Kustbroedvogels in het Deltagebied in 1992 met een samenvatting van veertien jaar monitoring

Transcriptie

1 rijkswaterstaat dienst getijdewateren bibliotheek, ^ Kustbroedvogels in het Deltagebied in met een samenvatting van veertien jaar monitoring Werkdocument GWAO.X Peter L. Meininger Cor M. Berrevoets * Rob C.W. Strucker * Rijkswaterstaat Dienst Getijdewateren Postbus 0 0 EA Middelburg Nederlands Instituut voor Oecologisch Onderzoek Centrum voor Estuariene en Mariene Oecologie Vierstraat 0 EAYerseke Middelburg, juli

2 Middelburg, juli. Aan de (mogelijke) medewerkers inventarisatie kustbroedvogels Delta Hierbij ontvangt U het rapport "Kustbroedvogels in het Deltagebied in, met een samenvatting van veertien jaar monitoring ". Wij danken U hartelijk voor Uw medewerking en hopen ook in de komende jaren een beroep op U te kunnen doen. Het is de bedoeling om volgend jaar een uitvoerige rapportage te maken over de periode (vijftien jaar raonitoring!). Om dit te realiseren is het van belang dat de gegevens van over aantallen broedende meeuwen, sterns, plevieren, Kluten, Aalscholver en Bruine Kiekendief in het Deltagebied zo spoedig mogelijk naar ons worden toegestuurd (ongefrankeerd naar het antwoordnummer, zie onder). met vriendelijke groet. Peter Meininger Cor Berrevoets Rob Strucker Rijkswaterstaat DGW t.a.v. Peter Meininger Antwoordnummer 0 VB Middelburg

3 Dienst Getijdewateren Inhoud INLEIDING EN SAMENVATTING DANKWOORD KUSTBROEDVOGELS IN HET DELTAGEBIED IN. Algemeen. Aalscholver Phalacrocarax carbo. Bruine Kiekendief Circus aeruginosus. Steltkluut Himantopus himantopus. Kluut Recurvirostra avosetta. Kleine Plevier Charadrius dubius. Bontbekplevier Charadrius h/at/cu/a. Strandplevier Charadrius alexandrinus. Zwartkopmeeuw Larus melanocephalus.0 Dwergmeeuw Larus minutus. Kokmeeuw Larus ridibundus. Stormmeeuw Larus canus. Klein Mantelmeeuw Larus fuscus. Zilvermeeuw Larus argentatus, S Grote Stern Sterna sandvicensis. Visdief Sterna hirundo. Noordse Stern Sterna paradisaea. Dwergstern Sterna albifrons RINGONDERZOEK AAN KUSTBROEDVOGELS IN HET DELTAGEBIED (). LITERATUUR Bijlage. Aantallen broedvogels per gebied in Kustbroedvogels in hot Deltagebied in

4 Dienst Getijdewateren Kustbroedvogels in het Deltagebied in

5 Dienst Getijdewateren INLEIDING EN SAMENVATTING Dit is het e achtereenvolgende verslag over de aantallen broedparen van een aantal vogelsoorten, waarvoor het Deltagebied een belangrijke functie vervult als broedgebied. Het gaat hierbij vooral om 'kustbroedvogels': Steltkluut, Kluut, Kleine Plevier, Bontbekplevier, Strandplevier, Zwartkopmeeuw, Kokmeeuw, Stormmeeuw, Kleine Mantelmeeuw, Zilvermeeuw, Visdief, Noordse Stern, Dwergstern en Grote Stern. Hoewel niet een uitgesproken 'kustbroedvogel' is ook de Bruine Kiekendief weer opgenomen in dit rapport. Een deel van de geïnventariseerde soorten behoort tot de zogenaamde pioniersoorten, die zich snel vestigen bij het ontstaan van geschikte broedgebieden, maar ook weer snel verdwijnen als het gebied minder geschikt wordt. Omdat van jaar tot jaar grote schommelingen kunnen optreden in de aantallen die in een bepaald gebied broeden, is het alleen mogelijk een beeld te krijgen van de totale populatie in het Deltagebied als alle gebieden jaarlijks worden geïnventariseerd. Dit is in weer goed gelukt, dankzij de medewerking van vele amateur en beroepsvogelaars, die hun gegevens ter beschikking stelden. De verzamelde geg&vens zullen ook worden ingebracht in het monitoring project voor broedvogels in Nederland van SOVON (Samenwerkende Organisaties Vogelonderzoek Nederland}. Dit project beoogt o.a. jaarlijks een landelijk beeld te krijgen van zeldzame, schaarse en koloniebroedvogels. Voor de kustbroedvogels bestaat sinds kort een gemeenschappelijke DGW/SOVON database, waarbij wordt gestreefd alle gegevens van betreffende soorten in Nederland sinds 00 op te nemen. Voor het Deltagebied bestaat sinds een ononderbroken tijdreeks van gegevens over de broedpopulaties van kustbroedvogels. De resultaten van deze veertien jaar 'monitoren' worden in dit rapport samengevat. De verzamelde gegevens zijn van belang voor (evaluatie van) inrichting en beheer van gebieden, en zijn of zullen worden gebruikt voor b.v. Beleidsplan Oosterschelde, aanwijzing Oosterschelde tot beschermd natuurmonument (Natuurbeschermingswet), project Evaluatie Oosterschelde (EOSeffecten) en Beleidsplan Westerschelde. Kluut, Strandplevier, Visdief en Grote Stern zijn geselecteerd als kenmerkende soorten in het project Water Systeem Verkenningen, en zullen een rol spelen bij de in te verschijnen 'Vierde Nota Waterhuishouding'. Verder zijn viseters als Dwergstern en Visdief goede indicatoren voor de kwaliteit van het milieu. Met ingang van 0 zijn de inventarisaties van kustbroedvogels in het Deltagebied ook opgenomen in het biologisch monitoringprogramma van de zoute rijkswateren (project EXP*BMN}. Eert deef van het veldwerk en de verwerking van de gegevens wordt verricht door twee medewerkers (C.M. Berrevoets, R.C.W. Strucker) van het Nederlands Instituut voor Oecologisch Onderzoek, Centrum voor Estuariene en Mariene Oecologie (NIOOCEMO, voorheen Delta Instituut voor Hydrobioiogisch Onderzoek, te Yerseke) in het kader van een uitbesteding door RijkswaterstaatDGW aan het NIOOCEMO. Kustbroedvoeels in het Deltagebied in

6 Dienst Getijdawateren Naast het vaststellen van aantallen is het ook van belang een beeld te krijgen van populatiedynamica, vestigingspatronen en verplaatsingen van de karakteristieke kustgebonden broedvogels. In is enig onderzoek gedaan naar de broedbiologie van Bontbekplevier, Strandplevier, Visdief en Dwergstern, hoofdzakelijk in het Oosterscheldegebied (zie o.a. Krijnen, Geelhoed ). Mede in dit kader zijn sinds 0 vogels geringd. In een volgend rapport zai uitvoeriger op de resultaten van het ringonderzoek worden ingegaan. De gewijzigde uitvoering van het Deltaplan (Oosterschelde met getij, zoute Grevelingen) heeft tot gevolg gehad dat de vroegere, sombere prognoses voor kustbroedvogels niet uitkwamen. Tegenwoordig broeden er nog steeds nationaal en internationaal belangrijke populaties van diverse kustbroedvogels in de Delta. Ongeveer driekwart van alle Nederlandse Strandplevieren en Dwergsterns, de helft van de Bontbekplevieren, een derde van de Kluten en Visdieven en een kwart van de Grote Sterns broedde in in het Deltagebied. In Noordwesteuropees verband zijn vooral Kluut (% in de Delta), Strandplevier (%), Grote Stern (%) en Dwergstern (%) van belang. Hoewel de aantallen van genoemde soorten de laatste tien jaar over het algemeen een toenemende trend vertonen, (tabel ) is het de vraag of de huidige populaties zich ook in de toekomst zullen kunnen handhaven. De drooggevallen platen en de recent aangelegde eilanden in KrammerVolkerak, Zoommeer en Markiezaat zijn snel gekoloniseerd, maar zullen na verzoeting en ontwikkeling van vegetatie weer snel in betekenis afnemen. De resterende broedplaatsen zullen dan relatief belangrijker worden, met name gebieden in de Grevelingen en langs Oosterschelde en Westerschelde. Het verdient dan ook aanbeveling om bestaande broedplaatsen veilig te stellen en zo mogelijk nieuwe broedgebieden te creëren. Voorts moet de recreatie in goede banen worden geleid en dienen verstorende werkzaamheden {ook in het kader van natuurbouwprojecten) gedurende het broedseizoen vermeden te worden. Kustbroedvogele in het Deltagebied in

7 I I I I Dienst Getijde wateren Tabel. Jaarlijks aantal broedparen van kustbroedvogels in het Deltagebied in GEBIED 0 S SB 0 Ï Aalscholver Phafacrocorax csrbo Bruine Kiekendief Circus ab/tiginosus Steltfcluut Himantopus hitnantopus Kluut Reourvirostra avosetta Kleine Plwier Charadrius dubfus Bontbekplavisr Chetradrius hiathulo Strendplevier Charadrius alaxandrinus Zwartkopmeeuw Larus melanoaephslus SG S 0 B B Dwergmeeuw Larus minutus Kokmeeuw Larus ridibundus Stormmeeuw Larus canits Kleine Mantelmeeuw Larus fusous Zilvermeeuw Larus argentatus Grote Stern Sterna sandvicensis Visdief Sterna hirundo Noordse Stern Sttirna paradisnea Dwargstern Sterna albifrons S 0 B 0 S Kustbroedvogels in het Deltagebied in

8 Dienst Getijdewateren DANKWOORD Veel dank gaat uit naar alte personen, vogelwerkgroepan, ambtelijke diensten etc, die gegevens leverden waarop dit rapport ia gebaseerd. In waren dit: F. Arts, H.J.M. Baptiet, R. Beijersbergen, R. Bleijanberg, P, Boeren, T. Boudewijn, A. Bourgonje, W. de Bokx, G. Brinkman, R. Brouwer, B.J.M, de Bruin, H. van Bu&l, H. Buit, A.R.F. Bun, G. Burggraeve, R. Burgmana, CJ. Capallo, M. Capello, H. Castelijns, P. Derks, W, De Smet, S. Dirksen, G. van der Ende, J. Ettema, D. Fluyt, H. Gaasbeek, F. van Geesete, A. de Groot, A. Hannewijk, A. v.d. Heiden, M. Hoekstein, M. van 't Hof, J.A.L. van Hooye, R. ter Horst, G. Huyzers, M. Jongenelen, A, Joosee, P. de Kauning, B. Koek, W. de Koek, K. de Kraker, S. Kuyper, K. Leeftink, A. & L. vd Linden, R. van Loo, J. Maebe, C. Masker, R, Muis, A. Nuijten, G.L. Ouweneel, W. Oudebeek, J. Poortvliet, H. Potters, H, Ravesteijn, A,J, Rammerts, G. Rossaert, F. de Soheemaker, F. Schenk, M. Sinke, G.J. Siob, T.C.J. Stuïjter, A. de Smet, A.L. Spaans, B. Spaans, J. v.d. Steen, P. Stols, M. van Swelm, K. Tante, R.M. Teixeira, F. Terstappen, F.L.L. Tombeur, L. Tromper, J Tramper, F.Twisk, A.Velthuizen, H. Vercruijsse, J.W. Vergeer, J. Verkerk, D. Vis, G. van der Viiat, H. van Vugt, H. van der Wal, R. van Wastcienen, A. Wieland, A. van der Wiel, W. Wisse, P. Wolf, M. van Wou we, Titue Yeebaert, Tom Ysebaert, C, van 't Zelfde en G. van Zuylen; Bureau van. Buel, Bureau Waardenburg, Westbrabantee Vogelwarkgroep, Voaelwerkgeoep Bergen op Zoom, Vogelwerkgroep 't Duumpje,Vogelwerkgroep GoereeOverflakkee, Vogelwerkroep NoordenZuidBeveland.Vogelwerkgroep Roosendaal, Vogelwerkgroep SchouwenDuiveland, Vogelwerkgroep Steltkluut, Vogel werkgroep ThoSen, Vogelwerkgroep Waloheretï, Natuurmonumenten, NBLF ZuidHollend, Provincie Zeeland Bureau Landelijk Gebied, Staatsbosbeheer Delta, Stichting Het Zeeuws Landschap, Stichting Ornithologiach Station Voorne, SOVON en de Vereniging voor Natuur en Landsohapebechernnmg, Gegevens over het Westplaat/Siuftergebied zijn ontleend aan van Swelm (), gegevens van het KrammerVolkerak en Zoommeer grotendeels aan van Buel (). Voor het ter beschikking stellen van een boot en assistentie bij het ringen danken wij de Stichting het Brabants Landschap tmarkiezaat; C. DuimJ, Stichting Het Zeeuws Landschap {Hooge Platen; R. Beijersbergen en F. Schenk), Rijkswaterstaat Dienst Getijdewateren {KrammerVolkerak, Zoommeer; H.J,M. Baptist), Rijkswaterstaat Directie ZuidHoliand (Slijkplaat en KrammerVolkerak; M. van Wou we) en Natuurmonumenten (Middelplaten; R. Barkema en R. Wink). De volgende instanties verleenden toestemming voor het ringen van vogels op hun terreinen: DOW Chemical BV Terneuzen, Sheil Moerdijk, Staatsbosbeheer Delta, Stichting het Brabants Landschap, Stichting het Zeeuws Landschap, Natuurmonumenten, Dienst der Domeinen, Rijkswaterstaat Directie Zeeland en Waterschap SchouwenDuiveland, De Nederlandse Ringcentrale (Vogeltrekstation) verleende toestemming voor het (kleur) ringen van vogels. Een speciaal woord van dank aan Floor Arts, Henk Baptist, Wim Wisse, Pim Wolf en Machiel van Wouwe voor hun hulp bij het inventarisatie en ringwerk. Kustbroedvogeis in het Deltagebied in

9 I I I I i Dienst Getijde wateren KUSTBROEDVOGELS IN HET DELTAGEBIED IN. Algemeen Een overzicht van basisgegevens per gebied in is te vinden in bijlage. De indeling van teigebieden in deze bijlage verschilt met die van vorige rapporten : alle gebieden in de grote wateren(bekkens) die grenzen aan een landgebied (b,v. Slikken van Flakkee bij GoereeOverflakkee) zijn te vinden onder dit landgebied. Alle platen en eilanden zijn te vinden onder het bekken (b.v. Veermansplaat onder Grevelingen). Alle aantallen van besproken soorten zijn per telgebied opgenomen in een database, waarbij het mogelijk is selecties te maken per regio (b.v. SchouwenDuivetand} per bekken (b.v. Oosterschelde) en per habitattype (b.v. inlagen, drooggevallen gronden). De tabel per soort is gebaseerd op de indeling per bekken. Dit betekent dat b.v. de inlagen aan de zuidkust van Schouwen aan de Oosterschelde zijn 'toegekend'. Gebieden die geen duidelijke binding met een bekken hebben zijn toegekend aan de landregio waarbinnen zij vallen. Hierdoor zijn de tabellen duidelijk anders dan in voorgaande jaren. In de stippenkaarten wordt per soort de verspreiding per gebied weergegeven. De legenda aan de rechterkant geeft weer hoe groot een stip bij b.v. 000 paar is, de gebruikte stippen geven de werkelijke aantallen weer (er zijn geen klassen gebruikt). erak Eendracht Zoommeer Figuur. Het Deltagebied met enkele in de tekst gebruikte namen. Kustbroedvogeïs in het Deltagebied in

10 Dienst Getijdewateren I I 00 \ Ll.m.. :..l^i,v,v(..,,,,.w^.^.iw,.,.,!! tl, " '»! ' r" ' 0 '"" 0 Figuur. Broedende Aalscholvers in het Deltagebied: broedparen in en verspreiding in Kustbfoedvogels in het Deltagebied in 0 0

11 Dienst Getijdewateren. Aalscholver Phalacrocorax carbo In de eerste helft van deze eeuw broedden er, verspreid over enkele grote kolonies, maximaal enkele duizenden paren van de Aalscholver in Nederland. In de jaren zestig bereikte de Nederlandse populatie met slechts 00 paar in nog slechts twee kolonies een absoluut dieptepunt. Deze afname wordt vooral toegeschreven aan vervolging, verljes van broedhabitat en de toenemende waterverontreiniging. Sinds 0 is de Nederlandse populatie zeer snel gegroeid, tot.0 paar in. Ook het aantal kolonies nam toe en vanaf het eind van de jaren zeventig werd ook het Deltagebied ge(re)koloniseerd (Zijlstra & van Eerden ). In de Dordtse Biesbosch is sinds {drie paar) een kleine kolonie aanwezig (Rooth ) die in was gegroeid tot paar. In het Breede Water op Voorne vestigde zich in een kolonie (Bakker en Lok ), in zaten er ruim 00 paar. Langs het Hollandsen Diep broedde alleen in een tweetal paren (Rooth ). In vestigde de Aalscholver zich op de Middelplaten in het Veerse Meer, waar in het aantal broedparen was opgelopen tot 0. Op de Ventjagersplaten in het Haringvliet vestigden zich in 0 vier paar (Boudewijn & Dirksen ), in telde de kolonie al paar. Zoals door de snelle groei van de broedpopulatie van de Aalscholver wordt geïllustreerd {van paar in tot 000 in ), lijkt het deze soort in het Deltagebied voor de wind te gaan. Een verdere toename valt te verwachten, zeker als de soort als broedplaats genoegen neemt met bomen van geringe hoogte (zoals op de Middelplaten) of gaat broeden op strekdammen (zoals nu als gebeurt op de Ventjagersplaten). Tabel. Aantal broedparen van de Aalscholver in het Deltagebied in (per kolonie). Gebied 0 0 Breede Water DorcJtscho Biesbosch Brabantse Biesboech Ventjagereplaten Willemstad, Tonnekreek Middelplaten, Veeree Meer 0 _ O Totaal 0 0 Kustbrosdvogels in het Deltagebied in

12 Dienst Getijdewateren 00 0 H 00 H 0 00 \ 0 i I I I I l I T I I I I I I 0 0 Figuur. Broedende Bruine Kiekendieven in het Deltagebied: broedparen in. Kustbroedvogele in het Dettagebied in

13 Dienst Getijde wateren. Bruine Kiekendief Circus aeruginosus Ma een gestadige toename tot leek het aantal broedparen in het Deltagebied zich te stabiliseren in de periode hierna ( paar). In de periode was er echter opnieuw sprake van een toename, in tot c. 0 paar. In werd het totaal aantal broedparen in het Deltagebied geschat op ongeveer 0. Of deze afname inderdaad reëel is ten opzichte van is echter de vraag. Met name uit Oost Zeeuwsen Vlaanderen werden minder broedparen opgegeven. In bestond de indruk dat in delen van ZuidBeveland en in westelijk NoordBrabant diverse traditionele broedplaatsen niet waren bezet. Misschien speelt {illegale!) vervolging hier een rol. Waarnemers die beschikken over informatie over mogelijke vervolging wordt verzocht deze door te geven aan Vogelbescherming Nederland. In werd het aantal broedparen van de Bruine Kiekendief in Nederland geschat op 0000 (SOVON ). Het Deltagebied heeft zich de afgelopen jaren dus ontwikkeld tot één van de belangrijkste broedgebieden van de Bruine Kiekendief in Nederland. De kolonisatie van KrammerVolkerak en Markiezaat heeft zich tot nog toe vrijwel beperkt tot de drooggevallen schorren. Wanneer in deze gebieden rietvelden tot ontwikkeling komen is een verdere toename te verwachten. De geschikt lijkende binnendijkse kreekrestanten en gebieden met enige oppervlakte het zijn inmiddels bijna allemaal bezet door één of meer broedparen. Tabel. Aantal broedparen van de Bruine Kiekendief in het Deltagebied in (per regio). Gebied 0 S 0 VoomePutten/Maasvl. Hoekse W./Usselmonde Biesboseh e.o. Haringvliet Hollandsen Diep KrammerVolkerak G oeree Overf I ak/g rev. SchouwenDuivaland Sint Philipöland/Tholert NoordBeveland Walohsren (+ Haringvr. ZuidBeveland West Zeeuwsen VI. 0 Oost Zeeuwsen VI. 0 West NoordBrabant Markiezaat Zoommeer S E G S e 0 0 Totaal min max > EINDSCHATTING Kustbroedvogels in het Deltagebied in

14 Dienst Gatijdewateren I f 0 I I! I l I \ r i 0 T l Figuur. Broedende Steltkluten in het Deltagebied: broedparen in Kustbroedvogels in het Deltagebied in

15 Dienst Getijde wateren. Steltkiuut Himantopus himantopus In Europa broeden Steltkluten vooral in de landen rond de Middellandse Zee en de Zwarte Zee. In jaren met uitzonderlijke droogte in de Zuideuropese broedgebieden verplaatsen zich soms aanzienlijke aantallen Steltkluten naar noordelijke delen van Europa. Gedurende zulke invasies zij" de meeste broedpogingen geconstateerd in België en Nederland (Glutz von Blotzheim et al., Cramp & Simmons ). Na een kleine invasie in Nederland in heeft de soort jaarlijks gebroed, met name in het Deltagebied. In werden in Nederland tenminste broedgevallen vastgesteld, waarvan tien in Flevoland en twaalf in ZWNederland (Meininger & Schekkerman 0). In 0 werden in Nederland minstens elf broedgevallen geconstateerd: één in Groningen, drie in Flevoland, één in het KrammerValkerak en zes in het Zoommeer {Meininger ). In werden er alleen in het Zoommeer nog broedende Steltkluten waargenomen. In bleken Steltkluten in Nederland alleen te broeden op de Molenplaat in het Zoommeer en in het Markiezaat. Hier waren tussen begin mei en begin augustus maximaal volwassen Steltkluten aanwezig. Er werden nesten gevonden, één van deze nesten bevatte zeven eieren en werd door twee vrouwtjes bebroed. De twaalf nesten van de Molenplaat brachten minimaal jongen voort. Toch werden er slechts enkele jongen vliegvlug, de meeste jongen stierven ten gevolge van het opdrogen van hun foerageergebied. Tussen de Steltkluten bevond zich een tweetal Amerikaanse Steltkluten H. h. mexicanus, ongetwijfeld uit gevangenschap ontsnapte vogels. Één van deze vogels (een vrouwtje) bleek gepaard te zijn met een normale Steltkluut en een nest met vier eieren te bebroeden. De eieren kwamen uit, maar geen van de jongen werd vliegvlug. {Meininger in druk). Tabel. Aantal broedparen van de Steltkluut in het Deltagebied in {per gebied). GEBIED " 0 0 KrammerVolkerak e. Grevetingen., St Philipsland, Rammegors Zoommeer Markfezaat Ossendrecht Sas van Gent Totaal 0 O Kustbroedvogels in het Deltagebied in

16 Dionet Gotijduwateren i_ i MarKiezaat u.,»»..,,;,,.) Zoommeer r n >. Mti KrammerVolkerak M Oosterschelde ^ ^ Totaal Delta ' IIN+ >hw * h< *. ' ti * f V pr^, r*. n i 't & ï É 0 0 Figuur. Broedende Kluten in het Deltagebied: broedparen in en verspreiding in Kustbroodvogcls in het Deltagebied in

17 Dienst Getijdewateren. Kluut Recurvirostra avosetta Tegenwoordig broeden er in de kustgebieden tussen ZuidZweden en Portugal c..000 paar Kluten, waarvan 000 in Nederland (Ruitenbeek, SOVON ). Na een geleidelijke groei van de populatie in het Deltagebied bleven de aantallen tussen en ongeveer stabiel: rond 00 paar. Het jaar was met c. 00 broedparen (% van de Nederlandse populatie} in de Delta een recordjaar voor de soort: waarschijnlijk hebben hiervoor nog nooit zoveel Kluten gebroed. De toename in werd vooral veroorzaakt door kolonisatie van de recent drooggevallen gronden in het KrammerVolkerak en het Zoommeer. Na vond er een geringe afname plaats van het aantal Kluten in het Deltagebied tot c. 00 paar. Dit werd vooral veroorzaakt door een afname van het aantal broedparen in de Grevelingen en het Zoommeer. Zo broedden er twee jaar na de afsluiting () van het Zoommeer maximaal Kluten, daarna nam het aantal snel af en in kwamen er slechts 00 paren tot broeden. In het gehele Deltagebied kwamen de aantallen broedende Kluten in overeen met die in. Alleen in het KrammerVolkerak was er sprake van een duidelijke toename, veroorzaakt door de kolonisatie van de nieuw aangelegde eilanden. Tabel. Aantal broedparen van de Kluut in het Deltagebied in (per regio). GEBIED 0 0 Voordelta Rozenburg Ueselmonde Voorna Putten Hoekse Waard Bieebosch Haringvliet Hollands Diep GoereeOverflakkeo KrammerVolkerak Grevelingen SchouwenDuiveland Oo ster scheld e NoordBeveland Veeree Meer ZuidBeveland Eendracht Zoommeer Markiezaat WestBrabant Walcheren Westerschelde West Zeeuwsch Vlaanderen Oost Zeeuwech Vlaanderen S S 0 S Totaal Kustbroedvogels in het Deltagebied in

18 Dienst Getijdewateren 00 0 I üüm I Markiezaat Zoommeer KrammerVolkerak Oosterschelde 00 Totaal Delta 0 0 Kleine Plevier 0 0 > J&Q \ * \. * * \ ^ ) r 0 0 ^É 0 ^^B 000 Figuur. Broedende Kleine Plevieren in het Deltagebied: broedparen in en verspreiding in Kustbroedvogels in het Deltagebied in

19 Dienst Getijdewateren. Kleine Pievier Charadrius dubius De Kleine Pievier is een wijd verspreide broedvogel van het Europese binnenland in allerlei gebieden met zoet water en een spaarzame begroeiing. In de jaren werd het aantal broedparen in Nederland geschat op 0000 (SOVON ). In broedden er in het Deltagebied waarschijnlijk jaarlijks ruim 00 paar {tabel }. Sinds namen de aantallen snel toe. Dit is grotendeels het gevolg van het droogvallen (en de verzoeting} van gebieden in KrammerVolkerak en Zoommeer. De laatste jaren broedden er ruim 0 paar Kleine Plevieren in het Deltagebied. Tabel. Aanta! broedparen van de Kleine Pievier in het Deltagebied in {per regio). GEBIED 0 B 0 Voordeita Rozenburg Jelmonde Voorns Putten Hoekse Waard Biesbosch Haringvliet Hollands Diep GoereeOverflakkee KrammerVolkerak Grevelingen Tholen Oosterechelde Veerse Meer ZuidBeveland Eendracht Zoomrneer Markiezaat WestBrabant Waloheren Weeterschelde West Zeeuwsen Vlaanderen Oost Zeeuwsch Vlaanderen S S 0 0 Totaal 0S Kustbroedvogels in het Deltagebied in

20 Dienst Getijdewateren Totaal Delta 00 0 I '. Markiezaat Zoommeer KrammerVolkerak Oosterschelde 00 0 i Hl.! _ 0 0 Bontbekplevier Figuur. Broedende Bontbekplevieren in het Deltagebied: broedparen in en verspreiding in Kustbroedvogels in het Deltagebied in 0

21 Dienst Getijdewateren. Bontbekplevier Charadrius hiaticula Nederland ligt aan de zuidgrens van het broedareaal van de Bontbekplevier (Cramp & Simmons ). De internationale betekenis van de Nederlandse broedpopulatie is dan ook gering. In werd het aantal broedparen in Nederland geschat op 000 (Teixeira ). De schatting van SOVON () van 000 paar in lijkt aan de hoge kant. in het Deltagebied varieerde het aantal broedparen in de periode tussen de 00 en 00. Dit betekent dat ongeveer de helft van het totale aantal Nederlandse Bontbekplevieren in het Deltagebied broedt. Eind jaren zeventig en begin jaren tachtig was de Grevelingen het belangrijkste Bontbekplevierengebied binnen de Delta. Daarna nam het aantal hier sterk af. Deze afname werd gedeeltelijk gecompenseerd door de kolonisatie van het drooggevallen KrammerVolkerak. Na een tweetal 'magere jaren' broedden er weer meer dan 0 paren in het Deltagebied. Vooral in het KrammerVolkerak werden vergeleken met veel meer Bontbekken aangetroffen. Tabel. Aantal broedparen van de Bontbekplevier in het Deltagebied in (per regio). GEBIED 0 0 Voordelta Rozenburg Usselmonde Voorns Putten Haringvliet Hollands Diep GoereeOverflakkee KrammerVolkerak Greveiingen SchouwenDuivoland Oosters cbalde Vearse Meer ZuidBeveland Eendracht Zoommeer Markiezaat WestBrabant We stereoheid e Weet Zeeuwseh Vlaanderen Oost Zeeuwsch Vlaanderen 0 0 A Totaal 0 0 Kustbroedvogels in het Deltagebied in

22 Dienst Getijde wateren Totaal Delta I :, I Markiezaat Zoommeer KrammerVolkerak Oosterschelde Strandplevier Figuur. Broedende Strandplevieren in het Deltagebied: broedparen in en verspreiding in Kustbroedvogels in het Deltagebied in

23 Dienst Getijdewateren. Strandplevier Charadrius alexandrinus De Strandplevier is de zeldzaamste van de in NoordwestEuropa broedende plevieren. Deze soort broedt in NoordwestEuropa op een klein aantal plaatsen en neemt bijna overal in aantal af, of is al verdwenen (GrootBrittannië, Noorwegen). De schatting voor NWEuropa van 0000 paar (S0V0N ) is zeker te optimistisch. Eerder moet worden gedacht aan 0000 paar (inclusief de Franse Atlantische kust). Ook in Nederland is de soort de laatste jaren sterk in aantal afgenomen. Het Deltagebied is te beschouwen als een belangrijk gebied voor de Westeuropese populatie: begin jaren tachtig broedden er c. 00 paar. Sinds vertoont het aantal broedende Strandplevieren in het Deltagebied een afnemende trend. Vanaf werd deze trend een drietal jaren doorbroken doordat Strandplevieren massaal gebruik konden maken van de droogvallende gebieden in het KrammerVolkerak. In broedden er weer ruim 0 Strandplevieren in het Deltagebied. Daarna zette de afname opnieuw in: in was het aantal broedparen gedaald tot. In de enkele van de huidige 'bolwerken' (KrammerVolkerak en Markiezaat) is door een snelle successie van de vegetatie op korte termijn een afname te verwachten. De prognoses voor deze soort in het Deltagebied zijn dan ook somber. Tabel. Aantal broedparen van de Strandplevier in het Deltagebied in (per regio). GEBIED 0 0 Voordelta Voorns Putten Haringvliet Hollands Diep GoeroeOverflakkee KrammerVolkerak Grevelingen SchouwenDuiveland OoBterschelde Veeree Moer ZuidBeveland Eendracht Zoommeer Markiezaat WestBrabant Westerschelde West Zeeuwsch Vlaanderen Oost Zeeuwech Vlaanderen Totaal Kustbroedvogele in het Deltagebied in

24 Dienst Getijdewateren België Deltagebied 0 0 Zwartkopmeeuw Figuur. Broedende Zwartkopmeeuwen in het Deltagebied in België: broedparen in en verspreiding in Kustbroedvogels in het Deltagebied in

25 Dienst Getijde wateren. Zwartkopmeeuw Larus melanocephalus Het belangrijkste broedgebied van deze soort is gelegen langs de Zwarte Zee, waar de aantallen fors zijn toegenomen van:.000 paar in tot.000 paar in {Siokhin et al ). Daarnaast hebben zich de afgelopen jaren kleinere kolonies gevestigd op enkele plaatsen langs de Middellandse Zee, met name in Griekenland en in Italië. Tot voor kort was het broeden in NoordwestEuropa een zeldzaam verschijnsel, maar de laatste tien jaar heeft deze fraaie meeuwesoort vaste hier vaste voet gekregen. Nederland, en met name het Deltagebied, speelt hierbij een prominente rol {Meininger & Bekhuis 0). Na een sprongsgewijze toename sinds broedden er in al paar Zwartkopmeeuwen in het Deltagebied. In broedden er slechts paar. Deze afname werd echter gedeeltelijk gecompenseerd door een toename in het aangrenzende deel van België (tabel ). Opmerkelijk is dat de meeste grotere concentraties broedende Zwartkopmeeuwen zich jaarlijks hebben verplaatst. Het broedsucces lag, evenals in voorgaande jaren, duidelijk hoger dan bij de Kokmeeuw. Kustbroedvogels in het Deltagebied in

26 Dienst Getijdewateren Tabel. Aantal broedparen van de Zwartkopmeeuw in het Deltagebied in (per gebied). GEBIED ~~ 0 S 0 Maasvlakte Europoort _.. Haringvliet, Slijkplaat Industrieterrein Moerdijk 0.. Stampersgat, Suikerfabriek Hellegatspiein/platen Stikken van de Heen West KrammerVolk., Noordplaat Grevelingen, Hompelvoet GreveSingen, Markenja Slikken van Flakkee Veeree Meer, Middelplaten Veeree Meer, Soelekerkepiaat Terneuzen, Neuzen il Ellewoutsdïjk, Zuidgors Biervliet, Paulinaschor Cadzand, Het Zwin (NI) Verdronken land v. Saeftinge Zoommeer, Boerenplaat Prinseseeplaten _ Kreekraksluis, Nvoorhaven Markiezaat, Hogerwaardpolder i.... Markiezaat, Spuitkop 0 Markiezaat, Molenplaat Totaal DELTA België: Zwin (WVI) 0 a a Zeebrugge (WVI) Doel, Liefkenshoek (OVI)... _ KalloDoel (OVI) _ MoerbekeWaas (OVI) SintKruisWinkel (OVI) _ KalmhoutStapperven (A) Lilio (A) Oorderen (A) Zandvliet (A) 0 Totaal BELGIË 0 0 Totaal DELTA + BELGIË 0 Kustbroedvogels in het Deltagebied in

27 Dienst Getijdewateren.0 Dwergmeeuw Larus minutus In Nederland is de Dwergmeeuw een onregelmatige broedvogel die vooral in NoordNederland tot broeden komt (Lauwersmeer e.o.). Sinds de afsluiting van het KrammerVolkerak en het Zoommeer in zijn deze gebieden veranderd in zoete meren. Jaarlijks trekken hier grote aantallen Dwergmeeuwen door in het voorjaar. Ook bleven er ieder jaar Dwergmeeuwen aanwezig in juni en juli, meesta! onvolwassen vogels. Af en toe werden echter alarmerende volwassen vogels waargenomen. Op juni werd een dood vrouwtje met broedvlek gevonden op de Hellegatsplaten; het oviduct bevatte vijf follikels. Op juni werd een broedende Dwergmeeuw gevonden op de Noordplaat in het KrammerVolkerak. Het nest bevatte drie eieren. Op juni bleek geen spoor meer te bekennen van een nest of jongen. Wel was er een volwassen Dwergmeeuw in de omgeving aanwezig. Deze broedpoging was het eerste van de Dwergmeeuw in het Deltagebied en samen met de broedpoging bij Lage Mierde (NB) in de zuidelijkste in Nederland (Meininger ). Kustbroedvogels in nat Deltagebied in

28 Dienst Getijdewataren Overig Noordelijke Delta Zoom m eer/marktezaat Krammervoikeralc Figuur 0. Broedende Kokmeeuwen in het Deltagebied: broedparen in en verspreiding in Kustbroedvogels in het Deltagebied in

29 Dienst Getijde wateren. Kokmeeuw Larus ridibundus In MWEuropa broeden zeker meer dan een miljoen paar Kokmeeuwen. Het aantal broedparen in Nederland wordt geschat op {SOVON ). De Kokmeeuw is een algemene broedvogel in het Deltagebied. De soort broedt in allerlei verschillende habitats: schorren, inlagen, drooggevallen platen, strekdammen etc. In het Deltagebied broedden aan het eind van de jaren zeventig c..000 tot paar Kokmeeuwen. Sindsdien zijn de aantallen afgenomen. Vooral in het Verdronken land van Saeftinge vond een opmerkelijke afname plaats: van ruim in tot 00 paar in. Een deel van deze afname wordt gecompenseerd door groei van kolonies elders in de Delta en in het havengebied van Antwerpen. In Europoort werden in slechts 00 broedparen gevonden, in 0 echter meer dan In was het aantal hier echter weer afgenomen. In het gehele Deltagebied broedden in bijna paar minder dan in. De oorzaak van deze opmerkelijke afname is niet bekend. Op de recent drooggevallen gebieden in het KrammerVolkerak en het Zoommeer hebben zich grote aantallen Kokmeeuwen gevestigd. Hoelang deze kolonies hier zullen kunnen blijven zal grotendeels afhangen van de ontwikkeling van de vegetatie. In een aantal gebieden (Slikken van de Heen) is de begroeiing tijdens het broedseizoen zo hoog dat veel Kokmeeuwen hun jongen niet terugvinden. Het broedsucces is in veel gebieden gering door predatie of ongunstige terreinomstandigheden. Tabel 0. Aantal broedparen van de Kokmeeuw in het Deltagebied in (per regio). GEBIED 0 0 Voordelta 00 Rozenburg Voorne Putten Haringvliet 0 GoereeOverflakkee KrammerVolkerak 00 Grevellngen SchouwenDuiveland Oosterschelde Vosrso Meer ZuidBevaland Eendracht Zoommeer Markiozuat WestBrabant Waloheren Weeterschelde West Zeeuwsch VI. Oost Zeeuwsch VI S B S S Totaal Kustbroedvogels in het Deltagebied in

30 Dienst Getijdewateren I Noordelijke Delta Zoomm eer/marki ezaat Kra m merv ol kerak Westerschelde Oosterschelde 00 O 0 0 Stormmeeuw Figuur. Broedende Stormmeeuwen in het Deltagebied: broedparen in en verspreiding in Kustbroedvogels in het Deltagebied in 0

31 Dienst Getijdewateren. Stormmeeuw Larus canus In WestEuropa broeden c Stormmeeuwen (Maller ). In Nederland is het aantal broedende Stormmeeuwen gestegen van 000 in tot meer dan.000 in (SOVON ). Het aantal broedende Stormmeeuwen in het Deltagebied schommelt sinds 0 meestal tussen de 00 en 00 paren. De meeste broedende Stormmeeuwen worden dichtbij de kust gevonden. In de Grevelingen broedt de soort op enkele drooggevallen platen in kleine kolonies. Buiten deze gebieden zijn broedende Stormmeeuwen schaars of ontbreken geheel. Het aantal broedparen was in en hoger dan in voorgaande jaren. Vooral de kolonies in het MaasvlakteEuropoortgebied zijn recentelijk gegroeid. Een relatie met de komst van de vos in de duinen van Noord en ZuidHolland ligt hier voor de hand. Tabel. Aantal broedparen van de Stormmeeuw in het Deltagebied in (per regio). GEBIED 0 0 Voordelta Haringvliet Hollands Diep KrammerVolkerak Grevelingen SchouwenDuiveland Oostersctielde Zoommeer Markiezaat WestBrabant Westersohelde Totaal Kuetbroedvogels In het Deltagebied in

32 Dienst Getijde wateren ] Overig ] Noordelijke Delta Zoommeer/Markiezaat KrammervofkeraR Westerschelde Oosterschelde Kleine Mantelmeeuw Figuur. Broedende Kleine Manteimeeuwen in het Deltagebied: broedparen in en verspreiding in Kustbroed vogels in het Deltagebied in

33 Dienst Getijdewateren. Kleine Mantelmeeuw Larus fuscus Het aantal broedparen van de Kleine Mantelmeeuw in Nederland is vanaf gestegen van bijna 000 tot.000 in. In het Deltagebied steeg het aantal in die periode van minder dan 000 tot c Na steeg het aantal spectaculair tot meer dan.000 in. Deze toename valt samen met de sterke afname in de duinen van Noord en ZuidHolland, waar sinds de komst van vossen het aantal broedende meeuwen snei afnam. De grootste kolonies in de Delta bevinden zich in de direkte nabijheid van de kust (Europoort, Schouwen). Tot voor kort foerageerden deze vogels vrijwel uitsluitend op zee, recentelijk gebruiken steeds meer Kleine Mantelmeeuwen ook vuilnisbelten als foerageergebied. Een deel van de aantalsopgaven van heeft betrekking op omdat er geen nieuwe telgegevens bekend werden. Tabel. Aantal broedparen van de Kleine Mantelmeeuw in het Deltagebied in (per regio}. GEBIED SO 0 Voordelta Haringvliet KrammerVolkerak Grevelingen OoGterechelde Veerse Meer Zoommeer Markiezaat WestBrabant Westerschefde Totaal Kustbroedvogels in het Deltagebied in

34 ... Dienst Getijde wateren i t iverig Pv oordelijke Delta oommeer/markiezaat F\I ui i ui mi v «mui UK. tëftttim Wflstfirsnhfilrlfi )osterschelde c H 0 i"i" r t < r r "» wmmmm MMH m = 0 0 h* 'y ^ K'. Zilvermeeuw > ^ f \ ^ ^ ^~ 0 # 000 ^ ^ 000 Figuur. Broedende Zilvermeeuwen in het Deltagebied: broedparen in en verspreiding in Kustbroedvogets in het Deltagebied in

35 Dienst Getijdewateren. Zilvermeeuw Larus argentatus In Nederland broedden in c paar Zilvermeeuwen, in was dit nog slechts.000. De opmars van de Zilvermeeuw is echter na gestopt omdat deze soort steeds meer concurrentie kreeg van de Kleine Mantelmeeuw (Spaans & Noordhuis ). De Zilvermeeuw is één van de karakteristieke broedvogels van het Deltagebied. Het aantal broedende Zilvermeeuwen in hier gestegen van c..000 in tot bijna in. Deze toename heeft vooral plaatsgevonden in een aantal grote kolonies (Schouwen, Europoort en Saeftingej. Onafgedekte vuilnisbelten, visserijafval en intergetijdengebieden in het Deltagebied bieden deze soort goede foerageermogelijkheden. In de duinen van Noord en ZuidHolland zijn de Zilvermeeuwen grotendeels verdreven door vossen; een deel van deze vogels lijkt zich te hebben verplaatst naar het Deltagebied. Tabel. Aantal broedparen van de Zilvermeeuw in het Deltagebied in (per regio). GEBIED 0 0 Voordelta Haringvliet Hollands Diep GoereeOverflakkee KramrnerVolkerak Grevelingen SchouwenDuiveland Oosterschelde Veeree Meer ZuidBeveland Eendracht Zoommeer Markt ezaat WestBrabant Westerschelde I0 ' Totaal Kustbroedvogels in het Deltagebied in

36 Dienst Getijdewataren België Deltagebied Grote Stern Figuur. Broedende Grote Sterns in het Deltagebied: broedparen in en verspreiding in Kuetbroedvogele in het Deltagebied in

37 Dienst Getijde wateren. Grote Stern Sterna sandvicensis De Nederlandse broedpopulatie van de Grote Stern heeft zich na de dramatische afname in de jaren vijftig en zestig (van tot bijna geen) enigszins hersteld, maar het niveau van voor de afname is nog niet bereikt. Er is nu weer sprake van een stabielere situatie. De grootste kolonie van de Grote Stern in het Deltagebied is gesitueerd in de Grevelingen {Hompelvoet en/of Markenje). Deze kolonie neemt gedurende de laatste jaren duidelijk in omvang af, van 00 in tot 0 in (Derks en De Kraker in druk). Dit is grotendeels te wijten aan het voorkomen van grondpredatoren (Rat/Hermelijn/Wezel). Daarentegen vestigde de Grote Stern zich in op de Hooge Platen ( paar), waar in al 00 paar broedden. Verder broeden er sinds ook bij Zeebrugge (België) aanzienlijke aantallen Grote Sterns (tabel ; Belgische gegevens ontleend aan Orbie, De Scheemaeker & Defoort ). Tabel. Aantal broedparen van de Grote Stern in het Deltagebied in (per gebied). GEBIED 0 0 Maasvlakte.. Vogeleiland Westplaat Kwade Hoek Slijkplaat Hompelvoet Markenje Hooge Platen Totaal Zeebrugge (België) BO Kustbroedvogels in het Deltagebied in

38 Dienst Getijdawateren Markiezaat Zoommeer KrammerVolkerak Oosterschelde Visdief ^^^ > ^ 0 % 0 ^^ 0 ^^B 000 Figuur. Broedende Visdieven in het Deltagebied: broedparen in en verspreiding in Kustbroedvogels in het Deltagebied in

39 Dienst Gstijdewateren. Visdief Sterna hirundo De Noordwesteuropese broedpopulatie van de Visdief (exclusief de USSR) wordt geschat op ruim 00,000 paar (Thomas ). In de jaren 0 broedden er paar in Nederland. In de eerste helft van deze eeuw broedden er tot meer dan.000 paar in het Deltagebied. Tussen en nam het aantal broedparen tengevolge van vergiftiging met gechloreerde koolwaterstoffen af tot slechts 000 paar (Beijersbergen & Meininger 0). Sinds het einde van de jaren zestig is de populatie zowel op landelijk nivo ais in het Deltagebied weer gegroeid. Het aantal van vóór (0.000 paar in het Deltagebied) is echter nog lang niet bereikt. De populatie in de Delta heeft zich de afgelopen tien jaar wel verdubbeld tot bijna 000 paar. Tabel. Aantal broedparen van de Visdief in het Deltagebied in (per regio). GEBIED 0 0 Voordelta Rozenburg Voorne Putten Biesboech Haringvliet Hollands Diep KrammerVolkerak Grevelingen SohouwenDuivolünd Oostereohelde Veerse Meer ZuidBevelend Eendracht oommeer Markiezaat WestBrabant Walcheren Weeterschelde West Zeeuwsen Vlaanderen Oost Zeeuwsen Vlaanderen 0 S E S 0 EO E 0 00 Totaal 0 B Kustbroedvogels in het Deltagebied in

40 Dienst Getijde wateren 0 0 Figuur. Broedende Noordse Sterns in het Deltagebied: broedparen in en verspreiding in Kuetbroedvogels in het Deltagebied in 0

41 Dienst Getijdewateren. Noordse Stern Sterna paradisaea In Europa broeden naar schatting ruim paar Noordse Sterns (Thomas ), waarvan in Nederland (SOVON ). De broedplaatsen in het Deltagebied zijn gelegen aan de zuidgrens van het broedareaal. In het Deltagebied broedt de Noordse Stern over het algemeen in kleine aantallen tussen Visdieven. Er zijn echter ook enkele ongemengde kolonies en plaatsen waar ongeveer evenveel Noordse Sterns als Visdieven broeden. In de topjaren hebben er stellig enkele honderden paren Noordse Sterns in de Delta gebroed, waarbij het zwaartepunt ( 00 paar; Beijersbergen & Meininger 0) altijd heeft gelegen in de inlagen van SchouwenDuiveland. Ook de populatie van deze soort is na het midden van de jaren vijftig sterk in aantal afgenomen en heeft zich daarna weer wat hersteld. In het Deltagebied zijn de aantallen stabiel met in de meeste jaren slechts 00 paar. Tabel. Aantal broedparen van de Noordse Stern in het Deltagebied in (per regio) GEBIED 0 S 0 Voordelta Haringvliet KrammerVolkerak Grevelingen Oostsrschelde Veerse Meer Zoommeer Markiezaat WestBrabant Westerse held e _ 0. 0 IS 0 0 Totaal 0 Kustbroedvogel in het Deltagebied in

42 Dienst Getijdewateren 0 00 Totaal Delta i;.:... ;....i Markiezaat Zoommeer KrammerVolkerak Oosterschelde Dwergstern Figuur. Broedende Dwergsterns in het Deltagebied: broedparen in en verspreiding in KustbroedvogelB in het Deltagebied in

43 Dienst Getijde wateren. Dwergstern Sterna albifrons In NoordwestEuropa broeden de laatste jaren naar schatting paar Dwergsterns. In Nederland broeden c. 00 paar, waarvan 00 in het Deltagebied (Arts & Meininger ). Aan het einde van de jaren veertig waren er zeker meer dan 00 broedparen in het Deltagebied, in het begin van de jaren zestig was de soort bijna verdwenen (Eeijersbergen & Meininger 0, Arts & Meininger ). De soort werd van de stranden verdreven door de opkomende recreatie, terwijl de totale populatie werd gedecimeerd door vergiftiging van het voedsel. Het herstel van de populatie sinds is mogelijk gemaakt door twee factoren: een verbetering van de kwaliteit van het voedsel door een verbod op lozingen van gechloreerde koolwaterstoffen en het ontstaan van een aantal nieuwe geschikte broedplaatsen. De huidige situatie is echter verre van ideaal en indien maatregelen uitblijven lijkt een afname in de nabije toekomst onvermijdelijk. Een meer optimale situatie in de Delta zou bestaan uit een groot aantal kleine vestigingen in rustige, veilige broedgebieden, waardoor het risico wordt gespreid. De gecombineerde populatie van het Deltagebied met die van Zeebrugge (België) schommelt al jaren rond de 00 paar (tabel ; Belgische gegevens ontleend aan De Putter & Willemyns ). Tabel. Aantal broedparen van de Dwergstern in het Deltagebied in (per gebied) GEBIED 0 0 Maasvlakte Westplaat Siijkpiaat iwvouö nutjk Grevelingen Grevelingendam Hellegatsplaten Krammersche SI. en Archipel Noordplaat Slikken van db Heen Plaat van de Vliet Dintelse Gorzen Philipsdam Neeltje Jans Schouwen, Inlagen Oosterland, Maire NoordBeveland, Inlagen Hooge Platen Sloegebied Terneuzen, Zandplaat NieuwVoBsemeer, depot Prinsesseplaten Speelmanaplaten Markiezaat _ 0 _ 0 _ S S _ 0 0 Ö 0 K vi e O o ÜO 0 Totaal Zeebrugge, België 0 Kustbroedvogele in het Deltagebied in

44 Dienst Getijdewataren Kustbroedvogels in het Deltagebied in

45 Dienst Getijdewateren RINGONDERZOEK AAN KUSTBROEDVOGELS IN HET DELTAGEBIED (). Naast het vaststellen van aantallen is het ook van belang een beeld te krijgen van populatiedynamica, vestigingspatronen en verplaatsingen van de karakteristieke kustbroedvogels in het gehele Deltagebied. Door middel van het opbouwen van een geringde populatie kan een beeld worden verkregen van de leeftijdsopbouw van de populatie, uitzonderlijke sterfte (b.v. tijdens de trek of in het overwinteringsgebied), en kan inzicht worden verkregen in de herkomst van vogels die nieuwe broedgebieden koloniseren, in plaatstrouw en in verandering van broedgebied. Vanaf wordt een groot aantal gebieden in de Delta bezocht om broedvogels en hun jongen te ringen. Het accent tag hierbij aanvankelijk op terreinen die in beheer zijn bij Rijkswaterstaat (b.v. werkeilanden Oosterscheldekering, Grevelingendam, Philipsdam, Oesterdam, sluis Terneuzen). Omdat het voor het onderzoek van belang is dat een groot deel van de populatie van betrokken soorten is geringd, werden ook vogels geringd in een aantal andere gebieden (b.v. Middelplaten en Soelekerkeplaat in het Veerse Meer, KrammerVolkerak, Zoommeer, Markiezaat, DOWterrein bij Terneuzen, Saeftinge etc). Met andere in het gebied actieve ringers zijn zoveel mogelijk afspraken gemaakt om ongewenste 'overlappen' te voorkomen. Na de broedtijd werd een relatief gering aantal vogels gevangen, vooral met behulp van mistnetten. In totaal werden in 0 vogels geringd (tabel ). In een volgend rapport zal nader worden ingegaan op enkele resultaten van het ringonderzoek. Tabel. Jaarlijks aantal geringde vogels in het Deltagebied in (alleen ringen 'op naam' van PLM en CMB; exclusief controles). pulli volgr. pulli volgr. pulli volgr. pulli volgr. 0 pulli volgr. pulli volgr pulli volgr Totaal Steltkluut Kluut Kleine Plevier Bontbekplevier Strandplevier Tureluur Zwartkopmeeuw Viedief Noordse Stern Dwergstern Grote Stern Zwarte Stern E 0 0 Totaal: Kustbroedvogels in het Deltagebiad in

46 Dienst Getijdowateren Kustbroedvogels in het Deltagebied in

47 Dienst Getijdewateren LITERATUUR Arts F. & Meininger P.L.. De broedpopulatie van de Dwergstern in Nederland in de 0e eeuw: een reconstructie. In: T.E. den Boer, F. Arts, R. Beijersbergen & P.L. Meininger. Actieplan Dwergstern. Actierapport Vogelbescherming Nederland :. Bakker L. & Lok C.M.. Aalscholver Phalacrocorax nieuwe broedvogel voor Voorne. Limosa :. carbo, een Beijersbergen R.B. & Meininger P.L. 0. De functie van het Deltagebied als broedplaats voor sterns. In: J. Beijersbergen, H. Doornekamp & J. Vaane (red.). J. Vijverberg en de vogels van de zuidkust van Schouwen, Sterna :. Boudewijn T.J. & Dirksen S.. Monitoring van biologische effecten van verontreiniging: Aalscholvers in de Dordtse Biesbosch en op de Ventjagersplaten in. Bureau Waardenburg, Culemborg. van Buel H.. Broedvogels van het KrammerVolkerak en Zoommeer in. Heidemij Adviesbureau, rapport /00, Lelystad. Cramp S. & Simmons K.E.L. (eds.). The Birds of the Western Palearctic,. Oxford University Press, Oxford. Derks P.J.T & de Kraker C. in druk. Grote Sterns Sterna sandvicensis op de Hompelvoet en Markenje,. Sula : De Putter G. & Willemyns F.. Broedgevaüen van de Dwergstern Sterna albifrons in de voorhaven van Zeebrugge, periode 0. MergusÖ:. De Scheemaeker F. & Defoort T.. Broedvogels in Noordwest Vlaanderen in. Mergus :. Geelhoed S.. Enkele broedbiologische aspecten van Bontbek & Strandplevier, Visdief en Dwergstern in het Deltagebied. Rijkswaterstaat Dienst Getijdewateren Studentenrapport /Landbouwuniversiteit Wageningen, Vakgroep Natuurbeheer. Glutz von Blotzheim U.N., Bauer K.M. & Bezzel E.. Handbuch der Vogel Mitteleuropas,. Akademische Verlagsgesellschaft, Wiesbaden. Krijnen P.J.M.. Broedbiologie van Bontbekplevier, Strandplevier, Visdief en Dwergstern in het Deltagebied ( en ). In: P.L. Meininger., Onderzoek aan broedpopulaties van Kluut, plevieren en sterns in het Deltagebied { en ). Rijkswaterstaat Dienst Getijdewateren, nota GWAO.00. Middelburg. Meininger P.L.. Broedende Steltkluten Himantopus himantopus in Nederland in 0. Limosa :. Kustbroedvogels in hst Deltagebied in

48 Dienst Getijdewateren Meininger P.L.. Broedpoging van Dwergmeeuw Larus minutus in het KrammerVolkerak in. Limosa :. Meininger P.L. in press. Breeding Blackwinged Stilts in the Netherlands in including a mixed pair with Blacknecked Stilt. Dutch Birding. Meininger P.L. & Bekhuis J.F. 0. De Zwartkopmeeuw Larus melanocephalus als broedvogel in Nederland en Europa. Limosa :. Meininger P.L. & Schekkerman H. 0. Broedende Steltkluten Himantopus himantopus in Nederland in. Limosa :. Maller A.P.. Magernes (laridae) yngieudbredelse, bestandsstorelse og aendringer i Danmark, med supplerende oplysninger om forholdene i det ovrige Europa. Dansk orn. Foren. Tidsskr. :. Orbie G.. de Grote Stern Sterna sandvicensis nieuwe broedvogel voor België. Mergus :. Rooth J.. Recente ontwikkelingen van de broedpopulatie van de Aalscholver Phalacrocorax carbo. Limosa :. Ruitenbeek W.. De Kluut (Recutvirostra avosetta). Wet. Meded. K. ned. natuurh. Veren.. Siokhin V., Chernichko I. & Ardamatskaya T.. Colonial nesting waterbirds of Ukraine. Akademia Nauk Ukrainiskoj SSR, Kiew. [in Russianl SOVON.. Atlas van de Nederlandse Vogels. SOVON, Arnhem. Spaans A.L. & Noordhuis R. Voedselconcurrentie tussen Kleine Mantelmeeuwen en Zilvermeeuwen, in: A.L. Spaans (red.). Wetlands en watervogels. Pudoc, Wageningen:. van Swelm N.D.. De broedvogels van het WestplaatSluftergebied. Rapport t.b.v. Evaluatiecommissie Grootschalige Stibberging Gem. Rotterdam/Rijkswaterstaat. Stichting Ornithoiogisch Station Voorne, Oostvoorne. Teixeira R,M. (red.). Atlas van de Nederlandse broedvogels. Natuurmonumenten, 's Graveland. Zijlstra M. & van Eerden M.R.. Development of the breeding population of Cormorants Phalacrocorax carbo in the Netherlands till. In: M.R. van Eerden & M. Zijlstra (eds.). Proceedings workshop on Cormorants Phalacrocorax carbo. Rijkswaterstaat Directie Flevoland, Lelystad: 0, Kustbroedvogels in het Deltagebied in

49 Bijlage. Aantallen broedvogels per gebied in f.xxxx...} gegevens uit voorgaand jaar opgenomen Bekkencodes: VD =Voordelta, HV = Haringvliet, HD = Hollandsen Diep, BB = Biesbosch, Gr = Greve!ingen, KV = KrammerVolkerak, OS= Oosterse helde, VM = Veerse Meer, ED= Eendracht, ZO = Zoommeer, MA= Markiezaat, WS=Westersehelde, XX = Toegekend aan landregio GEBIED Kwblok/Bekken Bruine kiek. Kluut Kleine Bontbek plev plev. Strand plev. Kok meeuw Storm meeuw Kleine mantel Zilver meeuw Vis dief Noordse stern Dwerg stern Overig MAASVLAKTE/EUROPOORT Oostvoorne, Maasvlakte /VD Oostvoorne, Europoort /VD Oostvoorne, Mvlakte, Slufter/Naaktm.VD Oostvoorne, Vogeleiland Westplaat A/D Oostvoorne, Westplaat /VD Oostvoorne, Oostvoornse Meer /VD Oostvoorne, Kemira /VD Rozenburg, Landtong /VD OOO O 0 Zwartkopmeeuw VOORNEPUTTEN Oostvoorne, Bitterlingvallei /VD Oostvoorne, Breede Water /VD Oostvoorne, Brielse Meer, KI. Beer /XX Rockanje, Quackjeswater /VD Hellevoetsluis, Quackgors /HV Spijkenisse, Vierambachtenboezem XX Zuidland, Polder Biert /XX Simonshaven, Bernisse /XX Simonshaven, WeMiet /XX Spijkenisse, Allemansgors /XX OudBeijerland, Beerenplaat /XX Zuidland, Beninger Slikken /HV Zuidland, Spuigorzen /XX Aalscholver 0 Lepelaar IJSSELMONDE Hoogvliet, Gadering Barendrecht, Vredepolder Zwijndrecht, Nieuwe Devel /XX /XX /XX