14 JOB. No DECEMBER <* JAARGANG. ORGAAN VAN DE NED. VER. VOOR RADIO-TELEGRAFIE. V R F

Transcriptie

1 V No DECEMBER <* JAARGANG. ORGAAN VAN DE NED. VER. Onder Redacte van J. CORVER, 1 Barnerstraat 38, Den Haag. 14 JOB V R F VOOR RADO-TELEGRAFE. Ultgever t N. VEENSTRA, La an van Meerdervoort 30. Den Haag. Tel «1

2 c NAAMLOOZE VENNOOTSCHAP DZERDA-RADO DEN HAAG BEUKSTRAAT 10 - TELEFOON Gehoorzaal 2 6 en 8 10 uur j Standaard-Rado-Ontvangtoestellen Coronaphon typen: Standaard-Mcrophon-Gramophon-Versterkers Magnaphon typen: j Standaard-Electro-dynamsche Ludsprekers Magnavox typen: M7 R4 R80 R500 - Standaard-Meetnstallates Bollmtan j CapacteUmBtars [ Zelfnductemeters Dacrementmeters Standaard-Rado-Onderdeelen H.f. SnuofspoBlml H.f. toppelelemenlen coronaspoeen Trekstven Batactor potentometers BejklB L.F zellnductes Toonflters Bandlters Corona-Koppelspoeltjes Weston-meters Zenth-weerstanden -

3 N DECEMBER lldc JAARGANG. ORGAAN VAN DE NED. VER. Onder Redactle van J. CORVER, BURNERSTRAAT 38. DEN HAAG. VOOR RADO-TELEGRAFE. Utgever: N. VEENSTRA, HAN VAN MEERDERVOORT M, DEN HAAG. Tel Abonnementsprjs voor net-leden f 9. per jaargang van 12 nummers. Butenland HO. Leden der Vereengng (contrbute f 8. per jaar) ontvangen het maandblad grats. Secretarls-Penntngmeester: B. SHkkerveer, Obrechtstraat 104/6, den Haag. ' NHOUD: Ontvaagtoestellcn voor kortegolf telefonle. Erratum. Openbaar gemaakte Octrooaanvragen. Ontvangtoestellen voor kortegolf telefone. Door A. DE HAAS. n het laatst van Augustus j.. s voor de telefoneafdeelng van het Ontvangstaton Rantja-Ekek een sere neuwe ontvangtoestellen n gebruk genomen, vvelke mn of meer den slutsteen vormen van een perode van proefnemng en onderzoek, vvelke aan de ndenststellng ervan voorafgng. n de toestellen s toegepast alles wat n den loop der voorafgaande expermenten goed en wenscheljk s gebleken, terwjl aan den anderen kant met mnstens evenveel zorg alles s vveggelaten wat ut technsche overwegng ook maar even gemst kon worden. mmers n het bjzonder voor ontvangtoestellen ten behoeve van een bedrjf moet er de uterste aandaclrt aan worden besteed, een zoodang geheel te krjgen, dat snel en gemakkeljk kan worden afgeregeld; dat gedurende het bedrjf kan worden bjgestend zonder storng te veroorzaken van de n gang zjnde gesprekken enz. Zorgvuldg dent tegen een te gecomplceerde bedenng te worden gewaakt, ntegendeel s bj de constructe n de eerste plaats gedacht aan eenvoud s het kenmerk van het ware. En nettegenstaande deze ontvangers achtereenvolgens bevatten: drecte hoogfrequentversterkng, mddelfrequente flterketens en automatschen fadngregulateur, s de bedenng ervan wellcht eenvodger en overzchteljker dan van meng amateurontvangtoestel.

4 348 n het volgende zal getracht wordcn een nzcht te geven n het nl oe en waaro m dezer toestellen. n 1 e d n g. Dat bj de constructe van commerceele bedrjfsontvangtoestellen geheel andere overwegngen maatgevend zjn dan bj toestellen voor amateurgebruk, zal wel geen nadere toelchtng behoeven. Zoo zal n het laatste geval er steeds naar worden gestreefd met een mnmum aantal lampen te kunnen volstaan, terwjl bj commerceele ontvangtoestellen gaarne tot een vergrootng van het aantal trappen versterkng wordt overgegaan, als daarmede crtsche nstellngen kunnen worden ondervangen. n het bjzonder bj de radotelefoneontvangst voor de verbndng Nederland-nde wordt er naar gestreefd zoodange toestellen te construeeren, dat ook n de meest ongunstge omstandgheden een zoo groot mogeljke zekerhedscoeffcent kan worden verkregen. Telefoneafdeelng van het Ontvangstaton Rantja-Ekek. n bedrjfstoestellen s edere nstellng, welke op een bepaakl oogenblk crtsch kan worden, ut den booze. n het bjzonder s dt van beteekens voor het toepassen van terugkoppelng, omdat daarmede de kans op de bekende nterferentetonen ontstaat. En dat men bj een ontvangdenst voor het publek zelfs de kans op dergeljke bjgeluden moet vermjden, behoeft zeker geen betoog. Zoo moet n het volgende steeds voor oogen worden gehouden, dat net n de eerste plaats getracht s met mnmum aantal lampen

5 5 349 maxmaal gelud te produceeren, doch dat n het bjzonder gestrecfd s naar maxmum bedrjfszekerhed. Een zeer voorname en prncpeele esch der voor het doel noodge ontvangtoestellen s wel, dat de constanthed zoo volmaakt mogeljk dent te zjn, dat klene schommelngen n gloedraad- of plaatspannng geen merkbaren nvloed mogen hebben, dat slngerende antennes geen veranderng n de afstemmng kunnen veroorzaken. Verder dent rekenng gehouden te worden met het fet, dat zoovvel gloestroom- als anodevoedngsbron vaak op een afstand van eengc klometers van 'het ontvangtoestel gelegen s. De hermede verband houdende bjzondere eschen zullen aan een onderzoek worden onderworpen. Verder moet het streven erop zjn gercht om de ontvangst kwa- tatef tot het hoogst mogeljke pel op te voeren, d.w.z. de modulate van den zender zonder dstorse zoo sterk mogeljk te ontvangen ten opzchte van het storngsnveau, dus de ontvangst te beperken tot de bandbreedte van den zender en nets meer, omdat alles wat daarenboven wordt ontvangen slechts tot verhoogng van den storngsspegel aanledng geeft. Ten slotte s het toestel voorzen van een automatschen ampltude-regulateur waardoor het fadngverschjnsel n belangrjke mate s onderdrukt. Systeem-keuze. Bj den tegenwoordgen stand der technek staan ons voor het ontvangen van kortegolf radotelefone de volgende systemen ten denste.. Drecte detecte van de draaggolf met zjbanden, al of net voorafgegaan door drecte hoogfrequentversterkng.. Frequentetransponeerng (golftransformate).. Superregenerateve ontvangst. Van deze dre systemen valt het laatste vocr ons doel ut. Want hoe merkwaardg de resultaten ook zjn welke hermede zjn te bereken, het nveau der bjgeluden s bj deze ontvangstmethode vooralsnog een bezwaar tegen practsche toepassng. Prncpeel s ongetwjfeld het eenvoudgsl, doch just bj de drecte detecte der hoogfrequenttrllng voelt men het bezwaar der terugkoppelng n zjn vollen omvang, want mmers s dan de geludsterkte uterst crtsch afhankeljk van de terugkoppelng. En deze terugkoppelng s onontbeerljk om de ampltude der

6 350 hoogfrequente trllng tot een voor effecteve geljkrchtng wenscheljkc sterkte op te voercn. En waar nu bovenden de frequence van het afstemsysteem nog ecngszns afhankeljk s van de terugkoppelng, moet met het vcranderen der terugkoppelng tevens de nstellng van den afstemcondensator ets vvorden bjgeregekl. Er bestaan verschllende practsche handghedjes waarmede men de brukbaarhed van dt systeem mn of meer kan verbeteren, b.v. door gebruk van de zgn. condensatorterugkoppelng, vvaarbj de frequentebenvloedng al veel mnder op den voorgrond trecdt dan bj een draabare terugkoppelngspoel. Een andere onaangenaamhed s het mcrojonsch ejject, Tengevolge van schokken of stooten, door het gelud van een ludspreker of andere utvvendge oorzaken, zullcn de elcctroden der detectorlamp ten opzchte van elkaar gaan vbrceren, vvelke onderlnge plaatsveranderng gepaard gaat met een wjzgng welswaar gernge van de lampconstanten. Het gevolg s, dat n den plaatstroom varates optreden n de frequente der mechansche trllngen. Telefone-ontvanger oud type. Deze laagfrequente varates worden door den op de detecte volgenden laagfrequentversterker utteraard ten vole mceversterkt. Er bestaan verschllende mddelen om dt euvel met mn of meer succes te bestrjden. O.m. s het bj gebruk van plaatcetecte veel mnder hnder! jk. Dan kan men nog door opvoerng van het opvangende vermogen der antenne en door het toepassen van hoogfrequentversterkng,

7 351 voor de terugkoppelng verder van het crtsche punt verwjderd bljyen. Bj het net meer op het crtsche punt brengen van de terugkoppelng en n nog sterkere mate, bj het ontbreken van terugkoppelng, treedt echter een dergeljk verles aan selectvtet op, dat de kans op storngen sterk toeneemt. Bovenden s voor het n werkng stellen van de automatsche reguleernrchtng een ampltudeopvoerng van de draaggolf tot een pekwaarde van eenge volts onontbeerljk, hetgeen met drecte hoogfrequentversterkng een vrjvvel onberekbaar deaal s. Deze en andere overwegngen zjn dan ook voldoende om als systeem de,,frequente-transponeerng,, te kezen, omdat daarmede aan den esch van hoogste selectvtet zonder gebruk van terugkoppelng kan worden voldaan en de noodzakeljke versterkng, voor het bereken van een goede werkngsmogeljkhed van den fadngregulateur, zch gemakkeljk laat verwezenljken. Modulate, frequente-transformate en demodulate. Modulate. Ofschoon het als bekend mag worden verondersteld, dat een telefonestaton een draagfrequente met zjbanden utzendt, s het gewenscht het geheele probleem van modulate en demodulate alsmede het transponeeren van de frequence, n enkele hoofdtrekken weer te geven, omdat een just begrp hervan voor het nzcht n den bouw van de te behandelen ontvangtoestellen onontbeerljk s. Ja 1/ WAT- CJ o 4 Fg. 1. Onder moduleeren valt te verstaan het opwekken van neuwe frequentes als resultaat van andere frequences. Bj een telefonezender verstaat men onder moduleeren; het produceeren van de zjbanden van de draagfrequente.

8 352 Het moduleeren van de laagfrequente trllngen op een hoogfrequente trllng, kan gescheden volgens dverse schakelngen, welke n hoofdzaak zjn terug te voeren tot de n fg. 1 en 2 aangegeven prncpes. Bj fg. 1 wordt het rooster van een dreelectrodenlamp gestuurd door de crkelfrequentes A en B. De wsselspannngen E welke het rooster als gevolg van het opdrukken der frequentes aanneemt, zjn bj aanname van zuver snusvormge wsselspannngen aan te duden als:. Er = E.v -j- Eu = E A m Sn A t + E» Sn B t... (1) waarbj E.v en En de mddelbare waarden der wsselspannngen aangeven en E.v m en EB n«de topwaarden der door de crkelfrequentes A en B geleverde spannngen. Zoo lang de condtes, waaronder de lamp functonneert, zoodang worden gekozen, dat het werkngspunt zch bnnen de grenzen van het rechte deel der karakterstek bevndt, zal het stroombeeld n de plaatketen n lnear verband staan met de roosterspannng, m.a.w. de plaatstroom bestaat ut een geljkstroomcomponente, een wsselstroom met crkelfrequente A en de met de crkelfrequente B. De anodestroom staat n.l. tot de roosterspannngen n de betrekkng als: la a -f- b E«(2) waarn a en b constanten zjn, hetgeen n dt geval volgens (1) geeft h = a + b Ea.» Sn A t -f b E«... Sn B t.. (4) waarut bljkt, dat n den anodestroom geen andere frequentes aanwezg zjn dan A en B. Wordt echter het werkngspunt zoo gekozen, dat de roosterspannngen zch bewegen n het gebogen gedeelte der karakterstek, dan s de anodestroom net langer een lneare functe van de roosterspannng, doch bestaat het verband: = a + b Eu + c Eu2 + d Eu3 + e.... (5) waarn a, b, c... constanten zjn. n normale omstandgheden hebben de hoogere machten van Eu een gernge beteekens, doch van belang s hoofdzakeljk de tweedegraadsterm. Verwaarloozen we de hoogere machten, dan kan (5) met behulp van (1) ontwkkeld worden:. = a -j- b En -f- c Eu (6) = a -j- b Er + c (Ea m Sn A t + Eu m Sn B t) = a + b En + c Ea,..2 Sn2 A t + c Eu m2 Sn2 B t -j- 2 c EA n Sn A t E» Sn B t CO Dt kan geschreven worden als: L = C + C (Sn A t. Sn B t)... (8) t

9 353 waarn C en C constanten zjn. Door toepassng eener bekende gonometrsche formule komt: A = C + <. Cos (A B) t + cos (A + B) t, s (9). waarut bljkt, dat n den anodestroom dus twee componenten aanwezg zjn van de crkelfrequentes A B en A + B. Ut de ontwkkelng van de hoogere machten van EB kan op soortgeljke wjze worden afgeled het bestaan van andere neuwe frequentes, waaronder n het algemeen zjn te verstaan harmonschen of boventonen van A en B of van bede. Deze harmonschen dregen oorzaak te worden van vervormng en wel n het bjzonder de, welke door den zender mede utgestraald kunnen worden dus bv. A ± 2 B, A ± 3 B etc. Waar ons dt echter tot net ter zake doende vraagstukken voert, zal dt net nader worden onderzocht. De tweedemachtsterm van (5) s echter normaal steeds van overheerschende beteekens. s dus het ontstaan der zjfrequentes n dt geval gemakkeljk n te zen, oogenschjnljk ljkt dt bj de zgn. ampltude modulate volgens Hesng eengszns moeljker (fg. 2). X ^. [XJJJU V /rrcn /mm Fg. 2. Aan het rooster van lamp M wordt met een crkelfrequente A de wsselspannng: E m = E hp Sn A t (10) gelegd. nden het rooster van V n rust verkeert, zal n de plaatketen van M een constante ongedempte wsselstroom aanwezg zjn. Wordt het rooster van V geexcteerd door de wsselspannng E v = E lf. Sn B t (H) dan zal de ampltude van de ongedempte trllng A n de plaatketen

10 !-' 354 van M n de frequente B worden gewjzgd zooals n fg. 3 s aangegeven. De resulteerende wsselstroom n de plaatkrng van M zal dan zjn voor te stellen door: /! AS. /!+& /<X/fc y^e^oe/v/se Fg. 3. : f. mod = hk Sn A t + w Sn B t. Sn At... (12) waarvan de tweede term evenals >bj (7) weer s te herleden tot Cos (A-B) t+^cos (A+ B).. (13) zoodat dus ook bj zuvere ampltudemodulate de zjfrequentes A B en A + B zjn aan te toonen. Door een radotelefonsch zendstaton wordt nu een zgn. draagfrequente A utgezonden, welke n de grootte-orde 105 a 107 Hertz kan zjn. Nu zjn bj het overdragen van spraak of muzek de op het rooster der modulatorlamp aankomende laagfrequente wsselspannngen samengesteld ut een groot aantal verschllende frequentes tegeljk, waarvan edere samenstellende frequente nog weer belangrjk afwjkt van een zuver snusvormge spannng. Volgens Fourer zjn echter alle net snusodale perodeke slngerngen te ontleden n een aantal wel snusvormge wsselspannngen met een perodctet, de een veelvoud s van de grondtrllng. Hoe gecomplceerd de wsselspannng bv. bj het reproduceeren van orkestmuzek ook moge zjn, steeds s deze te herleden n een aantal opzchzelf wel snusvormge wsselspannngen. De wsselspannngen vormen dus a. h. w. een band van frequentes, vandaar de term zjband (fg. 3). De over te dragen spraak of muzek heeft n het algemeen een frequentebreedte van ongeveer 30 tot 5000 of 8000 Hertz. Waar voor de verstaanbaarhed van de spraak de frequentes boven 5000 Hertz van geen practsche waarde zjn, zal n het vol-

11 355 gende steeds als grens van den over te dragen frequenteband worden genomen 5000 Hertz (5 kh), overeenkomend met een crkelfrequente 2 n 500 = Frequentetransformate. De frequentetransformate s een door Armstrong aangegeven methode om de moeljkhed van drecte hoogfrequentversterkng op korte golven te ontgaan. Voor de moduleerng (detecte) van telefone wordt een detector met gebogen karakterstek gebrukt, waarvan het nuttg effect n let algemeen evenredg s met het quadraat van de aangelegde wsselspannng, zoodat het rendement voor zeer zwakke sgnalen gerng s. Om nu de noodzakeljkhed van krachtge hoogfrequentversterkng te vermjden, roept men een modulate-proces n het leven door de te ontvangen frequente te moduleeren met een hulpfrequente, ut welk mengngsproces ook her weer zjfrequentes ontstaan. Door het laten nwerken van de sgnaalfrequente P en een locaal opgewekte frequente Q op een nstrument met gebogen karakterstek, waarvan de spannngs/stroom kromme dus weer een tweedegraadsterm bevat, bv. een als geljkrchter geschakelde dreelectrodenlamp, ontstaan combnatetrllngen met frequentes P Q en P + Q (waarbj weer de combnatefrequentes van hoogere orde worden verwaarloosd). De hulpfrequente Q wordt nu zoodang gekozen, dat een der zj frequentes, bv. P Q een frequentewaarde aanneemt van bv. 40 kh. De tweede zjfrequente heeft een trllngsgetal van P + Q, dus zeer hoog, zoodat deze geen practsche beteekens heeft. Ofschoon het proces dus volkomen geljk s aan het moduleeren van een zender, s het her de keuze der frequentegetallen, welke oogenschjnljk een andere werkng laat vermoeden. n den regel zal het nstrument met kwadratsche karakterstek wel steeds een lampgeljkrchter zjn, hetzj n anodegeljkrchtng dan wel met roostercondensator en lek. n de anodeketen van de lamp komen dus de frequentes P, Q en de combnatefrequentes P + Q en P Q voor. Deze anodeketen s nu gekoppeld met een versterkngstoestel, dat zoodang s ngercht, dat utslutend een der opgewekte zjfrequentes, en wel de met het laagste trllngsgetal, wordt doorgelaten,.c. 40 kh.

12 356 Om tenslotte de sgnaalfrequente als hoorbaar sgnaal te krjgen, s geljkrchtng noodg, welke dus achter den 40 kh versterker moet volgen. Bj ontvangst van radotelefone, s nu P op te vatten als de draaggolf-plus-de-zjbanden. Dt geheele samenstel, waarbj op grond van het voorgaande P kan vvorden aangegeven als de draagfrequente A en de zjbanden A + B en A B, wordt dus a.h.w. verschoven, of getransponeerd naar het gebed van 40 kh, waardoor de zjfrequentes de waarden 40 kh + B en 40 kh B aannemen. Na voldoende versterkng van dt neuwe samenstel, volgt dan de demoduleerng. De oudste vorm van frequentetransformate s wel de ueberlagerung of zwevngsontvangst welke van de zgn. golf of frequente transformate slechts gradueel verschlt. n het geval van zwevngsontvangst hebben we als zjfrequente een waarde bnnen de gehoorgrens, n het andere geval een veel hoogere waarde. Autodyne of Heterodyne? Het opwekken der voor de frequente-transponeerng benoodgde hulpfrequente kan zoowel door een afzonderljke generatorlamp als door de modulatorlamp zelve gescheden, waartoe deze n genereerenden toestand wordt gebracht. Tegen de laatste methode, de autodyneschakelng, bestaat het bezwaar, dat de afgestemde keten van het ontvangtoestel, waarn de frequence wordt opgewekt, moet worden ngesteld net op de frequente de men wl ontvangen, doch op de hulpfrequente, m.a.w. de krng s buten zjn afstemmng t.o.v. van het sgnaal. Dat buten afstemmng zjn beteekent nets anders dan verles aan geludsterkte met behoud van dezelfde gevoelghed voor storngen, dus: verslechterng der kwaltet. Het zal nu afhangen van de procentueele verstemmng welke noodzakeljk s, om tot de gewenschte zwevngstrllng te komen, of men dt bezwaar der autodyne methode kan accepteeren. Men zou dus genegd zjn, de verschlfrequente een zoo gerng mogeljk percentage van de ontvangfrequente te doen bedragen m.a.w. men zou de mddelfrequente zoo laag mogeljk wllen kezen. Her dent echter onmddelljk een grens te worden gesteld, omdat anders de getransponeerde zjfrequentes te dcht bj het hoorbare gebed komen te lggen. mmers wordt de draaggolf op bv Hertz omgezet, dan :

13 357 lggen de utersten der zjbanden tusschen en 5000 Hertz m.a.w. grenzen aan het hoorbare gebed zelf, waar men mmers na de geljkrchtng frequente 5000 weer als zoodang terug moet krjgen. Bovende doet zch n dt geval de practsche moeljkhed voor, dat het net gemakkeljk s, zoodang afgestemde ketens te maken, dat zj een resonantekromme hebben met vlakken top tusschen zoo vvjde grenzen. Aan den anderen kant wordt het verschl n afstemmng te be- angrjk, nden men als omzetfrequente bv kest. s dt on een of andere reden noodzakeljk, dan s het een onafwjsbare esch, een afzonderljken generator voor het opvvekken der hulpfrequente te gebruken. De esch welke ler doorslaggevend s, s dus te defneeren als de procentueele verstemmng van de mddelfrequente t.o.v. de sgnaalfrequente. B.v. voor een te ontvangen kortegolfstaton kan deze laatste kh bedragen, tervvjl als omzetfrequente 50 kh s gekozen. De verstemmng welke voor het opvvekken dezer frequente noodg s bedraagt dan 1/3 %, hetgeen als toelaatbaar s te beschouwen. Zoo zal bj een zender op 6000 kh en een mddelfrequente van 200 kh de verstemmng 3 % bedragen, hetgeen een te ernstge verstemmng s voor het werken met autodyne, zoodat her het gebruk van een afzonderljke oscllatorlamp onontbeerljk s. Aangezen n dezen de praktjk wellcht een dudeljker beeld zal verschaffen van hetgeen wel en net toelaatbaar s, s dan ook systematse!! nagegaan, welke waarden voor ons doel brukbaar zouden zjn. Zoo zjn langdurge en herhaalde proefnemngen gehouden met auto- en heterodynseerng, waarbj als mddelfrequente achtereenvolgens werd geprobeerd een berek van tot' Hertz. Bj de voor ons doel n aanmerkng komende sgnaal frequentes, tusschen kh en 7500 kh ongeveer, bleek bj autodyne als maxmum een transponeerng op ongeveer 120 tot 100 kh toelaatbaar, tervvjl aan den anderen kant 30 a 25 kh de beste resultaten gaf. Bj nog lagere omzettng ontstaan afstemmoeljkheden n het mddelfrequente systeem; zeer geschkt bleek een waarde van 40 a 60 kh te zjn, zoodat dan ook als defnteve waarde s aangehouden 50 kh (6000 m) zulks mede n verband met het gemakkeljk verkrjgen van een goede bandflterwerkng met eenvoudge afstemmddelen n dt gebed. Enkele punten van vergeljkng tusschen de opwekkng der hulpfrequente met behulp van een afzonderljken oscllator dan wel

14 3 358 door de modulatorlamp zelf, mogen her nog naar voren worden gebracht. Zoo kan bj het gebruk van een afzonderljken generator, de terugkoppelng op de modulatorlamp zelve worden benut tot het verkrjgen van een sterke dempngsreducte, waardoor een grootere geludsterkte en een toename n selectvtet wordt berekt. Bj heterodynseerng bestaat ook geen enkel bezwaar 0111 als mddelfrequente 200 kh of nog hooger toe te passen. Het gebruk van de terugkoppelng op de modulatorlamp heeft echter het belangrjk te achten nadeel, dat door te ver doorgevoerdc dempngsreducte labltet ntreedt en plotselng de modulatorlamp gaat genereeren bj een sterke exctate, door een luchtstorng of ets dergeljks, waardoor het bekende nterferentegeloe ontstaat. En waar als begnsel s vastgesteld, nergens terugkoppelng op deze wjze te gebruken, s n de beschreven toestellen dan ook van de superheterodynemethode afgestapt en de afzonderljke generatorlamp weggelaten. Als transponeerng van de draaggolf s 50 kh tot norm gekozen. De demoduleerng. Onder demoduleerng wordt verstaan het terugvormen der laagfrequente wsselspannngen ut de draaggolf plus de zjbanden. mmers op dezelfde wjze als n den aanvang verklaard s, hoe de moduleerng van een zender tot stand komt, kan thans worden nagegaan thoe het demodulateproces zch afspeelt. Op de utgangsklemmen van het tweede flter, hetwelk aan het rooster der detectorlamp s verbonden, ontmoeten we de (n ons geval getransponeerde) draaggolf met crkel-frequente D en zjfrequentes D + B en D B. Doordat de plaatstroom van de detectorlamp weer een exponenteele functe s van de roosterspannng en weer bj benaderng s voor te stellen door a + b Eb -f- c Eg2 = c + c Eg2 krjgen we op geheel analoge wjze, dat bj aanleggen eener roosterspannng Eg = a Er Sn P t 4- a2 E P + B Sn (P + B) t + + a2 Ep Sn (P B) t de anodestroom kan worden voorgesteld door dct = C -j- C cos B. Men merke op, dat de 'bede zjfrequentes bede preces hetzelfde effect veroorzaken. - - E

15 359 Oppervlakkg beschouwd, zou dus met een enkelen zjband kunnen worden volstaan, hetgeen nderdaad just s. Doch bj een ontledng der hoogere machten van EB bljkt, dat zulks tot vervormng aanledng geeft. nden door den zender echter s edts een zjfrequente zou worden utgezonden, zou nderdaad volstaan kunnen worden met het opvangen van een zjband. Modulate en demodulate denen dus symmetrsch te gescheden tenende een zoo volkomen mogeljke reproducte der aan den zendmodulator aangelegde laagfrequente wsselspannng te verkrjgen. n de plaatketen der geljkrchterlamp komen dus voor de frequentes P, (P + B), (P B), en B. Alleen om deze laatste s het nu te doen. Van belang s het, te zorgen dat van de mddelfrequente geen sporen n den laagfrequentversterker kunnen geraken. Dt s bj toestellen, waarn frequentetransformate wordt toegepast, altjd een punt waaraan de noodge zorg moet worden besteed, omdat n dt geval de frequenteorde voor de demoduleerng veel dchter bj het gebed der audofrequentes s gelegen dan bj ontvangst zonder golftransformate. s het zelfs voor de langere omroepgolven n dt laatste geval over het algemeen volctoende een capactet van enkele honderden centmeters tusschen anode en gloedraad van de geljkrchter-amp te leggen als shunt voor de hoogfrequente componenten van den anodestroom, bj mddelfrequentontvangst s dt net afdoende te achten. Er s wel eens aangegeven als een bewjs, dat geen hoogfrequente stroomen n den laagfrequentversterker aanwezg zouden zjn, dat bj het laten genereeren van de detectorlamp geen plaatstroomveranderng n den laagfrequentversterker mag optreden. Gebeurt dt echter wel, dan s dat een bewjs, dat er geen sporen van hoogfrequentenerge aanwezg zjn, doch een behoorljke (of lever onbehoorljke) hoeveelhed. Want nden door het genereeren der hoogfrequentlamp, de ruststroom van den laagfrequentversterker zch wjzgt, beteekent dat, dat de ampltude der mddelfrequente op het rooster der laagfrequentlamp grooter s dan de toelaatbare roosterwsselspannng bnnen het rechte deel der karakterstek. De door mj praktsoh toegepaste methode s: door het aanbrengen van een terugkoppelng, dan wel door een mddelfrequenteoscllator het rooster van de geljkrchterlamp met een groote mddelfrequente wsselspannng te excteeren.

16 5 \\ 360 nden dan na twee trappen laagfrequentvesterkng, volgende op den detector, een sterk gerusch optreedt door het excteeren van den mddelfrequentversterker, s dat een bewjs, dat de afschedng der frequences net n orde s. De aanwezghed van de draaggolf zal dus n dt laatste geval bj het n bedrjf zjn van het toestel ook al een gess produceeren. Een werkeljk ratoneele schedng kan worden verkregen, door tusschen den ngang van den aagfrequentversterker en de anode van de geljkrchterlamp een goed low-pass flter op te nemen. Neemt men als mddelfrequente 50 kh aan en als grens van het audo gebed 5 kh, dan moet een goed utgevoerd flter met een grensfrequente 10 of 15 kh een werkeljk volkomen schedng geven. Dt s dan ook n de onderhavge ontvangtoestellen toegepast en wel volgens de schakelng van fg. 14. Het betreft her dus een drecellg fltercrcut, waarvan de golfweerstand een hooge waarde heeft omdat deze zooveel mogeljk geljk moet zjn aan de krngen, waarn het s opgekomen. Een waar de geljkrchterlamp n anodegeljkrchtng werkend, een hoogen nwendngen weerstand heeft, s bj de berekenng van het flter rekenng daarmede te houden. Bj de aangegeven utvoerng s gebleken, dat nderdaad n den aagfrequentversterker geen sporen m.f. meer aanwezg zjn. De grensfrequente van het flter s 15 kloperoden. Selectvtet. Zooals n het voorgaande reeds werd opgemerkt, moet de selectvtet bj voorkeur zoodang zjn, dat de bede zjbanden n hm geheel goed worden ontvangen, doch ook nets meer. Fg. 4. to KM. Fg. 5. Dat wl dus zeggen, dat afgestemde ketens gewenscht zjn, waarmede net een resonantekromme van het gewone type van fg. 4 wordt verkregen, doch dat de maxmale gevoelghed bestaat over een bepaalde frequentebreedte. Wj nemen nu aan, dat volstaan kan worden met een grens der

17 361 uterste zjfrequence van 5000 Hertz, zoodat een frequentebreedte van 10 klohertz geljkmatg moet worden ontvangen. Voor mnmum last van storngen door vreemde zenders of atmosphersche geruschen s het dan gewenscht, dat aan weerszjden van de 10 kh nets wordt ontvangen. De resonante-kromme van de te bezgen afstemapparaten moet dus een rechthoekgen vorm krjgen, met een vlakken top van 10 kh en aan weerskanten stel afvallende zjden, fg. 5. Er bestaan verschllende methoden, waarmede dt doel berekt kan worden. Allereerst dent ter voorkomng van msverstand te worden opgemerkt, dat dt noot kan worden verkregen, door het nschakelen van denpng n een enkele afgestemde keten. Herdoor berekt men sleclts een vormveranderng van de normale kromme (fg. 4B) waarut valt af te leden, dat dan welswaar een ets geljkmatger ontvangst over een berek van 10 kp kan worden verkregen, doch dat de gewenschte selectvtet ten eenenmale zoek s. Het zou te ver voeren, her een compleet overzcht te geven van de verschllende utvoerngsmogeljkheden van bandflterketens. Dt onderwerp heeft n verband met onze steeds hooger gaande eschen van zoo volmaakt mogeljke weergave met behoud echter van de uterste selectvtet, reeds n verschllende tjdschrften de noodge aandacht gehad. Men kan tot het gewenschte resultaat komen door mddel van de egenljke bandflters, doch eveneens door mddel van een combnate van afgestemde ketens. Nu s het wel merkwaardg, dat met een zekere regelmaat n de meest moderne technsche vorderngen weer grepen ut de oude doos der radotechnek worden gedaan, en dat aanvankeljk schjnbaar verouderde en nuftelooze mogeljkheden weer n een neuw kleed worden gestoken. Want we had oot gedacht, 'dat de twntg jaren geleden ontwkkelde theoreen der gekoppelde ketens, een utvloesel der Braun-Slaby vonkzenders, thans weer opgeld zouden doen voor het bereken van het bandfltereffect voor ontvangst van radotelefone? Er bestaan verschedene systemen om door bjzondere schakelng van afgestemde ketens, de gewenschte rechthoekge resonantekromme te produceeren, doch een der eenvoudgste mddelen s wel de der gekoppelde ketens. Naar bekend s, s het effect van twee geljkeljk gedempte, zeer los gekoppelde trllngsketens, een stelere resonante kromme van het samenstel, echter met behoud van den gewonen vorm der kromme. 1

18 \ 362 Bj het vaste koppelen der keteus, wordt de resonantekromme van het geheel mnder scherp, en op het punt der zgn. crtsche koppelng, komt de vorm overeen met den van een enkele keten. Bj nog sterkere koppelng der eder voor zch op volkomen dezelfde frequente afgestemde krngen, ontstaat het zgn. dubbelgolf effect en zjn we n het terren der wel-bekende proef met de twee onderlng verbonden slngers aangeland. r. Fg. 6. Naarmate de koppelng sterker wordt, komen de toppen der resonantekromme verder ut elkaar te lggen, met aan weerszjden daarvan tameljk stel afloopende hellngen. Te ver drjven der koppelng veroorzaakt echter een belangrjke nznkng tusschen de twee toppen, (fg. 6.) zoodat men hermede aan zekere grenzen s gebonden. De bandflterwerkng s n dt geval dus een functe van den koppelngsgraad der bede ketens. Men houde echter n het oog, dat n dt geval de bede ketens op dezelfde frequente zjn afgestemd.! / to ftp Fg. 6A. J f Als een varate op dt verschjnsel s op te vatten de methode der gekoppelde, verstemde ketens. mmers men zou een r.esonanteeffect als n het voorgaande beschreven ook kunnen bereken, door twee ketens los met elkaar te koppelen, doch afgestemd op eengszns versehllende frequentes. De kromme valt dan echter aan bede kanten het stelst af (fg. 6A.). Een nog weer andere utvoerng s, de krngen net nductef te koppelen doch over een lamp, >bjv. door een cascade versterker te maken, en de roosterketens onderlng te verstemmen, zooals aangegeven n fg. 7 en fg. 8.

19 1 363 De vraag dent nu te worden overwogen, op welke wjze en n welke grootte-orde van frequences men een en ander het gemakkeljkst kan verwezenljken. r OEn EEn Fg. 7. Naarmate de te ontvangen door te laten frequenteband klener wordt, of smaller, s het noodzakeljk de dempng der krngen hooger op te voeren ten opzchte van het mdden van den frequenteband zelve. Voor de Europeesche omroepzenders van lage frequence, zooals Daventry Sr., waarbj de draagfrequente 190 kh bedraagt, zal het noodzakeljk zjn om behoorljk selectewerkng tussohen 185 en 195 kh te bereken Fg. 8. Naarmate de golflengte korter, d.w.z. de frequente hooger wordt, s de bandwerkng steeds moeljker utvoerbaar, daar de procentueele breedte ten opzchte van de frequente zelve zoo gerng wordt. Dat bandflterketens voor het gebed der ultrakorte golven zch heelemaal net laten verwezenljken, behoeft geen nader betoog. Voor een frequenteorde van 10 mlloen s het net mogeljk zoodang scherp afgestemde ketens te nemen, dat een frequentebreedte van 10 kh wordt utgezeefd. Nu s ut het voorgaande bekend, dat voor het gebruk van autodyneschakelng bj de frequentetransponeerng, een mddelfrequente n de buurt van ongeveer 50 kh gewenscht s. En gelukkg leent dt gebed er zch just bjzonder goed voor om met behulp van afgestemde ketens van normale (dus net uterst gernge) dempng het bandfltereffect gemakkeljk te bereken. Het toegepaste systeem s nu zoodang, dat de plaatketen de.r modulatorlamp gekoppeld s met het eerste bandflter.

20 = - * 364 De outputwsselspannngen van dt flter worden versterkt, van dezen flterkrng beschkbare spannngen worden daarna gedetecteerd, waarna laagfrequentversterkng vogt. De schetsmatge opzet s aangegeven n de fg. 14. Men zal opmerken, dat voor het eerste flter de ketens zjn gekoppeld over een lamp, terwjl het laatste flter wordt gevormd door onderlng verstemde, zeer los gekoppelde krngen. De dempng der krngen s van alle vrjwel geljk, ook van de laatste, aan de geljkrchterlamp verbonden keten. Dt s mogeljk doordat ler anodegeljkrchtng s toegepast). De eerste twee ketens zjn onderlng verstembaar, de bede laatste krngen hebben zoowel een onveranderljke koppelng als een vaste verstemmng van ongeveer 10 kh. A1 naar gelang der omstandgheden kan nu door veranderng der afstemmng van de eerste ketens, de ontvangst van het gewenschte staton op optmum worden ngesteld door den bedenngsambtenaar. De automatsche sterkte-regulateur. Het ut een radotechnsch oogpunt belangrjkste onderdeel s wel de automatsche sterkte-regulateur, waarvan het prncpe n een vorg artkel n dt blad reeds werd vermeld. Er bestaan tal van mog;ejkheden om de ampltude eener wsselspannng bnnen zekere grenzen constant te houden. Enkele punten mogen her nader aan een besprekng worden onderworpen. Gegeven zj een bnnenkomend sgnaal van varabele ampltude. Tengevolge van atmosfersche storngen en klene onregelmatgheden n de emsse van de gloedraden der versterkerlampen, zal steeds aanwezg zjn een zeker nveau van bjgeruschen, aan te duden als de storngsdremper. Men zal nzen, dat de gedemoduleerde aagfrequente wsselspannngen boven dt nveau ut zullen moeten komen, wl er van een behoorljke ontvangst sprake zjn. Naarmate ze er verder boven utkomen, zal de ontvangst n kwaltet verbeteren. Door een deel der aankomende sgnaalfrequente geljk te rchten, ontstaat aan een n den plaatkrng der geljkrchterlamp opgenomen weerstand een pulseerend spannngsverschl, hetwelk een functe s van de ampltude van het sgnaal. ) Bj geljkrchtng met roostercondensator en lek s naar bekend de dempng der tusschen roosler en gloedraad gelegde afgestemde keten, een functe van den lekstroom, dus ook van de sgnaalspannng. m

21 365 Zen wj even naar de n fg. 9 aangegeven schakelng, dan zal dus het punt A door toenemenden anodestroom n potentaal dalen ten opzchte van den gloedraad. X- H''K X R /f Fg. 9. Het punt A moet nu worden verbonden aan het begnpunt van den mddelfrequentversterker, onder tusschenschakelng eener behoorljke flterketen, om de pulsates der geljkgerchte spannng zoodang af te vlakken, dat geen aantoonbare restanten daarvan meer aanwezg zjn aan de utgangszjde van het flter, hetwelk bestaat ut een aantal cellen volgens den opzet van fg. 10. Z Z z VTftfTTTY /yonry~\ /nrmryv. Z, /rrmn c r 2C 2C Fg. 10. De negateve spannng wordt onder tusschenschakelng van een constante spannngsbatterj om de lampen n het goede werkngspunt hunner karakterstek te brengen, aan de roosters der lampen V en V2 toegevoerd over lekweerstanden van normale waarden. Met weglatng van batterj en gloedraadverbndngen krjgen we dan dus een schakelng n den geest van fg. 11. De werkng s nu als volgt na te gaan. Bj het bnnenkomen eener zwakke wsselspannng bj A, zal over den weerstand R een zeer gerng potentaalverschl ontstaan. Want de geljkrchterlamp G s door negateve roosterspannng n het nulpunt der karakterstek gebracht en het effect der gel j k- rchtng s zeer gerng zoolang de krommng der Eg/a karakterstek nog gerng s. De roosters van V en V2 zullen dus ets sterker negatef worden, doch de verschuvng van het werkngspunt zal zoo gerng zjn dat Jo A

22 366 geen merkbare veranderng n de lampconstanten van V en V2 zal optreden. De geljkrchtende werkng s echter evenredg met het kwadraat van de roosterspannng, dus bj verdubbelde sgnaalsterkte zal de potcntaaldalng van A ververvoudgd worden. jqefec/or /7 f/er 1 rr rr n rr Fg. 11. { '/Jrs/ 1 Zoo zal bj het bereken van een zekere mnmumampltude op het rooster der geljkrchterlamp de potentaaldalng van V en V2 oorzaak zjn, dat de lampconstanten, stelhed en versterkngsfactor een klenere waarde gaan aannemen, doordat het werkngspunt der lamp op het gebogen gedeelte der karakterstek wordt geschoven. Vanaf dat oogenblk begnt de begrenzngswerkng. Bj nog verder toenemende ampltude aan de ngangszjde, zal de gevoelghed van V en V2 nog meer afnemen: er ontstaat bj een zekere ampltude een evenwchtstoestand. Hoe sterk de ampltude aan de ngangszjde van den versterker ook moge toenemen, een grootere ampltude aan de utgangszjde s net mogeljk. Het werkngspunt van V en V2 zal tenslotte zoover worden verschoven, dat het ten laatste zelfs onmddelljk bj het begnpunt der karakterstek komt. De ampltude van de op het rooster der detectorlamp werkende spannngen bljft echter onverbddeljk constant, tenzj de spannngsdalng van V en V2 begrensd zou worden, doordat de anodestroom van den geljkrchter net meer zou kunnen toenemen door het bereken van het verzadgngspunt b.v. Een en ander moet dus zoo gedmensoneerd zjn, dat dt laatste onder normale bedrjfsomstandgheden noot het geval kan zjn. De varabele weerstand R bepaalt de mate van terugwerkng op de roosters der versterkngslampen.

23 j 367 Bj klene R zal dus de regulateur pas n werkng treden na het bereken van een tameljk belangrjke ampltude, terwjl bj een groote waarde van den weerstand, de terugwerkng reeds nzet bj klene waarden van de sgnaalsterkte. M.a.w. de grenswaarde der ampltude, waarbj de evenwchtsregelng ten vole n werkng komt, laat zch verstellen enkel door veranderng van R. Herbj moet gezorgd worden, dat R lefst net te grooten nvloed op de karakterstek der detectorlamp zelve gaat utoefenen. Tot dat doel s de maxmum waarde van R ongeveer half zoo groot als de nwendge weerstand van de geljkrchterlamp n het rechte deel van de karakterstek der lamp. Door de aanwezghed van het n den aanvang genoemde storngsnveau kan, zooals begrjpeljk, deze autonatsche reguleerng pas n werkng treden nadat de ampltude der sgnaalfrequente behoorljk boven den stoorspegel utkomt. Men zal tevens nzen, dat gedurende de oogenblkken dat de regulateur n werkng treedt, het storngsnveau daalt. De bjgeruschen dalen en stjgen dus preces omgekeerd als de sgnaalampltude. Het behoeft dan ook geen nader betoog, dat men met een enkel ontvangtoestel met automatschen regulateur geen afdoende onderdrukkng van fadng zal krjgen, nden gedurende de mnma de ampltude van het sgnaal beneden den stoorspegel daalt, hetgeen n het algemeen wel het geval s, ook bj gebruk van vrj utgebrede beamantennes, ofschoon her de verhoudng wel gunstger wordt. Her voert laagfrequentparallelschakelen over de ut vroegere artkelen bekende laagfrequente mengversterkers tot het gewenschte resultaat. n fg. 13 s aangegeven de begrenzng der ampltudeschommelngen, welke het gevolg zjn van verschllende waarden van R. <3 wcw'u* /?- (?. f N \ Fg. 13.

24 368 l! :! t ; ( l! :!> 1 : t ;l De vraag doet zch nu voor: heeft de her aangegeven regelngsnrchtng geen nvloed op de kwaltet? Dt te meer, aangezen de ampen van den mddelfrequentversterker geheel 'buten het rechte deel hunner karakterstek worden geschoven. Het s volkomen just, dat hervan een hevge vervormng het gevolg s, doch een vervormng van de mddelfrequente trll ngen. n de anodeketens van V en V2 zullen dus nderdaad tal van hoogere harmonschen voorkomen, terwjl ze bovenden nog als geljkrchter kunnen werken; m.a.w. door de verschuvng naar lnks van het arbedspunt, gaan V en V2 als detectorlampen functoneeren en zullen de ampen ook als detector gaan werken. Welnu, dt s geen bezvvaar. Want tusschen de anodeketen van V2 en de egenljke detectorlamp s een flterketen opgenomen, welke toch mmers alleen maar.den gewenschten frequenteband doorlaat, zoodat al de onregelmatge componenten n den plaatstroom van V2 het rooster van D toch net kunnen bereken. De flterkrng, welke her aan den detector voorafgaat, s n dt geval dus wel onontbeerljk op deze plaats. De nstellng van den regulateur zelve geschedt door den bedenngsambtenaar, de daartoe de anodestroomen van de geljkrchterlampen op de mllamperemeters Ml en M2 afleest. Men zal opmerken, dat de bewegngen van deze twee meters omgekeerd zjn: stjgng van Ml veroorzaakt dalng van M2. Door mddel van den varabelen weerstand R wordt op optmumontvangst ngesteld. Een schakelbeeld van het mddelfrequente deel van het toestel s n fg. 14 weergegeven. r ttfjp f] '' _ ft ter 1--- </,) b ; Fg De flterketen, welke aanvankeljk als sereschakelng van eengeketens met tameljk groote tjdconstante was utgevoerd, s sedert

25 , 369! den eengszns gewjzgd, waardoor een veel klener tjdconstante s verkregen. Het s nameljk wenscheljk gebleken, op tjdstppen, dat zeer zware cn snelle fadng optrad, de tjdconstante te verklenen. Er zjn op enkele dagen momenten geweest, dat ampltudeschomme- ngen van 1 op 100 vverden waargenomen met een perode van soms mnder dan 1/10 secunde, waardoor de spannng van R te lang noodg had om de roosters van V en V2 te bereken. De regulateur werkte dan hkkend of stootend. Door een verbeterde utvoerng van den afvlakker s dt sedert ondervangen. Antennekoppelng. Frequentetransponeerng heeft een nadeel en wel een nadeel dat net onderschat mag worden: dat s het fet, dat steeds een hulptrllng opgewekt moet worden, welke ten naastenbj overeenkomt met de frequente, waarop s afgestemd. Het s vrjwel onverschllg, of dt nu met de modulatorlamp zelve, dan wel met een aparten generator geschedt, maar n eder geval wordt dus steeds energe utgestraald nden de antenne drect s gekoppeld met de modulatorketen. Dt euvel s n het bjzonder hnderljk, wanneer op verschllende, op betrekkeljk korten afstand van elkaar gelegen plaatsen, naar hetzelfde zendstaton moet worden gelusterd. Gemakkeljk kunnen dan nterferenteverschjnselen ontstaan, nden bv. een van de ontvangers wordt bjgeregeld. En een ander nadeel van een genereerende lamp, waarvan de osclleerende keten met de antenne gekoppeld s, bestaat hern, dat de frequente van het osclleerende systeem afhankeljk s van den electrotatschen toestand der antenne. Klene veranderngen n capactet van deze aatste ten opzchte van aarde bv. doen de frequente versprngen, m.a.w. het toestel ontregelen en gaan bovenden gepaard met een onaangenaam gekraak of gekras. Een eder de wel eens met een gewonen detector-met-l.f. heeft gemanpuleerd, weet hervan mee te praten. Het van den haak nemen van een telefoontoestel op een paar meter afstand, het schuven van metalen gordjnrngen over een roede, het beetpakken van een naast het toestel opgestelden drepoot van een fotografetoestel, kortom de meest vreemde en smpele verrchtngen, veroorzaken krassende en klokkende bjgeluden. Waar de antenne onmddelljk met het osclleerende systeem s gekoppeld, veroorzaken alle contact verrchtngen, welke n het

26 ! : 1 ; ;!. {! S'.; : ;! 370 electrsche veld der antenne zjn gelegen, een veranderng van dat veld, hetgeen al naar den aard der zaak met mn of meer sterke bjgeluden gepaard gaat. Bj ontvangst zonder golftransformate s dt ook hnderljk, doch dan behoeft het toestel net te genereeren, mag het dat utteraard zelfs net doen, zoodat de nvloed van klene electrostatsche onregelmatgheden net zoo groot s. We echter belangrjke afwjkngen, zooals slngeren van de antenne, waardoor bv. plotselng genereeren kan optreden. n alle geval, s de drecte antennekoppelng utermate onaangenaam, bj welk ontvangsysteem ook. Om er aan te ontkomen, bestaat maar een mddel, d.. de modulatorlamp te aten voorafgaan door een one-way repeater, zooals de Amerkaansche term ludt, dat s een versterker, welke volkomen eenzjdg werkt, waarbj dus geen reacte tusschen nput en output bestaat. Voor lage frequentes s het one-way repeatng -vraagstuk betrekkeljk zeer eenvoudg. Constructefouten terzjde latend (deze kunnen mmers worden verholpen), s de reacte van plaatketen op roosterketen bj versterkers voor lage frequentes als gevolg van de nwendge lampcapactet, zoo gerng, dat de wel verwaarlooscl kan worden. Een behoorljk gebouwde laagfrequentversterker s dus een oneway repeater. Maar voor hooge frequentes stut men op steeds grootere moeljkheden, en wel als gevolg van de afnemende npedante der plaatrooster capactet 1 z = j CO C welke voor frequentes n het gebed der korte golven tenslotte dergeljke waarden aanneemt, dat rooster en plaatketen zeer sterk met elkaar zjn gekoppeld, a.h.w. aan elkaar kleven. Bj een dreelectrodenlamp s hern slechts verbeterng te brengen door tegenkoppelng, gewoonljk neutrodynseerng genoemd. Dat dt voor de ultra hooge frequentes een uterst lastg procede s, s her ut ervarng bekend. Geneutrodynseerde hoogfrequentversterkers voor frequentes van 20 tot 10 MegaHertz zjn her net n een werkeljken bedrjfszekeren toestand utgevoerd kunnen worden. 1 t Gelukkg s door de komst der schermroosterlampen een neuwe! mogeljkhed geschapen. Herbj wordt de plaat-rooster-capactet opgeheven, althans!

27 1 371 practsch geheel opgeheven, door een tusschen de electroden gelegen hulpelectrode, welker potentaal volkomen vast lgt ten opzchte van den gloedraad. Om bj ultrahooge frequentes dt laatste te verwezenljken, s het noodzakeljk onmddelljk, ter plaatse waar deze hulpelectrode de lamphuls verlaat, een voor hooge frequentes als kortslutng werkende mpedante tusschen schermelectrode en gloedraad te plaatsen, hetgeen met een condensator n de grootte-orde van 0.1 («F. zeer goed mogeljk s. Waar het her een zuvere mpedantewerkng betreft, moet deze condensator ook nderdaad voor dt doel geschkt zjn. De meeste condensatoren van deze waarden zjn nameljk wel voor afvlak condensatoren geschkt doch hebben ngevolge hunner constructs voor het her beschreven doel mnder geschkte egenschappen. Mca condensatoren zjn over -het algemeen zeer geschkt. Voor het bereken van een groote versterkng wordt deze schermelectrode bovenden nog voorzen van een constante spannng, vvelke over de gebrukeljke afvlakcondensatoren kan worden toegevoerd. De eerder genoemde condensator tusschen schermrooster en gloedraad s dus te beschouwen als een kortslutng voor hooge frequentes, zoodat deze hulpelectrode geev hoogfrequente potentaalveranderngen kan aannemen. Bj de constructs van een met een schermroosterlamp utgerusten hoogfrcquentversterkngstrap moeten bovenden de noodge voorzorgen worden genomen, dat geen koppelng plaats heeft over de verschllende verbndngsdraden, terwjl onderlnge afschemng van roosterketen en plaatketen onafwjsbaar s. Bj juste constructe kan echter zelfs voor de hoogste n gebruk zjnde frequentes een volkomen onafhankeljkhed van rooster en plaatketen worden verkregen. Dat wl zeggen, dat zch hermede dus de mogeljkhed opent, de koppelng van de antenne volkomen ndfferent te maken ten opzchte van het osclleerende systeem, dat op eenge wjze met den plaatkrng der schermroosterlamp s gekoppeld. n het onderhavge geval s de schermroosterlamp voor den detector n de allereerste plaats bedoeld als one-way repeater, dus om de overdracht van de antenne naar het osclleerende deel zuvereenzjdg te maken. Dat daarnevens tevens eenge hoogfrequentversterkng berekt kan worden, s te beschouwen als wnst. Prncpeschakelng en opzet van een en ander zjn n fg. 15 te vnden. De toegepaste koppelngsmethode geeft.utteraard gecu

28 . : _ L _J gfttn rrrrrrrrfrnrmr\ t- t ~ -S77f f 1 r * Fg. 15. maxmaal rendement wat versterkng betreft, doch er zat, zooals gezegd, n de eerste plaats een absoluut reactevrje antennekoppelng voor, welke nderdaad hermede s verwezenljkt. a 3 5 t////et er? Var/a/ele A0/>f> c //y Vers, /ar/er \ 6 / * />/en moc/ Z.///er tjejccjor fov* past,/f/scr cx/ro vers/: jeltj/r rch/e r- Fg Hoogfrequentlamp en modulator zjn op een paneel onderge- bracht met onderverdeelde afschernng, zooals n fg. 15 en fg. 16 ; te zen s. = = Gerusch en mcrofonsch effect. Gerusch ontstaat n alle rado-ontvangtoestellen en vvel doordat ; <le plaatstroom van geen enkele lamp volkomen constant s. Want wat onze meetnstrumenten als een wel constanten stroom aanwjzen, bestaat n werkeljkhed ut een reusachtg aantal onderlng ets afwjkende stroomsterkten welker gemddelde, genomen over een n vergeljkng met den duur van den electronenovergang kathode-anode onendg lang tjdvak, slechts schjnbaar constant s. mmers het s net aan te nemen, dat het aantal electronen, dat

29 1 373 van gloedraad naar plaat vlegt, volkomen constant bljft, nden men den tjd onderverdeelt n onendg klene ntervallen. Geen enkel physsch verschjnsel s mmers constant. Wat wj constant noemen, s slechts een geval, waarbj vvj de lmeten net kennen, waarbj wcl nconstanthed optreedt. Utteraard zal de eene lamp door constructs en tal van andere oorzaken sterker rusohen dan de andere, want bedoelde afwjkngen gedurende onendg klene ntervallen van den gemddelden stroom veroorzaken volkomen aperodsche pulsates welke n het hoorbare frequentegebed zch als gesus kenbaar maken. Utzoeken van de mnst ruschende lamp s dus al drect gewenscht, want n dt opzcht bestaan belangrjke afwjkngen. Verder s het van belang na te gaan, welken nvloed dat gesus op de kwaltet der ontvangst heeft. Het behoeft geen toelchtng, dat het net hnderljk zal zjn, nden het te ontvangen sgnaal er maar ver genoeg boven utkomt. De lamp welke n dat opzcht het gevaarljkst s, zal natuurljk zjn de, waarop de grootste laagfrequentversterkng volgt, dus de detectorlamp. Het s bekend, dat de n anodegeljkrchtng werkende lamp op dt punt n het voordeel s tegenover de met roostercondensator en lek werkende lamp. Bj een toestel met frequentetransformate zal steeds het genereeren van de modulatorlamp een zeker gesus produceeren, o.a. omdat n een ongedempt trllend lampsysteem hoogere harmonschen voorkomen. Zeer sterk treedt dat gerusch op den voorgrond nden de genereerende keten drect met de antenne gekoppeld s. Door voorschakelng van den hoogfrequenttrap s dt veel gernger. Men zal dus n het algemeen voor werkeljk goede ontvangst moeten zorgen, dat de antenne een zoo groot mogeljke energehoeveelhed opneemt, zoodat ook n de zwakke tjden van ontvangst toch n eder geval het gelud boven den geruschdrempel utkomt, en ten tweede moet er naar gestreefd worden het ruschen zelf zoo zwak mogeljk te houden. Dat bj de beschreven toestellen hernaar met succes gestreefd s geworden, moge herut bljken, dat vaak nauweljks de aanwezghed van de draaggolf te constateeren valt anders dan door het gezoem van den 50-peroden wsselstroom bromtoon, welke n vrjwel alle kortegolf-zenders aanwezg s. Het gesus dat anders door de draaggolf a.h.w. wordt meegenomen, ontbreekt op de tjdstppen van gunstgste ontvangst geheel en al. Resumeerende kan dus gezegd worden, dat men den mnsten <

30 ; 374!, f! 5! last heeft van gerusch: nden de aanvangsampltude van het sgnaal een behoorljke waarde heeft en nden de koppelng met de antenne geschedt over een volkomen eenzjdg werkenden versterker. Het mcrofonsch effect dent thans nog even te worden besproken. Dt wordt naar bekend veroorzaakt, door mechansche trllng van de electroden, waardoor veranderngen n audo-frequente n den plaatstroom optreden. Gevaar voor mcrofonsch effect bestaat dus vooral bj de detectorlamp omdat deze gevolgd wordt door de vole laagfrequentversterkng. n hoogfrequent- en mddelfrequentkrngen zal men er dus geen last mee ondervnden. Bj zeer sterke ludspreker-ontvangst bestaat steeds de mogeljkhed van acoustsche terugkoppelng waardoor een ononderbroken gltoon kan ontstaan. Detectorlampen n plaatdetecte zjn er het mnst gevoelg voor en men kan bovenden nog een paardenmddeltje toepassen, dat nderdaad volkomen afdoende s n.l. de detectorlamp opsluten n een geheel afgesloten, met watten gevulde doos, welke op een spons of een stuk vlt wordt gelegd. Dan kunnen de meest daverende ontboezemngen van den ludspreker geen kwaad ncer doen. Een specaal bj toestellen met frequentetransformate op den voorgrond tredende egenaardghed dent nog even te worden besproken. Dat s deze. Sommge draacondensatoren zjn van hus ut eengszns slap n de beenen. Een stootje er tegen aan veroorzaakt een dreunen of trllen van de platen, met als gevolg veranderng van de capactet n het tempo van de mechansche trllngen. Dt wordt bj toestellen met smalle bandflters bepaald noodlottg: de getransponeerde frequenteband slngert n audofrequente heen en weer met als gevolg, dat acoustsche terugkoppelng ontstaat tusschen den ludspreker en den condensator van den genereerenden modulatorkrng. De draacondensatoren waarmede de beschreven ontvangtoestellen oorspronkeljk waren utgerust, bleken deze egenschap ongelukkgerwjze n hevge mate te beztten, en moesten dan ook door een type met stevger constructe worden vervangen, waardoor deze fout werd verholpen. * Laagfrequentversterker. Deze geeft geen aanledng tot bjzondere opmerkngen. Als esch!

31 375 dent gesteld te worden een zooveel mogeljk evenredge versterkng" van alle frequences tusschen ongeveer 50 en 5000 H. Zoowel met weerstandversterkng als met transformatoren laat: zch dt tegenwoordg betrekkeljk gemakkeljk verwezenljken. n de beschreven toestellen s transformatorversterkng toegepast,. ofschoon hervoor geen bepaalde voorkeur bestaat. De ngangstransformator, waarvan de prmare n de plaatketenvan de detectorlamp s opgenomen, moet utteraard een groote prmare mpedante hebben, omdat de als anodegeljkrchter functoneerende detectorlamp een zeer hoogen nwendgen weerstand heeft. De utgangstrap s een balansversterker, waarvan de utgangstransformator aangesloten wordt op de ljnen of kabels, zoodat detransformator een lage secundare mpedante heeft en dus sterk naar beneden transformeert. Over de secundare van den eersten transformator s een tmbreregelng aangebracht, bestaande ut een condensatortje van eenge honderden tu jl F. met n sere een varabelen hoogen weerstand.. Door ndraaen van den weerstand kan naar verkezng het tmbrelager worden gemaakt. Sterkteregelng. De eenge sterkteregelng welke op het toestel voorkomt, bestaat n de koppelng tusschen den modulator en het eerste flter, welke koppelng bnnen zeer wjde grenzen varabel s. De nstellng geschedt zoodang, dat steeds aan de utgangszjde met aangeschakeklen kabel, kamerludsprekersterkte s verkregen. Deze sterkte correspondeert n.l. met een goed werkngsberek. van den automatschen regulateur, welke werkng vast ngesteld s t.o.v. den nddelfrequentversterker. Dt onderlnge verband, hetwelk nwendg varabel s door eet veranderljken hoogen weerstand op het rooster van een der ampen van den extra versterker, s bj de nbedrjfstellng van het toestel eens en vooral afgeregeld. Practsche utvoerng. Bj de practsche utvoerng dent er n de eerste plaats rekenng mee te worden gehouden, dat de bedenng eenvoudg en overzchteljk moet zjn. mmers bedrjfstoestellen vereschen vooral een gemakkeljkemanpulate. Men moet gedurende het bedrjf kunnen bjregelen zonder de

32 U 376 ngang zjnde gesprekken te storen, zonder zelfs belangrjke sterkteschommelngen te veroorzaken. Dt s een esch de net gemakkeljk s te verwezenljken. Men bedenke slechts hoe een condensatorfjnregelknop met eengen dooden gang n het mechansme, al heel lcht oorzaak kan zjn, dat men erut draat. mod /ow verst: 2/,//er c/etch V- />as3 y///c o/r/ahe > verj/. reyufo/eor Fg. 17. h : : ; V :,1 Met deze en tal van andere factoren s rekenng gehouden en wat stabltet aangaat s dan ook aan hooge eschen voldaan. De verschllende functes, ze fg. 17, moeten verder lefst eenheds-gewjze over de paneelen worden verdeeld, welke vveer zoo worden gegroepeerd, dat de verschllende bevverkngen welke het sgnaal ondergaat alvorens het toestel te verlaten, zooveel mogeljk paneelsgewjze aaneensluten. Herbj dent er echter rekenng mee te worden gehouden dat de verbndngen der paneelen aan de achterzjde, althans zoover betreft hoog- en laagfrequente gedeelte, net al te lang worden. Ten slotte s het plaatsen op een paneel van net met elkaar n verband staande onderdeelen ut den booze. We zullen dus geen h.f. oscllator onder een dak vereengen met b.v. den laagfrequentversterker. De afbeeldngen mogen een en ander nader verdudeljken. n een houten gestel zjn 6 onderlng geheel afgeschermde en gesloten paneelen aangebracht (ze fg. 16). Paneel 1 bevat hoogfrequentlamp en modulator, waarvan het samengaan utteraard ratoned s toe te noemen. Paneel 2 bevat de varabele koppelng tusschen plaatketen van modulator en ngang eerste flter.

33 377 De aan den utgang van paneel 2 beschkbare spannngen gaarr naar het versterkerpaneel 3, waarvan de plaatketen gekoppeld s met het tweede flter en de detectorlamp, op paneel 4 waarn tevens het low-pass flter van H. s ondergebracht. Na 4 volgt paneel 5 met den laagfrequentversterker. Van af het rooster van den tweeden detector gaat een aftakkngnaar het begn van den extraversterker, welke aan den geljkrchter voorafgaat. Deze extraversterker s met den geljkrchter en een deel der afvlakkngen ondergebracht n paneel 6, waarvan de voedngsledng voor de roosters der mddelfrequentversterkerlampem naar 3 gaat. Een der neuwe ontvangers met klenen mengversterker op Hulppost Rantja-Gehger. Zooals reeds werd opgemerkt, s het aantal bedenngsgrepenr tot het uterste mnmum gereduceerd. Ter vergeljkng ze de afbeeldng van een sedert ndenststellngder neuwe toestellen buten gebruk gestelde ontvanger, eveneens voor frequentetransformate ngercht doch met slechts een flter en zonder regulateur of hoogfrequentversterkng. D-e koppelng van de antenne met de afgestemde keten der hoogfrequentlamp s onveranderljk, de van de plaatketen der hoogfrequentlamp met den modulator eveneens. Afstembaar zjn deroosterketens van hoogfrequentlamp en modulator. De terugkoppelng s varabel met een condensator, welke alsfjnregelng op de afstemmng dent, omdat de frequente van het

34 ! 378 afgestemde systeem door den terugkoppelcondensator een etsje wordt benvloed. Het al of net genereeren wordt gecontroleerd op een mllamperemeter n de plaatketen van de modulatorlamp. Van het eerste flter zjn de ketens onderlng verstembaar on de flterwerkng aan te passen naar de omstandgheden, terwjl de koppelng met de plaatketen der modulatorlamp regelbaar s. Verstemmng en koppelng van de krngen van het tweede flter zjn onveranderljk. : Neuwe telefoneontvanger, achterzjde met geopende afschermngen. De plaatstroon van de mddelfrequentversterkerlampen s afleesbaar op een gemeenschappeljken mllamperemeter. Het werkngspunt s normaal ongeveer op de grrens van het rechte en gebogen gedeelte ngesteld (voor A415 lampen bj een spannng van 140 Volt geeft dat per lamp ongeveer een ruststroom van 2 mllampere). De plaatstroon van de geljkrchterlamp s eveneens op een sterk gedempten mllamperemeter afleesbaar, terwjl de varabele weerstand R n den plaatkrng van de lamp onmddelljk boven den laatsten meter s aangebracht. De begrenzng wordt dan ngesteld op een bepaalde waarde van dezen meter, b.v. 3 mllampere. s van den weerstand R, welke maxmum 2000 Ohm gesteld kan worden, dan b.v. de helft ngeschakeld, dan heerscht op de ut-

35 379 enden van R een spannngsverschl van 3 Volt, hetwelk voldoende s om de mddelfrequentlampen bjna geheel dcht te drukken. Het hangt van de ontvangstomstandgheden af, of de regulateur reeds eerder dan wel, wegens de bjgeluden, later moet begnnen te functonneeren, hetgeen naar het oordeel van den bedenngsambtenaar eenvoudg geschedt door regelng van de koppelng tusschen modulatorlamp en eerste flter en veranderng van den weerstand R. De door de mllanperemeters van mddelfrequent versterkerlampen en geljkrchter aangewezen waarden stjgen en dalen dus n omgekeerden zn. Bj het aanzwellen van de draaggolf loopt b.v. de plaatstroom van de A415 lampen van den mddelfrequentversterker terug tot 0.2 mllampere. Ut de karakterstek der lampen valt af te leden, dat de versterkng dan tot een heel klene fracte van de maxnumwaarde s teruggevallen. Het spreekt overgens vanzelf, dat de reguleerng bj een bepaalde ampltude net n eens tenvolle n werkng komt, doch dat de werkng reeds nzet, even voordat de ampltude wordt berekt. De stppelljnen n de fadngfguren van fg. 13 verdudeljken dt nader. De plaatstroom van den 2den detector s ter controle eveneens afleesbaar. Met behulp van een potentometer kan deze lamp n haar gunstgste werkngspunt worden gebracht. Ter constateerng van eventueele overbelastng zjn ook n den laagfrequentversterker mllamperemeters aangebracht. Afschermng. Bj den bouw van ontvangtoestellen s zoodra men sereuse eschen gaat stellen, volkomen afschermng een vereschte, om drecte pck up onmogeljk te maken. Zoo zjn ook her alle deelen volkomen door geaarde koperen ksten met overlappende deksels afgeschermd, tervvjl voor de verbndngen tusschen de paneelen onderlng, afgeschermde ledngen met geaarden mantel zjn gebrukt. Van bjzonder belang s de afschermng voor het eerste paneel met de genereerende modulatorlamp. De afschermng s her aangebracht volgens de n fg. 15 aangegeven stppelljnen. Wordt heraan net de noodge zorg besteed, dan zal energe van den osclleerenden krng n de antenne terecht komen. nderdaad s een vrjwel volmaakte graad van afschermng berekt. Het s b.v. mogeljk, twee van deze toestellen, welke onmd-

36 -.! K\ 380 delljk naast elkaar zjn geplaatst, zonder onderlnge storng af te stemmen op hetzelfde staton. Men probeere dt maar eens met twee toestellen zonder hoogfrequentversterkngslamp of zonder afschermng. De toestellen zullen dan zoodra ze op geljke afstenmng konen, aan elkaar bljven kleven. Centrale batterjvoedng. '! Een der eschen welke specaal n een groot ontvangbedrjf gesteld moeten worden s, dat de toestellen moeten zjn berekend op centrale voedng. Voor de anodevoedng brengt dat met zch mede, dat alle anodespannngen lefst van een enkele bron afgenomen zullen worden, de dus als het ware tot netspannng wordt verheven. De tegenwoordge moderne ontvanglampen zjn vrjwel alle genormalseerd op 120 a 150 Volt en voor het ontvangstaton Rantja- Ekek s thans als normaalspannng 140 Volt aangenomen, welke geleverd wordt door een aantal accubatterjen welke veschllende groepen van toestellen voeden. Een groep s b.v. de telefoneafdeelng, nbegrepen de lulpposten, een tweede groep bestaat n schrjfontvangstgeljkrchters etc. Deze batterjen zjn opgesteld n de egen electrsche centrale van het ontvangstaton en de stroom wordt over ondergrondsche kabels naar de verschllende punten gebracht. Deze lange kabels (naar Rantja-Gehger s de afstand ongeveer 2000 meter) hebben utteraard een zekeren weerstand. Worden nu alle functes van een toestel, of zelfs van meer toestellen, over een dergeljken kabel gevoed, dan bestaat dus een weerstandkoppelng tusschen alle anodeketens. Deze koppelng moet worden opgeheven door de anodekrngen te voeden over behoorljke afvlaknrchtngen. Bj de dmensoneerng dezer afvlakketens moet rekenng worden gehouden met den af te nemen gemddelden stroom en met de frequente. Zoo zal bj geljkrchters voor schrjfontvangst, waar met stroomstooten van 20 en meer mllampere wordt gewerkt, voor een zeer zware afvlakkng moeten worden gezorgd, wl men net dat de andere toestellen gaan meedoen. Voor gloestroomvoedng van meer toestellen ut een gloestroombatterj valt ook met de mogeljkhed van onderlnge koppelng rekenng te houden. De mnpool-gloestroomledng, welke tevens de retourledng van

37 ) J 381 de mnpool der anodebatterj s, s voor alle toestellen gemeenschappeljk. n de posteve gloedraadledng der toestellen s een groote jzerkern-smoorspoel opgenomen, welke het gevaar voor onderlnge koppelng der toestellen over de gloestroomledngen wegneemt. Dat een en ander een groot aantal smoorspoelen en condensatoren tot gevolg heeft, behoeft geen nader betoog. Eenge toekomstmogeljkheden. De ezer moge zch aan het end van dt opstel afvragen of dt nu te beschouwen s als the very last word op dt gebed. Gelukkg net, zou schrjver wllen zeggen. De radotechnek schrjdt onverpoosd voorwaarts en haar dscpelcn zjn verplcht haar te volgen, zelfs al brengt dat mede, dat vandaag moet worden afgebroken, wat gsteren met veel moete en geduld tot stand kwam. Zoo zjn ook thans weer proefnemngen gaande, waarnede men vveer neuwe mogeljkheden hoopt utvoerbaar te maken. Heromtrent t.z.t. wel eens nader. j 1 Resultaten. De nbedrjfstellng geschedde tegen medo Augustus en het geheel was just op tjd gereed om denst te doen gedurende de demonstrates voor den Pasar Garnbr te Weltevreden. Dat de gehouden demonstrates schtterend zjn geslaagd, dat urenlang redevoerngen, voordrachten op lterar en muzkaal gebed n de klankzaal te Den Haag over Kootwjk utgezonden, her zonder de gerngste stoorns konden worden ontvangen, zonder het klenste haat, spreekt wel voor zchzelf. Normaal wordt thans voor de ontvangst van Kootwjk slechts op twee toestellen ontvangen, en wel bede te Rantja-Gehger,. welke toestellen eder op een beam-antenne met onderlng verschllende egenschappen zjn aangesloten, waardoor de sluerngsverschjnselen asynchroon verloopen. De laagfrequentmengng geschedt tevens onmddelljk op dat hulpstaton met een klen type laagfrequentmengversterker, dat te zen s op de foto van den neuwen ontvanger te Rantja-Gehger, geheel rechts, onder den ludspreker. De reden dat net tegeljk van de andere hulpstatons wordt gebruk gemaakt, s deze, dat tengevolge van de beam-antennes welke op Rantja-Gehger zjn opgesteld, de ontvangst daar belang-!

38 !. 382 rjk beter s. n het bjzonder geldt dt ten aanzen van luchtstorngen welke aldaar nhl zjn te noemen, en tweedens wat aangaat stoorstatons. De ontvangst van PCLL wordt n.. nog al eens gelnderd door enkele stoorstatons welke op genoemde beamantennes geen storng veroorzaken door het rchteffect der antennes. De hulppost Rantja- Batok en een der ontvangers n het neuwe telefonestaton denen nu als reserve en staan op een der groote mengversterkers, zoodat bj utvallen van de ontvangst van Gehger, onmddelljk kan worden omgeschakeld. Beam-antenne te Rantja-Gehger. Na de eerste nstellng kunnen de toestellen, aannemende tenmnste dat het zendstaton zelf constant s, zonder toezcht of bedenng bljven staan, desnoods dagenlang. Door de laagfrequentmengng der twee toestellen te Gehger, welke op dezelfde tafel naast elkaar staan met den mengversterker n hun mdden, wordt als regel steeds fadngcjfer 9 berekt, en s ook voor balanswerk de ontvangst constant genoeg.! M '

39 A 383 Met lgt n de bedoclng bnncnkort omtrent dc egenljkc bcgrenzngswerkng van den automatschen regulateur en dc verbeterngen door aagfrequente mengng een aantal metngen te verrchten waarnede de tot stand gekomen verbeterngen n absolute cjferwaarden kunnen worden vastgelegd. ERRATUM. Onder dankzeggng aan de ezers, de bj let lezen van mjn stukje n R.-N. j.l. -bczwaren ondervonden en de kenbaar maakten, vvensch k her een paar fouten, vvelke n enkele formules zjn ngeslopen, te corrgeeren. bz staat: Z b~, + <"2 c,2 1 moet zjn: Z /JL + Cj2 R,8 Ook bovcnaan bz. 321 s een omgekeerde waarde terecht gekomen: W Er staat: Wo f.. W2 _ moet zjn: w Door deze correctes zal het volgen der afledng wat gemakkeljker gaan. H. MAK. Openbaar gemaakte Octrooaanvragen op het gebed der Hoogfrequentetechnek. No Ned. ngedend 21 Jul 1924, openbaar gemaakt 15 Dec Westng-house Lamp. Comp. Bloomfeld, (U. S. A.). Werkwjze voor de vervaardgng van materaal voor katloden voor elect rse he vacuumbuzen De utvndng betreft de vervaardgng van oxydkathoden voor electrsche vacuumbuzen. Volgens de utvndng wordt de drager bekleed met een anorgansche suspense van een aardalkalcarbonaat of -carbonaten en daarop verht, bj voorkeur n kooldoxyde totdat de bekleedng hecht aan den drager. De carbonaten ontleden herbj net. n een later stadum worden zc ontleed door verhttng om de oxydkathode te verkrjgen. Men gebrukt de carbonaten van strontum en barum n water. De hechtng wordt nog bevorderd

40 ' 384 door aan de suspcnse een oplosbaar zout van een aardalkalmctaal, bj voorkeur een oplosbaar barumzout, toe te voegen. Men kan als anorgansch bndmddel toevoegen barumchlorde of barumntraat. De met carbonaat bedekte draden kunnen langen tjd aan de lucht bewaard bljven. De omzettng van het carbonaat n het oxyde kan n de electronenbus plaats vnden. Conchse: Werkwjze voor de vervaardgng van een nateraal voor kathoden met groot electronen-emtteerend vermogen, door het opbrengen van een of meer aardalkalcarbonaten, de later door verhttng n oxyden kunnen worden omgezet, daardoor gekenmerkt, dat een geschkte drager bekleed wordt met een anorgansche suspense van een aardalkalcarbonaat of -carbonaten en daarop verht wordt, bj voorkeur n een atmosfeer van kookloxyde, tot de bekleedng aan den drager hecht, praktsch zonder dat het carbonaat of de carbonaten daarbj ontleed worden. 3 bladz. beschr., 1 fg., 3 concluses. No Ned. ngedend 9 Aprl 1925, openbaar gemaakt 15 Dec. 1926, voorrang vanaf 28 Me Marcon s Wreless Telegraph Co. Ltd., Londen. Verbeterng aan radorchtngzoekers Ter voorkomng van het vertcaal antenne-effect werd bj vroegere schakelngen het mdden van het raam drect aan aarde gelegd en als de antenne net symmetrsch was, moest een ander punt hervoor worden opgezocht. Dt opzoeken was vrj lastg. Ook werd een varabele condensator tusschcn de enden van het raam geplaatst en parallel heraan twee varabele condensatoren n sere geschakeld de n tegengestelde rchtng regelbaar zjn. Het mddelpunt tusschen bede condensatoren werd aan aarde gelegd. De ontvangkrng werd over den eersten condensator aangesloten. De koppelng van antennekrng en ontvangkrng s zeer vast. Volgens de utvndng wordt door mddel van een transformator de opgevangen energe overgebracht naar den detectorkrng en deze transformator s nog van een derde wkkelng voorzen, waarvan de utenden met twee vaste condensatorbekleedsels zjn verbonden, terwjl een draabaar condensatorbekleedsel, dat met elk van de vaste een varabele capactet vomt, aan aarde s gelegd. De koppelng s nu losser dan een, galvansche en daardoor wordt een onvervormd ontvangdagram verkregen. Concluse: Verbeterng aan een, met twee of meer raamantennes werkenden, utgebalanceerden radorchtng zoeker met het kenmerk, dat de transformator, welke de opgevangen stroomen naar

41 - 385 te detectorketen overbrengt, nog een derde wkkelng bevat, waarvan de utenden met twee vaste condensator bekleedsels zjn verbonden, terwjl een draabaar condensator bekleedsel, dat met elk van de bede vaste bekleedsels een varabele capactet vormt, aan aarde s gelegd. 1 bz. beschr., 1 fg., 1 concluse. No Ned. ngedend 27 Me 1924, openbaar gemaakt 15 Dec. 1926, voorrang vanaf 28 Me Bell Telephone Mf. Comp. Soc. An., Antwerpen. Stelsel met lusantenne voor het ontvangen van electrsche golven De utvndng heeft betrekkng op een ontvangtoestel met hooge selectvtet en geludsterkte zoncler samengestelde schakelng. Volgens de utvndng wordt gebruk gemaakt van een lusantenne, waarvan het mdden verbonden wordt met de 'kathode van het thermonsche toestel. De enden van de lus worden resp. met het rooster en va een condensator met een capactet geljk aan de rooster-anodecapactet met de anode verbonden. Eventueel kan nog de kathode worden geaarcl. De ontvanger bestaat e.v. ut ccn of meer draadwndngen n sere verbonden met een regelbaren afstemcondensator. Door cleze schakelng wordt het genereeren van de keten sterk vermnderd en daardoor s een veel grootere versterkng nogeljk. Concluse: Stelsel voor het ontvangen van electrsche golven, hetwelk van een dre-electroden-ontladngsbus gebruk maakt, herdoor gekenmerkt, dat een afgestemde lusantenne s aangebracht, waarvan een utende met het rooster van de bus verbonden wordt, het mddelste punt met de kathode van de bus verbonden wordt en het andere utende door mddel van een condensator, met een capactet, welke nagenoeg geljk s aan de nwendge roosteranodecapactet van de bus, n verbndng gebracht wordt met de anode van de bus. 3 bz. beschr., 1 fg., 2 concl.

42 V V. * Het NEDERLANDSCH OCTROO-BUREAU!! H. W. DAENDELS, ROLF VAN HASSELT & W. v. d. VLET NGENEURS EN OCTROOBEZORGERS! ; HOOFDKANTOOR: OPGERCHT N 1888 BJKANTOOR: DEN HAAG, Laan Copes y. Cattenburch 24 AMSTERDAM, Heerengracht 516 BELAST ZCH MET HET AANVRAGEN VAN OCTROOEN (PATENTEN) voor Utvndngen op Rado- en elk ander gebed n alle landen derwereld, en het deponeeren van Handels- en Fabreksmerken. VERBETERT UWE ONTVANGST DOOR GEBRUK VAN ASTRA SPOELEN Grootste geludsterkte Uterste selectvtet Astra Basketspoelcn Gchccl vrj gewkkeld van dubbel zjde-omsponncn draad, waardoor volkcmen verlesvrj. Prjs per stel van 11 stuks Nr (Prospectus met golflcngte-tabcllen grats op nanvrage)' Astra Afgetakte Basketspoelen Hermedc wordt op zeer eenvoudge cn goedkoope wjze de hoogst denkbere selectvtet verkregen. Prjs per complcet stel van 4 afgetaktc basketspoelcn voor 1 et pehcelc golfberek... f 5.50 (Prospectus met bcschrjvng, foto's cn schema's grats op aanvrngc). Astra Solenod Spoelen Voor ultra kortegolfontvangst; gew.kkcld van blank verzlvcrd koperdraad De ultra kortegolfspoel bj utnemendhed Prjs per stel van 6 stuks (voor golfberek 5 75 M)... f 10.- (Prospectus met golflcngtc>tnbcl grats op aaavrage). Astra nbouw Spoelen WO 3 Dezc spoelen toegerust met specale spoelvoet-schakelaars vormcn het dcale spoclenstel voor nbouw n elken ontvanger met H.F. versterkrg. Prjs gcheel compleet met schakelaars etc... (Utvocrge prospectus met bcschrjvng, schema's en foto s grats op aanvage). f 10.- f 20.- Handelnaatschappj VAN SETERS & Co. Afd. Rado Nassau Ouwerkerkstraat 3 DEN HAAG Banden Rado-Neuws 1927 :,1!.! s l * Prjs: f 1.40 afgehaald, f 1.55 franco per post. Leverng utslutend na nzendng van het bedrag aan het bureau van Rado-Neuws: Laan van Meerdervoort 30 Den Haag.! : : *.

43 A VARTA GLOE- eh PLAATSTROOM-ACCU S DE BETROUWBARE, ONGEEVENAARDE STROOMBRON VOOR RADO Rado-lnrchtng fa. CH. VELTHUSEN Oude Molstraat 15A 18 Telefoon (Anno 1891) Gro s-gravenhage. CMfelfey Haag ^ HO LLATfD Geemalleerd koperdraad van 0.05 tot en met 2 mm. Katoendraad van 0.1 tot en met 2 mm. Nckelne draad van 0.1 tot en met 2 mm. Glazte montagedraad, verkant en rond vertnd montagedraad, Electron Wre, Allumnumdraad. Vlakband, looddpaad, zlverdraad. Raamantenne-draad. Nchroomdraad rond en plat. (Wokels geopend tot 8 oar. Zaterdags 10 oorl) TELE FUN KEN RADO - TOESTELLEN LUDSPREKERS LAMPEN * Da oudsta arvarlno 0* modamata oonatruotla TELEFUNKEN DEN HAAG vart. door Semana & Halake A. Q. Huyganapark 38-39

44 ». e. \ &2@s? & - s Km JPS2S OTysgyqnj efsss s 1 Wg3 fa yjltaw W! V,r Wanneer gj net tevreden zjt over Uw rado-ontvangst en hern verbeterng wlt brenger*,' probeert dan eena een PHLPS Laagfrequent Transformaor, Dt beteekent een utgaye van slechts fl. 9,75, w.elk bedrag U echter rumschoots vergoed wordt n den vorm van een aan- merkeljke verbeterng n Uw ontvangst.! Deze transformator met zjn butengewoon groot, versterkngsvermogen s, specaal met het oog op gemakkeljke montage, utgevoerd n de klenst denkbare afmetngen. \ PHLPS ' \ u * % V 1 ; X -j V \ V f / 5 ;