Bijlagen Collectief Rivierenland

Transcriptie

1 Bijlagen Collectief Rivierenland Optimaliseren broedresultaten weidevogelgebieden Gelderland Uitwerking in een predatiebeheerplan voor de leefgebieden open grasland Beeld: Shutterstock Opdrachtgever Agrarische collectieven Gelderland Status Definitief concept Datum 19 januari 2018

2 Bijlage 1 Weidevogelbeheerevaluatie Gelderland 2017 Collectief Rivierenland Beeld: Shutterstock Datum: In opdracht van De agrarische collectieven Gelderland

3 1 Duivense broek Een deel van het Duivense broek, de Lage Veldslagen is opgenomen in het Netwerk Ecologische Monitoring van de Provincie Gelderland en wordt zodoende al jaren gemonitord door SOVON. Hieronder staan de gegevens van de boerenlandvogels vanaf 2010 weergegeven in tabel en grafiek is niet geteld. In bijlage 1 is het kaartje met de telgegevens van SOVON van 2017 opgenomen. 262 Ha Lage Veldslagen Soortgroep weidevogels Grutto's dichtheid grutto dichtheid 29 per 100 ha 3 per 100 ha Territoria NEM monitoring soortgroep weidevogels grutto De trend van de weidevogels vertoonde een dalende lijn, maar vanaf 2015 lijken de territoria van de weidevogels weer in de lift te zitten, dit hangt zeer waarschijnlijk samen met het creëren van een plas-dras situatie in het centrale deel van het gebied. Wel liggen de dichtheden nog steeds erg laag. Om een succesvol weidevogelgebied te worden, moeten de aantallen territoria nog wel stijgen. Nestsucces Bij uitvoering van de weidevogelbescherming door vrijwilligers hebben zij de mogelijkheid om het uitkomstresultaat en de eventuele verliesoorzaak per gevonden nest te registreren.

4 In het Duivense broek wordt al vanaf 2008 goed bijgehouden wat de resultaten en verliesoorzaken per nest zijn. De grafiek hierboven geeft aan dat het uitkomstpercentage van beschermde nesten in het Duivense broek varieert tussen de 42 en 64 %, dit ligt onder het Gelderse gemiddelde van ca 72 %. De grafiek hierboven geeft ook aan dat het percentage dat verloren is gegaan door predatie wisselend is per jaar, maar altijd boven de 15% zit en in het algemeen boven de 23%. In 2017 lag het percentage verloren nesten door predatie op 37%. Dit is extreem hoog. Hierbij dient wel gemeld te worden dat de gegevens zijn gebaseerd op alle nesten die in het hele Duivense broek gevonden worden, dus niet alleen binnen de begrensde weidevogelgebieden. En op percelen waar een contract op ligt worden de nesten niet opgezocht dus de gegevens hebben alleen betrekking op de nesten die beschermd zijn door de weidevogelvrijwilligers. Kuikenoverleving In de meeste Gelderse weidevogelgebieden worden BTS-tellingen uitgevoerd om het zogenaamde Bruto Territoriaal Succes (BTS) van de grutto te kunnen berekenen. Dit wordt gedaan door het berekenen van het aantal alarmerende gruttopaartjes als percentage van het aantal gruttoparen in de broedfase. Een laag BTS geeft daarbij aan dat er weinig gruttokuikens vliegvlug zijn geworden. Om de sterfte in een gruttopopulatie te compenseren door aanwas, moet het BTS tenminste 65% bedragen. Het BTS is een graadmeter van de kuikenoverleving, maar biedt geen informatie omtrent de oorzaak van een eventuele lage kuikenoverleving. Die oorzaak zou kunnen liggen in ziekte, voedseltekort, verdrinking, landbouwwerkzaamheden etc. Echter omdat onderzoek heeft aangetoond dat predatie de belangrijkste verliesoorzaak van kuikens is, mag worden aangenomen dat een laag BTS voor een belangrijk deel wordt veroorzaakt door predatie. Maar ook de lokale veldsituatie, zoals het aanwezige beheermozaïek speelt hierbij een grote rol.

5 Omdat in het Duivense broek alleen in het centrale deel (2) grutto s zijn aangetroffen, kan ook alleen voor dit deel het BTS worden berekend. Omdat het theoretisch mogelijk is dat grutto s weglopen met hun gezinnen uit dit gebied, mogen de gegevens niet als 100% betrouwbaar worden beschouwd, maar het geeft wel een duidelijk indicatie. In het Duivense broek ligt het berekende BTS-percentage op 42,9%. Maar de vrijwilligers hebben aangegeven dat er tijdens de 2 e telronde nog steeds grutto s aan het broeden waren, dus het daadwerkelijke broedsucces ligt waarschijnlijk iets hoger, maar nog steeds niet hoog genoeg om de populatie te laten groeien. Nu zijn de aantallen grutto s ook nog vrij beperkt in dit gebied, maar door alle betrokkenen wordt het beeld gedeeld dat het broedsucces beter wordt, maar nog niet voldoende is. Beheer Stelregel is dat er minimaal 1,4 ha kuikenland per gruttobroedpaar aanwezig moet zijn waarvan 0,7 ha kruidenrijk weidevogelgrasland. Duivense broek 2: 12,16 ha kruidenrijk grasland voor 9 grutto s is in principe voldoende. Als het aantal grutto s stijgt, dienen ook de ha kruidenrijk grasland te stijgen. Verdeling weidevogelpakketten in het Duivense broek Duivense broek ha % Grasland met rustperiode 13,57 23% plas-dras 6,98 12% legselbeheer op grasland 17,05 29% kruidenrijk grasland 20,97 36% Randenbeheer 0,50 1% Totaal 59,07 In principe is de verdeling van de pakketten goed, in verhouding redelijk veel ha s plas-dras en veel kruidenrijk weiland. Maar het totale gebied is 357 ha, waarvan maar 59 ha onder beheer ligt, dat is veel te weinig. Alleen in het centrale deel zijn de ha s redelijk goed verdeeld. Het blok met percelen met een rustperiode heeft hier weinig meerwaarde voor de vogels. In het Duivense broek kan het mozaiekbeheer nog wel verbeterd worden door meer maaitrappen in te bouwen en te zorgen voor variatie in de situering van de pakketten. Momenteel wordt ook nog geen gebruik gemaakt van de inzet van last-minute beheer, het is belangrijk dat hier in de toekomst meer op ingezet wordt. Hierdoor kunnen vogels en hun kuikens tijdens het seizoen namelijk beter beschermd worden.

6 Actiepunten en aanbevelingen Verbeteren weidevogelmozaiek door meer maaitrappen in te bouwen Zorgen voor variatie in situering van de pakketten Verbeteren kwaliteit kruidenrijk grasland Verhogen aandeel kruidenrijk grasland Meer inzetten op last-minute beheer Vergroten van het oppervlakte onder beheer buiten het centrale deel Aandacht geven aan preventieve predatiemaatregelen 2 Meilanden Een deel van de Meilanden, Homoet, is opgenomen in het Netwerk Ecologische Monitoring van de Provincie Gelderland en wordt zodoende al jaren gemonitord door SOVON. Hieronder staan de gegevens van de boerenlandvogels vanaf 2012 weergegeven in tabel en grafiek. In bijlage 2 is het kaartje met de telgegevens van SOVON van 2017 opgenomen. 181 ha Meilanden Homoet Territoria Grutto's dichtheid 2017 grutto dichtheid 38 per 100 ha 7 per 100 ha Territoria Soortgroep weidevogels Grutto's De trend van de weidevogels vertoonde een dalende lijn, maar vanaf 2015 lijken de territoria van de weidevogels weer in de lift te zitten, dit hangt zeer waarschijnlijk samen met het uitgevoerde beheer en sinds 2017 het creëren van een plas-dras situatie in het gebied. De dichtheden zijn gemiddeld te noemen, het aantal grutto s ligt aan de lage kant. Om een succesvol weidevogelgebied te worden, moeten de aantallen grutto-territoria nog wel stijgen.

7 Nestsucces Bij uitvoering van de weidevogelbescherming door vrijwilligers hebben zij de mogelijkheid om het uitkomstresultaat en de eventuele verliesoorzaak per gevonden nest te registreren. In de Meilanden wordt al vanaf 2008 goed bijgehouden wat de resultaten van de nestbescherming zijn. Ook wordt daarbij genoteerd wat daarbij de verliesoorzaak per nest is. De grafiek hierboven geeft aan dat het percentage dat verloren is gegaan door predatie wisselend is per jaar, maar altijd onder de 20% zit. Het uitkomstpercentage van de nesten varieert tussen de 67 en 87 %, dit zijn % die boven het Gelderse gemiddelde liggen. Kuikenoverleving In de meeste Gelderse weidevogelgebieden worden BTS-tellingen uitgevoerd om het zogenaamde Bruto Territoriaal Succes (BTS) van de grutto te kunnen berekenen. Dit wordt gedaan door het berekenen van het aantal alarmerende gruttopaartjes als percentage van het aantal gruttoparen in de broedfase. Een laag BTS geeft daarbij aan dat er weinig gruttokuikens vliegvlug zijn geworden. Om de sterfte in een gruttopopulatie te compenseren door aanwas, moet het BTS tenminste 65% bedragen. Het BTS is een graadmeter van de kuikenoverleving, maar biedt geen informatie omtrent de oorzaak van een eventuele lage kuikenoverleving. Die oorzaak zou kunnen liggen in ziekte, voedseltekort, verdrinking, landbouwwerkzaamheden etc. Echter omdat onderzoek heeft aangetoond dat predatie de belangrijkste verliesoorzaak van kuikens is, mag worden aangenomen dat een laag BTS voor een belangrijk deel wordt veroorzaakt door predatie. Maar ook de lokale veldsituatie, zoals het aanwezige beheermozaïek speelt hierbij een grote rol.

8 In de Meilanden wordt sinds 2016 in 3 gebieden BTS geteld. Zie de grafieken hierboven. In gebied 1 ligt het BTS al 2 jaar beneden de 50%, dit is onvoldoende. Er worden hier te weinig grutto s groot. In de Meilanden 2 lag het BTS in 2016 op 47,6 % en in 2017 op 56,3% Dit is een verbetering, maar nog niet voldoende om de lokale populatie te laten stijgen. Meilanden 3 is het enige gebied waar in 2017 goede BTS-resultaten zijn bereikt, namelijk 77,6%. Ook hier ligt het % hoger dan in 2016, dus dat is een goed teken. De aantallen grutto s zijn in alle drie de gebieden nog redelijk beperkt, maar door alle betrokkenen wordt het beeld gedeeld dat het broedsucces beter wordt, maar nog niet voldoende is.

9 Beheer Stelregel is dat er minimaal 1,4 ha kuikenland per gruttobroedpaar aanwezig moet zijn waarvan 0,7 ha kruidenrijk weidevogelgrasland. Meilanden totaal: 16 ha kruidenrijk grasland voor 30 grutto s, dit is te weinig. Hier ligt een uitdaging om meer kruidenrijk weiland te realiseren. Verdeling weidevogelpakketten in de Meilanden Meilanden ha % Grasland met rustperiode 48,16 35% Legselbeheer 64,75 47% plas dras 4,69 3% kruidenrijk grasland 16,62 12% extensieve beweiding 2,81 2% Totaal 137,03 In principe is de verdeling van de pakketten redelijk, in verhouding zijn er veel ha s legselbeheer, dit is een minder waardevol pakket voor de weidevogelkuikens. De Meilanden heeft sinds 2017 een plas-dras situatie. Momenteel wordt goed gebruik gemaakt van last-minute beheer, het is belangrijk dit te blijven voortzetten. Actiepunten en aanbevelingen Realiseren van meer hectares kruidenrijk grasland (bij voorkeur ten koste van hectares legselbeheer) Realiseren kruidenrijk grasland binnen bereik van de weidevogelgezinnen Realiseren extra plas-dras centraal in het gebied Verhogen aandeel extensieve beweiding 3 Eldikse veld Het Eldikse veld is opgenomen in het Netwerk Ecologische Monitoring van de Provincie Gelderland en wordt zodoende al jaren gemonitord door SOVON. Hieronder staan de gegevens van de boerenlandvogels vanaf 2012 weergegeven in tabel en grafiek. In bijlage 3 is het kaartje met de telgegevens van SOVON van 2017 opgenomen. 205 ha Eldikse veld Territoria Grutto's dichtheid 2016 grutto dichtheid 61 per 100 ha 6 per 100 ha

10 De trend van de weidevogels vertoonde een dalende lijn, maar vanaf 2015 lijken de territoria van de weidevogels weer iets in de lift te zitten, dit hangt zeer waarschijnlijk samen met het uitgevoerde beheer. Wel liggen de dichtheden nog redelijk laag. Om een succesvol weidevogelgebied te worden, moeten de aantallen territoria van grutto s nog wel stijgen. Nestsucces Bij uitvoering van de weidevogelbescherming door vrijwilligers hebben zij de mogelijkheid om het uitkomstresultaat en de eventuele verliesoorzaak per gevonden nest te registreren. De vrijwilligersgroep Lienden-Ochten-Maurik-Ommeren houdt sinds een aantal jaar de gegevens van gevonden en beschermde nesten bij. Ze hebben hierbij aangegeven niet altijd zeker te zijn van de

11 verliesoorzaak en daardoor zijn deze gegevens niet 100% betrouwbaar. Duidelijk is wel dat het uitkomstpercentage van de nesten steeds lager ligt. Kuikenoverleving In het Eldikse veld zijn nog geen officiële BTS-tellingen uitgevoerd, in 2017 is wel een begin gemaakt en zijn de bevindingen genoteerd als gedragwaarneming omdat niet het gehele gebied is geteld. Er kan hier dus nog geen BTS-cijfer worden berekend. Beheer Stelregel is dat er minimaal 1,4 ha kuikenland per gruttobroedpaar aanwezig moet zijn waarvan 0,7 ha kruidenrijk weidevogelgrasland. Eldikse veld: 6 ha kruidenrijk grasland voor 12 grutto s is te weinig. Hierdoor is er te weinig voedsel en dekking voor de kuikens. Verdeling weidevogelpakketten in het Eldikse veld Eldikse veld 179 ha ha % Grasland met rustperiode 17,60 42% greppelinundatie 0,24 1% legselbeheer op grasland 2,29 5% kruidenrijk grasland 6,13 15% extensieve beweiding 15,76 38% Totaal 42,01 In het Eldikse veld wordt maar een heel beperkt deel onder water gezet t.b.v. de weidevogels, het zou heel waardevol zijn als dit aandeel vergroot kan worden. Er is wel sprake van veel percelen met extensieve beweiding, maar meer dan de helft wordt begraasd door schapen en die combinatie met weidevogels is niet ideaal. Het totale gebied is 179 ha, waarvan maar 42 ha onder beheer ligt, dat is te weinig, er zijn te veel percelen waar de weidevogels geen bescherming krijgen. Momenteel wordt ook nog geen gebruik gemaakt van de inzet van last-minute beheer, het is belangrijk dat hier in de toekomst meer op ingezet wordt. Hierdoor kunnen vogels en hun kuiken tijdens het seizoen namelijk beter beschermd worden. Actiepunten en aanbevelingen Uitvoeren BTS-telling conform methode Werven extra vrijwilligers tbv uitvoeren BTS-telling Verhogen aandeel kruidenrijk grasland op bereikbare plekken voor weidevogelgezinnen Realiseren van een (grote) plas-dras centraal in het gebied Verminderen schapenbegrazing en meer inzetten op extensieve beweiding door koeien Lastminute-beheer gaan inzetten mbv vrijwilligers Vergroten van de oppervlakte gecontracteerd beheer

12 4 Ingense waard De Ingense waard oost is opgenomen in het Netwerk Ecologische Monitoring van de Provincie Gelderland en wordt zodoende al jaren gemonitord door SOVON. Hieronder staan de gegevens van de boerenlandvogels vanaf 2012 weergegeven in tabel en grafiek. In bijlage 4 is het kaartje met de telgegevens van SOVON van 2017 opgenomen. 84 ha Ingense waard oost Territoria Grutto's dichtheid 2017 grutto dichtheid 79 per 100 ha 11 per 100 ha De trend van de soortgroep weidevogels vertoont een stijgende lijn voor de Ingense waard oost. Het aantal grutto s lijkt stabiel. Wel liggen de dichtheden grutto s nog steeds aan de lage kant. Om een succesvol weidevogelgebied te worden, moeten de aantallen territoria nog wel stijgen. Nestsucces Zie paragraaf (Eldikse veld) Kuikenoverleving In de Ingense waard oost is in 2017 voor het eerst een BTS-telling uitgevoerd. Het resultaat was hier een BTS van 50%, dit is te laag om de populatie te laten groeien, kanttekening hierbij is dat het maar om 6 broedparen en 3 getelde gezinnen gaat, dit zijn lage aantallen. Alle gruttoparen bleken tijdens beide tellingen zich geconcentreerd op 1 plek in het gebied te bevinden. Opvallend tijdens de telling was dat er erg veel tureluurs in het gebied aanwezig waren.

13 Beheer Stelregel is dat er minimaal 1,4 ha kuikenland per gruttobroedpaar aanwezig moet zijn waarvan 0,7 ha kruidenrijk weidevogelgrasland. Ingense waard: 7 ha kruidenrijk grasland voor 6 grutto-paren is te weinig. Het merendeel van de pakketten in de Ingense waard zijn pakketten met een rustperiode. Deze percelen mogen wel gewoon bemest worden, waardoor de waarde voor de weidevogels alleen in rustgebied tijdens het broeden zit, maar de rijke graslanden bieden onvoldoende voedsel voor de kuikens. In verbetering in het beheer van de Ingense waard zou zijn, het creëren van een plas-dras situatie of nog extremer: het verhogen van het waterpeil. De uiterwaard is momenteel aan het verdrogen en dat is nadelig voor de weidevogels en hun kuikens. Verdeling weidevogelpakketten in de Ingense waard Ingense waard ha % Grasland met rustperiode 30,28 81% kruidenrijk grasland 6,99 19% Totaal 37,27 Momenteel wordt ook nog geen gebruik gemaakt van de inzet van last-minute beheer, het is belangrijk dat hier in de toekomst meer op ingezet wordt. Hierdoor kunnen vogels en hun kuiken tijdens het seizoen namelijk beter beschermd worden. Actiepunten en aanbevelingen Verminderen aandeel pakketten met een rustperiode Verhogen aandeel kruidenrijk grasland Verbeteren kwaliteit kruidenrijk grasland Afsluiten pakketten gericht op extensieve beweiding Inzetten van randenbeheer om de variatie/het mozaïek te verbeteren Realiseren van een plas-dras situatie of greppel-plas-dras Werven vrijwilligers tbv nestbescherming en last-minute beheer Meer inzetten op last-minute beheer 5 Ommerense- en Ingense veld

14 Het Ommerense veld zuid is opgenomen in het Netwerk Ecologische Monitoring van de Provincie Gelderland en wordt zodoende al jaren gemonitord door SOVON. Hieronder staan de gegevens van de boerenlandvogels vanaf 2012 weergegeven in tabel en grafiek is niet geteld. In bijlage 5 is het kaartje met de telgegevens van SOVON van 2016 opgenomen. 177 ha Ommerense veld zuid Territoria Grutto's dichtheid grutto dichtheid 52 per 100 ha 13 per 100 ha De trend van de soortgroep weidevogels vertoont een stijgende lijn voor het Ommerense veld zuid. Het aantal grutto s lijkt redelijk stabiel en de dichtheden zijn ook redelijk. Nestsucces Zie paragraaf Eldikse veld. Kuikenoverleving In het Ommerense veld is dit jaar voor het eerst geoefend met BTS-tellingen. Omdat dit geen gebiedsdekkende tellingen waren, zijn de gegevens genoteerd als gedragwaarneming. Hierdoor kan er voor 2017 geen broedsucces worden berekend. Beheer

15 Stelregel is dat er minimaal 1,4 ha kuikenland per gruttobroedpaar aanwezig moet zijn waarvan 0,7 ha kruidenrijk weidevogelgrasland. Ommerense veld: 37 ha kruidenrijk grasland voor ca 23 grutto s is in principe voldoende. Verdeling weidevogelpakketten in het Ommerense en Ingense veld 2018 Ommerense veld 330 ha Ha % Grasland met rustperiode 37,62 45% Greppelinundatie 0,21 0% plas dras 0,89 1% kruidenrijk grasland 36,77 44% extensieve beweiding 7,57 9% Totaal 83,06 De verdeling van de weidevogelpakketten in het Ommerense veld is redelijk goed. Het % kruidenrijk grasland ligt hoog, ook is er veel grasland met rustperiode. De vraag is wel of de pakketten op de juiste plekken liggen. Wat in ieder geval mist in het Ommerense veld is een grote plas-dras-situatie of meer greppel-inundatie. Van oorsprong is het Ommerense veld een nat gebied, maar de laatste jaren is het gebied aan het verdrogen. Het aandeel van het Ommerense en Ingense veld dat onder beheer ligt valt nog tegen, 83 van 330 ha. Hierdoor zijn er veel percelen waar de weidevogels geen bescherming krijgen. Momenteel wordt nog geen gebruik gemaakt van de inzet van last-minute beheer, het is belangrijk dat hier in de toekomst meer op ingezet wordt. Hierdoor kunnen vogels en hun kuiken tijdens het seizoen namelijk beter beschermd worden. Actiepunten en aanbevelingen Gebiedsdekkend BTS-telling uitvoeren Werven extra vrijwilligers tbv uitvoeren BTS-telling Verbeteren mozaïek door beheer af te sluiten waar de vogels zitten Inzetten van randenbeheer om de variatie/het mozaïek te verbeteren en percelen met beheer met elkaar te verbinden Realiseren van een plas-dras situatie of greppel-plas-dras op meerdere plekken in het gebied Werven extra vrijwilligers tbv nestbescherming en last-minute beheer Meer inzetten op last-minute beheer 6 Maurikse broek Van het Maurikse broek zijn geen gegevens van het Netwerk Ecologische Monitoring van de Provincie Gelderland bekend. Nestsucces Zie paragraaf Eldikse veld Kuikenoverleving In het Maurikse broek is in 2017 voor het eerst een BTS-telling uitgevoerd. Het resultaat was zeer goed, namelijk 100 % broedsucces. Alle 31 broedpaartjes grutto s waren na 4 weken nog aanwezig met minimaal 1 jong. Dit is een bijzonder mooi resultaat.

16 Beheer Stelregel is dat er minimaal 1,4 ha kuikenland per gruttobroedpaar aanwezig moet zijn waarvan 0,7 ha kruidenrijk weidevogelgrasland. Maurikse broek: 13 ha kruidenrijk grasland voor 31 broedparen grutto s is niet voldoende. Het Maurikse broek krijgt in 2018 een grote plas-dras situatie, dit is een goeie aanvulling op het weidevogelgebied. Ook wordt de kievit in 2018 bediend met randen en uitgestelde bewerkingen op grasland, ook dit is een positieve ontwikkeling. Verdeling weidevogelpakketten in het Maurikse broek Maurikse broek Ha % Grasland met rustperiode 43,43 64% Kievitrand 3,62 5% plas dras 6,69 10% kruidenrijk grasland 13,45 20% rustperiode op bouwland 1,02 1% Totaal 68,20 De verdeling van de pakketten in het Maurikse broek slaat negatief uit richting de pakketten van grasland met een rustperiode. Deze percelen zijn niet kruidenrijk genoeg om voldoende voedsel voor de kuikens te leveren. Momenteel wordt steeds meer gebruik gemaakt van de inzet van last-minute beheer, het is belangrijk dat dit in de toekomst blijft bestaan en verder wordt uitgebouwd. Hierdoor kunnen vogels en hun kuiken tijdens het seizoen namelijk beter beschermd worden. Actiepunten en aanbevelingen Verhogen aandeel kruidenrijk grasland op bereikbare afstand voor weidevogelgezinnen Verminderen aandeel pakketten grasland met een rustperiode Zorgen voor variatie in situering van de pakketten Meer pakketten voor extensieve beweiding afsluiten Werven extra vrijwilligers tbv nestbescherming, BTS-tellingen en last-minute beheer Meer inzetten op last-minute beheer 7 Maurikse waard

17 De Maurikse waard is opgenomen in het Netwerk Ecologische Monitoring van de Provincie Gelderland en wordt zodoende al jaren gemonitord door SOVON. Hieronder staan de gegevens van de boerenlandvogels vanaf 2012 weergegeven in tabel en grafiek. In bijlage 6 is het kaartje met de telgegevens van SOVON van 2017 opgenomen. 134 ha Maurikse waard Territoria Grutto's dichtheid 2016 grutto dichtheid 60 per 100 ha 7 per 100 ha De soortgroep weidevogels in totaal vertoont een stijgende lijn, het aantal territoria van de grutto is licht dalend. De dichtheden van alle weidevogels samen bekijkend zijn goed, de dichtheden van de grutto liggen redelijk laag. Nestsucces Zie paragraaf Eldikse veld. Kuikenoverleving In de Maurikse waard zijn tot nog toe geen BTS-tellingen uitgevoerd. Voor 2017 is het wel de bedoeling dat gestart wordt met het in kaart brengen van het broedsucces van de grutto.

18 Beheer Stelregel is dat er minimaal 1,4 ha kuikenland per gruttobroedpaar aanwezig moet zijn waarvan 0,7 ha kruidenrijk weidevogelgrasland. Maurikse waard: 10 ha kruidenrijk grasland voor 9 grutto s is te weinig. Verdeling weidevogelpakketten in de Maurikse waard Maurikse waard ha % legselbeheer op grasland 3,11 7% extensieve beweiding 5,81 12% Grasland met rustperiode 28,25 60% kruidenrijk grasland 10,30 22% Totaal 47,47 In de Maurikse waard is relatief veel grasland met een rustperiode. Er bevinden zich ook nog een aantal percelen van BBL die onder weidevogel-voorwaarden worden uitgegeven, maar ook dit is grasland met een rustperiode tot Dit betekent dat er veel gemaaid wordt rond deze datum en dat er weinig kruidenrijk grasland op bereikbare plaatsen voor de kuikens overblijft. Een aanbeveling voor de Maurikse waard zou het creëren van een plas-dras situatie zijn. In de Maurikse waard kan het mozaiekbeheer dus nog wel verbeterd worden door meer maaitrappen in te bouwen en te zorgen voor variatie inde de situering van de pakketten. Momenteel wordt ook nog geen gebruik gemaakt van de inzet van last-minute beheer, het is belangrijk dat hier in de toekomst meer op ingezet wordt. Hierdoor kunnen vogels en hun kuiken tijdens het seizoen namelijk beter beschermd worden. Actiepunten en aanbevelingen Verbeteren weidevogelmozaiek door meer maaitrappen in te bouwen Overleg met BBL over voorwaarden van de weidevogelpakketten en het inbouwen van variatie Zorgen voor variatie in situering van de pakketten Beheer daar afsluiten waar ook daadwerkelijk de vogel zitten Verbeteren kwaliteit kruidenrijk grasland Verhogen aandeel kruidenrijk grasland Meer inzetten op last-minute beheer Werven extra vrijwilligers tbv nestbescherming, BTS-telling en inzet bij last-minute beheer

19 8 Rijswijkse veld Een deel van het Rijswijkse veld is opgenomen in het Netwerk Ecologische Monitoring van de Provincie Gelderland en wordt zodoende al jaren gemonitord door SOVON. Hieronder staan de gegevens van de boerenlandvogels vanaf 2012 weergegeven in tabel en grafiek. In bijlage 7 is het kaartje met de telgegevens van SOVON van 2017 opgenomen. Rijswijkse veld 132 ha Territoria grutto's dichtheid soortgroep weidevogels dichtheid grutto 62 per 100 ha 14 per 100 ha De trend van de weidevogels vertoonde een dalende lijn, maar vanaf 2016 lijken de territoria van de weidevogels weer in de lift te zitten, dit hangt zeer waarschijnlijk samen met het creëren van een plas-dras situatie in het centrale deel van het gebied. De dichtheden in het Rijswijkse veld liggen redelijk hoog. Nestsucces Bij uitvoering van de weidevogelbescherming door vrijwilligers in de omgeving van het Rijswijkse veld hebben zij de mogelijkheid om het uitkomstresultaat en de eventuele verliesoorzaak per gevonden nest te registreren.

20 De werkgroep Geldermalsen houdt al jaren bij wat de uitkomstresultaten en verliesoorzaken per nest zijn. Deze gegevens zijn niet van het Rijswijkse veld, want hier worden sinds dat er beheerovereenkomsten liggen geen nesten meer gezocht. Dus het zijn gegevens van nesten in de (wijde) omgeving van het Rijswijkse veld. De grafiek hierboven geeft aan dat het percentage dat verloren is gegaan door predatie wisselend is per jaar en schommelt tussen de 6 en 24 %, dit zijn normale waarden. Het uitkomstpercentage van de nesten is wel dalend, van 80% in 2013 naar 59% in Kuikenoverleving In het Rijswijkse veld is nu 2 jaar achter elkaar een BTS-telling uitgevoerd. In 2016 bleken de vogels de vastgestelde gebiedsgrenzen over te steken waardoor het gemeten broedsucces van 122% niet betrouwbaar is. In 2017 zijn de telgebieden samengevoegd tot 1 en toen was het percentage grutto met 1 of meerdere kuikens aan het einde van het seizoen nog 57%. Dit is redelijk goed te noemen, maar nog niet voldoende om de populatie te laten stijgen.

21 Beheer Stelregel is dat er minimaal 1,4 ha kuikenland per gruttobroedpaar aanwezig moet zijn waarvan 0,7 ha kruidenrijk weidevogelgrasland. Rijswijkse veld: 89 ha kruidenrijk grasland voor 49 grutto s is in principe voldoende. De ha s moeten wel binnen het bereik van de kuikens liggen en van de juiste kwaliteit zijn. Verdeling weidevogelpakketten in het Rijswijkse veld Rijswijkse veld 249 ha Extensieve beweiding 5,92 ha 3,85% Plas dras 1,72 ha 1,12% greppel plas-dras 1,19 ha 0,77% kruidenrijk grasland 89,29 ha 58,14% grasland met rustperiode 35,67 ha 23,22% legselbeheer 13,16 ha 8,57% rustperiode op bouwland 5,17 ha 3,37% kievitrand 1,47 ha 0,96% Totaal 153,59 In principe is de verdeling van de pakketten goed, in verhouding redelijk veel ha s kruidenrijk weiland, dit is goed. Het aandeel plas-dras zou nog verhoogd mogen worden. Momenteel wordt nog weinig gebruik gemaakt van de inzet van last-minute beheer, het is belangrijk dat hier in de toekomst meer op ingezet wordt. Hierdoor kunnen vogels en hun kuiken tijdens het seizoen namelijk beter beschermd worden. Actiepunten en aanbevelingen Verhogen aandeel plas-dras of greppel plas-dras Vergroten aandeel extensieve beweiding Meer inzetten op last-minute beheer 9 Leuvensche veld Drie delen van het Leuvensche veld zijn opgenomen in het Netwerk Ecologische Monitoring van de Provincie Gelderland en wordt zodoende al jaren gemonitord door SOVON. Hieronder staan de gegevens van de boerenlandvogels van het centrale deel van het Leuvensche veld weergegeven in tabel en grafiek. In bijlage 8, 9 en 10 zijn de kaartjes met de telgegevens van SOVON van alle drie de gebieden opgenomen. Leuvensche veld 121 ha Territoria grutto's dichtheid soortgroep weidevogels 31 per 100 ha

22 dichtheid grutto 8 per 100 ha De trend van de weidevogels vertoonde een grillige lijn, maar vanaf 2016 lijken de territoria van de weidevogels in de lift te zitten. Wel liggen de dichtheden van de grutto nog steeds erg laag. Om een succesvol weidevogelgebied te worden, moeten de aantallen territoria wel stijgen. Nestsucces Bij uitvoering van de weidevogelbescherming door vrijwilligers hebben zij de mogelijkheid om het uitkomstresultaat en de eventuele verliesoorzaak per gevonden nest te registreren. In het Leuvensche veld wordt al jaren goed bijgehouden wat de uitkomstresultaten en verliesoorzaken per nest zijn. De grafiek hierboven geeft aan dat het percentage dat verloren is gegaan door predatie wisselend is per jaar en varieert tussen de 1 en 24%. Het uitkomstpercentage

23 van de nesten is gemiddeld te noemen, maar het aantal gevonden nesten daalt ieder jaar. Dit wordt deel veroorzaakt doordat er niet gezocht wordt op percelen met een beheerovereenkomst. Kuikenoverleving In het Leuvensche veld wordt sinds 2016 door een groep vrijwilligers BTS-tellingen uitgevoerd. In 2016 waren de gegevens niet goed betrouwbaar vanwege grenzen van het telgebied die toch blijkbaar overgestoken werden door de grutto s. Ook in 2017 lijkt dit voor het oostelijke deel weer het geval te zijn, want hier zijn meer gezinnen (3) dan broedparen (1) geteld. Ook kan het zijn dat er broedparen zijn gemist in de eerste telronde omdat de grutto s pas laat zijn gaan broeden. Wat in ieder geval duidelijk is, is dat de aantallen grutto s erg laag zijn en dat ook het broedsucces (in het westelijk deel) erg tegenvalt. Volgens de vrijwilligers zijn de verliezen in de kuikenfase erg groot in dit gebied.

24 Beheer Stelregel is dat er minimaal 1,4 ha kuikenland per gruttobroedpaar aanwezig moet zijn waarvan 0,7 ha kruidenrijk weidevogelgrasland. Leuvensche veld: 50 ha kruidenrijk grasland voor 24 grutto-paren is in principe voldoende. Hierbij is wel de vraag of al het kuikenland binnen bereikbare afstand voor de kuikens ligt. Verdeling weidevogelpakketten in het Leuvensche veld Leuvensche veld (557 Ha) Extensieve beweiding 9 Ha 3,73% Plas dras 1,05 Ha 0,43% kruidenrijk grasland 50,09 Ha 20,74% grasland met rustperiode 67,83 Ha 28,09% legselbeheer 113,51 Ha 47,01% totaal 241,48 Ha In het Leuvensche veld zijn in verhouding erg veel legselbeheerpakketten. Deze pakketten bieden weinig tot geen bescherming en voedsel voor weidevogelkuikens. Ook de oppervlakte plas-dras is nog vrij beperkt. In het Leuvensche veld kan het mozaiekbeheer nog verbeterd worden door meer maaitrappen in te bouwen en te zorgen voor variatie inde de situering van de pakketten. Momenteel wordt ook nog niet zo veel gebruik gemaakt van de inzet van last-minute beheer, het is belangrijk dat hier in de toekomst meer op ingezet wordt. Hierdoor kunnen vogels en hun kuikens tijdens het seizoen namelijk beter beschermd worden. Actiepunten en aanbevelingen Verminderen aandeel pakketten legselbeheer Meer maaitrappen inbouwen en zorgen voor variatie in de situering van de pakketten Verhogen aandeel plas-dras Beheer daar situeren waar ook daadwerkelijk de weidevogels zitten Meer inzetten op last-minute beheer mbv vrijwilligers Aandacht geven aan preventieve predatiemaatregelen 10 Bruchemse broek Het Bruchemse broek en het Groote lage broek zijn opgenomen in het Netwerk Ecologische Monitoring van de Provincie Gelderland en wordt zodoende al jaren gemonitord door SOVON. Hieronder staan de gegevens van de boerenlandvogels vanaf 2012 weergegeven in tabel en grafiek. In bijlage 11 is het kaartje met de telgegevens van SOVON van 2017 opgenomen. 92 ha Bruchemsbroek Territoria Grutto's dichtheid grutto dichtheid 27 per 100 ha 7 per 100 ha

25 94 ha Groote Lage Broek Territoria Grutto's dichtheid 2017 grutto dichtheid 53 per 100 ha 2 per 100 ha De trend van de weidevogels vertoont voor beide gebieden geen duidelijke stijgende lijn. In het Grootte Lage Broek is het aantal grutto s erg laag, maar de dichtheid van het totaal aan weidevogelsoorten niet slecht. Voor het Bruchemse broek ligt het net iets anders, de dichtheid van de soortgroep weidevogels is hier lager, maar het aantal

26 grutto s weer iets hoger. Het realiseren van de plas-dras in 2017 moet zijn effect op de aantallen weidevogels nog gaan bewijzen. Nestsucces In het Bruchemse broek wordt al vanaf 2008 goed bijgehouden wat de uitkomstresultaten en verliesoorzaken per nest zijn. De grafiek hierboven geeft aan dat het percentage dat verloren is gegaan door predatie wisselend is per jaar, maar altijd onder de 8% heeft gezeten, Dit is extreem laag. Doordat ook het % dat verloren is gegaan door overige zaken laag ligt is het uitkomstpercentage van de nesten in het Bruchemse broek al jaren hoog te noemen.

27 Kuikenoverleving In het Bruchemse broek worden sinds 2016 BTS-tellingen uitgevoerd. Het percentage van 2016 is niet geheel betrouwbaar omdat er toen sprake was van inloop van gezinnen in het telgbied, maar na aanpassing van de grenzen van het telgebied in 2017 zijn de resultaten nu wel betrouwbaar is qua broedsucces in het Bruchemse broek een zeer succesvol jaar geweest. Het percentage gezinnen met kuikens ten opzichte van het aantal broedparen lag namelijk op 100%. Zeer opvallend was ook dat de gezinnen met kuikens allemaal naar het plas-dras perceel toetrokken. Beheer Stelregel is dat er minimaal 1,4 ha kuikenland per gruttobroedpaar aanwezig moet zijn waarvan 0,7 ha kruidenrijk weidevogelgrasland. Bruchemse broek: 20 ha kruidenrijk grasland voor 27 grutto s is niet voldoende. Er ligt een uitdaging om de hectares kruidenrijk weiland uit te breiden. Verdeling weidevogelpakketten in het Bruchemse broek Bruchems broek ha % rustperiode op grasland 33,31 20% plas-dras 1,73 1% legselbeheer 110,65 65% kruidenrijk grasland 20,08 12% waterschapsrand 0,72 0% kievitrand 2,86 2% Totaal 169,35 De verdeling van de pakketten in het Bruchems broek is ongelijk. Er zijn te veel pakketten voor legselbeheer. Dit pakket biedt te weinig bescherming en voedsel voor weidevogelkuikens. Momenteel wordt al goed gebruik gemaakt van de inzet van last-minute beheer, het is belangrijk dit in de toekomst voort te blijven zetten. Actiepunten en aanbevelingen

28 Verhogen aandeel kruidenrijk grasland Verminderen aandeel pakketten legselbeheer Verhogen aandeel extensieve beweiding Meer inzetten op randenbeheer Verbeteren kwaliteit kruidenrijk grasland

29 Conclusies De aantallen/dichtheden weidevogels in de weidevogelgebieden in het rivierengebied liggen laag. Wel lijken de aantallen de laatste twee jaren stabiel maar voor instandhouding van de populaties moeten de aantallen wel gaan stijgen. Er zijn nog verbeteringen haalbaar op het gebieden van het aandeel en de kwaliteit van het kruidenrijk grasland en vermindering van het aandeel pakket legselbeheer. Er worden goede vorderingen gemaakt met het realiseren van plas-dras situaties, gezien de aantrekkingskracht en het positieve effect van de plas-dras heeft het de voorkeur dit pakket op nog meer locaties in te zetten. Invloed van predatie lijkt in het rivierengebied niet heel erg groot te zijn. De verliezen door predatie in de weidevogelgebieden zijn niet extreem, wel zijn er nog verbeterpunten ihkv preventieve maatregelen. In een aantal gebieden, met name bij de gebieden van de ANV Lingestreek zijn nog te weinig vrijwilligers actief. De wervingsactie in 2017 heeft wel een aantal nieuwe vrijwilligers opgeleverd, maar nog niet voldoende. In onderstaande tabel staat weergegeven wat de huidige situatie is per weidevogelgebied wat betreft dichtheden, nestsucces, kuikenoverleving en beheer. De kleur groen geeft aan dat de situatie goed is, geel betekent gemiddeld en voor verbetering vatbaar, rood betekent onvoldoende. Het doel is om deze tabel jaarlijks te actualiseren en te streven naar verbetering. Weidevogelgebied Dichtheid Nestsucces Kuikenoverleving Beheer 1 Duivense broek 2 Meilanden 3 Eldikse veld niet beschikbaar 4 Ingense waard 5 Ommerense- en Ingense veld niet beschikbaar 6 Maurikse broek niet beschikbaar 7 Maurikse waard niet beschikbaar 8 Rijswijkse veld 9 Leuvensche veld 10 Bruchemse broek

30 Bijlage 2 Resultaten enquêtes Resultaten enquêtes weidevogelpredatie weidevogelgebied VSR Vraag 1: Hoe belangrijk zijn naar de mening van uw organisatie de volgende factoren voor het broedsucces van de weidevogels? Gemiddeld Predatie op nesten 9,14 Predatie op jongen 8,86 Predatie op adulten 5,33 Nestbescherming (plaatsen van stokken, plaatsen van nestbeschermers, nestcontroles) 6,86 Actieve inzet van de boer voor weidevogels op zijn eigen bedrijf 8,43 Maaibeheer 8,86 Graslandbeheer (werkzaamheden anders dan maaibeheer, vooral rollen, mest injecteren) 8,57 Beweiding (vertrapping) 6,14 Samenstelling en soortenrijkdom van de grasmat 8,29 Waterpeilbeheer 9,00 Begreppeling van de percelen 5,33 Openheid van het landschap 5,86 Rustverstoring (door b.v. fietspaden, eierrapen, honden) 7,57 Oppervlakte van het gebied met op weidevogels aangepast beheer Schadebestrijding (b.v. mollen, kraaien, ganzen) Anders, nl: hoge waterstand, ruige mest, kruidenrijk grasland, uitgesteld maaibeheer 9,14 hoogst 5,50 laagst Vraag 2: Hoe belangrijk zijn naar de mening van uw organisatie de volgende diersoorten als predator van weidevogels? 2A. Nestfase Predator Vos Hermelijn / wezel 6,67 Steenmarter 6,67 Bunzing 6,67 Kat 6,14 Hond 4,14 Zwarte kraai 8,71 Buizerd 7,71 Havik 4,57 Blauwe reiger 7,14 Kleine mantelmeeuw/zilvermeeuw Torenvalk 3,71 Bruine kiekendief 4,50 Andere, nl: ooievaar 9,33 roeken 8,00 zilverreiger 9,29 hoogst 4,67 laagst

31 blauwe kiekendief 2B. Kuikenfase Predator Vos Hermelijn / wezel 6,67 Steenmarter 6,60 Bunzing 7,00 Kat 6,29 Hond Zwarte kraai 7,71 Buizerd 7,14 Havik 5,29 Blauwe reiger 7,00 Kleine mantelmeeuw/zilvermeeuw 4,33 Torenvalk 4,29 Bruine kiekendief 6,00 Andere, nl: ooievaar 9,29 hoogst 3,71 laagst Vraag 3: Welke maatregelen zijn volgens uw organisatie kansrijk om predatie op weidevogels te verminderen? Aantalreductie van predatoren 8,43 Ruim om nesten heen maaien 6,71 Laat maaien (na 1 juni) Landschappelijke aanpassingen, b.v.: 9,14 hoogst o vergroten openheid door bomenkap 7,00 o ruigte opruimen) 7,17 Waterpeilverhoging Vermindering toegankelijkheid van weidevogelgebieden, b.v.: 9,00 hoogst o brede sloten zonder dammen 5,50 o fietspaden/wegen sluiten tijdens broedseizoen Anders, nl: slootranden/werkpaden langs A en B watergangen later maaien (na 1 juli) 4,71 laagst jaarrond lichtbakvergunning voor vos

32 Vraag 4: Over welke maatregelen die genomen kunnen worden ten gunste van de weidevogelstand, is naar de mening van uw organisatie met alle betrokken partijen snel overeenstemming te krijgen? Aantalreductie van predatoren 7,00 hoogst Ruim om nesten heen maaien 5,20 Laat maaien (na 1 juni) 5,20 Landschappelijke aanpassingen, b.v.: o vergroten openheid door bomenkap 4,40 o ruigte opruimen) 5,00 Waterpeilverhoging 3,40 Vermindering toegankelijkheid van weidevogelgebieden, b.v.: o brede sloten zonder dammen o fietspaden/wegen sluiten tijdens broedseizoen Anders, nl: slootranden/werkpaden langs A en B watergangen later maaien (na 1 juli) 3,00 laagst 2,33 laagst

33 Resultaten enquêtes weidevogelpredatie weidevogelgebieden Lingestreek Vraag 1: Hoe belangrijk zijn naar de mening van uw organisatie de volgende factoren voor het broedsucces van de weidevogels? Gemiddeld Predatie op nesten 7,00 Predatie op jongen 7,50 Predatie op adulten 4,75 Nestbescherming (plaatsen van stokken, plaatsen van nestbeschermers, nestcontroles) 3,25 laagst Actieve inzet van de boer voor weidevogels op zijn eigen bedrijf 7,75 Maaibeheer 8,50 hoogst Graslandbeheer (werkzaamheden anders dan maaibeheer, vooral rollen, mest injecteren) 6,75 Beweiding (vertrapping) 7,25 Samenstelling en soortenrijkdom van de grasmat 8,50 hoogst Waterpeilbeheer 8,00 Begreppeling van de percelen 6,50 Openheid van het landschap 7,00 Rustverstoring (door b.v. fietspaden, eierrapen, honden) 8,25 Oppervlakte van het gebied met op weidevogels aangepast beheer 6,25 Schadebestrijding (b.v. mollen, kraaien, ganzen) 7,00 Anders, nl: schadebestrijding kraaien verstoring door ganzen Vraag 2: Hoe belangrijk zijn naar de mening van uw organisatie de volgende diersoorten als predator van weidevogels? 2A. Nestfase Predator Vos 6,75 Hermelijn / wezel 6,50 Steenmarter 5,00 Bunzing 5,33 Kat 4,75 Hond 4,25 Zwarte kraai 7,00 hoogst Buizerd 4,75 Havik 4,33 Blauwe reiger 6,25 Kleine mantelmeeuw/zilvermeeuw 6,50 Torenvalk 4,00 laagst Bruine kiekendief 5,50 Andere, nl: ooievaar ekster 2B. Kuikenfase Predator Vos 8,50 hoogst

34 Hermelijn / wezel 6,00 Steenmarter 7,00 Bunzing 7,00 Kat 9,00 Hond 7,00 Zwarte kraai 8,00 Buizerd 8,00 Havik 8,00 Blauwe reiger 8,50 hoogst Kleine mantelmeeuw/zilvermeeuw 5,50 laagst Torenvalk 6,00 Bruine kiekendief 7,00 Andere, nl: ooievaar Vraag 3: Welke maatregelen zijn volgens uw organisatie kansrijk om predatie op weidevogels te verminderen? Aantalreductie van predatoren 8,00 Ruim om nesten heen maaien 7,00 Laat maaien (na 1 juni) 8,75 Landschappelijke aanpassingen, b.v.: o vergroten openheid door bomenkap 5,00 o ruigte opruimen) 5,33 Waterpeilverhoging 8,33 hoogst Vermindering toegankelijkheid van weidevogelgebieden, b.v.: o brede sloten zonder dammen 7,00 o fietspaden/wegen sluiten tijdens broedseizoen 4,00 laagst Anders, nl: geen ooievaarspalen in weidevogelgebied 10,00 Vraag 4: Over welke maatregelen die genomen kunnen worden ten gunste van de weidevogelstand, is naar de mening van uw organisatie met alle betrokken partijen snel overeenstemming te krijgen? Aantalreductie van predatoren 4,67 Ruim om nesten heen maaien 6,00 Laat maaien (na 1 juni) 6,50 hoogst Landschappelijke aanpassingen, b.v.: o vergroten openheid door bomenkap 4,25 o ruigte opruimen) 3,75 Waterpeilverhoging 4,25 Vermindering toegankelijkheid van weidevogelgebieden, b.v.: o brede sloten zonder dammen 3,50 laagst o fietspaden/wegen sluiten tijdens broedseizoen 4,50 Anders, nl: ooievaarspalen opruimen

35 Resultaten enquêtes weidevogelpredatie gebieden VANL TCW Vraag 1: Hoe belangrijk zijn naar de mening van uw organisatie de volgende factoren voor het broedsucces van de weidevogels? Gemiddeld Predatie op nesten 8,60 hoogst Predatie op jongen 9,20 hoogst Predatie op adulten 5,80 Nestbescherming (plaatsen van stokken, plaatsen van nestbeschermers, nestcontroles) 7,75 Actieve inzet van de boer voor weidevogels op zijn eigen bedrijf 8,00 Maaibeheer 8,00 Graslandbeheer (werkzaamheden anders dan maaibeheer, vooral rollen, mest injecteren) 8,60 Beweiding (vertrapping) 4,80 laagst Samenstelling en soortenrijkdom van de grasmat 8,00 Waterpeilbeheer 8,80 Begreppeling van de percelen 8,20 Openheid van het landschap 8,20 Rustverstoring (door b.v. fietspaden, eierrapen, honden) 5,60 Oppervlakte van het gebied met op weidevogels aangepast beheer 7,80 Schadebestrijding (b.v. mollen, kraaien, ganzen) 5,80 Anders, nl: Vraag 2: Hoe belangrijk zijn naar de mening van uw organisatie de volgende diersoorten als predator van weidevogels? 2A. Nestfase Predator Vos 9,20 hoogst Hermelijn / wezel 5,75 Steenmarter 1,33 Bunzing 4,75 Kat 4,75 Hond 3,50 Zwarte kraai 8,40 Buizerd 6,25 Havik 3,50 Blauwe reiger 5,20 Kleine mantelmeeuw/zilvermeeuw 4,00 Torenvalk 4,25 Bruine kiekendief 3,25 laagst Andere, nl: ooievaar 2B. Kuikenfase Predator Vos 9,25 hoogst Hermelijn / wezel 4,80 Steenmarter 0,67 laagst Bunzing 4,00

36 Kat 6,25 Hond 3,25 Zwarte kraai 7,60 Buizerd 7,00 Havik 4,00 Blauwe reiger 6,00 Kleine mantelmeeuw/zilvermeeuw 6,67 Torenvalk 3,50 Bruine kiekendief 5,80 Andere, nl: ooievaar Vraag 3: Welke maatregelen zijn volgens uw organisatie kansrijk om predatie op weidevogels te verminderen? Aantalreductie van predatoren 8,75 hoogst Ruim om nesten heen maaien 7,80 Laat maaien (na 1 juni) 8,80 hoogst Landschappelijke aanpassingen, b.v.: o vergroten openheid door bomenkap 7,25 o ruigte opruimen) 6,20 Waterpeilverhoging 6,80 Vermindering toegankelijkheid van weidevogelgebieden, b.v.: 8,00 o brede sloten zonder dammen 6,00 o fietspaden/wegen sluiten tijdens broedseizoen 3,60 laagst Anders, nl: Vraag 4: Over welke maatregelen die genomen kunnen worden ten gunste van de weidevogelstand, is naar de mening van uw organisatie met alle betrokken partijen snel overeenstemming te krijgen? Aantalreductie van predatoren 8,50 hoogst Ruim om nesten heen maaien 7,20 Laat maaien (na 1 juni) 7,20 Landschappelijke aanpassingen, b.v.: o vergroten openheid door bomenkap 4,00 o ruigte opruimen) 4,00 Waterpeilverhoging 6,00 Vermindering toegankelijkheid van weidevogelgebieden, b.v.: o brede sloten zonder dammen 3,33 laagst o fietspaden/wegen sluiten tijdens broedseizoen 3,33 Anders, nl: elektrische afrastering

37 Resultaten enquêtes weidevogelpredatie weidevogelgebied Capreton Vraag 1: Hoe belangrijk zijn naar de mening van uw organisatie de volgende factoren voor het broedsucces van de weidevogels? Gemiddeld Predatie op nesten 7,33 Predatie op jongen 7,38 Predatie op adulten 4,75 Nestbescherming (plaatsen van stokken, plaatsen van nestbeschermers, nestcontroles) 6,67 Actieve inzet van de boer voor weidevogels op zijn eigen bedrijf 8,33 Maaibeheer 8,89 Graslandbeheer (werkzaamheden anders dan maaibeheer, vooral rollen, mest injecteren) 6,89 Beweiding (vertrapping) 4,50 laagst Samenstelling en soortenrijkdom van de grasmat 8,00 Waterpeilbeheer 7,63 hoogst Begreppeling van de percelen 5,44 Openheid van het landschap 7,00 Rustverstoring (door b.v. fietspaden, eierrapen, honden) 6,56 Oppervlakte van het gebied met op weidevogels aangepast beheer 7,22 Schadebestrijding (b.v. mollen, kraaien, ganzen) 7,17 Anders, nl: randenbeheer Vraag 2: Hoe belangrijk zijn naar de mening van uw organisatie de volgende diersoorten als predator van weidevogels? 2A. Nestfase Predator Vos 8,33 hoogst Hermelijn / wezel 4,50 Steenmarter 3,38 Bunzing 3,50 Kat 5,56 Hond 4,63 Zwarte kraai 7,67 Buizerd 6,00 Havik 3,50 Blauwe reiger 6,50 Kleine mantelmeeuw/zilvermeeuw 3,57 Torenvalk 2,75 Bruine kiekendief 3,11 Andere, nl: ooievaar 2B. Kuikenfase Predator Vos 8,22 hoogst Hermelijn / wezel 4,13 Steenmarter 3,13 laagst

38 Bunzing 3,25 Kat 6,11 Hond 4,50 Zwarte kraai 7,88 Buizerd 6,44 Havik 4,13 Blauwe reiger 7,33 Kleine mantelmeeuw/zilvermeeuw 3,14 Torenvalk 3,13 laagst Bruine kiekendief 3,38 Andere, nl: ooievaar 7,00 Zilverreiger 7,00 ekster Vraag 3: Welke maatregelen zijn volgens uw organisatie kansrijk om predatie op weidevogels te verminderen? Aantalreductie van predatoren 8,89 Ruim om nesten heen maaien 7,44 Laat maaien (na 1 juni) 9,11 hoogst Landschappelijke aanpassingen, b.v.: o vergroten openheid door bomenkap 5,78 o ruigte opruimen) 5,78 Waterpeilverhoging 5,75 Vermindering toegankelijkheid van weidevogelgebieden, b.v.: o brede sloten zonder dammen 4,88 o fietspaden/wegen sluiten tijdens broedseizoen 4,29 laagst Anders, nl: geen klompenpaden, wegen of fietspaden 9,00 meer deelnemende boeren 8,00 veel meer ouderwets hooiland (=kruidenrijk) en plas-dras 10,00 Vraag 4: Over welke maatregelen die genomen kunnen worden ten gunste van de weidevogelstand, is naar de mening van uw organisatie met alle betrokken partijen snel overeenstemming te krijgen? Aantalreductie van predatoren 8,00 hoogst Ruim om nesten heen maaien 4,50 Laat maaien (na 1 juni) 6,33 Landschappelijke aanpassingen, b.v.: o vergroten openheid door bomenkap 3,80 o ruigte opruimen) 3,60 Waterpeilverhoging 2,80 Vermindering toegankelijkheid van weidevogelgebieden, b.v.: o brede sloten zonder dammen 2,25 laagst o fietspaden/wegen sluiten tijdens broedseizoen 3,75 Anders, nl:

39 Bijlage 3 Aandachtspunten uit gesprekken Collectief Rivierengebied VSR-Duivense broek Het Duivens broek is rijk aan muizen en daarom zijn er ook veel vossen. Volgens de WBE De Liemers zijn in het centrale deel van het Duivense broek in vossen d.m.v. de lichtbak opgespoord en gedood. Het idee bij de WBE bestaat dat er momenteel minder vossen dan andere jaren in het Duivense broek actief zijn. Het aantal kraaien is al jaren stabiel. Wel zit er nu ook een dassenburcht. De WBE organiseert momenteel één keer per jaar een kraaienschietdag en verder wordt het gehele jaar redelijk actief op kraaien gejaagd. Sinds dit jaar mogen ze geen plastic lokvogels meer gebruiken. Feit is dat kraaien erg slim zijn en moeilijk te bejagen zonder lokkers. Kauwtjes mogen ook bejaagd worden, maar dat heeft weinig effect op de weidevogels. Vrijwilligers en jagers zijn er over eens dat in het centrale deel van het Duivense broek (2) predatie op weidevogelnesten en kuikens erg meevalt. Predatie lijkt met name aan de orde te zijn op bouwland. In het noordelijke begrensde deel van het Duivense broek (1) is zeer waarschijnlijk een steenmarter actief geweest. Nesten zijn hier verloren gegaan en de jagers hebben de steenmarter zien lopen. In het gehele Duivense broek zijn steeds meer steenmarters en bunzings actief, zij prederen zeer waarschijnlijk veel eieren. Ook worden er steeds meer uilen gezien, maar wat het gevolg hiervan op predatie is, is moeilijk in te schatten. Hermelijnen worden eigenlijk nooit waargenomen in het Duivense broek. Wat meespeelt in het Duivense broek is dat Natuurmonumenten in de Valewaard (ten noorden) geen jachtbeheer uitvoert en dat er op landgoed Bingerden ook niet gejaagd wordt, dit zorgt voor extra toestroom van predatoren in het Duivense broek. Conclusie uit het predatieoverleg is dat predatie een grotere rol speelt buiten de begrensde gebieden dan binnen. Binnen het centrale deel van het weidevogelgebied worden de vossen en kraaien goed onder controle gehouden en lijkt de invloed van deze predatoren niet heel groot. Er wordt weinig gebruik gemaakt van last-minute beheer, de vergoeding voor kuikenstroken is te laag en staat niet in verhouding tot het werk Het voordeel van het Duivense broek is dat het gebied niet toegankelijk is voor mensen. In het Duivense broek zien de betrokken geen kan voor het elektrisch uitrasteren van weidevogelgebieden/-percelen. In het Duivense broek is een blauwe reigerkolonie aanwezig op landgoed Bingerden, aangrenzend aan het weidevogelgebied. En er staan diverse ooievaarspalen bij Giesbeek. Uit de inventarisatie van potentiële nestbomen (en uitzichtpunten) voor roofvogels en kraaien in het Duivense broek blijkt dat er een aantal bomen zijn die eventueel voor kap in aanmerking komen. Met name de populieren langs de Veldstraat komen in aanmerking, die zijn namelijk kaprijp. Verder komt het driehoekbosje van van Arem in aanmerking en de wegbeplanting langs de Schoepikstraat. Ook de nestpalen voor de ooievaar bij Giesbeek komen in aanmerking voor verwijdering of verplaatsing. Het Duivense broek is niet rijk aan rietvelden, rietstroken en ruige oeverzones, dus maaien van rietstroken hoeft hier niet uitgevoerd te worden. Houtstapels en rommelbulten zouden daarom binnen het Duivense broek systematisch moeten worden opgeruimd. Ook bij eventueel landschapsonderhoud of kapwerkzaamheden is het noodzakelijk om vrijkomend hout en takken binnen korte tijd af te voeren. Een ander aandachtspunt

40 zijn hierbij hout- en steenstapels op boerenerven in het gebied. Ook hier kunnen vossen en kleine marterachtigen zich vestigen. In het Duivense broek ligt in het centrale deel van het weidevogelgebied een rommelstapel die echt opgeruimd dient te worden omdat het een aantrekkeringskracht op marterachtigen en vos heeft. Kiekendieven broeden in het Duivense broek in de tarwepercelen. Binnen het Duivense broek wordt deze methode nog niet gebruikt, maar op een aantal strategische punten zouden kunstbouwen kunnen worden aangelegd. Gebruik van nachtzichtapparatuur/restlichtversterking is een wens van de jagers. En tevens het jaarrond inzetten van de lichtbak. VANL TCW (Leuvensche veld-rijswijkse veld) Leuvensche veld: veel last van vos vanuit SBB terrein, maar ook van kraai. Er bestaat een wens om met wildcamera s de predatie op nesten vast te kunnen leggen. Vangkooien voor kraaien en lokvogels moeten weer mogelijk worden. Afgelopen jaar is ca 3 keer een bunzing gezien. Predatie door marterachtigen lijkt mee te vallen. In het Rijswijkse veld (oost) zit een vossenhol bij een particulier (woonhuis), eigenaar is tegen jacht dus die mocht niet geschoten worden. Verzoek aan ANV is om een keer in overleg te gaan hierover. Periode van de lichtbakvergunning momenteel is niet ideaal, zou vervroegd moeten worden. Het organiseren van kraaienschietdagen is belangrijk, maar wordt niet overal gedaan. Het aantal roofvogels lijkt toe te nemen. Ook eksters nemen toe en ook die pakken kuikens evenals de ooievaar en de buizerd. Het aantal (verwilderde) katten in het buitengebied neemt toe. De vergoeding voor het pakket extensieve beweiding zou omhoog moeten. Er wordt nog te weinig gebruik gemaakt van last-minute beheer (verlengen maaidatum en inzet van kuikenstroken). De wens is om hier meer aandacht op te vestigen bij vrijwilligers en boeren. In het algemeen geldt dat er meer aandacht voor kuikenoverleving moet komen i.p.v. nestbescherming. Het nestbezoek kan verder beperk worden. Menselijk predatie lijkt geen probleem. Toepassen van elektrische rasters zien ze geen heil in. Inzetten van kunstbouwen lijkt een goede optie. Steenmarter lijkt geen probleem in de weidevogelgebieden. De das wordt af en toe waargenomen. Bij SBB wordt niet gejaagd op de vos, dit is nadelig voor het weidevogelgebied. Inzetten van warmtebeeldcamera s is een wens van de WBE. Er liggen misschien kansen voor waterpeilverhoging bij van Odijk. Ooievaarsnesten dienen beperkt te worden. Kuikenoverleving lijkt het grote probleem te zijn in de gebieden van de VANL TCW. Capreton-Bruchemse broek Predatie in de Bommelerwaard/Bruchemse broek is heel laag en lijkt geen groot probleem. De nieuw gerealiseerd plas-dras heeft een aanzuigende werking op weidevogels. Sinds 2016 wordt er in en rondom (2 km) het Bruchemse broek met lichtbak op de vos gejaagd. In 2016 zijn 32 vossen geschoten en vossen. In Aalst zit een Freiland-kippen bedrijf waar 2 km omheen jaarrond op vossen gejaagd mag worden. Hier zijn in vossen geschoten en in stuks. Aardhondjes mogen tot 1 maart worden gebruikt en vanaf 1 september, hier wordt ook gebruikt van gemaakt in het Bruchemse broek. De WBE maakt soms gebruik van een kunstbouw. Wens is om ook in december en januari met de lichtbak te mogen jagen. Inschatting is dat in de hele Bommelerwaard stuks vossen zitten.

41 De zwarte kraai wordt als een echt moordenaar gezien. Het gebruik van plastic lokvogels in combinatie met een vangkooi zou weer mogelijk moeten worden om succesvol op kraaien te kunnen jagen. De WBE organiseert eind maart/begin april een kraaiendag waar ca 3oo stuks kraaien worden geschoten. Ze beginnen dan al weken van te voren met het voeren van de kraaien. Het aantal marterachtigen val mee in het Bruchemse broek, steenmarters worden niet gezien. Wel egels. Verwilderde katten zijn wel aanwezig in het gebied. Honden vormen geen probleem. Er ligt een uitdaging om de kruidenrijkdom van de percelen te verhogen. Randenbeheer zou een goede aanvulling zijn in het weidevogelgebied, denk aan ca 7% dooradering. Melk met meerwaarde voor weidevogels is ook kansrijk. Last minute beheer wordt in goed overleg met de vrijwilligers ingezet. Er staan diverse bomenrijen langs de wegen door het weidevogelgebied, maar iedereen is het er over eens dat die bij het landschap horen en geen nadelige invloed op de vogels lijken te hebben. De vrijwilligers geven aan dat de toekomst van het weidevogelbeheer in weidevogelreservaten ligt. Zowel WBE als vrijwilligers, als ANV zien weinig verstoringsbronnen in het gebied. De communicatie tussen jagers, vrijwilligers en boeren in het gebied is goed. Lingestreek: Eldikse veld, Ingense waard, Ommerense en Ingense veld, Maurikse waard, Maurikse broek Bij GLK mag wel gejaagd worden, bij SBB niet. Bij Gruun is ooit een ooievaarsstation geweest, ooievaars werden hier gevoerd met eendagskuikens. In het gebied van de Lingestreek wordt vrij intensief gebruik gemaakt van de lichtbakvergunning. Vos en zwarte kraai worden goed bijgehouden. Er zit een reigerkolonie bij Lienden. Er worden steeds meer (boom)marters gezien. Veel jagers in de Betuwe zijn principieel tegen schieten in het seizoen. Er zijn 2 Freilandbedrijven waar jaarrond met lichtbak gejaagd mag worden. De normale jacht gaat open op 15 oktober. Schadebestrijding heeft voorrang. Vossen zitten in de grienden. Kraaienvangkooien zijn veel beter voor de weidevogelgebieden, geen verstoring. Jacht op de verwilderde kat zou weer mogelijk gemaakt moeten worden. Bestrijding van roofvogels zou ook mogelijk moeten worden. Grauwe ganzen hebben een verstorend/verjagend effect op de weidevogels is het idee. Veel uiterwaarden vallen onder de Natura2000-bescherming en dat brengt beperkingen aan de jacht met zich mee. Winterrustgebieden voor ganzen zijn funest. Het gras bij de TBO s gaat te lang de winter in en zorgt voor verruiging in de gebieden. SBB wil geen ganzennestreductie (Hans van Heiningen). Eldikse veld: Van Hattem wil geen plas-dras meer, zeer nadelig voor de weidevogels. Bemesten met sleepslangen is funest voor de weidevogels. Een haas is een kruideneter (vooral s nacht) dus die profiteert ook van kruidenrijke graslanden. Biljartlakens zijn funest. Er zit een das in het Maurikse broek. In het Eldikse veld en het Maurikse veld is afgelopen jaar gebruik gemaakt van last-minute beheer, het gebeurt steeds meer, maar eigenlijk nog veel te weinig. Openheid creëren in het rivierengebied is eigenlijk geen optie. Het landschap hoort er zoals het nu is. De jager zoekt altijd naar balans en ze zien graag alles in het veld, dus geen keuzes maken voor een bepaalde soort. Kappen van beplanting heeft niet de voorkeur. In het Ommerense veld zijn wel een aantal bosjes die evt. weg zouden kunnen.

42 Verstoringsbronnen en ooievaarsnesten zijn genoteerd op de kaart. In de Maurikse waard is sprake van opslag van beplanting. De wens bestaat om het wandelpad bij Mathijs de Haan in de Ingense waard te laten afsluiten. Hier lopen mensen met loslopende honden door het weidevogelgebied. Is dit een pad van Uiterwaarde? Ook in de Maurikse waard is sprake van loslopende honden en verstoring vanuit de camping. Nestbezoek beperken is in sommige gebieden aan de orde. Het idee heerst dat kraaien en vossen de stokken snappen en dat pleit dus voor het beperken van het plaatsen van markeringstokken. Wens van de jagers is om dempers te mogen gebruiken op het geweer en warmtebeeldcamera s. Er wordt geen heil gezien in het toepassen van elektrisch raster. Meer dekkingsmogelijkheden voor kuikens creëren wordt als beste methode voor kuikenoverleving gezien. Ook het creëren van plas-dras in combinatie met kruidenrijk grasland zou zeer waardevol zijn in de Betuwe. Er zijn misschien wel enkele gebieden waar het waterschap mee zou willen werken aan peilverhoging, goed om een keer aan te kaarten bij het waterschap. Het realiseren van natuurvriendelijke oevers heeft ook een positief effect in de weidevogelgebieden. Greppelinundatie is goed voor de vogels blijkt een heel gedoe om goed te realiseren in het veld. Lingestreek: Meilanden In de kleiputten aan de noordkant van de Rijn zitten heel veel vossen en die steken de brug over. De nieuw gerealiseerde plas-dras heeft een grote aantrekkende werking op weidevogels, maar er heeft niet 1 grutto gebroed in de omgeving van de plas-dras. Grutto s lijken redelijk plaatstroom en blijven dus op hun oude locatie broeden. Het kuikenverlies onder de kieviten was erg hoog afgelopen jaar. Ook waren er eierrapers actief. Een vos eet liever muizen en mollen dan eieren, dus als die beschikbaar zijn tijdens het broedseizoen kan de dat de predatiedruk op de weidevogels verlagen. Een vos houdt in principe niet van kleigrond, hij zit liever op zand. Er zijn ook ooievaars en reigers actief in de Meilanden. De ruilverkavelingsbosjes hebben een aantrekkende werking op predatoren. Er worden geen kraaienschietdagen meer georganiseerd omdat hier geen belangstelling voor is bij de jagers. Voor kraaien moet je gaan zitten met een lokvogels bij voederkuilen bij boeren. Er lopen best veel verwilderde katten in de Meilanden, kattenbelasting invoeren zou een oplossing kunnen zijn., of 500 meter uit de bewoonde wereld op een kat mogen schieten. Insectenbeschikbaarheid is cruciaal voor weidevogels en met name voor de kuikens. In de Meilanden wordt al goed gebruik gemaakt van het instrument last-minute beheer. Communicatie tussen boeren, ANV en vrijwilligers is goed. Weidevogels houden niet van super lang gras. Nestbezoek is in de Meilanden niet het probleem. De vrijwilligers beperken het bezoek tot het hoognodige, dus vlak voordat er werkzaamheden plaatsvinden. Wel observeren de vrijwilligers veel het gedrag van de weidevogels vanaf de kant. Loslopende honden is een probleem in de Meilanden, hier wordt niet op gehandhaafd. De WBE heeft een tijdje zelf een BOA gehad, maar dit bleek te duur en leverde te weinig op. Bescherming van het gebied wordt steeds lastiger doordat ook mensen met drones, zweefvliegtuigjes en paramotoren het gebied gebruiken. De WBE heeft wildcamera s beschikbaar, kunnen eventueel ook gebruikt worden bij nesten om predatie vast te leggen. De vos loopt het liefst op een ree wissel. Er bevindt zich 1 waterschapsbosje centraal in het weidevogelgebied, verwijdering zou herstel van openheid betekenen en dient als preventieve maatregel tegen predatie.

43 Dassen lijken het gebied ook te gaan ontdekken. Weidevogelkuikens zwemmen zelfs de Linge over. Rijkswaterstaat heeft bomen langs de A50 geplant, deze beperken de openheid. In gesprek gaan? Bomen knotten i.p.v. weghalen is misschien een alternatief. Het bosje/wildakker van Johan Roest trekt veel predatoren (o.a. kraaien) aan. In gesprek gaan? De opslag van beplanting rondom de plas in het noorden van het gebied is nadelig voor de weidevogels. De plas-dras voldoet momenteel nog niet aan de pakketvoorwaarden. Er zijn rietstroken waarvan het nuttig is om ze te maaien ter beperking van predatie (zie kaart). Bij SBB wordt niet gejaagd.

44 Bijlage 4 Deelrapportage vos FBE

45 e Deelrapportage ontheffing artikel 68 Flora- en faunawet VOS Laura Schrauwen Adjunct secretaris 4 mei 2017

46 Ontheffing: Vos (vulpes vulpes) Specificatie: Freilandkippenbedrijven, weidevogelgebieden en korhoenders Periode: tot Zaaknummer: Foto 1 : Vos 1 Alle foto s zijn in eigen beheer pag. 2

47 Inhoud 1. Inleiding Doel Beperkingen en verruimingen Beschikbare machtigingen Schadebestrijding vos Freilandkippenbedrijven Schadebestrijding vos weidevogelgebieden Schadebestrijding vos korhoenders Conclusies Aanbevelingen Bijlage 1 Overzicht gebruik machtigingen schadebestrijding vos.. 12 pag. 3

48 1. Inleiding Op basis van artikel 69 van de Flora-en faunawet (Ff-wet) dient de Faunabeheereenheid Gelderland (FBE) jaarlijks over het gebruik van ontheffingen te rapporteren. Met de onderhavige deelrapportage rapporteert de FBE over de wijze waarop van de ontheffing vos gedurende het seizoen gebruik is gemaakt. Rapportages als deze liggen ter inzage bij de provincie Gelderland en zijn te downloaden vanaf de website: In 2015 hebben Gedeputeerde Staten (GS) van de provincie Gelderland het ontheffingsbesluit vos met zaaknummer vastgesteld en de FBE een ontheffing verleend. Aan het besluit en de ontheffing ligt het Faunabeheerplan (Fbplan) Vos Gelderland ten grondslag. Fbplannen en ontheffingen die vóór 1 januari zijn goedgekeurd en verleend blijven gedurende hun looptijd geldig. 2. Doel In Gelderland is met name op Freilandkippenbedrijven, bij het weidevogelbeheer en bij het herintroductieproject korhoen sprake van conflicterende belangen met het voorkomen van en predatie door de vos. Deze predator kan belangrijke schade veroorzaken welke zoveel mogelijk dient voorkomen en beperkt te worden. Dit wordt bereikt door in risicogebieden vossenpopulaties te beperken. Freilandkippenbedrijven zetten preventieve middelen zoals rasters in om hun kippen te beschermen. Op deze bedrijven beschikt iedere kip over 4m² weiland waar ze overdag verblijven en vanaf de schemering op stok in de stal kunnen. Door deze dagelijkse weidegang is de pluimveehouderij erg gevoelig voor predatie. Op een aantal Freilandkippenbedrijven vindt een onevenredig grote directe (verlies van leghennen) en indirecte (verminderde legproductie) schade plaats aan vrije uitloop kippen. De vos jaagt in de schemerperiode en s nachts op kippen die nog buiten verblijven en soms in de stal waar de kippen op stok zitten. Daarbij komt dat vossen vaak meer dieren doden dan zij zelf kunnen opeten, wat bekend staat als surplus killing. Bij het weidevogelbeheer predeert de veel voorkomende vos kwetsbare vogels zoals de kievit, grutto, tureluur, wulp en kemphaan, vogelsoorten waar Nederland een internationale verantwoording voor draagt. Provincie Gelderland biedt in haar lager gelegen gebieden een goed heenkomen voor weidevogels door weidevogelgebieden in de Omgevingsvisie aan te wijzen en agrariërs en terreinbeheerders subsidiepakketten toe te kennen gericht op het optimaliseren van de omstandigheden voor weidevogels. Omdat weidevogels in veel kleinere populaties voorkomen dan voorheen, wordt de invloed van predatie op legsels of kuikens steeds groter. De vos vormt een predatiefactor van betekenis en vermindering van de aantallen vossen in en om weidevogelgebieden draagt bij aan het broedsucces en populatietoename van de weidevogels. 2 Sinds is de nieuwe Wet natuurbescherming (Wnb) van kracht en vervangt o.a. de Flora- en faunawet. Conform artikel 9.5 en 9.6 Wnb blijven vigerende Fbplannen e.a. geldig. pag. 4

49 In 2007 is het Nationaal Park De Hoge Veluwe gestart met het herintroduceren van korhoenders met als doel een levensvatbare populatie in het park, en zo mogelijk daarbuiten, te ontwikkelen. Vanwege de geringe omvang van de uitgezette populaties zijn deze extreem gevoelig voor onder andere predatie door de vos. Aangezien de vos landelijk belangrijke schade aan fauna veroorzaakt en de gunstige staat van instandhouding van de vos niet in het geding is, heeft de minister in 2006 de vos op de landelijke vrijstellingslijst geplaatst. In de Wnb is dit op basis van art. 3.8 bekrachtigd. De vos is van zonsopgang tot zonsondergang vrij te bejagen. Vanwege het nachtelijk activiteitspatroon laat de vos zich overdag echter slecht beheren, zodat beheer in de nachtelijke uren meer gewenst is. Voor nachtelijk gebruik van het geweer en de toepassing van kunstlicht is een ontheffing vereist. 3. Beperkingen en verruimingen De ontheffing maakt het mogelijk om van zonsondergang tot zonsopgang 3 de vos met het geweer te doden. Daarbij is het gebruik van kunstlicht en restlichtversterker toegestaan om de vos op te kunnen sporen en eventueel te stellen. Mits de uitvoerder toestemming heeft op grond van de Wet Wapens en Munitie, is het gebruik van de geluiddemper eveneens toegestaan. Voor het beperken van schade aan Freilandkippenbedrijven is de ontheffing jaarrond inzetbaar. Voor de overige twee belangen heeft de provincie op voorhand en naar aanleiding van zienswijzen op het Fbplan de aangevraagde periode gewijzigd van jaarrond naar 1 februari tot 1 juli. In Vogelrichtlijngebieden 4 is van 1 oktober tot 1 april nachtelijk gebruik van het geweer (afschot) en kunstlicht niet toegestaan (in de zomerperiode is het vergunningvrij). Bufferzones van 6 van de 11 weidevogelgebieden vallen deels (geografisch gezien) in Vogelrichtlijngebieden en daar kan de ontheffing vanaf april worden ingezet. Deze richtlijn geldt overigens ook voor de nachtelijke vossenbejaging nabij Freilandkippenbedrijven, het Nationale Park De Hoge Veluwe valt daar buiten. In rustgebieden voor ganzen is nachtelijk afschot van vossen wel toegestaan, mits trekganzen van 1 november tot 1 april niet worden verontrust. Het gebied waarbinnen de vos s nachts bejaagd mag worden is naar ruimte beperkt: - voor Freilandkippenbedrijven geldt een bufferzone van 2 5 km om het bedrijf heen; - voor weidevogelgebieden is nachtelijk afschot toegestaan in het weidevogelgebied zelf en in een bufferzone van 2 km daaromheen; - het korhoen mag alleen in het Nationaal Park De Hoge Veluwe tegen de vos worden beschermd. 3 Voor ieder gebruik van de ontheffing van een uur na zonsondergang tot een uur voor zonsopgang moet de regionale politie worden ingelicht. 4 Afschot in het kader van de landelijke vrijstelling, van zonsopgang tot zonsondergang, is van 1 oktober tot 1 april vergunningplichtig, waardoor het compartimenteringsbeleid van kracht is. 5 Om aan te kunnen sluiten bij landschappelijke kenmerken is de bufferzone maximaal op 2,2 km gesteld. pag. 5

50 De bufferzone van 2 km is bepaald op basis van een zenderonderzoek waaruit bleek dat de gezenderde vossen een actieradius van maximaal 1 km hadden. (Mulder J.L. Vossenbeheer voor hamsters, (hoe) heeft het gewerkt? 2007). Vanuit de praktijk kwam de behoefte de zonering te vergroten en is in het Fbplan vastgesteld op 2 km. Freilandkippenbedrijven met belangrijke schade (> 250) veroorzaakt door de vos kunnen zich melden bij de FBE. Ook wildbeheereenheden (WBE) kunnen een Freilandkippenbedrijf aanmelden. Nadat de provincie in kennis is gesteld, kan de FBE het desbetreffende bedrijf aan de ontheffing toevoegen en de WBE een machtiging verlenen. Voor wat betreft de weidevogelgebieden is de ontheffing alleen inzetbaar in aangewezen weidevogelgebieden. Gedeputeerde Staten kunnen nieuwe weidevogelgebieden in de Omgevingsvisie aanwijzen, maar ook laten verwijderen. 4. Beschikbare machtigingen Van de ontheffing zijn via het digitale faunaregistratiesysteem (FRS) drie verschillende (algemene) machtigingen verleend: 1) Schadebestrijding vos ten behoeve van Freilandkippenbedrijven 2) Schadebestrijding vos ten behoeve van weidevogelgebieden 3) Schadebestrijding vos ten behoeve van korhoenders M.u.v. de korhoenders (op WBE-niveau) wordt gewerkt met gemarkeerd gebieden, waarbij de bufferzones digitaal in kaart zijn ingetekend. FRS genereert per jachtveld een kaart van het jachtveld (geheel of gedeeltelijk) dat binnen de bufferzone valt. Door deze werkwijze is het duidelijk waar de jachthouder s nachts de vos mag bejagen. Bestrijding van de vos heeft alleen zin op een groot oppervlakte en niet op perceelsniveau. De FBE heeft daarom geen perceelsgebonden machtigingen aan grondgebruikers beschikbaar gesteld. 4.1 Schadebestrijding vos Freilandkippenbedrijven In het Fbplan is een aantal Freilandkippenbedrijven met vossenschade opgenomen. Nieuwe Freilandkippenbedrijven of bedrijven met nieuwe (of dreigende) schade kunnen onder voorwaarden aan de ontheffing worden toegevoegd. Gedurende de looptijd ( / ) zijn dat er 40 geweest. De provincie is over iedere toevoeging in kennis gesteld en voorzien van gebiedskaarten. Aangezien de toevoegingen van Freilandkippenbedrijven naar tijd variëren, zijn gedurende het gehele seizoen machtigingen aan WBE s verleend. Bufferzones kunnen WBE-grensoverschrijdend zijn waardoor in bepaalde gevallen meerdere WBE s van een machtiging gebruik kunnen maken. In onderstaand tabel staan de beschikbaar machtigingen per WBE vermeld. pag. 6

51 Tabel 1: overzicht beschikbare machtigingen schadebestrijding vos -. Freilandkippenbedrijven In totaal zijn 35 machtigingen aan WBE s verleend. 94 jachthouders van 25 WBE s hebben actief van deze machtigingen gebruikt en totaal 369 vossen gedood. 4.2 Schadebestrijding vos weidevogelgebieden Weidevogelgebieden moeten door GS in de Omgevingsvisie aangewezen zijn om in de ontheffing opgenomen te kunnen worden. Voor deze eerste periode van de ontheffing is uitgegaan van de weidevogelgebieden die in het Fbplan zijn benoemd. Nachtelijke bestrijding van de vos is in het weidevogelgebied toegestaan en in de bufferzone van ca. 2 km daar omheen (zie ook 4.1). Van de 11 weidevogelgebieden zijn 19 machtigingen aan WBE s verleend, 38 jachthouders van 12 WBE s hebben actief van deze machtigingen gebruik gemaakt en 123 vossen gedood, zie onderstaand tabel en kaart. pag. 7

52 kaartnr. Weidevogelgebied WBE 1 Lingewaal Tielerwaard West, Vijfheerenlanden 2 Bruchemse broek De Bommelerwaard 3 Rijswijkse veld tot Tollewaard Groot Buren, Neder Betuwe 4 & 5 Eldikse veld tot Meilanden Midden Betuwe 6 Huissen Over Betuwe Oost 7 Fraterwaard Zuid Oost Veluwe, Steenderen en Hummelo Keppel 8 Wilpse Klei Stroomgebied Voorsterbeek, IJsselvallei 9 Veluwe IJsselzoom De IJssellanden, IJssellvallei, Noord Oost Veluwe 10 Randmeerkust Oldebroek Oosterwolde, Noord West Veluwerand, De IJssellanden 11 Arkemheen Nijkerk Tabel 2: overzicht beschikbare machtigingen schadebestrijding vos - weidevogelgebieden Kaart 1: Aangewezen weidevogelgebieden in Gelderland pag. 8

53 4.3 Schadebestrijding vos - korhoenders De ontheffing schrijft voor dat de machtiging schadebestrijding vos ten behoeve van korhoenders alleen binnen het Nationaal Park De Hoge Veluwe mag worden ingezet. Het park is tevens WBE en heeft als enige de machtiging ontvangen, maar er geen gebruik van gemaakt. 5. Conclusies Vossen kunnen schade aan fauna veroorzaken, ondanks de preventieve maatregelen die worden getroffen. Schade aan Freilandkippen, weidevogels en korhoenders wordt in het Fbplan voldoende onderbouwd en op basis daarvan heeft de provincie Gelderland de ontheffing vos verleend. De ontheffing maakt het mogelijk om met gebruik van het geweer en kunstlicht van zonsondergang tot zonsopgang vossen te doden ter voorkoming en bestrijding van schade aan Freilandkippenbedrijven, weidevogels in 11 aangewezen weidevogelgebieden en aan de uitgezette korhoenders in NP De Hoge Veluwe. Gedurende dit eerste seizoen zijn 40 Freilandkippenbedrijven met (dreigende) schade aan de ontheffing toegevoegd. De inzet van de ontheffing is naar ruimte beperkt. De praktijk ervaart de bufferzone van 2 km om Freilandkippenbedrijven en weidevogelgebieden als beperkend. Het bestuur is van mening dat de bufferzone tot 5 km opgerekt kan worden gezien de actieradius van de vos. Mulder heeft in zijn verslag (J.L. Mulder e.a. Naar een effectief en breed geaccepteerd vossenbeheer, verslag van het vossensymposium, 2004) de actieradius van de vos uiteengezet: Territoriale vossen hebben een actieradius van hooguit 2 km, maar in gunstige gebieden is dat minder. Alleen in grootschalige weide- en akkerbouwgebieden kunnen de territoria en dus ook de actieradius van vossen veel groter zijn. Zwervende vossen kunnen grotere afstanden afleggen, per nacht kan dat meer dan 10 km zijn,. De inzet van de ontheffing is ook naar tijd beperkt: afschot van vossen in het belang van de weidevogels en korhoenders is van 1 februari tot 1 juli toegestaan. De Vogelrichtlijn (nachtelijk afschot is van 1 oktober tot 1 april niet toegestaan) beperkt in een deel van de weidevogelgebieden inclusief de bufferzones het gebruik van de ontheffing tot 3 maanden. Andere beperkende factoren voor een optimale bescherming van weidevogels is het weidelijkheidsaspect (van februari tot juli brengt de moervos haar jongen groot, de jager/uitvoerder gaat daar met respect mee om); vossen pag. 9

54 zijn vanaf half maart minder zichtbaar door bloeiende bomen en struiken, opkomende gewassen en riet in sloten; en juist in de weidevogelgebieden wordt laat gemaaid (graslanden, sloten en bermen), vaak als de gebruiksperiode van de machtiging beëindigd is. Er zijn 3 verschillende (algemene) machtigingen ter beschikking van de WBE s en hun jachthouders gesteld. In de periode van 1 november 2015 tot 1 november 2016 hebben 132 jachthouders van 30 WBE s actief van de ontheffing gebruik gemaakt. Daarbij zijn in de nachtelijke uren 492 vossen in de bufferzones gedood. De ontheffing is het meest ingezet om schade aan Freilandkippenbedrijven te beperken en niet ingezet ten behoeve van het korhoen, zie bijlage I. In dezelfde periode zijn in heel Gelderland vossen op basis van de landelijke vrijstelling (overdag) geschoten. Bedrijfsmatige schade veroorzaakt door diersoorten die op de landelijke vrijstellingslijst staan worden door Bij12- unit Faunafonds in beginsel niet vergoed de jager/uitvoerder en daarmee ook de grondgebruiker hebben immers alle mogelijkheden om een redelijke wildstand te verkrijgen. Daardoor zijn er geen schadecijfers vos beschikbaar. 6. Aanbevelingen Sinds 1960 is door de intensieve landbouw een groot deel van de weidevogels verdwenen, soorten waarvoor Nederland een internationale verantwoording draagt. Provincie Gelderland werkt met terreinbeheerders aan het optimaliseren van de omstandigheden voor de weidevogels en heeft de FBE ontheffing verleend om de vossenpopulatie in risicogebieden te beperken en daarmee schade te bestrijden. De weidevogelproblematiek is nog steeds een urgente kwestie. Door het inkrimpen van het leefgebied heeft predatie ondertussen op veel plekken de problemen voor weidevogels vergroot 6. De vos vormt een predatiefactor van betekenis en vermindering van de aantallen in en om weidevogelgebieden draagt bij aan het broedsucces en populatietoename van de weidevogels. De ontheffing biedt niet voldoende mogelijkheden om de kans op predatie door vossen zo gering mogelijk te houden en zijn er in de huidige afschotperiode te veel beperkingen. De populatie vossen dient reeds voordat de kwetsbare periode aanbreekt op een laag niveau te worden gebracht 7. Vandaar de aanbeveling om de afschotperiode te verruimen: van 1 december tot 15 juli (medio juli zijn vrijwel alle kuikens vliegvlug en daarmee minder kwetsbaar voor predatie). Alleen in grootschalige weide- en akkerbouwgebieden kunnen de territoria en dus ook de actieradius van territoriale vossen veel groter dan 1 km zijn. In jurisprudentie 8 is geaccepteerd dat in ontheffingen een bufferzone van 5 km rond broedplaatsen van weidevogels wordt aangehouden. Ter bescherming van de weidevogels bevelen wij aan de bufferzone rondom weidevogelgebieden te verruimen van 2 naar 5 km. 6 Bron: 7 Zie uitspraak van de Rechtbank Overijssel van met zaaknummer ZWO 15/2020 BLSU PRM 8 Zie voetnoot 7 pag. 10

55 Ook ter bescherming van de Freilandkippen verdient het de aanbeveling de bufferzone 9 naar 5 km op te rekken. Deze omvang van de buffer is vanwege de actieradius van niet-territoriale vossen relevant. Als laatste willen we onderzoeken of er mogelijkheden zijn om in de nachtelijke uren het gebruik van diverse middelen (in geweer, kunstlicht, restlichtversterker en/of geluiddemper) in Vogelrichtlijngebieden toe te staan en daarmee gerichter in risicovolle gebieden de stand van de vos tot een acceptabel niveau te kunnen beperken. 9 Flevoland hanteert een bufferzone van 5 km, Noord-Brabant van 3 km en Limburg van 2 km rond om Freilandkippenbedrijven. Friesland werkt met op kaart aangewezen gebieden. pag. 11

56 Bijlage I Overzicht gebruik machtigingen schadebestrijding vos *Een ontbrekend getal betekent dat de WBE geen machtiging had. Het cijfer nul: wel in het bezit van een machtiging, maar geen afschot gepleegd. pag. 12

57 Bijlage 5 Uitvoering maatregelen per ANV VSR Maatregelen Duivense broek Voldoende kuikenland realiseren ++ verhogen kwaliteit kruidenrijk weiland ++ verhogen aandeel kruidenrijk weiland + inzetten op last-minute beheer ++ inzetten extensieve beweiding ++ Maaibeheer verbeteren ++ Waterpeil verhogen - Nestbezoek beperken + Plaatsen van markeringstokken beperken + Toegankelijkheid verminderen - (Delen van) gebieden uitrasteren - Grote gebieden realiseren - Verwijderen potentiele nestbomen + nestbomen blauwe reiger + nestboom roofvogel + nestbomen kraaien + ooievaarspalen + Opruimen takkenbossen, houtstapels, rommelbulten ++ Maaien rietzones en ruigtes - Opruimen voedselbronnen buiten de broedtijd + Publiekscampagne honden en katten + schadebestrijding kraai in het vroege voorjaar ++ kraaienvangkooien inzetten ++ nesten kraaien verwijderen + vos bejagen met kunstlicht ++ vossenburchtjacht met aardhond + inzet van kunstbouwen + aanzitten en jacht ter voet +

58 Lingestreek Maatregelen Meilanden Eldikse veld Ingense waard Ommerense en Ingense veld Maurikse waard Voldoende kuikenland realiseren verhogen kwaliteit kruidenrijk weiland verhogen aandeel kruidenrijk weiland inzetten op last-minute beheer inzetten extensieve beweiding Maaibeheer verbeteren Waterpeil verhogen Nestbezoek beperken Plaatsen van markeringstokken beperken Toegankelijkheid verminderen (Delen van) gebieden uitrasteren Grote gebieden realiseren Verwijderen potentiele nestbomen nestbomen blauwe reiger nestboom roofvogel nestbomen kraaien ooievaarspalen Opruimen takkenbossen, houtstapels, rommelbulten Maaien rietzones en ruigtes Opruimen voedselbronnen buiten de broedtijd Publiekscampagne honden en katten Maurikse broek schadebestrijding kraai in het vroege voorjaar kraaienvangkooien inzetten nesten kraaien verwijderen vos bejagen met kunstlicht vossenburchtjacht met aardhond inzet van kunstbouwen aanzitten en jacht ter voet

59 VANL TCW Maatregelen Rijswijkse veld Leuvensche veld Voldoende kuikenland realiseren + ++ verhogen kwaliteit kruidenrijk weiland + + verhogen aandeel kruidenrijk weiland - - inzetten op last-minute beheer inzetten extensieve beweiding - + Maaibeheer verbeteren - ++ Waterpeil verhogen + + Nestbezoek beperken Plaatsen van markeringstokken beperken Toegankelijkheid verminderen - - (Delen van) gebieden uitrasteren Grote gebieden realiseren - - Verwijderen potentiele nestbomen - + nestbomen blauwe reiger - - nestboom roofvogel + + nestbomen kraaien ooievaarspalen + + Opruimen takkenbossen, houtstapels, rommelbulten - - Maaien rietzones en ruigtes - - Opruimen voedselbronnen buiten de broedtijd + + Publiekscampagne honden en katten + + schadebestrijding kraai in het vroege voorjaar kraaienvangkooien inzetten nesten kraaien verwijderen + + vos bejagen met kunstlicht vossenburchtjacht met aardhond + + inzet van kunstbouwen aanzitten en jacht ter voet + +

60 Capreton Maatregelen Bruchemse broek Voldoende kuikenland realiseren ++ verhogen kwaliteit kruidenrijk weiland ++ verhogen aandeel kruidenrijk weiland ++ inzetten op last-minute beheer + inzetten extensieve beweiding ++ Maaibeheer verbeteren + Waterpeil verhogen - Nestbezoek beperken + Plaatsen van markeringstokken beperken + Toegankelijkheid verminderen - (Delen van) gebieden uitrasteren - Grote gebieden realiseren - Verwijderen potentiele nestbomen -- nestbomen blauwe reiger - nestboom roofvogel - nestbomen kraaien - ooievaarspalen - Opruimen takkenbossen, houtstapels, rommelbulten - Maaien rietzones en ruigtes - Opruimen voedselbronnen buiten de broedtijd + Publiekscampagne honden en katten + schadebestrijding kraai in het vroege voorjaar + kraaienvangkooien inzetten ++ nesten kraaien verwijderen + vos bejagen met kunstlicht ++ vossenburchtjacht met aardhond + inzet van kunstbouwen + aanzitten en jacht ter voet +

61 Bijlage 6a Kaartjes verstoringsbronnen Meilanden Eldikse veld

62 Bruchemse broek Rijswijkse veld en Maurikse broek

63 Ommerense en Ingense veld Leuvensche veld

64 Ingense waard Maurikse waard

65 Duivense broek