Weidevogel beheer Spaarnwoude Andries Kamstra & Mark Kuiper

Transcriptie

1 Weidevogel beheer Spaarnwoude 2017 Andries Kamstra & Mark Kuiper

2 Inhoud 1. Gebied en beheer Weidevogelstand Nestbescherming en broedsucces Randfactoren Predatie Weer Beweiding en maaien Onderhoud Overige activiteiten Aanbevelingen en actiepunten

3 1. Gebied en beheer Het werkgebied van de vrijwilligersgroep Spaarnwoude omvat twee polders: de Hekslootpolder en de Verenigde Binnenpolder (figuur 1). Aan de Heksloot is een apart rapport gewijd en deze polder wordt hier verder buiten beschouwing gelaten. Het bedrijf van de familie Vink in de Verenigde Binnenpolder Oost (Oostelijk van de A9) werd dit jaar voor het eerst een heel seizoen meegenomen omdat er weer een hervestiging van weidevogels in dit gebied is ontstaan. De 5 boeren die deelnemen aan weidevogelbescherming beheren in totaal 591 ha; het grootste deel daarvan is in beheer bij de Koningshoeve- Ettingen. Op circa 100 ha werd legselbeheer toegepast terwijl op ongeveer 10 ha een rustperiode of extensieve beweiding van kracht was. De 400 ha van de Koningshoeve- Ettingen worden biologisch beheerd met speciale aandacht voor weidevogels. Maaien begint hier pas in juli op percelen met weidevogels -dat zijn vooral de percelen ten noorden van de Kerkweg, circa 100 ha. Ook de bedrijven van Jan van de Aar en Peter Vink zijn biologisch en daarom relatief extensief. Legselbeheer vindt alleen plaats op het moment dat er schade voor nesten dreigt. Wekelijks worden, in overleg met de boeren, delen van de polder waar werkzaamheden op korte termijn kunnen plaats vinden onderzocht. Vaak kan dan gekozen worden om de werkzaamheden zo te plannen dat broedvogels minimaal worden gestoord. Figuur 1. Overzicht van het werkgebied rond Spaarnwoude Heksloot Verenigde Binnenpolder 3

4 2. Weidevogelstand Ten behoeve van de bepaling van het Bruto Territoriaal Succes (BTS) van grutto s is tweemaal een inventarisatie van het weidevogelbestand uitgevoerd. Bij de eerste inventarisatie op 19 april zijn alle aanwezige weidevogels meegenomen. Bij de tweede inventarisatie op 1 juni is met name naar grutto s gekeken. De resultaten van de eerste telling zijn weergegeven in de figuren 2, 3 en 4. De kievit was in het voorjaar van 2017 aanwezig met 105 broedparen (22 nestlocaties+22 alarmerende paren+61 territoriale paren op 18 april). In 2016 waren dat 94 paren -de groei die dat jaar werd ingezet, zet door. De grutto was met 67 paar (4 nestlocaties+ 64 territoriaal) aanwezig, een aantal dat hoger is dan de 56 paren die in 2016 geteld zijn. De westelijke hoek van het gebied (punt richting Molenaar) blijft de laste jaren leeg hoewel er nu één paar weer een voorzichtige poging tot vestiging heeft gedaan. De leegstand van het buizerdnest aan de Lage Dijk door verbouwingswerkzaamheden zal hier een rol in hebben gespeeld. 4

5 Figuur 2. Locaties van kievit op 18 april Figuur 3. Locaties van de grutto op 18 april

6 Broedparen Figuur 4. Het verloop van het aantal broedparen van de grutto in de periode Jaar Figuur 5. Locaties van overige soorten op 18 april

7 Van de tureluur werden 42 paren vastgesteld. De scholekster was met 12 paren vertegenwoordigd Slobeenden waren met 36 paar veel aanwezig. De zomertaling is de laatste jaren altijd met één paar present. Leeuweriken zijn dit jaar niet gezien of gehoord hoewel aan de andere kant van de snelweg in de Houtrakpolder verschillende paren een territorium hebben. 3. Nestbescherming en broedsucces De nesten van weidevogels worden slechts gemarkeerd wanneer er werkzaamheden op het land gaan plaatsvinden waarbij het nest een risico loopt. In overige gevallen wordt niets gedaan. Van gemarkeerde nesten wordt ook de uitkomst bepaald. Nestbescherming is met name toegepast bij van Schie en van der Aar bij slepen en mestinjectie. Tabel 1. Resultaten nestbescherming per soort. Er zijn een viertal gruttonesten gemarkeerd waarvan twee zijn uitgekomen. De 2 gemarkeerde nesten op percelen van Vink zijn verlaten/gepredeerd. Dit is daar de afgelopen jaren vaker voorgekomen en overwogen moet worden om daar alleen nesten vlak voor het maaien op te sporen. Van de 51 gemerkte kievitsnesten is het resultaat van 3 onbekend; 44 zijn uit en 4 verloren door onbekende oorzaken. Van tureluur en eend is elk 1 nest beschermd. De nieuwe vestiging van weidevogels in de Houtrakpolder bij de fa. Vink was heel succesvol. Er werden het hele seizoen veel jonge kieviten gezien en van de 4 paar grutto s liepen er in ieder geval 2 paar met jongen. De uitkomstresultaten van gemarkeerde nesten overall zijn prima zoals ook uit figuur 6 blijkt. Om een schatting van het succes van de grutto te maken wordt jaarlijks het Bruto Territoriaal Succes (BTS) bepaald: het aantal paren met jongen gedeeld door het totaal aantal aanwezige paren. Dit jaar was de BTS ongekend laag met 13,4%. Slechts in de hoek bij van der Aar waren normale aantallen alarmerende grutto s aanwezig (de Houtrakpolder valt buiten de telling). Opvallend was dat bij de excursie van begin mei ook geen alarmerende grutto s werden gehoord. Vanaf die tijd waren er constant groepen grutto s aanwezig in het gebied. 7

8 BTS Figuur 6. Uitkomstresultaten gemarkeerde legsels. Figuur 7. Het percentage Bruto Territoriaal Succes van de Grutto in de periode Jaar 8

9 Temperatuur ( C)/Neersalg (mm) 4. Randfactoren 4.1 Predatie Gedurende de eerste helft van het seizoen waren er geen aanwijzingen voor predatie door de vos gezien de goede uitkomsten van de gemarkeerde nesten. Vanaf eind april lijkt het erop dat er toch vossen in een groot deel van het gebied actief zijn geweest gezien de slechte resultaten van de grutto. Tijdens de laatste telling op 1 juni werden ook verschillende eischalen met grote bijtsporen en geplunderde nesten van eenden gevonden die duiden op vossen (zie foto-bijlage). Predatie door buizerd en zwarte kraai is altijd aanwezig in het gebied maar dit jaar niet opvallend anders. Het ongewoon slechte succes van de grutto s is niet te verklaren uit het beheer of de kwaliteit van het kuikenland -beide waren, als al jaren het geval is, goed. De enige verklaring is een ongewoon hoge predatiedruk. De druk van vogels als buizerd, kiekendief, kraai, reiger e.d. is altijd hoog, maar er is geen reden aan te nemen dat het dit jaar bijzonder ongunstig was. De enige verklaring die overblijft is predatie door zoogdieren -dat het om een of enkele vossen gaat lijkt aannemelijk. 4.2 Weer Weersinvloeden kunnen een belangrijk effect hebben op de timing en het broedsucces van weidevogels. Het voorjaar van 2017 was droog met in maart en mei temperaturen boven gemiddeld (figuur 8 en tabel 2). April was koud met half april zelfs enkele dagen met zware nachtvorst. Het waterpeil van de percelen langs de liniesloot is echter hoog zodat droogte daar weinig effect zal hebben. Het waterpeil aan de Noordwestzijde van de Heksloot is met de in gebruik name van het nieuwe molentje beter onder controle en zal gemiddeld lager zijn dan in het verleden. Figuur 8. Neerslag, gemiddelde etmaal-temperatuur en minimumtemperatuur op 10 cm boven de grond gemeten op weerstation Schiphol in de maanden maart, april en mei. Neerslag Gemiddelde etmaal temperatuur Minimum temperatuur 10 cm boven de grond Dagen vanaf 1 maart 9

10 Tabel 2. De gemiddelde maandtemperatuur en neerslag en de afwijkingen ten opzichte van het langlopende gemiddelde. Maart 2017 normaal afwijking Temperatuur 8,6 6,1 +2,5 Neerslag 44,3 60,1-15,8 April Temperatuur 8,7 9,1-0,3 Neerslag 31,9 40,4-8,6 Mei Temperatuur 14,8 12,9 +1,9 Neerslag 32,7 55,1-22,4 Het weer was niet bijzonder gunstig, maar kan geen verklaring zijn voor het lage broedsucces van de grutto s. 4.3 Beweiding en maaien Beweiding is voor kievitskuikens essentieel om het benodigde korte gras te creëren. Voor de Koningshoeve- Ettingen is gedurende het seizoen regelmatig gekeken waar koeien konden worden geweid zonder de nesten van grutto s te verstoren. Bij van Schie, van der Aar en (P&A Vink) werkt de beweiding als een magneet op jonge kieviten en past de bedrijfsvoering prima bij het weidevogelbeheer. De maaidata verschillen enorm in het gebied en zijn met name voor de grutto-kuikens essentieel. Voor de Koningshoeve- Ettingen begint het maaien in de weidevogelgebieden in juni en in overleg wordt gekeken welke percelen langer met rust moeten worden gelaten. Bij van Schie is de indeling van de percelen laat maaien dit jaar gewijzigd en is het regime ook verlengd tot eind juni. Dit heeft dit jaar niet tot resultaten geleid gezien de eerdergenoemde problemen. Bij van der Aar zijn de percelen met laat maaien altijd goed bezet maar is er onvoldoende kuikenland in juni in de buurt. De familie Vink (Houtrakpolder) heeft ook op een aantal percelen laat maaien toegepast om gruttonesten te sparen. Op naburige percelen wordt de slootkant en de greppel niet gemaaid. Opvallend is dat de jonge grutto s altijd werden waargenomen in de laatstgenoemde percelen en niet in het ongemaaide land. Dit zou een interessante strategie kunnen zijn om beter te onderzoeken. 4.4 Onderhoud Openheid van het landschap is een belangrijk factor voor succesvol weidevogel beheer. Spaarnwoude is wat dat betreft een kwetsbaar gebied met veel bosjes en bomen die regelmatig onderhoud vergen. De eerder aangelegde natuuroevers zijn na enkele jaren dichtgegroeid met riet en dienen ook regelmatig geschoond te worden om het zicht en de bewegingsvrijheid van vogels te waarborgen. Er zijn door de Koningshoeve- Ettingen een aantal natuuroevers geschoond in het vroege voorjaar. Het recreatieschap heeft houtopslag langs de Lage Dijk verwijderd. Er zijn een aantal plekken die deze winter voor onderhoud in aanmerking komen en die in de volgende paragraaf worden benoemd. 10

11 5. Overige activiteiten In september er voor het eerst een BBQ met de boeren georganiseerd bij Jan van der Aar en zijn de resultaten van het seizoen toegelicht. Dit was een geanimeerde en succesvolle bijeenkomst die voor herhaling vatbaar is. De vrijwilligersgroep was dit jaar gastheer voor de Provinciale dag voor weidevogelbeschermers georganiseerd door Landschap Noord-Holland op 1 december De dag vond plaats bij Jan van der Aar die de horeca-kant had geregeld. Vanuit onze groep is een presentatie over het weidevogelbeheer rond Spaarnwoude gegeven. In de middag waren er excursies naar Spaarndam en de Koningshoeve waar Gert-Jan van Tunen uitleg over het weidevogelbeheer op zijn bedrijf heeft gegeven. Er zijn op zondag 7 en 14 mei in het kader van de Vogelweek excursies georganiseerd waarbij we te voet vanaf het parkeerterrein bij het dorp Spaarnwoude de vogelkijkhut en het fietspad achter het dorp hebben bezocht. In totaal waren er per der dag (twee tijdstippen) 40 plaatsen beschikbaar die vrijwel alle waren bezet. Op een van de dagen kon er na afloop koffie gedronken worden op de Koningshoeve met een rondleiding. De reacties van de deelnemers die soms van ver kwamen waren heel positief. Er waren dit jaar helaas geen jonge grutto s te zien maar met name de kieviten op het land van Van Schie waren goed te bewonderen. Het gebied rond het dorp Spaarnwoude lijkt goed geschikt voor dit soort excursies en de publiciteit en aanmelding verloopt soepel via de Vogelbescherming. Meer lokale publiciteit voor het gebied zou ook de moeite waard kunnen zijn. 11

12 4. Aanbevelingen en actiepunten De reproductie van de weidevogels is de laatste tien jaar voldoende geweest om de populatie goed op peil te houden was bijzonder slecht. Een lang levende soort als de grutto kan af en toe een slecht seizoen goed opvangen, maar willen we de soort behouden, dan moet het bij een incident blijven. Er dient daarom prioriteit gegeven worden aan maatregelen die het landschap meer open, en daardoor minder aantrekkelijk voor predatoren, maken en verstoringen minimaliseren. We stellen daarom voor in 2018 de weidevogels en de predatoren nauwkeuriger te monitoren: Komende winter de openheid van het gebied versterken. o Het is frustrerend dat dit punt al jaren op de agenda staat en slechts beperkt is uitgevoerd. We plukken nu de wrange vruchten van deze traagheid. Nogmaals in overleg gaan met gemeente en recreatieschap om het grote belang te benadrukken om bomen en bosjes in het gebied te verwijderen. In figuur onder staan hinderlijke bosjes gemarkeerd. Ook losse bomen langs paden en sloten dienen te worden verwijderd. Vijf tellingen uitvoeren in plaats van 2. Hierdoor komt een nauwkeuriger beeld tot stand van de ontwikkeling van de populatie en kunnen verstorende effecten van bijvoorbeeld vos (hond) worden opgemerkt. o Bij deze tellingen alle waarnemingen van predatoren noteren. o Per perceel de toestand van het gewas noteren. o Met uitzondering van de alarmtelling eind mei worden alle tellingen vanaf de weg/dijk uitgevoerd om verstoring te voorkomen (daardoor zullen enkele vogels gemist worden, maar dat is minder een probleem) Bij de tellingen eind april en begin mei zorgvuldig noteren of er paren of losse mannen/vrouwen van grutto worden waargenomen. Uit de aanwezigheid van losse wakende mannen (meestal, soms ook de vrouwen) kan worden afgeleid of de vogels daadwerkelijk broeden. o Het gebeurt soms dat paartjes wel een territorium vestigen maar niet tot broeden komen omdat en door dreiging van vos het gebied voortijdig verlaten. In samenwerking met de WBE het gehele gebied uitkammen op de aanwezigheid van vossenburchten. WBE verzoeken eventueel aanwezige vossen te bejagen, hiervoor kan lichtbak worden ingezet (ontheffing van provincie). In overleg met de Wbe kunstburchten voor vos in het gebied plaatsen en beheren. 12

13 In figuur onder zijn een aantal locaties weergegeven waar onderhoud van boomsingels en oevers noodzakelijk is. De meest verstorende met een dikkere lijn. 13

14 Gezien het succes van de hervestiging van weidevogels bij Peter Vink zou bekeken kunnen worden of dit gebied uitgebreid zou kunnen worden door aanpassing van het beheer op het aanpalende land van de Ettingen/Koningshoeve -bijvoorbeeld met eenzelfde beheer van de slootkanten (geen mest, niet mee maaien bij eerste snede.); 14

15 Fotobijlage Mooie geschoonde sloot langs het fietspad. Een kievitsnest met een dwerg-ei (van Schie) Een kievitsnest met 5 eieren (van der Aar) Nestbeschermer bij van der Aar Uitleg van Gert-Jan van Tunen in de Vogelweek Hoektanden in een ei van een kuifeend 15

16 Lege doppen gevonden bij de BTS-telling op 1 juni 16