Aantal gevonden legsels in 2008

Transcriptie

1 10 1 Broedpaaraantallen 2. Reproductie Na terugkomst van weidevogels in hun broedgebied vormen zich paren en kiezen de vogels een plek om te gaan broeden: de vestiging. Daarna komen twee belangrijke reproductiefasen: eifase: van het leggen van de eieren tot het uitkomen daarvan; kuikenfase: van het uit het ei kruipen tot het vliegvlug worden van de kuikens. Waarnemingen in het veld en onderzoeksgegevens tonen aan dat per soort, per gebied en per jaar een wisselend aantal broedparen niet tot eileg komt. Hoe groot het aandeel broedparen op landelijk niveau is dat daadwerkelijk gaat broeden, is niet bekend. Als reproductiegetal gebruiken we het gemiddeld aantal jongen dat per broedpaar vliegvlug wordt. Dit is dus de resultante van het aantal paren dat tot broeden overgaat, het aantal nesten dat uitgekomen eieren oplevert en het aantal kuikens dat vliegvlug wordt. Een hoge reproductie kan dus betekenen dat veel paren tot broeden overgingen, maar ook dat veel uitkomende eieren jongen opleverden waarvan een groot deel vliegvlug werd. De vereiste reproductie is het aantal jongen dat minimaal vliegvlug moet worden om de jaarlijkse sterfte onder volwassen vogels te kunnen compenseren. Dit aantal is per soort verschillend en hangt mede af van de leeftijd die vogels bereiken (hoe langer de oudervogels leven, hoe kleiner de vereiste reproductie). Of een gebied hieraan voldoet, is alleen vast te stellen als reproductiegegevens worden verzameld over een reeks van jaren.

2 11 Aantal gevonden legsels in 2008 Jaarlijks worden nesten gevonden Vrijwilligers en boeren zoeken en markeren nesten om die te kunnen beschermen tegen mogelijk verlies door landbouwactiviteiten. Dit vindt meestal plaats op percelen zonder beheerovereenkomsten voor uitgesteld maaien of afspraken in het kader van reservaatbeheer. In 2008 zijn bijna legsels gevonden van 50 soorten vogels. Daarvan was 55% van kieviten, 14% van grutto s, 12% van scholeksters en 6% van tureluurs en 13% van overige soorten. In 2008 zijn legsels meer gevonden dan in De toename deed zich voor bij bijna alle soorten: er werden 14% meer scholeksterlegsels, 19% meer gruttolegsels, 11% meer tureluurlegsels en 19% meer zangvogellegsels gevonden dan in Ganzen zijn duidelijk in opmars als broedvogel: in 2008 werden er 67% meer nesten van ganzen gevonden dan in Aantal gevonden legsels in 2008 Overige vogels Zangvogels Scholekster Eenden en ganzen Overige steltlopers Tureluur Grutto Kievit Totaal in 2007: Totaal in 2008:

3 12 2 Reproductie Uitkomstsucces Dankzij de gegevens van ruim legsels die zijn verzameld door vrijwilligers van Landschapsbeheer Nederland (LBN) en SOVON is op basis van dagelijkse overlevingskansen het uitkomstsucces per jaar en per fysisch-geografische regio bepaald. Het accent van de gegevens ligt op West en Zuid-Nederland, omdat vooral hier de vrijwilligersgroepen actief zijn die de legselgegevens zelf via internet invoeren in de database van LBN. Het uitkomstsucces is alleen vermeld voor regio s waarin minimaal 250 nesten gevonden zijn. Algemeen Het gemiddeld uitkomstsucces van alle weidevogellegsels bij elkaar over de periode is relatief laag in de zandgebieden en de veengebieden van Noord-Nederland. In de veengebieden van West- Nederland en het rivierengebied is het gemiddeld uitkomstsucces relatief hoog. Het uitkomstsucces in het rivierengebied neemt in de loop der jaren toe, terwijl het in de zandgebieden en de zuidelijke zeekleigebieden afneemt. Scholekster 67% Gemiddeld uitkomstsucces Zandgronden Rivierengebied Laagveen-West Zeeklei-Noord Laagveen-Noord Zeeklei-Zuid 67% 73% i 56%g 66% 56% g 71% i = geen significante verandering van het uitkomstsucces sinds 2000 = significante afname van het uitkomstsucces sinds 2000 = significante toename van het uitkomstsucces sinds 2000 Kievit 66% 61% i 65% g Landelijk 60% i 66% 71% i 47% g 64% g 59% g Landelijk

4 13 Uitkomstresultaat per regio Kievit en scholekster Het gemiddeld uitkomstsucces is landelijk bij de kievit 59% en bij de scholekster ruim 65%. Beide soorten vertonen sinds 2000 een significante achteruitgang in het gemiddeld uitkomstsucces met respectievelijk 5% en 12%. Dit komt voor op de zandgronden en bij de kievit ook in de zeekleigebieden van West-Nederland. In de veengebieden van West-Nederland is het gemiddeld uitkomstsucces voor beide soorten met ruim 65% nagenoeg constant in de afgelopen negen jaar. Het uitkomstsucces neemt zowel voor kievit als scholekster toe in het rivierengebied, en voor de kievit tevens in de veengebieden van Noord- Nederland en de zeekleigebieden van Zuid-Nederland. Grutto en tureluur Het gemiddeld uitkomstsucces van de grutto is op landelijk niveau ruim 62%, dat van de tureluur ruim 63%. Hoewel er bij de grutto een indicatie is voor een licht positieve ontwikkeling in het uitkomstresultaat sinds 2000, vooral in het rivierengebied, vindt op landelijke schaal geen significante ontwikkeling plaats. Dit laatste geldt ook voor de tureluur. Grutto 61% 47% 65% 69% i 49% Tureluur 63% g 62% 62% Landelijk 64% 60% 71% 68% 63% Landelijk

5 14 2 Reproductie Predatie belangrijkste verliesoorzaak Om op basis van dagelijkse overlevingskansen het verlies per oorzaak te kunnen bepalen, gebruiken we dezelfde gegevens als voor het uitkomstsucces. Het gaat om gegevens van de peridoe en het gros van de gegevens is wederom afkomstig uit West- en Zuid-Nederland. Er zijn onvoldoende gegevens van de veengebieden uit Noord-Nederland om voor die regio uitspraken te kunnen doen. Vanwege het aantal beschikbare gegevens worden hier alleen resultaten van kievit en grutto gepresenteerd. Algemeen Predatie vormt bij beide soorten de belangrijkste verliesoorzaak met gemiddeld ruim 17%. Daarna volgt het voortijdig verlaten van nesten met 5-7%. Verliezen door agrarische activiteiten (werkzaamheden en beweiding) bedragen mede dankzij nestbescherming (en gecontracteerd beheer) gemiddeld slechts 3-5%. Overige en onbekende verliesoorzaken schommelen tussen de 3 en 4%. De grootste predatieverliezen worden aangetroffen in kleigebieden en op zandgronden. Sinds 2000 vond Kievit Verliesoorzaken (getallen in percentages) 18,8 i 4,6 g 2,7 13,4 i 4,3 i 2,0 22,3 i 4,7 g 7,0 10,7 i 5,1 g 2,5 16,2 i 4,3 i 3,3 Landelijk 17,7 4,6 3,9

6 15 Verliesoorzaken per regio kievit en grutto toename van predatie in praktisch alle regio s plaats, maar het sterkst in de zuidelijke zeekleigebieden en de westelijke veengebieden. Kievit Predatie is bij de kievit landelijk vanaf 2000 significant toegenomen met 4%. Dat gebeurde vooral in de zuidelijke zeekleigebieden (toename met 20%) en de westelijke veengebieden (toename met 7%). Grutto Bij de grutto is landelijk geen sprake van een significante trend bij de verliesoorzaken. De belangrijkste verliesoorzaak is predatie en in de westelijke veengebieden zijn die verliezen relatief laag. De verliezen door predatie nemen hier echter wel toe, iets dat in nog sterkere mate geldt voor de zuidelijke zeekleigebieden. 6,8 12,9i 5,1g = geen significante verandering van verliezen = significante toename van de verliezen = significante afname van de verliezen Zandgronden Laagveen-West Laagveen-Noord Rivierengebied Zeeklei-Noord Zeeklei-Zuid Grutto Predatie Verlaten Landbouw 20,2 i 6,8 2,2 12,9 i 6,1 2,3 22,7 i 7,3 5,7 Predatie Verlaten Landbouw 12,3 k 9,7 3,0 Predatie Verlaten Landbouw 18,1 i 5,2 2,2 Landelijk 17,2 6,8 2,6

7 16 2 Reproductie Grutto en tureluur broeden vroeger Om het legbegin bij grutto en tureluur te bepalen is gebruik gemaakt van dezelfde set van gegevens als voor het uitkomstsucces. Het gaat om de periode en het gros van de gegevens is wederom afkomstig uit West- en Zuid-Nederland. Er is voor de grutto en tureluur gekozen omdat de eilegperiode bij deze soorten volledig overlapt met de periode waarin vrijwilligers actief zijn en deze soorten relatief weinig vervolglegsels kennen. Grutto Gemiddeld starten gruttoparen met het leggen van eieren op 12 april. Dit is een landelijk. De grutto s in zuidelijke zeekleigebieden beginnen gemiddeld negen dagen eerder met het leggen van eieren dan grutto s in de veengebieden. Op de zuidelijke zeekleigebieden beginnen de grutto s gemiddeld vijf dagen eerder met de eileg dan in de noordelijke zeekleigebieden. De relatief late legbegindatum in de veengebieden is waarschijnlijk het gevolg van verschillen in waterpeil, waardoor de gebieden later geschikt zijn voor nestelen. Waterstandverschillen Grutto Gemiddeld legbegin 15-4 g 19-4 g 19-4 g 14-4 i 10-4 g 12-4 i Landelijk 12 april g

8 17 Gemiddeld legbegin kunnen ook de reden zijn waarom binnen regio s soms grote verschillen in legdatum bestaan. Sinds 2000 is de legdatum landelijk nu met 1,5 dag vervroegd. Tureluur Tureluurparen beginnen gemiddeld iets later met de eileg dan grutto s en wel op 17 april. Hoewel er vijf dagen verschil bestaat tussen sommige regio s in eilegdatum, zijn de verschillen niet significant. Wel is sinds 2000 landelijk de legdatum nu met ruim 2 dagen vervroegd g 12-4 i = geen significante verandering van het legbegin = significante vervroeging van het legbegin = significante verlating van het legbegin Zandgronden Laagveen-West Laagveen-Noord Rivierengebied Zeeklei-Noord Zeeklei-Zuid Tureluur Landelijk 17 april g

9 18 2 Reproductie Kuikenoverleving cruciaal voor behoud grutto s Voor nauwkeurige gegevens over kuikenoverleving is gedetailleerd en duur onderzoek nodig. De schaal is dan veelal onvoldoende om uitspraken op landelijk niveau te kunnen doen. Dat kan alleen via monitoring in een groot aantal gebieden en met langjarige reeksen. Een dergelijk meetnet is nog niet aanwezig. Toch is dat wenselijk, omdat dan beter inzicht wordt verkregen in goede en slechte reproductiejaren en de mogelijke oorzaken die daaraan ten grondslag liggen. Momenteel wordt de methode van alarmtellingen (zie kader) nog op beperkte schaal toegepast, vooral in de pilotgebieden voor de gebiedsgerichte aanpak, en met name in het kader van het project Nederland Weidevogelrijk. Alleen de resultaten van tellingen in gebieden waarin men strikt de Instructie Alarmtellingen (Nijland& van Paassen 2007)¹ heeft gevolgd, zijn in deze Weidevogelbalans opgenomen. De tellingen zijn uitgevoerd door professionals met substantiële hulp van een groot aantal vrijwilligers. De resultaten zijn een indicatie van het broedsucces. ¹ Nijland F. & A. van Paassen Instructie Alarmtellingen; tellingen van paren en gezinnen van Scholekster, Kievit, Grutto, Tureluur en Wulp. Uitgave Landschapsbeheer Nederland, Utrecht. Publicatie Bureau N nr. 27, Leeuwarden Alarmtellingen Uitvoeren van alarmtellingen betekent dat er in een gebied vijf rondes worden gelopen en wel in de weken 15, 17, 19, 21 en 23. Per ronde worden in ieder geval van de grutto van alle vogels waarnemingen genoteerd conform een standaard die sterk lijkt op de gedragsnotities van de broedpaartellingen. Op basis van deze vijf tellingen wordt het aantal territoria vastgesteld (als één na hoogste aantal in deze reeks) en het aantal gezinnen in de week van de eerste vliegvlugge jongen. Het aantal gezinnen als percentage van het aantal territoria staat bekend als het Bruto Territoriaal Succes (BTS). Op basis van onderzoek wordt aangenomen dat er drie categorieën zijn, waarbij een BTS van: 1. < 50% onvoldoende is 2. tussen 50% en 65% mogelijk voldoende is 3. > 65% voldoende is om een lokale populatie in stand te houden. Hoe groter het aantal gebieden met BTS resultaten, des te beter het inzicht in de effectiviteit van het in die gebieden gerealiseerde beheer. Voor een betrouwbaar landelijk BTS is een gestratificeerd netwerk van dergelijke gebieden nodig.

10 19 Kuikenoverleving

11 20 2 Reproductie In 2007 zijn alarmtellingen uitgevoerd in zeven gebieden met een totale oppervlakte van circa ha. In drie gebieden was het BTS minder dan 50%, in drie gebieden lag het tussen 50% en 65% en in één gebied (Gerkesklooster) was het meer dan 65%. Het gemiddeld BTS over deze zeven gebieden was 50%. In 2008 zijn alarmtellingen uitgevoerd in twaalf gebieden met een totale oppervlakte van circa ha. In vijf gebieden was het BTS minder dan 50%, in drie gebieden lag het tussen 50% en 65% en in vier gebieden (Schipluiden, Opmeer, Noordoost Polder en Fjurlannen) was het meer dan 65%. Het gemiddeld BTS over deze twaalf gebieden was 53,4%. Conclusie is dat in 2008 in de betreffende gebieden gemiddeld een iets hoger BTS is behaald dan in Als we de gebieden vergelijken die in beide jaren zijn geteld, dan is het BTS in % tegenover 50% in Van die zeven gebieden zijn er drie niet van categorie (zie kader) veranderd, één is een categorie lager uitgekomen en drie zijn een categorie hoger Grutto Bruto Territoriaal Succes % Landelijk 48% 9 66% 61% % 50% 1 33% %

12 21 Bruto Territoriaal Succes Grutto 2007 en 2008 uitgekomen. Belangrijke constatering is ook dat bovenstaande cijfers betrekking hebben op de betreffende gebieden en niet op heel Nederland 1. Klaas Engelbrechtpolder 2. Polder Noordzij 3. Grote Westeindse polder 4. Bovenkerkerpolder 5. Ronde Hoep 6. Polder De Lage Hoek (Opmeer) 7. Camperland 8. Kop van de NOP (Rutten) 9. Idzegea 10. Delfstrahuizen 11. Fjurlannen 12. Gerkesklooster Grutto Bruto Territoriaal Succes % 53% Landelijk 6 76% 24% 75% 69% % 48% 52% % 7 46% 68% %