I I I I. Kustbroedvogels in het Deltagebied in Werkdocument RIKZ/OS x. Peter L. Meiningsr Cor M. Berrevoets * Rob C.W.

Transcriptie

1 Kustbroedvogels n het Deltagebed n 99 Werkdocument RKZ/OS90x Peter L Menngsr Cor M Berrevoets * Rob CW Strucker * Rjksnsttuut voor Kust en Zee Postbus 09 0 EA Mddelburg Delta ProjectManagement Goudend 0 NA Mddelburg H Mddelburg, aprl 99

2 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ NHOUD Kustbroedvogels n het Deltagebed n 999 NLEDNG EN SAMENVATTNG DANKWOORD KUSTBROEDVOGELS N HET DELTAGEBED (N Methode 9 Bewerkng Aalscholver Phalacrocorax carbo Steltkluut Hmantopus hmantopus Kluut Recurvrostra avosetta Klene Plever Charadrus dubus 9 Bontbekplever Charadrus hatcula Strandplever Charadrus alexandrnus 9 Zwartkopmeeuw Larus melanocephalus 0 Dwergmeeuw Larus mnutus Grote Mantelmeeuw Larus marnus Kokmeeuw Larus rdbundus 9 Stormmeeuw Larus canus Klene Mantelmeeuw Larus fuscus Zlvermeeuw Larus argentatus Grote Stern Sterna sandvcenss Vsdef Sterna hrundo 9 Noordse Stern Sterna paradsaea 9 Dwergstern Sterna albfrons KUSTBROEDVOGELS OP ELANDEN N DE AFGESLOTEN ZEEARMEN RNGONDERZOEK AAN KUSTBROEDVOGELS N HET DELTAGEBED (99) LTERATUUR Bjlage, Aantallen broedparen per gebed n 99 Bjlage ndrukken van broedsucces van kustbroedvogels n het Deltagebed n 99 Bjlage Overzcht van nhoud van nesten van de Aalscholver op de Mddelplaten 999

3 Rjksnsttuut voor Kust en Zeel RKZ Kustbroedvogels n het Deltagebed n 999

4 Rjksnsttuut voor Kust en Zag/ RKZ Kustbroedvogels n het Deltagebed n 999 NLEDNG EN SAMENVATTNG Dt s het de achtereenvolgende verslag over de aantallen broedparen van een aantal vogelsoorten, waarvoor het Deltagebed van Zudwest Nederland een belangrjke functe vervult als broedgebed Het gaat herbj vooral om 'kustbroedvogels': Steltkluut, Kluut, Klene Plever, Bontbekplever, Strandplever, Zwartkopmeeuw, Dwergmeeuw, Grote Mantelmeeuw, Kokmeeuw, Stormmeeuw, Klene Mantelmeeuw, Zlvermeeuw, Vsdef, Noordse Stern, Dwergstern en Grote Stern Met ngang van 99 s de nventarsate van de Brune Kekendef overgedragen aan de Roofvogelwerkgroep Zeeland Voor een samenvattng van de resultaten van de tellngen van deze soort n wordt verwezen naar Mennger et al (99b), voor de van 99 naar Casteljns (99) Een deel van de geïnventarseerde soorten behoort tot de zogenaamde ponersoorten, de zch snel vestgen bj het ontstaan van geschkte broedgebeden, maar ook weer snel verdwjnen als het gebed mnder geschkt wordt Omdat van jaar tot jaar grote schommelngen kunnen optreden n de aantallen de n een bepaald gebed broeden, s het alleen mogeljk een beeld te krjgen van de totale populate n het Deltagebed as alle gebeden jaarljks worden geïnventarseerd Dt s n 99 weer goed gelukt, dankzj de medewerkng van vele amateur en beroepsvogelaars, de hun gegevens ter beschkkng stelden De verzamelde gegevens zullen ook worden ngebracht n het montorng project voor broedvogels n Nederland van SOVON (Vogelonderzoek Nederland) Dt project beoogt oa jaarljks een landeljk beeld te krjgen van zeldzame en kolonebroedvogels (van Djk & Hustngs 99) Voor de kustbroedvogels bestaat een gemeenschappeljke RKZ/SOVON database, waarbj wordt gestreefd alle gegevens over aantallen van betreffende soorten n Nederland snds 900 op te nemen Voor het Deltagebed bestaat snds 99 een ononderbroken tjdreeks van gegevens over de broedpopuates van kustbroedvogels De verzamelde gegevens zjn van belang voor (evaluate van) nrchtng en beheer van gebeden, en zjn gebrukt voor bv Beledsplan Oosterschelde, aanwjzng Oosterschelde, Grevelngenmeer, Volkerakmeer, Zoommeer en Saeftnge tot beschermd natuurmonument (Natuurbeschermngswet), project Evaluate Oosterschelde (EOSeffecten) en Beledsplan Westerschelde Kluut, Strandplever, Vsdef en Grote Stern zjn geselecteerd als kenmerkende soorten n het project Watersysteem Verkennngen, en zullen daardoor een rol spelen n de n 99 te verschjnen 'Verde Nota Waterhushoudng' Verder zjn vseters als Dwergstern en Vsdef goede ndcatoren voor de kwaltet van het mleu

5 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ Tabel Jaarljks aantal broedparen van kustbroedvogels n het Deltagebed n AalscbotoerPfaJacrocorax carbo StetkluutH/'mantopus hmantopus K\uu\Recurvrostra avosetta Klene PleverC/?aradr/(/s dubus BontbekpleverCftaraoWus hatcula StrandpeverC/a/arfm/s alexandrnus ZwartkopmeeuwAarvs melanocephalus DwergmeeuwAa/z/s mnutus Kokmeeuwaras rdbundus Stormmeeuwsf/s canus Klene Mantelmeeuwarws fuscus?????? Zlvermeeuwarus argentatus Grote MantemeeuwLarus marnus Grote SternStoma sandvhenss VsdefSrema hrundo Noordse SternSterns paradsaea DwergstemStema albfrons ? geen totaal berekend ïvmnet tellen van grote kolones Kustbroedvoges n het Deltagebed n 999

6 Rjksnsttuut voor Kust en Zeel RKZ Kustbroedvogels n het Deltagebed n 999 Met ngang van 990 zjn de nventarsates van kustbroedvogels n het Deltagebed ook opgenomen n het bologsch montorngprogramma van de zoute rjkswateren Een deel van het veldwerk en de verwerkng van de gegevens wordt verrcht door twee medewerkers (CM Berrevoets, RCW Struckerl van Delta ProjectManagement (DPM), n het kader van een utbestedng door RKZ aan DPM Naast het vaststellen van aantallen s het ook van belang een beeld te krjgen van populatedynamca, vestgngspatronen en verplaatsngen van de karaktersteke kustgebonden broedvoges n 99 s eng onderzoek gedaan naar de broedbologe van Bontbekplever, Strandplever, Vsdef en Dwergstern (ze oa Krjnen 9, Geelhoed 9, Arts & Mennger 99) Snds 9 zjn mede n dt kader 0 vogels gerngd De gewjzgde utvoerng van het Deltaplan (Oosterschelde met getj, zout Grevelngenmeer) heeft tot gevolg gehad dat de vroegere, sombere prognoses voor kustbroedvogels net utkwamen Tegenwoordg broeden er nog steeds natonaal en nternatonaal belangrjke populates van dverse kustbroedvogels n de Delta Ongeveer drekwart van alle Nederlandse Strandpleveren en Dwergsterns, de helft van de Bontbekpleveren, een derde van de Kluten en Vsdeven en een kwart van de Grote Sterns broedde n 99 n het Deltagebed, n NoordwestEuropees verband zjn vooral Kluut (% n de Delta), Strandplever (%), Grote Stern (0%), Vsdef (%) en Dwergstern (%) van belang Moewe een aantal soorten de laatste ten jaar een toenemende trend vertoonde (tabel ), s het de vraag of de hudge populates zch ook n de toekomst zullen kunnen handhaven De drooggevallen platen en de recent aangelegde elanden n Volkerakmeer, Zoommeer en Markezaat zjn snel gekolonseerd, maar nmddels s een groot deel van de neuw aangelegde gebeden weer n betekens afgenomen Door de aanleg van elanden n het Volkerakmeer en Zoommeer ontstonden neuwe broedgebeden, de snel door kustbroedvogels gekolonseerd werden n hoofdstuk wordt op de ontwkkelng van elanden voor kustbroedvogels nader ngegaan Deze neuwe broedgebeden zjn echter maar enkele jaren geschkt en n de nabje toekomst zullen de resterende broedplaatsen langs de zoute wateren weer belangrjker worden, met name gebeden n het Grevelngenmeer en langs Oosterschelde en Westerschelde Het verdent dan ook aanbevelng om bestaande broedplaatsen velg te stellen en waar mogeljk neuwe broedgebeden te creëren Voorts moet de recreate n goede banen worden geled en denen verstorende werkzaamheden (ook n het kader van natuurbouwprojecten) gedurende het broedsezoen vermeden te worden

7 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ DANKWOORD Veel dank gaat ut naar alle personen, vogelwerkgroepen, ambteljke densten, beherende organsates etc, de gegevens leverden waarop dt rapport s gebaseerd n 99 waren dt: F Arts, J Bejersbergen, R Bejersbergen, W van Bsnthum, T Boudewjn, G Brnkman, fl Brouwer, M Buse, ARF Bun, R Burgmans, RJ Buys, H Casteljns, P Derks, S Drksen, J Ettema, D Fluyt, A van der Heden, M van 't Hof, fl ter Horst, G Huyzers, C Jacobusse, A de Jonge, B Kok, K de Kraker, S Kuyper, A&L van der Lnden, fl van Loo, M Lundahl, J Maebe, W Manu, JW Mnnaar, GL Ouwenee, H Potters, H Ravestejn, AJ Remmerts, F, Schenk, GJ Slob, A de Smet, P Stols, ND van Swelm, RM Texera, J Tempelaars, FLL Tombeur, J Tramper, J Verkerk, H van der Wat, A Weland, W Wsse, P Wolf, M van Wouwe, M, Van der Zee, C van't Zelfde, Bureau Waardenburg, Provnce ZudHolland (Denst Rumte en Groen), Vogelwerkgroep Bergen op Zoom, Vogelwerkgroep 't Duumpje, Vogel werkgroep GoereeOverflakkee, Vogelwerkgroep Steltkluut, Vogelwerkgroep Tholen, Vogel werkgroep SchouwenDuveland, Vogelwerkgroep Roosendaal, Vogelwerkgroep Walcheren, Staatsbosbeheer Delta, Stchtng Het Zeeuwsch Landschap en Stchtng Ornthologsch Staton Voorna Gegevens over Maasvlakte/Westplaat/Sluftergebed zjn ontleend aan van Swelm {n prep), de dt onderzoek utvoerde n opdracht van de gemeente Rotterdam en Rjkswaterstaat Drecte ZudHolland Gegevens over het Grevelngenmeer zjn grotendeels beschkbaar gesteld door Staatsbosbeheer Delta (med J Ettema) «Gegevens van de WestVlaamse kust werden verstrekt door: F De Ruwe, F De Scheemaeker en G Burggraeve Gegevens van het Antwerpse Havengebed werden ontvangen van JMaebe Voor het ter beschkkng stellen van een boot on assstente bj het rngen danken wj Staatsbosbeheer Delta (Sljkplaat; R van Loo), de Stchtng Het m Zeeuwsch Landschap (Hooge Platen; R Bejersbergen en F Schenk; Volkerakmeer; R Brouwer, C Jacobusse), Rjkswaterstaat Drecte ZudHolland (Sljkplaat, Boereplaat en Volkerakmeer; M van Wouwe en J Tempelaars) en Natuurmonumenten (Mddelplaten) De volgende nstantes verleenden toestemmng voor het nventarseren en rngen van fl vogels op hun terrenen: ShellMoerdjk, Suker Une Dnteloord, DOW Chemcal BV Terneuzen, Staatsbosbeheer Delta, Stchtng het Brabants Landschap, Stchtng het Zeeuwsch Landschap, Verengng Natuurmonu menten, Denst der Domenen, Rjkswaterstaat Drecte Zeeland, Waterschap SchouwenDuveland en Waterschap het Vrje van Slus _ < fl De Nederlandse Rngcentrale (Vogeltrekstaton) verleende toestemmng voor het (kleur) rngen van vogels fl Een specaal woord van dank aan Floor Arts, Ron Brouwer, Berry van der Hoorn, Pm Wolf en Mache) van Wouwe voor hun hulp bj het nventarsate en rngwerk _ Kustbroedvog&ls n het Deltagebed n 999

8 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ KUSTBROEDVOGELS N HET DELTAGEBED N 999 Methode Kustbroedvogels n het Deltagebed n 999 Al jarenlang worden n het Deltagebed (fguur ) kustbroedvogels geïnventarseerd door vrjwllgers en dverse ambteljke densten Voor een overzcht van nventarsatemethoden wordt verwezen naar Mennger et al (99); een overzcht van datumgrenzen s vermeld n tabel Om dubbeltellngen as gevolg van hervestgng te voorkomen werd aan edere teller gevraagd het aantal broedparen te bepalen bnnen de optmale nventarsateperode van elke soort Tevens werd gevraagd op het telformuler de bezoekdata aan te geven, zodat eventuele late vestgngen opgespoord konden worden Voordelta ollartds Dep Vokerakmeer Oosterschelde Zoommeer Marklezaat Westerschelde Fguur Het Deltagebed met enkele n de tekst gebrukte namen

9 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ Tabel Overzcht van nventarsatemethoden en datumgrenzen van kustbroedvogels n het Deltagebed Aalscholver Kluut Klene Plever Bontbekplevor Strandplever Zwartkopmeeuw Dwergmeeuw Kokmeeuw Stormmeeuw Klene Mantelmeeuw Zlvermeeuw Grote Mantelmeeuw Grote Stern Vsdef Noordse Stern Dwargatern X» brukbare methode XX = aanbevolen methode voorkeur perode me me me jun me jun mel jun me jun me me me 0 jun me me me jun me jun me jun me 0 jun me jul 0 me 0 jun 0 me 0 jun jun 0 jun Kustbroedvogels n het Deltagebed n alarmerende vogels X XX XX XX paren X X X X vogel op nest X XX XX XX XX X X X X X X X XX X nesten XX XX XX XX XX XX XX XX XX XX XX XX XX XX XX

10 Rjksnsttuut voor Kust en Zea/ RKZ Bewerkng Alle aantalsgegevens van kustbroedvogels zjn op het laagste nveau (per telgebed) opgeslagen n een database nden een waarnemer n plaats van een exacte opgave een marge (mnmummaxmum) opgeeft, wordt ook deze opgeslagen Deze marges zjn net verwerkt n de rapportages: n de tabellen wordt alleen de medaan weergegeven Bj de soortbesprekngen s n de tabellen meestal een ndelng gemaakt waarbj de 'bekkens' centraal staan Dt betekent dat bv de nlagen aan de zudkust van Schouwen zjn 'toegekend' aan de Oosterschelde Gebeden de geen dudeljke bndng habben met een bekken, zjn 'toegekend' aan het 'landgebed' waarbnnen zj vallen Cursef en onderstreepte aantallen n de tabellen hebben betrekkng op aantalsopgaven ut het voorgaande jaar, omdat van het besproken jaar geen gegevens voorhanden zjn Het streven s om gegevens tot maxmaal een jaar na de nventarsate te gebruken n de stppsnkaarten wordt per soort de verspredng per gebed weergegeven n 99 De oppervlakte van een stp s gerelateerd aan het aantal broedparen dat deze stp vertegenwoordgt De legenda geeft weer hoe groot dverse stppen zjn bj verschllende aantallen broedparen Er zjn dus nadrukkeljk geen aantalsklassen gebrukt! Een overzcht van bassgegevens per gebed n 99 s te vnden n bjlage Herbj s een ndelng aangehouden, waarbj de verschllende landgebeden centraal staan (bv GoereeOverflakkee, Walcheren) Alle gebeden langs de grote wateren (bekkens) worden n deze tabel dan ook toegewezen aan het landgebed, waar ze deel van utmaken Alleen de elanden zjn te vnden onder het bekken (bv Veermansplaat onder Grevelngenmeer) Kustbroedvogels n het Deltagebed n 999

11 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ ' T ""'f"" '!'' Fguur Broedende Aalscholvers n het Deltagebed: broedparen n 999 en verspredng n 99 Kustbroedvogels n het Deltagebed n 999

12 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ Aalscholver Phalacrocorax carbo n de eerste hetft van deze eeuw broedden verspred over enkele grote kolones maxmaal enkele duzenden paren van de Aalscholver n Nederland n de jaren zestg berekte de Nederlandse populate met slechts 00 paar n nog slechts twee kolones een absoluut deptepunt Deze afname wordt vooral toegeschreven aan vervolgng, verles van broedhabtat en de toenemende waterverontrengng Na 90 groede de Nederlandse populate zeer snel, maar recenteljk s er sprake van een achterutgang n 99 broedden er 000 paren n Nederland {SOVONneuws 9(» Vanaf het end van de jaren zeventg werd het Deltagebed door Aalscholvers ge(re)kolonseerd n de Dordtse Besbosch s snds 9 een klene kolone aanwezg (Rooth 9), n 99 broedden her paar n het Breede Water op Voorne vestgde zch n 9 een kolone {Bakker & Lok 9), de n 99 was gegroed tot 0 paar n het Zeeuwse deel van de Delta keerde de Aalscholver, na een lange perode van afwezghed, terug n 9 Tot op heden gaat het her om één kolone, de gestueerd s op de Mddelplaten n het Veerse Meer n 99 zaten her 9 paar Vanaf 99 werden her jaarljks nestnhouden bepaald, waarvan de resultaten vermeld staan n bjlage n de kolone op de Ventjagersplaten zaten n 99 nog paar Door het afsterven van de nestbomen wordt het aantal geschkte nestplaatsen steeds klener en bevndt een deel van de nesten zch op de grond (med T Boudewjn & S Drksen) Het aantal broedende Aalscholvers n het Deltagebed s n de perode 9 9 jaarljks gestegen, maar ljkt sndsden te stablseren Hoewel de meeste kolones zjn gestueerd n 'zoete' gebeden, foerageert een aanzenljk deel van de broedvogels n het Deltagebed op zout water Zo foerageren de broedvogels van het Breede Water hoofdzakeljk n het Grevelngenmeer en de Voordelta (Lok & Bakker 9) Ook de kolone op de Mddelplaten n het Veerse Meer s een utgesproken 'zoute kolone' n Nederland zjn slechts enkele 'zoute' aalscholverkolones bekend (Hoogendoorn 99) Tabel Aantal broedparen van de Aalscholver n het Deltagebed n 999E (per kolone) Gebed Breede Water Dordtsche Besbosch Brabantse Besbosch 9 Ventjagersplaten 99 Wllemstad, Tonnekreek Mddelplaten, Veerse M Totaal Kustbroedvogels n het Deltagebed n 999

13 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ Fguur, Broedende Steltkluten n het Deltagebed: broedparen n 999 Kustbroedvogels n het Deltagebed n 999

14 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RK Steltkluut Hmantopus hmantopus n Europa broeden Steltkluten vooral n landen rond de Mddellandse Zee en de Zwarte Zee n jaren met utzonderljke droogte n de ZudEuropese broedgebeden verplaatsen zch soms aanzenljke aantallen Steltkluten naar noordeljker delen van Europa Gedurende zulke nvases zjn de meeste broedpogngen n NoordwestEuropa geconstateerd n Belgë en Nederland (Glutz von Blotzhem et al 9, Cramp & Smmons 9) Na een klene nvase n Nederland n 99 heeft de soort jaarljks n het Deltagebed gebroed (Mennger & Schekkerman 990, Mennger 99) Het maxmum n het Deltagebed werd vastgesteld n 99, toen paar tot broeden kwamen n 99 konden voor het eerst snds 9 geen broedgevallen met zekerhed worden vastgesteld De waarnemngen n het Rammegors, waar n vorge jaren succesvol werd gebroed, leken aanvankeljk hoopgevend De eerste vogels werden her op aprl gezen, waarna de soort regelmatg aanwezg was met een maxmum van vjf exemplaren op jun Twee paren leken terrtora te bezetten en er werden copulates waargenomen Na half jun was nog slechts één vrouwtje aanwezg, dat tot end jul aanwezg bleef Het ljkt net utgesloten dat eventuele broedpogngen n een vroeg stadum werden verstoord door de grote kudde grazende paarden n dt gebed Tabel Aantal broedparen van de Steltkluut n het Deltagebed n 999 (per gebed} GEBED 99 Volkerakmeer Grovelngenmeer RaTmogors NVossemear, Zanctdep Zoommeer Marklezaat Sas van Gent M 9Ë 9 9 M 99 G Totaal C 0 0 C Kustbroedvogels n het Deltagebed n 999

15 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ D Volkerakmeer, Zoommeer en Markezaat Veerse Meer Grevelngen Westerschelde Oosterschelde 9 0 BS Fguur Broedende Kluten n het Deltagebed: broedpafen n 999 en verspredng n 99 Kustbroedvogels n het Deltagebed n 999

16 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ Kluut Recurvrostra avosetta Het aantal broedparen n NoordwestEuropa wordt tegenwoordg geschat op c paar waarvan n Nederland (Arts & Mennger 99a) Gedurende de jaren 9 broedden n het Deltagebed c 00 paar, maar vanaf 9 hebben jaarljks meestal 0000 paar Kluten gebroed De toename na 9 werd vooral veroorzaakt door kolonsate van de droogvallende gronden n het Volkerakmeer en het Zoommeer n deze gebeden hebben zch tot nu toe flnke aantallen kunnen handhaven, vooral dankzj het achtereenvolgend aanleggen van neuwe elanden Door successe van de vegetate n deze zoete gebeden verlezen dergeljke elanden at na enkele jaren hun functe als broedplaats, zodat n de nabje toekomst met een flnke afname n deze gebeden rekenng moet worden gehouden Opvallend s de afname van de aantallen n de Oosterschelde en het Grevelngenmeer n bede gebeden werden de laagste aantallen snds 99 vastgesteld Daarentegen waren n het Markezaat opvallend veel broedende Kluten aanwezg Het broedsucces van Kluten n het Deltagebed was n 99 matg (bjlage ) Tabel Aantal broedparen van de Kluut n het Deltagebed n 999 (per rego) GEBED S Voordelta Rozenburg Jsselmonde Voorns Putten Hoeksche Waard Besbüsch Harngvlet Hollands Dep GoereeOverftakkee Volkerakmeer Grevelngenmeer SchouWBnDuvalant Oosterschelde NoordBeveland Veeree Meer ZudBeveland Eendracht Zoommeer Markezaat WestBrabant Walcharen Westersohelde West Zeeuws ch V Oost Zaeuwsch V B ' Totaal B 0 9 Kuetbroedvogels n het Deltagebed n 999

17

18 Rjksnsttuut voor Kust en Zeel RKZ, Klene Plever Charadrus dublus De Klene Plever s een wjd verbrede broedvogel van het Europese bnnenland n allerle gebeden met zoet water en een spaarzame begroeng n de jaren 999 werd het aantal broedparen n Nederland geschat op 0000 (Oseck & Hustngs 99) n het Deltagebed schommelde het aantal broedparen n de perode 99 rond de 00 Vanaf 9 namen de aantallen snel toe, n de jaren 99 broedden er jaarljks meer dan 0 paar Na 99 nam het aantal broedparen, met name n de 'neuwe' zoete wateren, weer sterk af n tegenstellng tot de stuate bj de Kluut ledde de aanleg van neuwe elanden n deze wateren net tot een stablsate of toename van het aantal De belangrjkste broedgebeden lggen n het Volkerakmeer, OostZeeuws Vlaanderen, langs de Westerschelde en n het Zoommeer n deze gebeden komt meer dan de helft van de totale Deltapopulate tot broeden n het overzcht van da Klene Plever zjn voor alle jaren de broedgevallen op de zandgronden n WestBrabant jbv Sukerfabrek Breda) gesaneerd De Klene Pleveren op deze zandgronden hebben nameljk geen enkele bndng met het Deltagebed Tabel Aantal broedparen van de Klene Plever n het Deltagebed n 999 (per rego) GEBED Voordelta Rozenburg Jsselmonde Voorne Putten Moeksche Waard Besbosch Harngvlet Hollands Dep GoereeOverflakkee Volkerakmeer Grevelngenmeer Tholen Oosterschelde Veerse Meer ZuldBeveland Eendracht Zoommeer Markezaat WestBrabant Walcheren Westerschelde West Zeeuwsch V, Oost Zeeuwsen V, Totaal 99 0 E Kustbroedvogels n het Deltagebed n e

19

20 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ FUKZ Bontbekplever Charadrus hatcuta Nederland lgt aan de zudgrens van het broedareaal van de Bontbekplevler (Cramp & Smmons 9) Oe nternatonale betekens van de Nederlandse broedpopulate {000 paar n 999; Oseck & Hustngs 99) s gerng Ongeveer de helft van alle Nederlandse Bontbekpleveren komt jaarljks tot broeden n het Deltagebed, Tot 99 schommelde het aantal broedparen rond de 0, maar daarna s de soort n aantal afgenomen n 99 kwamen slechts paar n het Deltagebed tot broeden, een absoluut deptepunt n de reeks snds 99 Lange tjd was het Grevelngenmeer het belangrjkste broedgebed voor Bontbekpleveren n de Delta met jaarljks 000 paar Snds 9 s het aantal broedvogels n dt gebed vrjwel jaarljks afgenomen en n 99 zaten er nog slechts paar Ook n de Voordelta, het Volkerakmeer en het Zoommeer zjn de aantallen snds 99 sterk gedaald n de Oosterschelde en Westerschelde bleven de aantallen daarentegen betrekkeljk stabel Tabel Aantal broedparen van de Bontbekplever n het Deltagebed n 999 {per rego) GEBED 99 Voordelta Rozenburg Jsselmonde Voarne Putten Harngvlet Hollands Dep GoereeOverflakkee Volkerakmeer 9 Grevelngenmeer 0 SohouwenDuveland Oosterschelde Veerse Meer 0 Wal o ha ren ZudBevel and Eendracht Zoommeer Markezaat 9 WsstBrabant Westerschelde W Zeeuws Vlaanderen 0 Zeeuws Vlaanderen Totaal Kustbroedvogels n het Deltagebed n

21

22 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ Strandplever Charadrus alexandrnus De Strandplever s met c 000 paren de zeldzaamste van de n NWEuropa broedende pleveren Ze broeden n NWEuropa op een beperkt aantal plaatsen en nemen bjna overal n aantal af of zjn al verdwenen (GrootBrttannë, Noorwegen) Ook n Nederland en n het Deltagebed broeden steeds mnder Strandpleveren {Arts & Menlnger 99b) Het Deltagebed s te beschouwen als een belangrjk gebed voor de NoordwestEuropese populate: begn jaren tachtg broedden er rum 00 paar, waarvan de helft n het Grevelngenmeer Snds 90 vertoont het aantal broedende Strandpleveren n het Deltagebed een afnemende trend Gedurende de afwerkng van de Oosterscheldewerken profteerde deze soort tjdeljk van de neuw ontstane gebeden, maar na 990 nam het aantal broedparen opneuw af Het aantal n 99 was vergeljkbaar met dat n 99 en bedroeg Het belangrjkste broedgebed s het Volkerakmeer, gevolgd door Grevelngenmeer, Markezaat en Westerschelde De grootste aantallen n het Volkerakmeer werden n 99 vastgesteld op de neuw aangelegde elanden tussen de Krammersche Slkken en de Grevelngendam ( paar) Opvallend s de toename van het aantal Strandpleveren n Zeebrugge (Belgë) tot 9 paar n 99 n de neuwe havengebeden bj Doel kwamen 0 paar tot broeden Rnggegevens tonen aan dat het voor een deel vogels betreft de eerder n het Nederlandse Deltagebed hebben gebroed of daar zjn geboren De gecombneerde populate van het Deltagebed en Belgë telde n 99 c 0 paren, waarmee de dudeljke afname n de Delta engszns wordt gerelatveerd Wanneer de aanleg van elanden n het Volkerakmeer en Zoommeer bnnen enkele jaren voltood s, zal de soort weer geheel aangewezen zjn op de broedplaatsen langs het Grevelngenmeer, de Oosterschelde en de Westerschelde n het Markezaat ljkt de soort zch vooralsnog goed te handhaven en n 99 werd her zelfs het hoogste aantal (9 paar) vastgesteld Tabel Aantal broedparen van de Strandplevar n het Deltagebed n 999 (per rego) GEBED Voordelta Voorne Puttan Harngvlet Hollands Dep GoereeOverflakkee Volkerakmeer Grevelngenrneer SchouwenDulveland Oosterschelde Veerse Mesr ZudBeveland Eendracht Zoommeer Markezaat WestBrabant Westerschelde West Zeeuwsen V Oost Zeeuwsen V, Totaal Kustbroedvogels n het Deltagebed n >

23 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ overg deltagebed Belgë Zoommeer/Markezaat Volkerakmeer GO BS B T ^^ m Fguur, Broedende Zwartkopmeeuwen n het Deltagebed n Belgë: broedparen n 999 en verspredng n 99 Kustbroedvogels n het Deltagebed m 999

24 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ Kustbroedvogels tn het Deltagebed n Zwartkopmeeuw Larus melanocephalus Het belangrjkste broedgebed van deze soort s gelegen langs de Zwarte Zee, waar de aantallen na een toename tot 000 paar n 9 weer zjn afgenomen tot paar n de jaren 999 (Sokhn et al 9; A Rudenko pers comm) Daarnaast hebben zch de afgelopen jaren klenere kolones gevestgd op dverse plaatsen n Europa (oa Dutsland, Belgë, Hongarje, Frankrjk, Nederland) n het Deltagebed werden Zwartkopmeeuwen n de gehele onderzoeksperode (999) vastgesteld als broedvogel (Mennger & Bekhus 990) n de eerste jaren betrof het slechts 0 paren, maar vanaf 9 vond een spectaculare toename plaats en n 99 werd een voorlopg maxmum vastgesteld van paren Bnnen het Deltagebed komen de grootste aantallen tot broeden n het Volkerakmeer, waar de kolones vrjwel jaarljks van plaats wsselen n 99 kwam het merendeel van alle Zwartkopmeeuwen tot broeden op recent aangelegde elanden n het Volkerakmeer, met als grootste kolones de elanden voor Krammerse Slkken oost ( paar), de elanden voor de Hellegatsplaten ( paar) en de Noordplaat ( paar) Deze vogels foerageren vooral n WestBrabant, waar ze vaak te zen zjn op bemeste graslanden en pas geploegde akkers (Mennger et al 99) n het Zoommeer bevonden zch klene kolones op de Boereplaat en op de elanden n de natuurbouwplassen bj de Kreekraksluzen, Elders n het Deltagebed werd alleen een aantal soltare broedparen vastgesteld Ook n Belgë weet de soort zch te handhaven en nam het aantal broedparen, na twee magere jaren, toe tot mnstens paar De grootste kolones lagen n de havengebeden van Zeebrugge en Antwerpen

25 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ Tabel 9 Aantal broedparen van de Zwartkopmeeuw n het Deltagebed en Belgë n 999 GEBED O Maasvlakte Europoort, Dntelhaven Harngvlet, Sljkplaat ndustreterren Moerdjk 0 Stampersgat, Sukerfabrek Hellegatsplen/platen Slkken van de Heen West 0 Volkerakmeer, Noordplaat 0 0 Volkerakm,, Kramsl O, el Volkerakm, Phlpsdam e 9 _ Grevmeer, Hompelvoet Grevmeer, Markenje Slkken van Flakkea _ Veerse Meer, Mddelplaten Veerse Meer, Soelekerkepl Terneuzen, Neuzen _ Ellewoutsdjk, Zudgors Bervlet, Paulnaschor, Cadzand, Het Zwn (N) Verdronken land v Saeftnge Tholen, Speemansplaten St Maartensdjk, Plumpot Zoommeer, Boerenplaat 0 Prnsesseplaten _ Kreekrakslus, Nvoorhaven Kreekrak, NW Natuurbouw Kreekrak, NO Natuurbouw Markezaat, Hogarwaardpld Markezaat, Sputkop s 0 Markezaat, Molenplaat ; ; ; ; ; ; ; ; ^_ Totaal DELTA Snt KrusWnkel (Wvl) Zwn (Wvl) 0 Zeebrugge (Wvl) Doel, Lefkenshoek (Ovl) KalloDoel (Ovl) MoerbekeWaas (Ovl) SntKrusWnkel (Ovl) KalmhoutStappervan (A) Lllo (A) 0 Oorderen (A) Zandvlet (A) 0 Totaal BELGË Totaal DELTA + BELGË Kustbroedvogels n het Deltagebed n

26 Rjksnsttuut wor Kust on Zee/ RKZ 0 Dwergmeeuw Larus mnutus Tot 990 kwamen Dwergmeeuwen vrjwel jaarljks tot broeden n Noord Nederland, maar de laatste jaren gebeurt dt nog slechts onregelmatg (van Djk et al, 99) Het eerste zekere broedgeval van de Dwergmeeuw n het Deltagebed werd vastgesteld n 99, toen een nest met twee eeren werd gevonden op de Noordplaat n het Volkerakmeer (Mennger 99) n 99 werden twee nesten met eeren gevonden op de Archpel van de Krammersche Slkken De broedgevallen n 99 en 99 waren net succesvol n 99 was sprake van een succesvol broedgeval op de Hellegatsptaten (Mennger 99) n 99 keerden de vogels her net terug en moest het Deltagebed het weer zonder broedende Dwergmeeuwen stellen Grote Mantelmeeuw Larus marnus De dchtstbjzjnde tradtonele broedgebeden van de Grote Mantelmeeuw zjn gelegen n Normandë en Bretagne (Frankrjk), ZudoostEngeand, Schotland en Denemarken (Cramp & Smmons 9) Snds enkele jaren broedt een klen aantal paren n de Dutse Waddenzee (Derschke et al 9; Hëlterlen & Stenhardt 99) n me 99 werd een nest met één e gevonden op de oeververdedgng van de Mddelplaten n het Veerse Meer, maar het e kwam net ut (Vercrujsse & Spaans 99) Dt betrof de eerste broedpogng van deze soort n Nederland n 99 werden op een dretal plaatsen n het Veerse meer paren waargenomen Waarschjnljk kwamen her slechts twea van deze paren werkeljk tot broeden Ook n 99 werd de soort weer broedend n het Deltagebed vastgesteld met één paar n het Veerse Meer en dre paren n het Volkerakmeer De broedsels waren bjna allemaal succesvol: n alle gebeden werden één of meerdere jongen, de werden gevoerd, waargenomen Alle broedgevallen vonden plaats op oeververdedgngen ed met steenbrokken Kustbroedvogsls n het Deltagebed n 999

27

28 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ Kokmeeuw Larus rdbundus n Europa broeden ongeveer twee mljoen paar Kokmeeuwen Het aantal broedparen n Nederland werd n 99 geschat op (van Djk & Mennger 99} n het Deltagebed komt de Kokmeeuw als broedvogel voor langs alle grote wateren De kolones lggen op schorren, nlagen, drooggevallen gronden en opgespoten terren Aan het end van de jaren zeventg kwamen n het gebed nog rum 000 paar tot broeden, maar daarna zjn de aantallen flnk afgenomen Deze afname vond vooral plaats n het Grevelngenmeer, het Veerse Meer en Saeftlnge, n het Volkerakmeer s de soort daarentegen dudeljk toegenomen Op de drooggevallen gronden en aangelegde elanden n het Volkerakmeer komen Kokmeeuwen vooral tot broeden op plaatsen de door successe van de vegetate voor de meeste andere kustbroedvogels ongeschkt zjn geworden Wanneer de soort zch n het voorjaar vestgt, s de vegetate nog laag Gedurende het broedsezoen treedt vaak een exploseve groe van de vegetate op n kolones met een dergeljke hoge, dchte begroeng s het broedsucces vaak laag, hetgeen een verklarng kan zjn voor de geconstateerde populateafname Daarnaast hebben zch waarschjnljk Kokmeeuwen verplaatst naar omrngende gebeden (WestBrabant, Belgë), n 99 kwamen n het Deltagebed rum 000 paar Kokmeeuwen tot broeden n vergeljkng met voorgaande jaren zjn de aantallen verder afgenomen De recente afname vond vooral plaats n het Volkerakmeer en langs de Westerschelde, De grootste toename werd geconstateerd op de elanden n de natuurbouwplassen bj de Kreekrakstuzen Tabel 0 Aantet broedparen van de Kokmeeuw n het Deltagebed n 999 (per rego) GEBED Voordelta Rozenburg Voorns Putten Harngvlet GoereeOverf la kkee Volkerakmeer Grevelngenmeer SchouwenDuveland Oosterschelde Veerse Meer ZudBeveland Eendracht Zoommeer Marklezaat WestBrabant Walcheren WesterschBlde W Zeeuwsen Vaand O Zeeuwsen Vlaand, Totaal S B e Kustbroedvogels n het Deltagebed n 999 9

29

30 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ Stormmeeuw Larus canus n Nederland nam het aantal broedparen toe van 000 n 99 tot meer dan 00 n 9 (Texera, 99; SOVON, 9) n de tweede helft van de jaren tachtg zjn de aantallen door de komst van de Vos n de Hollandse dunen sterk afgenomen Deze afname werd maar ten dele gecompenseerd door een toename n het Waddengebed en n 99 was het aantal broedparen n Nederland dan ook gedaald tot c 000 (van Djk & Mennger 99) n het Deltagebed broeden snds 90 tussen de 00 en 00 paar Stormmeeuwen De jaarljkse varate n aantallen s waarschjnljk voor een groot deel toe te schrjven aan verschllen n nventarsatemethode en volledghed van tellngen, De grootste kolones bevonden zch ook n 99 langs de kusten van de Voordelta (Maasvlakte/Europoort, Oosterscheldekerng) en n het Grevelngenmeer Opmerkeljk was het voor het derde achtereenvolgende jaar broeden van een paar Stormmeeuwen n de Hoeksche Waard bj de sukerfabrek van Puttershoek Tabel Aantal broedparen van de Stormmeeuw n het Deltagebed n 999 {per rego), GEBED Voordelta Hoekache Waard Harngvlet Hollands Dsp Volkerakmeer Grevelngenmeer SchouwanDulveland Oosterse helde Zoommeer Markezaat WestBrabant Westersohelde Totaal KustbroedvogeSs n het Deltagebad n

31 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ Fguur Broedende Klene Mantelmeeuwen n het Deltagebed; verspredng n 99 Kustbroedvogels n het Deltagebed n 999

32 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ Klene Mantelmeeuw Larus fuscus Het aantal broedparen van de Klene Mantelmeeuw n Nederland s toegenomen van bjna 00 n 90, va 000 n 90 tot 000 n 99 (van Djk & Mennger 99) Vroeger was het broeden van de Klene Mantelmeeuw n de Delta beperkt tot de Noordzeekust, maar recenteljk heeft de soort allerle verder van de kust lggende terrenen gekolonseerd (Markezaat, Moerdjk, Volkerakmeer) De grootste kolones n de Delta bevnden zch nog steeds langs de kust op de Maasvlakte, n Europoort en op Schouwen Tot voor kort foerageerden deze vogels vrjwel utslutend op zee, tegenwoordg gebruken steeds meer Klene Mantelmeeuwen ook vulnsbelten n het bnnenland als foerageergebed (Spaans et al 99) De grootte van de broedpopulate n het Deltagebed wordt vrjwel geheel bepaald door de aantallen n de dre grote kolones (Maasvlakte, Europoort, Schouwen) n de vorge rapportage zjn alle ondudeljk omschreven tellngen {'ndrukken ut het ved') ut de overzchten verwjderd Recenteljk worden de meeste tellngen op een 'neuwe' gestandaardseerde wjze utgevoerd, een summere beschrjvng van deze methode s te vnden n Mennger et al (99a) Het n tabel geschetste 'aantalsverloop' wjst nog steeds op een dudeljke toename snds 99 van mnder dan 000 paar tot meer dan 000 paar n 99 Tabel Aantal broedparen van de Klene Mantelmeeuw n het Deltagebed n 999 (per rego) GEBED Maasvlakte/Europoort Harngvlet Volkerakmeer Grevelngenmser Schouwen, meeuwendunen Qosterschelde QosterscheldekBrng Vearse Meer, Mddelplaten Soelekerkeplaat Zoommeer Markezaat WestBrabant Borssele, Sloegebled Saeftnge Totaal * ten dele gebaseerd op tellngen van voorgaande jaren, xxx aantal onvolledg 0 0 9: 9 C) 00 ; E) 9 Kustbroedvogels n het Deltagebed n ? * ? ? G * 90 0 EO 0 0

33 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ Fguur Broedende Zlvermeeuwen n het Deltagebed: verspredng n 99 Kustbroedvogels n het Deltagebed n 999

34 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ Zlvermeeuw Larus argentatus n Nederland broedden n 99 e paar Zlvermeeuwen (van Djk & Mennger 99), n 9 was dt nog slechts 000 paar (SOVON, 9) Deze toename vond voornameljk plaats n de perode tot 9, waarna een stablsate heeft plaatsgevonden n het Deltagebed lggen de grootste zjvermeeuwenkolones op de Maasvlakte/Europoort, Schouwen en n Saeftnge De vogels foerageren vooral op onafgedekte vulnsbelten, bj vssersschepen en op ntergetjdenslkken Het aantal broedparen s toegenomen van bjna 000 n 9 tot rum 000 n 99 Waarschjnljk kan een deel van deze toename worden verklaard door een verplaatsng van Zlvermeeuwen ut de Hollandse dunen (door de komst van de Vos) naar het Deltagebed De totalen van de laatste dre jaar zjn vrjwel dentek Evenals bj de Klene Mantelmeeuw s ook een deel van de aantalsopgaven van de Zlvermeeuw ut het verleden gebaseerd op 'ndrukken ut het veld' n de tabel zjn dan ook alleen de aantallen gehandhaafd, de gebaseerd zjn op dudeljk omschreven tellngen Recenteljk zjn de meeste tellngen op een 'neuwe' gestandaardseerde wjze utgevoerd, een summere beschrjvng van deze methode s te vnden n Mennger et al (99a) Tabel Aantal broedparen van de Zlvermeeuw n het Deltagebed n 999 (per rego) GEBED Maasvl/Europ Voordelta Rozenburg Harngvlet Hollands Dep GoereeOverflakkee Volkera kmber Greveüngenmeer Schouwen, dunen SchouwenDulveland (overg) Oosterscheldekerng Oosterschelde overg) Mddelplaten Veerse Meer (overg) ZudBBveland Eendracht Zoommeer Markezaat WestBrabant Borssele, Sloegebled Saeftnge Westerschelde (overg) Schattng * ten dele gebaseerd op aantallen van voorgaande jaren, ? B e 0 9 E Kustbroedvogels n het Deltagebed n xxx aantal onvolledg » ? EE ? * asjz E 0 00

35

36 Rjksnsttuut voor Kust en Zes/ RKZ Grote Stern Sterna sandvcenss De Nederlandse broedpopulate van de Grote Stern heeft zch na de dramatsche afname n de jaren vjftg en zestg (van n 9 tot n 9) weer engszns hersteld, maar het nveau van vóór de afname ljkt net meer te worden berekt: de laatste jaren broeden n Nederland paren (Brennnkmejer & Stenen 99) Ook n de Delta verdween de populate n de jaren vjftg (0 000 paar) en zestg vrjwel geheel Na een perode van herstel schommelt de populate n het Deltagebed (ncl Belgë) snds 99 tussen de 000 en 000 paar De grootste kolone van de Grote Stern n het Deltagebed was n 99 gestueerd op de Hooge Platen n de Westerschelde (000 paar) Voor het eerst snds de vestgng van deze kolone n 9 was dtt het belangrjkste broedgebed voor deze soort Dt zal zeer zeker veroorzaakt zjn door de sterke achterutgang van de kolone n Zeebrugge (Belgë) n 99 zaten daar nog 000 paar, n 99 slechts 0 Op de Hompelvoet kwamen opneuw c 900 paar Grote Sterns tot broeden De totale Deltapopulate (ncl Zeebrugge) kwam voor het eerst snds 99 boven de 000 paar Tabel Aantal broodparen van de Grote Stern n het Deltagebed n 999 {per gebed) GEBED Maasvlakte Vogeleland Wsstplaat 9 9 Kwade Hoek 0 Sljkplaat Hompelvoet Markenje Hooge Platen Totaal DELTA Zeebrugge (Belgë)* DELTA + BELGË * gegevens deels ontleend aan Orbe (99), De Scheemaeker ft Defoort (99 Kustbroedvogels n hat Deltagebed n O0O

37

38 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ Vsdef Sterna hrundo De NWEuropese broedpopulate van de Vsdef {excl Rusland) wordt geschat op rum paar (Stenen & Brennnkmejer 99) n 99 broedden rum 000 paar n Nederland {van Djk & Mennger 99) Begn deze eeuw kwamen meer dan 000 paar Vsdeven n het Deltagebed tot broeden n de jaren vjftg en zestg nam het aantal broedparen snel af tot slechts 000 (Bejersbergen & Mennger 90) Daarna vond een herstel plaats tot c, 00 broedparen n 99, maar n 99 en 99 was sprake van een opmerkeljke terugval n vrjwel alle deelgebeden n 99 bedroeg het aantal broedparen n het Deltagebed 00, wat dudeljk hoger s dan n de twee voorgaande sezoenen Vooral n het Volkerakmeer, de Oostersche de en de Westerschelde werden hogere aantallen vastgesteld Omdat de broedpopulate van de Vsdef voor een groot deel bestaat ut derde en verde kalenderjaar vogels (PL Mennger, ongepubl) s de (tjdeljke) afname n 99 en 99 mogeljk te verklaren door slechte broedresultaten n 99 en/of 99 n 99 waren de broedresultaten n eder geval n een aantal kolones slecht door ongunstge weersomstandgheden (Rossaert et al 99) Dt benadrukt de noodzaak van het verzamelen van objecteve {en kwanttateve) gegevens over het broedsucces {bjlage ) n de kolone op het suscompex van Terneuzen was opneuw sprake van een verhoogde sterfte van jongen, en het net utkomen van eeren De sterfte was net zo omvangrjk als n 99 maar ernstger dan n andere kolones (Arts & Mennger 99) Op Schouwen waren de kolones n de Weevers nlaag en de Cauwers nlaag door predate van ratten net succesvol n de Westerschelde hadden de butendjks broedende Vsdeven te maken met een zeer hoge waterstanden op me en jun, waardoor het broedsucces laag was De grotere kolones op Sjkplaat, Boereplaat, Maasvlakte en n het Volkerakmeer waren dudeljk meer succesvol Tabel Aantal broedparen van de Vsdef n het Deltagebed n 999S (per rego) GEBED Voordelta Rozenburg Voorna Putten Besbosch Harngvlet Hollands Dep volkerakmeer Grevelngenmeer SchouwenDuvetand Oostarschelds Veerse Meer ZudBeveland Eendracht Zoommeer Markezaat WestBrabant Walcheren Westerschelde West Zeeuwsen V Oost Zeeuwsen V, Totaal m Kustbroedvogels n het Deltagebed n 999 9

39 Rjksnsttuut voor Kust er» Zee/ RKZ ^M& u X : = :*<!=!Ï, :=!: ^!:' x/rle Ü : J! :;& '<ï ; ^/^' ;::; =:? ;' ' [*r^j:!ï^, lum :* ' ^^ \ ; 0 Fguur Broedende Noordse Sterns n het Deltagebed: broadparen n 999 en verspredng n 99 Kustbroedvogels n het Deltagebed n \

40 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ Noordse Stern Sterns paradsaea n Europa broeden naar schattng rum paar Noordse Sterns (Thomas 9), waarvan n 99 rum 00 n Nederland (van Djk & Mennger 99) De broedplaatsen n het Deltagebed zjn gelegen aan de zudgrens van het broedareaal De soort broedt her vrjwel altjd n klene aantallen tussen de Vsdeven n de topjaren hebben er stellg enkele honderden paren Noordse Sterns n de Delta gebroed, waarbj het zwaartepunt (9 00 paar; Bejersbergen & Mennger 90) altjd heeft gelegen n de nlagen van Schouwen Duveland De Nederlandse populate van de Noordse Stern s na het mdden van de jaren vjftg sterk n aantal afgenomen en heeft zch daarna weer wat hersteld n het Deltagebed kwamen n de perode 999 c 00 paar tot broeden, maar daarna volgde een afname tot paar n 99 n 99 werden echter weer paar vastgesteld, waarvan het merendeel n de nlagen op Schouwen De grootste kolone was aanwezg n de Cauwersnlaag, waar paar tot broeden kwamen Evenals de aanwezge Vsdeven hadden deze vogels veel last van predate door ratten en kwamen her nauweljks jongen groot Het fet dat nmddels twee n Denemarken als jong gerngde Noordse Sterns broedend zjn aangetroffen n het Deltagebed (hoofdstuk ) toont aan dat de populategrootte her mede wordt bepaald door mmgrate Naast een slecht broedsucces n sommge jaren (ze Vsdef) zou dt een verklarng kunnen zjn voor de opmerkeljke schommelngen Ook het fet dat ds Delta aan de zudgrens van het broedgebed van deze soort lgt, maak de kans op mmgrate/emgrate het grootst Tabel Aantal broedparen van de Noordse Stern n het Deltagebed n 999 (per rego) GEBED Voordelta Harngvlet Volkerakmeer Grevelngenmeer Oosterscholdo Veorse Meer Zoommeer Markezaat WestBrabant Westersohelde Totaal _ _ Kuatbroedvogels n het Deltagebed n

41

42 Rjksnsttuut voor Kust sn Zee/ RKZ 9 Dwerg stern Sterna albfrons Kustbroedvogels n het Deltagebed n 999 n NoordwestEuropa broeden de laatste jaren naar schattng paar Dwergsterns (Arts & Menïnger 99) n Nederland kwamen n 99 volgens 0 paar Dwergsterns tot broeden (van Djk & Mennger 99), Aan het ende van de jaren veertg broedden tot 00 paren n het Deltagebed Daarna werd de soort van de stranden verdreven door de opkomende recreate en verdwenen dverse andere broedgebeden door ndustralsate, terwjl de populate werd gedecmeerd door vergftgng van het voedsel n het begn van de jaren zestg was de soort dan ook bjna verdwenen (Arts & Mennger 99) Het herstel snds 9 werd mogeljk door een verbod op lozngen van gechloreerde koolwaterstoffen en het ontstaan van neuwe broedplaatsen ten gevolge van de Deltawerken n het Deltagebed kwamen n 99 de meeste Dwergsterns tot broeden op de neuwe elanden bj de Krammerse Slkken West (0 paar), de Hooge platen ( paar) en op de Oosterscheldekerng ( paar) Het totaal aantal broedparen s vergeljkbaar met 99, maar dudeljk lager dan n de jaren tachtg De gecombneerde populate van het Deltagebed en Zeebrugge (Belgë) s echter toegenomen van 000 paar n de perode 99 tot paar n 99 Rngonderzoek heeft aangetoond dat een aanzenljk deel van de Belgsche broedvogels voorheen n het Nederlandse Deltagebed broedde en/of her geboren s (hoofdstuk ) Evenals n 99 was de kolone n Zeebrugge groter dan alle kolones n het Deltagebed bj elkaar n de nabje toekomst zullen de terrenen bj Zeebrugge echter grotendeels een andere bestemmng krjgen Het s dan ook aannemeljk dat deze vogels elders n de Delta weer een broedplaats gaan zoeken

43 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ Tabel Aantal broedparen van de Dwergstern n het Deltagebed n 999 (per rego) GEBED Maasvlakte Westplaat Sljkplaat 0 Kwade Hoek 9 Grevelngenmeer Grevelngendam 0 0 Hellegatsplaten Krammer St Oost el 90 Krammer S West el 0 Noordplaat 0 0 S van de Heen elanden 9 ', P van de Vlet elanden 0 g Phlpsdam en elanden 0 Dntese Gorzen NeeltjeJans SchouwenDuveland Oosterland, Mare g NoordBeveland, nlagen Kwstenburg Hooge Platen Sloegebed Ternauzen, Zandplaat HoofdplaatNummer Een 0 Hansweert slbdepot NeuwVossemeer, depot Prnsesseplaten Boereplaat Speelmansplaten Kreekrak, natuurbouw Markezaat 0 Zoommeer, Molenplaat Totaal DELTA Zeebmgge, Belgë * Totaal * gegevens deels ontleend aan De Putter & Wtlemyns (99) Kustbroedvogels n het Deltagebed n

44 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ KUSTBROEDVOGELS OP ELANDEN N DE AFGESLOTEN ZEEARMEN n het kader van het Deltaplan werden snds 9 dverse zeearmen n ZudwestNederland afgesloten van het getj n vrjwel alle afgesloten wateren velen als gevolg van deze afslutngen grote delen van slkken en platen permanent droog Deze gebeden oefenden een grote aantrekkngskracht ut op kustbroedvogels Door het verschllende karakter van de afgesloten wateren waren er opmerkeljke verschllen n het voorkomen van kustbroedvogels De laatste jaren zjn n het kader van natuurontwkkelngsprojecten dverse elanden aangelegd Alle gebeden zjn snds droogvallen of aanleg jaarljks op de aanwezghed van kustbroedvogels onderzocht n dt hoofdstuk wordt ngegaan op de kolonesatepatronen en aantalsontwkkelng van kustbroedvogels op de 'elanden' n enkele voormalge zeearmen Onder 'elanden' wordt n dt verband verstaan permanent drooggevallen platen (geheel omrngd door water) en aangelegde elanden De besprekng wordt beperkt tot Grevelngenmeer {zout zonder getj) en Volkerakmeer (zoet zonder getj) n bede gebeden s sprake van een lange reeks broedvogeltellngen op een relatef groot aantal elanden, terwjl er ook opmerkeljke verschllen bestaan Grevelngenmeer Kustbroedvogels n het Deltagebed n 999 Vóór de afslutng van de Grevelngen n 9 was er een getjversch! van meer dan m Na de afslutng werd gestreefd naar een vast pel van NAP 0 m Herdoor vel 000 ha permanent droog, voor een deel platen Op deze drooggevallen platen werd n de eerste jaren na de afslutng gepoogd de verstuvng tegen te gaan door gras n te zaaen Ook werden op een aantal plaatsen stufscherrnen geplaatst (Vsser 99) De elanden werden tegen erose beschermd door een oeververdedgng Door de aanwezghed van zoetwaterbelen onder de platen ontstonden op ds centrale hogere delen van de platen steeds meer zoetere mleus De drooggevallen platen veranderden n kort begroede vlaktes; later verschenen op een aantal elanden ook bosjes De randen van de platen vertonen ook tegenwoordg nog een dudeljk zout karakter, de begroeng s laag en er zjn dverse kale stukken met schelpenbanken Onmddelljk na de afslutng van het Grevelngenmeer ontstond op de elanden een habtat dat zeer geschkt was voor allerle kustbroedvogels n het eerste jaar na de afslutng bestond het overgrote deel van de broedvogels (c 0%) ut sterns (fguur a) n de jaren daarna groede deze populate tot een maxmum van c 000 paar n het mdden van de jaren tachtg (fguur d) Daarna was er vanaf het de jaar na de afslutng sprake van een snelle afname tot een stabel aantal van c 000 paar Het aandeel sterns nam na het eerste jaar af van c 0% tot 00% en bleef stabel Van de sterns was de Grote Stern verut de belangrjkste soort (>0%), waarbj de verspredng beperkt bleef tot Hompelvoet en Markenje, Vsdeven namen vooral na het zesde jaar n aantal (en aandeel) toe, maar na het tende jaar velen de aantallen weer terug naar het oude nveau Ook Dwergsterns maakten korte tjd van de beschkbare rumte gebruk, n het zesde jaar groede de kolone op de Mompelvoet tot c 0 paar Na ver jaar verdwenen deze sterns geheel Meeuwen vestgden zch snel n het

45 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ 00% jaar na afslutng 0 Kluut Meeuwen ca Sterns Pleveren Kluut l Bontbekplever Strandplever Grote Stern Vlsdef Dwergstern Zlvermeeuw Kokmeeuw Fguur Overzcht van kustbroedvogels op de alanden n het Grevelnoenmeer a verdelng over soortgroepen; be aantalsverloop per soortgroep Kustbroedvogels n het Deltagebed n 999

46 Rjksnsttuut voor Kust en Zee/ RKZ afgesloten Grevelngenmeer (fguur de) n de eerste jaren broeden er al enge duzenden Kokmeeuwen Het maxmum aantal (c 000) werd na ten jaar berekt, en bleef daarna lange tjd stabel n het de jaar vond een sterke afname plaats tot mnder dan 000 paar, daarna stablseerde de stuate opneuw Zlvermeeuwen namen pas na het verde jaar dudeljk n aantal toe, vanaf het de jaar stablseerde het aantal zch op 000 paar Voor de pleveren waren vooral de eerste dre jaar na de afslutng van groot belang, er broedden toen bjna 00 paar (de helft van het Grevelngentotaal) op elanden Daarna nam het aantal geledeljk af tot mnder dan paar n de jaren negentg (fguur c) Het aandeel bnnen de totale kustbroedvogelpopulate daalde sneller n de eerste jaren betrof c % van de broedvoges pleveren, na het derde jaar vel dt terug tot % en na het achtste jaar tot mnder dan % Bnnen de pleveren vond een geledeljke verschuvng van Strandpleveren naar Bontbekpleveren plaats Ook Kluten ontdekten het gebed snel, al n de eerste jaren broedden er aanzenljke aantallen (c 0 paar) Daarna bleven de aantallen redeljk stabel, en vanaf het e jaar na de afslutng nam het aantal op de elanden af tot c 00 paar (fguur b) Het aandeel Kluten bnnen de kustbroedvogels s snds de afslutng redeljk stabel (c %) Volkera kmeer Kust brood vogels n het DeltagGbed n 999 Het KrammerVolkerak was tot aprl 9 een zout getjdewater, dat onderdeel utmaakte van het Oosterscheldeestuarum Na de voltoong van de Phpsdam velen de schorren en grote delen van de slkken permanent droog ( ha) Het zoutgehalte n het meer daalde bnnen een jaar van 0 tot 00 gram CL' /l (van Nes 99) Drooggevallen platen kwamen n het gebed net voor Snds 990 werden verspred n het Volkerakmeer vele elanden(groepen) aangelegd, vooral om de osverlengte te vergroten en om geschkte paaplaatsen voor vs te creëren: Noordplaat (990), Hellegatsplaten (99), Krammerse Slkken oost (99), Slkken van De Heen Oost (99), Dntelse Gorzen (99), Phpsdam (99), Plaat van de Vlet (99), Slkken van De Heen West (99), Krammerse Slkken west (99) De elanden werden opgespoten met zand ut het meer en beschermd tegen erose door oeververdedgngen Plaatseljk werden bezen en ret aangeplant om de ontwkkelng van de oevervegetate te bevorderen Drect na het ontstaan van het Volkerakmeer vestgden zch grote aantallen kustbroedvogels op de permanent drooggevallen slkken en schorren De kale of schaarse begroede terrenen oefenden een grote aantrekkngskracht ut op deze ponersoorten De grootste aantallen waren aanwezg n de perode 999, twee tot vjf jaar na de afslutng Daarna volgde n alle gebeden op het vaste land een sterke afname, plaatseljk gevolgd door een totale verdwjnng van kustbroedvogels Voor deze afname zjn verschllende oorzaken aan te wjzen Door successe van de vegetate werden de terrenen mnder aantrekkeljk als broedgebed Naast het verdwjnen van kale en schaars begroede plaatsen werden de gebeden ook aantrekkeljker voor ratten, de zch te goed deden aan eeren en jongen van vogels Ook predate op volwassen vogels werd regelmatg vastgesteld (bjv op de Hellegatsplaten) Om de ontwkkelng van de vegetate n een aantal gebeden te remmen, werd een begrazngsbeheer met paarden en/of runderen ngesteld Deze begrazng (van vooral paarden) heeft echter een dudeljk negateve nvloed op de vestgng en het broedsucces van grondbroeders Als laatste oorzaak kan de aanleg van neuwe elanden