant. Vanuit een gezamenlijk gedeelde langetermijnvisie ontstaan ook kansen om de met de inwoners nieuwe impulsen te geven via samenwerken aan de wijk. De eerste resultaten zijn positief en bemoedigend. Bedreigingen Een fundamentele discussie over de rol van de overheid, middenveld, burgers en bedrijfsleven is onvermijdelijk. Eerdere kerntakendiscussies zijn vastgelopen. Politieke verdeeldheid over koers en maatregelen kan toekomstige bestuurskracht ondermijnen. Het uitgangspunt Zelfstandigheid van Loon op Zand kan op gespannen voet komen te staan met verdere opschaling op basis van gemeentelijke herindeling; mocht de provincie en/of het Rijk hiertoe besluiten. De open einden op de te decentraliseren terreinen kan de financiële positie verder ondermijnen. Bruisend Hart en de grondexploitatie kunnen op termijn risicovoller blijken te zijn dan nu is voorzien. Zwak De gemeente heeft een aanmerkelijke verbetering doorgevoerd als het gaat om de financiële stabiliteit en de balanspositie. Niettemin staat de financiële positie onder druk. Recent heeft de gemeente ombuigingen ingezet. De organisatie is beter in control, maar vraagt op een enkel onderdeel nog om aandacht. Te denken valt aan de financiële beleidsfunctie. Kwetsbaarheid door kleine schaal (eenmansposten). Het op (tijdelijk) stilstand zetten van de met Waalwijk is een breuk met het recente verleden en kan het vertrouwen in Loon op Zand als partner ondermijnen. Sterk is dat Loon op Zand de keuzes voor spartners wil laten berusten op een integrale (toekomst) visie, de timing had achteraf beter gekund. Het betreft hier het samenvoegen van de ambtelijke organisaties. De strategische in de Langstraat en Regio Hart van Brabant ondervindt geen vertraging. Loon op Zand heeft met andere gemeenten nodig, omdat het de schaal mist de eigen ambities op het terrein van toerisme/recreatie en de decentralisatieopgaven alleen te realiseren. Grote regionale sverbanden in GR-verband (Veiligheidsregio, RUD) maken democratisch gelegitimeerde besluitvorming minder inzichtelijk en voor de raad moeilijker om haar 16 controlerende en kaderstellende rol uit te oefenen. Gemeente Loon op Zand 17

10