Door Matthias Koster, Sovon districtscoördinator D13, Grote Rivieren

Transcriptie

1 De Zwarte Sterns hebben alweer jongen. Het is dan nu ook weer de juiste tijd om de nesten van deze stern te tellen. Maar hoe is het eigenlijk gesteld met de Zwarte Stern als broedvogel in het Sovon Grote Rivierendistrict (D13)? De soort wordt ondertussen al 51 jaar geteld in het Sovon Grote Rivierendistrict. Tijd voor een uitgebreid soort specifieke overzicht/terugblik. Door Matthias Koster, Sovon districtscoördinator D13, Grote Rivieren De Zwarte Stern - algemeen In de 20ste eeuw kwam de soort als broedvogel veel meer voor op de hoge (zand-)gronden, maar deze is (nagenoeg) verdwenen. De populatieschatting in Nederland in 2017 komt uit op broedparen (Sovon, 2017). Een schril aantal vergeleken met wat vermoedelijk het aantal broedparen in de eerste decennia van de 20ste eeuw is geweest, namelijk tot broedparen. De afname werd in eerste instantie veroorzaakt door ontginning en verdroging van de gebieden met broedplaatsen. In recentere tijden is voedselgebrek het grootste probleem. Door het verdwijnen van Krabbenscheervegetatie, vroeger als broedplek gebruikt door de soort, worden tegenwoordig op veel plaatsen nestvlotjes neergelegd. Tegenwoordig heeft de Zwarte Stern in Nederland in drie verschillende regio s zijn bolwerk. Zo bevinden de kolonies zich veelal in het laagveengebied van Zuid-Holland en Noord-Holland, veenweidegebieden van Noordwest- Overijssel en Friesland. De laatste regio bevindt zich in het zuidelijke rivierengebied, namelijk in de Gelderse Poort en enkele kolonies in het stroomgebied van de Linge. Als men het baseert op het aantal kolonies van de Zwarte Stern binnen de provinciegrenzen van Gelderland is de soort dus sterk gebonden aan de Linge en de Gelderse Poort als broedvogel. Het zwaartepunt ligt daarbij op de Gelderse Poort. Afbeelding 1: Begrenzing van het Sovon Grote Rivierendistrict De eerste ingevoerde Sovon-tellingen dateren uit Het ging hierbij om 72 getelde nesten in de Ooijpolder. Meer dan aannemelijk is het dan ook dat de soort voorafgaand aan dit jaar ook al tot broeden kwam in het gebied. De jaren hier opvolgend zijn het aantal kolonies verspreid in het district toegenomen. Uiteindelijk heeft het geleid naar het huidige aantal kolonies in 2018 van 12 actieve kolonies.

2 Afbeelding 2: Verspreiding Zwarte Stern als koloniebroedvogel gedurende de periode in Nederland (links) en het Sovon Grote Rivierendistrict (rechts) Aantalsontwikkeling geheel district Vanaf 1990 zijn door de jaren heen de aantallen nagenoeg stabiel gebleven. De aantallen schommelden rond de 160 broedparen. Het topjaar was enkele jaren geleden, namelijk in 2016 met 194 broedparen in het district. Het dieptepunt betrof in 1994 met 142 broedparen. Sinds 1990 zijn het aantal getelde kolonies per jaar nagenoeg gelijk. De teller bleef in 2018 steken op 184 getelde nesten. Deze broedaantallen zijn in 2018 verdeeld over de eerder benoemde 12 kolonies binnen D13. Sinds 2012 zijn de aantallen redelijk stabiel (met uitzondering van de jaren ) en schommelen ze tussen broedparen/getelde nesten. Afbeelding 3: Daadwerkelijk getelde broedaantallen Zwarte Stern binnen het Grote Rivierendistrict (D13) sinds eerste Sovon-telling.

3 Periode Om een echt goed beeld te verkrijgen over de ontwikkelingen van de Zwarte Stern in Sovon Grote Rivierendistrict moet gekeken worden naar de kolonies die gedurende een langere reeks elk jaar zijn geteld. Alle kolonies die in 2018 zijn geteld kunnen meegenomen worden in deze vergelijking. Het gaat hierbij om 12 kolonies: West Bergse Hoofd Noordstrang Bemmelse Polder-Oost Millingerwaard Zuidstrang Erfkamerlingschap Oude Waal Ooijsche Graaf-Oost Polder de Eng (aan de Linge), Kedichem Broekwiel, Spijk Molenveld, Zuilinchem Kil van Hurwenen, Hurwenen. De broedaantallen in 2018 komen dan uit op 184 broedparen. Vergeleken met 2017, toen 189 broedparen zijn geteld, betekent dit een lichte afname van -2,6%. De grootste afname in 2018 vond plaats bij de kolonie Millingerwaard. Hier nam het aantal af van 22 naar 0 getelde nesten. Dit alles heeft te maken met het niet neerleggen van nestvlotjes in dit gebied. De andere afname vond plaats bij de kolonie Oude Waal. Hier nam het broedaantal af van 32 in 2017 naar 23 in De overige kolonies laten een positieve ontwikkeling zien. Zo laten de kolonies Noordstrang, Bemmelse Polder-Oost, Ooijsche Graaf-Oost en Polder de Eng (aan de Linge), Kedichem een lichte toename aan broedparen in 2018 zien Zo nam het aantal bij de kolonie Noordstrang namelijk toe van 31 broedparen in 2017 naar 38 broedparen in Bij de andere drie kolonies gaat het eveneens om lichte toenames: Polder de Eng (aan de Linge), Kedichem (13 in 2017, 16 in 2018), Bemmelse Polder-Oost (15 in 2017, 20 in 2018) en Ooijsche Graaf-Oost (23 in 2017 en 27 in 2018). Afbeelding 4: Ontwikkeling broedaantallen Zwarte Stern per getelde kolonie in 2018 binnen het Sovon Grote Rivierendistrict (D13). Wanneer men over een langere periode, , bij deze 12 kolonies bekijkt en deze vergelijkt, blijkt de populatie nagenoeg stabiel te zijn. Uiteindelijk kan een zeer kleine toename genoteerd worden van +1,8%. Toch geeft dit enigszins een vertekend beeld. Dit wordt veroorzaakt doordat het broedaantal in 2015 (159) nogal schril af steken ten opzichte van de jaren 2016 en 2017 (resp. 194 en 189). Dit is weer te verklaren door het feit dat bij de kolonie Ooijsche Graaf-Oost minder of helemaal geen nestvlotjes zijn neergelegd. Deze zijn bij andere kolonies wel extra neergelegd. Echter heeft dit niet er voor gezorgd dat het aantal stabiel bleef. Bij de overige kolonies zijn kleine fluctuaties door de jaren heen te zien. Echter vallen deze binnen de natuurlijke fluctuaties. Overall komt een stabiele populatie gedurende de periode naar voren.

4 Periode Een geheel ander beeld komt naar voren bij de lange reeks. Voor deze reeks is de periode ten opzichte van 2018 genomen. Ook hierbij zijn alle kolonies die geteld zijn in 2018 bruikbaar voor de vergelijking met de periode Het gaat hierbij om 12 kolonies: West Bergse Hoofd Noordstrang Bemmelse Polder-Oost Millingerwaard Zuidstrang Erfkamerlingschap Oude Waal Ooijsche Graaf-Oost Polder de Eng (aan de Linge), Kedichem Broekwiel, Spijk Molenveld, Zuilinchem Kil van Hurwenen, Hurwenen. Om te kijken hoe de aantallen in 2018 verhouden met de aantallen in de periode is het gemiddelde van deze 12 reeksen genomen. Per jaar komt het gemiddelde in deze periode uit 159 broedparen/getelde nesten. Het totale aantal in 2018 van deze 12 kolonies, 184 getelde nesten/broedparen, betekent ten opzicht van het gemiddelde van de periode een forse toename. De toename komt namelijk uit op 16,0%. Wanneer een vergelijking van 2018 met een iets minder lange reeks, , maken blijkt de toename iets af te zwakken. Het gemiddelde in de periode komt neer op 167 getelde nesten/broedparen. Het aantal broedparen uit 2018 weten we nog, die bedroeg 184 broedparen/getelde nesten. Al met al kan, in vergelijking met de periode , een forse, maar minder grote toename dan vergeleken met de periode genoteerd worden van 10,3% in Periode Vergelijkingen met perioden voorafgaand aan deze periode, , zijn minder kolonies bruikbaar voor een vergelijking. Al met al blijven voor deze vergelijking 5 kolonies over. Met 5 bruikbare van de 12 reeds getelde kolonies in 2018 komt het percentage voor representativiteit uit op 41,6%. Hiermee wordt voldaan aan de 30%. Wanneer men onder dit percentage komt, is de vergelijking niet betrouwbaar genoeg om de ontwikkeling van de onderzochte kolonies als representatief voor het gehele district te beschouwen. De overgebleven bruikbare reeksen van de kolonies zijn allen afkomstig uit de Gelderse Poort. Het gaat hierbij om de kolonies: West Bergse Hoofd Millingerwaard Zuidstrang Erfkamerlingschap Ooijsche Graaf-Oost Om te kijken hoe de aantallen van deze 5 kolonies in 2018 verhouden met de aantallen in de periode is het gemiddelde van deze 5 reeksen genomen. Per jaar komt het gemiddelde in deze periode uit 89 broedparen/getelde nesten. Het totale aantal in 2018 van deze 5 kolonies, 68 getelde nesten/broedparen, betekent ten opzicht van het gemiddelde van de periode een forse afname. De afname komt namelijk uit op - 23,2%. Dit lijkt op het eerste gezicht een forse afname van gemiddeld 89 broedparen/getelde nesten in de periode naar 68 broedparen/getelde nesten in Echter vanwege het feit dat het gaat om relatief lage aantallen zijn de percentuele afnames hierdoor ook snel hoger. De flinke afname wordt voornamelijk veroorzaakt door de topjaren waarbij de broedaantallen op broedparen/getelde nesten binnen deze 5 kolonies lag. Vlotbroeder vs. Natuurlijk broeder Van oorsprong is de Zwarte Stern een soort die broedt op krabbescheervelden. Deze zijn niet of nauwelijks nog aanwezig in Nederland. Hierdoor is de soort afhankelijk van nestvlotjes die door talloze vogelwerkgroepen op de bekende plekken elk jaar geplaatst worden. Toch ondernemen met enige regelmaat broedparen een broedpoging zonder de nestvlotjes te gebruiken. Ze broeden in de vegetatie. Zo deden 7 broedparen op natuurlijke wijze een broedpoging in de Gelderse Poort. Andere meldingen zijn door de jaren heen niet bekend van natuurlijke broeders. Binnen het Sovon Grote Rivierendistrict wordt dan ook hoofdzakelijk gebroed op nestvlotjes.

5 Afbeelding 5: Pullen Zwarte Stern worden gevoerd, Kolonie Polder de Eng (aan de Linge), Kedichem, 2017, Hille de Bruin Landschapseenheden Niet alleen kan er gekeken worden naar afzonderlijke aantalsontwikkelingen van de kolonies. Het is ook mogelijk om per regio en/of stroomgebied te kijken hoe de aantallen zich ontwikkelen. Per regio kunnen verschillen ontstaan door verschillende externe werkingen. Alle kolonies die sinds 1985 bekend zijn in de Sovon-database opgenomen in deze vergelijking. Het aantal kolonies is te groot om hier allemaal te benoemen. Afbeelding 6: Ontwikkeling broedaantallen Zwarte Stern binnen het Grote Rivierendistrict (D13) per stroomgebied.

6 De volgende stroomgebieden waarbinnen de kolonies van de Zwarte Stern binnen het Sovon Grote Rivierendistrict zich bevinden, zijn te onderscheiden in: (Neder-)Rijnstroomgebied Waalstroomgebied Lingestroomgebied (Neder-)Rijnstroomgebied Het overgrote deel van de populatie binnen het Grote Rivierendistrict bevindt zich in het Natura200-gebied de Gelderse Poort. Vanwege de grote van dit Natura2000-gebied bevinden zich meerdere stroomgebieden binnen dit beschermde natuurgebied. Een deel van de kolonies die in de Gelderse Poort bevinden, valt binnen het stroomgebied van de (Neder-)Rijn. Vier van deze kolonies zijn ook in 2018 nog bezet. Dit zijn de kolonies in de Erfkamerlingschap, West Bergse Hoofd, Noordstrang en Zuidstrang. Een langere periode die te boek staat als het dieptepunt binnen dit stroomgebied is niet echt aanwezig. De beginjaren waren de aantallen erg laag (24-39). Echter is dit mogelijk te verklaren aan het lage aantal beschikbare vlotjes. De aantallen zijn vrij stabiel te noemen gedurende de periode hier opvolgend. Zo komt het gemiddelde in de periode en nagenoeg overeen met elkaar (67 tegenover 64 broedparen). Het hoogtepunt binnen dit stroomgebied wat betreft aantallen vond plaats in de jaren Destijds lagen de aantallen van de broedkolonies respectievelijk tussen de getelde nesten. In 2018 lag dit aantal iets lager, namelijk op 79 getelde nesten/broedparen. Vergeleken met 2017 betrof dit een flinke toename van 21,5% ten opzichte van Daarentegen is het aantal in 2018 weer beduidend hoger dan het gemiddelde in de periode Het gemiddelde in deze periode komt uit op het eerder genoemde 64 getelde nesten/broedparen. Dit betekent ten opzichte van deze periode een sterk toename van 24,2% in Hierbij moet wel vermeld worden dat 28 nestvlotjes minder zijn uitgezet in 2016 dan in Dit zorgt natuurlijk voor een groter verschil, maar kan het grote verschil niet doen verdwijnen. Ten opzichte van de eerder benoemde topjaren, gemiddeld 90 getelde nesten, betrof het aantal in 2018 een afname van -12,5%. Waalstroomgebied De kolonies in het stroomgebied van de Waal zijn het langst bekend binnen het district. Een deel van de kolonies bevinden zich binnen het Natura2000-gebied Gelderse Poort. Daarnaast bevinden zich enkele kolonies buiten dit gebied. Deze bevinden zich in het westelijke deel van het district. In het verleden zijn nog meer gebieden bezet geweest. Vier van deze kolonies zijn ook in 2018 nog bezet. Dit zijn de kolonies in de Ooijsche Graaf-Oost, Oude Waal, Bemmelse Polder-Oost en Kil van Hurwenen. Het zwaartepunt binnen dit stroomgebied bevindt zich in de Gelderse Poort. 70 van de 80 nesten in 2018 binnen dit stroomgebied zijn hier geteld. Het dieptepunt binnen dit stroomgebied was in de periode , met gemiddeld 58 getelde nesten/broedparen. Het hoogtepunt binnen dit stroomgebied wat betreft aantallen vond recent plaats. In de periode floreerden de aantallen naar gemiddeld 98 getelde nesten. Niet eerder was het gemiddelde niet zo hoog. Ook niet in de periode (gemiddeld 79 nesten). Vergeleken met 2017 betrof het aantal getelde nesten in 2018 een aanzienlijk afname van -22,3%. Ook ten opzichte van het gemiddelde in de periode kan een afname genoteerd worden. Het gemiddelde in deze periode komt uit op 92 getelde nesten/broedparen. Dit betekent ten opzichte van deze periode een sterk afname van 13,2% in Lingestroomgebied De oplettende lezer heeft opgemerkt dat de hierboven binnen de actieve kolonies in 2018 nog 2 kolonies ontbreken. Deze kolonies bevinden zich binnen het stroomgebied van de Linge. Het gaat hierbij om de kolonies: Polder de Eng (aan de Linge), Kedichem en Broekwiel, Spijk. Sinds 1989 zijn uit dit stroomgebied broedaantallen bekend in de Sovon-database. Vergeleken met de kolonies langs de eerder benoemde stroomgebieden zijn de aantallen laag. Toch zijn ze het vermelden waard. Een echt dieptepunt binnen dit stroomgebied is niet te vinden. Het hoogtepunt binnen dit stroomgebied wat betreft aantallen vond recent plaats. In de periode hebben de kolonies binnen dit stroomgebied een sprongetje gemaakt. Gemiddeld liggen de aantallen in deze periode op 19 getelde nesten/broedparen. Deze ontwikkeling zette zich verder voort in Niet eerder was het gemiddelde zo hoog. Vergeleken met 2017 betrof het aantal getelde nesten in 2018 (25 nesten) een verdere toename van 19%. Ook ten opzichte van het gemiddelde in de periode kan een toename genoteerd worden. Het gemiddelde in deze periode komt uit op 19 getelde nesten/broedparen. Dit betekent ten opzichte van deze periode een sterk toename van 28,6% in Het gehele beeld De Zwarte Stern is een stabiele koloniebroeder geworden in het Sovon Grote Rivierendistrict. Niettemin blijft de soort sterk afhankelijk van menselijke hulp door het plaatsen van nestvlotjes. Kleine schommelingen zijn nog steeds terug te vinden. Deels zijn deze toe te schrijven aan het plaatsen van meer en/of minder nestvlotjes in bepaalde gebieden. Daarnaast zijn de schommelingen toe te schrijven aan de natuurlijke fluctuaties.

7 Binnen de 5 onderscheiden stroomgebieden in het district, daarbij het stroomgebied van de Lek en Maas buiten beschouwing gelaten, bevinden de kolonies zowel in het verleden als anno 2018 langs drie specifieke stroomgebieden: de stroomgebieden van de Rijn, Linge en Waal. Waar de kolonies langs het stroomgebied van de Rijn en Linge een zeer lichte toename aan nesten/broedparen laat zien in 2018, is het tegenovergestelde aan de hand bij de kolonies in het stroomgebied van de Waal. Hier nemen binnen de kolonies het aantal nesten zeer licht af. Toch laten de kolonies louter positieve reeksen zien over een langere periode. Waar de Zwarte Stern in het verleden als broedvogel hard achteruitging, kan in ieder geval binnen het Grote Rivierendistrict van een stabiele populatie met mooie aantallen gesproken worden. Afbeelding 7: Pullen Zwarte Stern worden gevoerd, Kolonie Polder de Eng (aan de Linge), Kedichem, 2017, Hille de Bruin Dankwoord Tot slot wil ik mijn dank uitspreken naar alle tellers die veel noeste arbeid leveren elkaar door het plaatsten van de nestvlotjes, tellen van de kolonies, het doorgeven van de aantallen in de Sovon database en het ophalen en repareren van de nestvlotjes. Zonder deze welwillendheid zou een dergelijk overzicht niet mogelijk zijn. Succes met tellen dit jaar en vergeet niet jouw aantallen op tijd door te geven! Matthias Koster Sovon Districtscoördinator Grote Rivieren Gelderland