Duurzaam Door: Texel Vogeleiland van Allure. Werkplan onderwerp Weidevogels

Transcriptie

1 Duurzaam Door: Texel Vogeleiland van Allure Werkplan onderwerp Weidevogels

2 1. Inleiding Het Nationaal Park Duinen van Texel heeft in 2016 het initiatief genomen ook buiten de grenzen van het Nationaal Park samenwerking te zoeken met natuur- en landbouworganisaties. Het initiatief is onderdeel van het project Texel Vogeleiland van Allure. Het project valt onder het kennisprogramma Duurzaam Door en wordt gefinancierd door Provincie Noord-Holland. Binnen het project Texel Vogeleiland van Allure is voor twee thema s een verkenning geweest wat natuur- en landbouworganisaties voor elkaar kunnen betekenen. De twee thema s zijn achteruitgang van weidevogels en schade overlast door ganzen. Voor beide thema s is een avond georganiseerd om elkaars standpunten te verkennen en hier begrip voor te krijgen. Ook is gekeken of er door alle partijen gedragen doelen te vinden zijn en bereidheid is om hier aan te werken. Na de beide thema avonden is er een slotbijeenkomst geweest waarin de resultaten van de thema avonden zijn samengevat. In de slotbijeenkomst is afgesproken dat beide thema s door een kleine werkgroep nader uitgewerkt worden in een werkplan. De deelnemers aan de werkgroep weidevogels bestaan uit vertegenwoordigers van terreinbeheerders, agrariërs, ANLV De Lieuw Texel, Vogelwerkgroep Texel en het Nationaal Park (bijlage 1). Het project sluit aan bij de wens van gemeente Texel om extra inspanningen te verrichten voor het behoud van de weidevogels. Gemeente Texel heeft voor het uitvoeren van extra maatregelen ten behoeve van weidevogels een bedrag van ,- beschikbaar gesteld. In dit werkplan wordt inzichtelijk gemaakt welke maatregelen en acties hiermee uitgevoerd kunnen worden. Het door de gemeente beschikbare budget is bedoeld voor extra beheermaatregelen ten opzichte van het huidige beheer. Zowel in natuurgebieden van Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en particuliere natuurbeheerders als in het agrarisch gebied liggen er doelstellingen voor weidevogels en worden er ook nu al allerlei beheer- en inrichtingsmaatregelen genomen ten behoeve van weidevogels. In het agrarisch gebied ligt de regie over de uitvoering bij ANLV De Lieuw Texel. ANLV De Lieuw Texel sluit beheerovereenkomsten af met agrariërs en particulieren voor het uitvoeren van beheermaatregelen onder andere ten behoeve van weidevogels. Voor het uitvoeren van het beheer krijgen agrariërs een beheervergoeding. Naast het project Duurzaam Door en het initiatief van gemeente Texel hebben de agrariërs op de Hoge Berg en de agrariërs van Ons Belang, rondom Den Hoorn, ook initiatief genomen om de weidevogelstand te verbeteren. ANLV De Lieuw Texel heeft een predatiebeheerplan opgesteld met name gericht op voorkomen van predatie van weidevogelkuikens en eieren. Deze initiatieven en plannen worden geïntegreerd in dit werkplan. 2. Probleem De weidevogels staan onder druk. Ondanks huidige inspanningen via natuurbeheer en agrarisch natuurbeheer gaat de weidevogelstand achteruit. Er zijn vele mogelijke oorzaken aan te wijzen zoals veranderingen in het landschap, veranderingen in de natuurgebieden en landbouw en toegenomen predatie. Om de weidevogelstand op Texel te behouden zijn aanvullende maatregelen nodig en is een goede samenwerking tussen verschillende organisaties van belang zodat er meer afstemming 2

3 van het beheer plaatsvindt en er van elkaar geleerd kan worden over effectiviteit en uitvoering van het beheer. 3. Acties/Maatregelen Tijdens de bijeenkomsten van Duurzaam Door en later in de werkgroep zijn veel ideeën geopperd voor verbetering van beheer, inrichting en afstemming. De maatregelen en acties richten zich op: verbetering van het habitat en beheer ten behoeve van weidevogels, predatie en preventie van predatie zowel door direct ingrijpen in predatoren als via inrichtingsmaatregelen, onderzoek en monitoring. 3.1 Verbetering habitat en beheer Er zijn verschillende beheer- en inrichtingsmaatregelen die een positief effect hebben op de weidevogelstand Waterpeil opzetten Waterpeil is een belangrijke sturende factor voor weidevogels. Een hoog (grond)waterpeil in het voorjaar verhoogt de beschikbaarheid aan voedsel voor weidevogels, het vertraagt de grasgroei en bevordert de kruidenrijkdom van grasland. Peil opzetten is vooral van belang indien het overige beheer is afgestemd op weidevogels zoals door middel van maaidatumbeheer en toepassen ruige mest. Om het peil lokaal op te kunnen zetten moeten stuwen geplaatst worden. Hiervoor worden geschikte locaties gezocht in overleg met het hoogheemraadschap Greppel plas-dras Aanvullend op peil opzetten is de maatregel greppel plas-dras in grasland een zeer effectieve maatregel om lokaal de weidevogelstand te bevorderen. Bij greppel plas-dras worden greppels afgesloten zodat ze niet meer afwateren en worden de greppels regelmatig volgepompt met water. Praktijkervaringen en onderzoek op Texel maar ook in de rest van Nederland laten overduidelijk het effect van greppel plas-dras zien. De maatregel wordt buiten Texel veelvuldig toegepast. Op Texel is de maatregel niet eenvoudig toepasbaar omdat het op Texel niet toegestaan is om water op te pompen vanuit sloten. Vooralsnog werkt het hoogheemraadschap hier niet aan mee. Vooral de combinatie van peil opzetten waarbij in het vroege voorjaar in tussensloten extra water vastgehouden wordt, dat later in het voorjaar gebruikt wordt voor greppel plas-dras, zou op de voor weidevogels geschikt plaatsen mogelijk moeten worden gemaakt. Alleen het door een hoog waterpeil gespaarde water wordt hiervoor gebruikt dat anders door het hoogheemraadschap naar de Waddenzee zou zijn gepompt. Voor de uitvoering van greppel plas-dras is inrichting van het grasland perceel met niet afwaterende greppels en de aanschaf van (zonne) pompen nodig. De eerste stap is dat het hoogheemraadschap hier aan mee wil werken. Hiervoor wordt bij verschillende organisaties steun gezocht Water vasthouden op percelen Het blokkeren van de afwatering van greppels in het vroege voorjaar kan net zoals greppel plas-dras zorgen voor vernatting van de percelen en de weidevogelstand bevorderen. De effectiviteit is sterk afhankelijk van de neerslag en dus minder stuurbaar en effectief dan greppel plas-dras. 3

4 3.1.4 Uitwisseling tussen percelen Om goed voedsel te kunnen zoeken moeten pullen van weidevogels zonder veel belemmeringen door een gebied kunnen trekken op zoek naar percelen met goede opgroeimogelijkheden en veel voedsel. Vaak zijn slootkanten te steil of te veel met riet begroeid zodat ze niet te nemen hindernissen vormen voor pullen. Via dammen zou dan wel uitwisseling plaats kunnen vinden. Niet gebruikte dammen zijn echter vaak voorzien van een niet toegankelijke ruige vegetatie. In het voorjaar vormt nog niet bewerkt bouwland een aantrekkelijk habitat voor weidevogels zoals de kievit maar soms ook grutto. Het is echter niet het meest ideale opgroeigebied. Kruidenrijk grasland is het meest ideale opgroeigebied maar moet wel toegankelijk worden gemaakt voor weidevogels die op bouwland hebben gebroed. Om het probleem op te lossen kunnen natuurvriendelijke oevers aangelegd worden en kunnen niet gebruikte dammen door maaibeheer kort gehouden worden waardoor deze geen belemmering meer vormen. Inventarisatie moet plaatsvinden waar het beheer effectief ingezet kan worden en er een goede uitwisseling kan worden gemaakt tussen broed- en opgroeigebied Akkerranden De indruk is dat op regulier bewerkt en pas ingezaaid/gepoot bouwland er niet genoeg voedsel en dekking is voor weidevogels. Akkerranden kunnen deze dekking wel bieden. Met name meerjarige akkerranden kunnen een functie hebben als opgroeigebied voor jonge weidevogels. In het voorjaar ingezaaide akkerranden hebben deze functie minder omdat ze dan nog tot ontwikkeling moeten komen. Ook kleinere weidevogels zoals veldleeuwerik en gele kwikstaart hebben baat bij akkerranden omdat deze wat later in het jaar veel voedsel in de vorm van insecten aantrekken. Braakstroken die helemaal niet bewerkt worden en niet ingezaaid worden, kunnen op akkers voor dekking en voedsel zorgen. Voor weidevogels als kievit en scholekster zijn braakranden effectiever dan pas ingezaaide akkerranden Slootkanten niet in broedtijd klepelen Slootkanten zijn broedgebied van eenden maar ook van tureluurs. Bovendien bevinden zich in slootkanten meer kruiden en komen er insecten voor die als voedsel voor weidevogels kunnen dienen. Het klepelen van de slootkanten in de broedtijd is dus nadelig voor weidevogels Uitstrooien ruige mest/slootvuil op grasland en bouwland Op grasland bestaat er een vergoedingsmogelijkheid voor het uitstrooien van ruige mest. Ruige mest bevordert de weidevogelstand. Door stro en mest is er nestmateriaal en de stro en mest bevorderen bodemleven en insectenrijkdom op de percelen en hiermee de voedsel beschikbaarheid voor jonge weidevogels. Op de Hoge Berg hebben schapenhouders relatief weinig ruige mest beschikbaar uit het eigen bedrijf. Met een vleesveebedrijf op de Hoge Berg zijn afspraken gemaakt over het beschikbaar stellen van ruige mest voor percelen van schapenhouders. Op bouwland bestaat de vergoeding voor ruige mest niet. Het uitstrooien van ruige mest met slootvuil na het bewerken en inzaaien van de grond bevordert de variatie op het perceel en net zoals op grasland is ook op bouwland ruige mest gunstig voor weidevogels. Er zijn al positieve indrukken 4

5 van het toepassen van ruige mest op bouwland. De maatregel wordt toegepast op kansrijke percelen met voor weidevogels gunstige gewassen in de pilotgebieden Alternatieve minder intensieve gewaskeuze zoals blauw maanzaad. karwij, koolzaad, erwten, veldbonen Variatie in het landschap en diversiteit in teelten bevordert de biodiversiteit. Met name de extensievere teelten bieden goede mogelijkheden voor het bevorderen van de biodiversiteit. Deze extensievere teelten hebben voor de agrariërs een nadeel omdat het rendement vaak lager is dan van de gebruikelijke gewassen. Om hieraan tegemoet te komen wordt een vergoeding gegeven voor extensieve teelten Opdelen grote percelen Variatie in het landschap kan ook bevorderd worden door het opdelen van grote percelen met verschillende teelten. In de pilotgebieden is dit minder van toepassing omdat er weinig grote percelen voorkomen Uitgestelde bewerking op bouwland In het voorjaar heeft nog niet bewerkt bouwland een grote aantrekkingskracht op kieviten. Vaak hebben kieviten de neiging om bij elkaar te broeden. Tijdens de broedtijd wordt het land bewerkt. Hoewel de agrariërs rekening houden met de nesten is de bewerking een erg verstorende ingreep voor kieviten. Bovendien trekt de bewerking veel meeuwen aan die nesten prederen. Regelmatig komt het voor dat meer dan 90% van de nesten verloren gaan. Het uitstellen van de bewerking tot de nesten uitgekomen zijn en de jongen goed mobiel zijn, voorkomt dit verlies. Uitstellen van de bewerking heeft als nadeel voor de agrariër dat er opbrengstverlies is. Hiervoor wordt een compensatie gegeven afhankelijk van hoelang de bewerking uitgesteld wordt Greppels Greppels zorgen voor variatie in vochthuishouding en vegetatiestructuur op graslandpercelen en bevorderen hiermee de mogelijkheden voor weidevogels Beperkte winterbeweiding Maaidatumpercelen hebben een rustperiode van 1 april tot en met een afgesproken einddatum. Vaak worden maaidatumpercelen voorbeweid met schapen waardoor het gras kort de rustperiode in gaat en er weinig variatie in vegetatiestructuur is. Variatie in vegetatiestructuur bevordert de nestmogelijkheden voor weidevogels en biedt een betere dekking tegen predatoren, zowel in de nestfase als in de kuikenfase. Door beperking van winterbeweiding in de periode tot 1 april worden de mogelijkheden voor weidevogels verbeterd Uitrasteren van delen van beweide percelen Scholeksters broeden vaak op beweide percelen. Met name op extensief beheerd grasland zoals op de Hoge Berg broeden veel scholeksters. Door een deel van het beweide perceel waarop scholeksters broeden uit te rasteren komt er meer variatie in vegetatiestructuur op het perceel. De hogere vegetatie op het uitgerasterde deel van het perceel biedt jonge scholeksters dekking tegen predatoren. 5

6 Kuikenstroken op maailand Op grasland dat gemaaid wordt en waarop scholeksters broeden worden stroken van enkele meters breed langs de randen van het perceel niet gemaaid zodat jonge scholekster hier dekking kunnen vinden tegen predatoren Aangepast maaien van percelen Met name op kruidenrijke graslandpercelen met een maaidatum kan een aangepast maaibeheer helpen bij het voorkomen van nadelige effecten op weidevogels en andere fauna zoals jonge hazen. De percelen worden voor het maaien gecontroleerd op aanwezige weidevogels en indien nodig wordt het maaibeheer uitgesteld. Er wordt met een lage snelheid en met een breedte van maximaal 6 m gemaaid, bij voorkeur met een maaier voorzien van wildredder. Er wordt van binnen naar buiten gemaaid zodat dieren kunnen vluchten Mozaïekbeheer Op perceelsniveau is variatie in vegetatiestructuur belangrijk voor weidevogels maar dit geldt ook op grotere schaal. Op gebiedsniveau is variatie in (voor)beweiding, bemesting en maaibeheer bevorderlijk voor weidevogels. Zowel in agrarisch gebied als in natuurgebied moet nader verkend worden hoe het mozaïekbeheer ten behoeve van weidevogels geoptimaliseerd kan worden Gedoseerd bijvoeren van schapen/lammeren met krachtvoer Het bijvoeren van schapen en lammeren met krachtvoer is essentieel voor een rendabele uitvoering van de schapenhouderij. Het bijvoeren trekt echter ook predatoren van weidevogels aan zoals meeuwen, zwarte kraaien, kauwen en ratten. Maatregelen worden genomen om er voor te zorgen dat er zo weinig mogelijk krachtvoer beschikbaar is voor deze predatoren zodat deze minder aangetrokken worden. Door gedoseerd en meerdere keren per dag bij te voeren is er minder voedsel beschikbaar voor deze predatoren. Ook wordt er geëxperimenteerd met maatregelen bij voerbakken om het krachtvoer minder gemakkelijk toegankelijk te maken voor predatoren, zoals bijvoorbeeld een overkapping. Door verschillende boeren op de Hoge Berg wordt geëxperimenteerd met bijvoeren en worden ervaringen gedeeld. 3.2 Predatie en predatiepreventie Er zijn verschillende maatregelen die helpen om predatie van eieren en pullen te beperken Openheid landschap Openheid van het landschap is een belangrijke voorwaarde voor een goed weidevogellandschap. Bosjes en bomen verstoren deze openheid. Weidevogels zijn minder geneigd om in de nabijheid van bosjes/bomen te nestelen. Bosjes en bomen vormen een uitvalsbasis van predatoren zoals zwarte kraai en buizerd. Vooral in en nabij belangrijke weidevogelgebieden zouden bosjes en bomen gekapt moeten worden of zou de begroeiing laag gehouden moeten worden. Bij de inrichting van Waalenburg en Dorpzicht zijn bijvoorbeeld bosjes gekapt ten behoeve van weidevogels. Een nadere inventarisatie met onder andere terreinbeherende organisaties moet plaatsvinden om duidelijk te maken welke bosjes en bomen ten behoeve van weidevogels verwijderd of laaggehouden moeten worden. Ook gemeente Texel heeft initiatief genomen om het beheer van bosjes en boomgroepen beter af te stemmen op het weidevogelbeheer. Voor het kappen van bosjes en bomen is over het algemeen een wat langere voorbereiding nodig. 6

7 3.2.2 Rietlandbeheer In natuurgebieden maar ook in het agrarisch gebied te midden van belangrijke weidevogelgebieden zijn rietlanden aanwezig. Deze rietlanden hebben een natuurwaarde maar voorzien ook in broedgelegenheid aan bijvoorbeeld bruine kiekendieven die op hun beurt prederen op onder andere jonge weidevogels. Omdat de weidevogelstand heel erg onder druk staat en het relatief goed gaat met bruine kiekendieven kan overwogen worden om het rietland in belangrijke weidevogelgebieden zodanig te beheren dat het minder aantrekkelijk wordt als broedgebied voor bruine kiekendieven. Jaarlijks maaien van rietland of het omvormen van rietland naar bloemrijk grasland zijn beheermaatregelen die hiervoor geschikt zijn. Omdat overjarig rietland ook belangrijk is voor bepaalde soorten planten en dieren kan deze maatregel niet overal worden toegepast Muizenbeheer Om predatie van nesten en kuikens van weidevogels te beperken bij de sterk gestegen predatorenstand is beheer gericht op voldoende alternatieve prooien belangrijk. Met name muizen en konijnen zijn een belangrijke voedselbron voor predatoren. Geschikte maatregelen zijn bijvoorbeeld vogelakkers waarbij op een perceel luzerne/ klaver en braak in stroken naast elkaar groeien waarbij de luzerne enkele keren per jaar gemaaid wordt. Ook (delen van) graspercelen die niet jaarlijks gemaaid worden zijn bevorderlijk voor de muizenstand. Deze laatste maatregel is met name geschikt voor natuurgebieden en zou opgenomen kunnen worden in het mozaïekbeheer (zie ). Ook overwinterende insecten en vlinders hebben baat bij deze maatregel Oude nesten zwarte kraai verwijderen Om het minder aantrekkelijk te maken voor zwarte kraaien om te gaan broeden nabij kerngebieden voor weidevogels moeten oude nesten verwijderd worden. Verwijderen van oude nesten van zwarte kraaien mag zonder ontheffing buiten het broedseizoen van 1 augustus tot half maart. Nesten van andere predatoren zoals buizerd en havik mogen niet zonder ontheffing verwijderd worden Nesten van buizerd en havik inventariseren Nesten van deze soorten zijn het gehele jaar beschermd. Zonder ontheffing is verstoring van de nesten niet toegestaan. Begonnen wordt met het inventariseren van nesten in en nabij belangrijke weidevogelgebieden. Daarna wordt verkend of er draagvlak is om deze nesten te verwijderen Rattenbestrijding Predatie door ratten is één van de factoren die van invloed zijn op het broedsucces van weidevogels. Door veranderde regelgeving waarbij rattengif in het buitengebied niet meer is toegestaan is bestrijding van ratten lastiger. Hierdoor neemt de rattenpopulatie toe waarmee ook het risico op predatie toeneemt. In verschillende natuurgebieden op Texel wordt een professionele rattenbestrijder ingezet ten behoeve van koloniebroedende vogels. Door de inzet van professionele rattenbestrijding in het voorjaar in het agrarisch gebied wordt getracht rattenpredatie in belangrijke weidevogelgebieden te beperken Publiekscampagne katten Verwilderde katten maar ook huis- en boerderijkatten prederen onder andere weidevogels. Via een publiekscampagne wordt dit onder de aandacht gebracht en wordt eigenaren van katten gevraagd hier rekening mee te houden. Maatregelen die genomen kunnen worden zijn eigenaren verzoeken katten in ieder geval s nachts binnen te houden en zeker in het voorjaar ruim van voedsel te 7

8 voorzien. Ook in het Nationaal Park Duinen van Texel zorgen katten voor overlast en lopen procedures voor het voorkomen van overlast Telling zwarte kraai en kauw Afschieten of wegvangen van predatoren kan effectief zijn om weidevogelpopulaties weer te laten groeien. Van de belangrijkste predatoren mogen volgens de wet alleen zwarte kraai en kauw geschoten worden. Met name de zwarte kraai is een belangrijke predator van jonge weidevogels die gericht op nesten en jongen jaagt. Kauwen zoeken veelal allerlei voedsel in het agrarisch gebied maar prederen hierbij ook eieren en pullen met name in schapenland. Bestrijding van zwarte kraai en kauw valt onder het regulier beheer en wordt op beperkte schaal op Texel uitgevoerd. Afschot van zwarte kraai en kauw is echter lastig en zorgt voor veel verstoring. Vangkooien zijn een effectiever middel en geven minder verstoring. Hiervoor moet een ontheffing aangevraagd worden. Samen met de wildbeheereenheid worden de mogelijkheden hiervan verkend. Er wordt over het nut van het doden van zwarte kraai en kauw ten behoeve van weidevogels verschillend gedacht. Binnen het project ligt de prioriteit bij predatiepreventie en het optimaliseren van het leefgebied voor weidevogels. Om meer inzicht te krijgen in mogelijke schade door zwarte kraai en kauw worden in de pilotgebieden in de broedperiode tellingen uitgevoerd Voorkomen predatie bij bewerken van het land Bewerkingen van het land trekt predatoren aan. Op verschillende manieren wordt geprobeerd om predatie van nesten te voorkomen. Voorbeelden zijn om nesten heen werken, nesten netjes verleggen met een schop waarbij het gehele nest intact blijft, nesten tijdelijk afdekken, meeuwen verjagen etc. 3.3 Onderzoek en monitoring Onderzoek en monitoring is nodig om een beter inzicht te krijgen in het effect van beheermaatregelen en factoren die bepalend zijn voor een goede weidevogelstand. De uitvoering van de verschillende onderzoeken is mede afhankelijk van de beschikbaarheid van voldoende vrijwilligers Broedsucces tellingen ANLV De Lieuw Texel volgt het broedsucces van met name grutto in de beheerde percelen door het uitvoeren van zogenaamde Bruto Territoriaal Succes tellingen (BTS). Hierbij wordt bepaald hoeveel broedparen (bijna) vliegvlugge jongen grootbrengen ten opzichte van het totaal aantal broedparen in een afgebakend gebied. Inzicht in het broedsucces is essentieel om te kunnen evalueren of het gevoerde beheer succesvol is of aangepast moet worden. De laatste twee jaar is het broedsucces van grutto ongeveer 30% en hiermee veel te laag om de gruttopopulatie in stand te houden. Om een beter beeld te krijgen van het broedsucces op heel Texel zou ook het broedsucces in natuurgebieden bepaald moeten worden. Landschap Noord-Holland heeft aangeboden om hiervoor een cursus broedsucces tellingen voor vrijwilligers te geven. Deze vrijwilligers kunnen ingezet worden op terreinen van Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer voor de uitvoering van broedsucces tellingen die vooral gericht zijn op grutto. 8

9 In pilotgebieden (zie hs 4) wordt getracht naast het meten van het BTS voor grutto ook voor andere weidevogels inzicht te krijgen in broedsucces. Over het algemeen is dat lastiger dan voor de grutto omdat er meer spreiding zit in de broedperiode. Het meten van broedsucces is wel essentieel om te onderzoeken of beheermaatregelen succesvol zijn Voedselbeschikbaarheid kuikens De meeste jonge weidevogels eten voornamelijk insecten. Om meer inzicht te krijgen in de beschikbaarheid aan insecten en hiermee de geschiktheid van het perceel voor de opgroeimogelijkheden voor weidevogels worden insectenvallen geplaatst. Percelen met verschillend beheer kunnen hierdoor vergeleken worden op geschiktheid voor weidevogels. Er kan dan bijvoorbeeld een vergelijking worden gemaakt tussen kruidenrijk grasland, grasland met een maaidatum, regulier grasland en akkerland met diverse teelten Groei en conditie van kuikens Een andere methode die inzicht geeft in de voedselbeschikbaarheid voor weidevogelkuikens is het meten van groei en conditie van weidevogelkuikens. Hiervoor worden de kuikens gevangen en worden maten genomen van poten en/of snavel om de leeftijd te bepalen en wordt het kuiken gewogen. Via standaard groeitabellen kan achterhaald worden hoe de conditie van het kuiken is en kan afgeleid worden hoe de voedselbeschikbaarheid is. Het betreft arbeidsintensief onderzoek waarvoor medewerking nodig is van vogelringers van de Vogelwerkgroep Texel die een licentie hebben voor het vangen en ringen van weidevogels. Getracht wordt om in 2018 op kleine schaal met het onderzoek te beginnen en dit later op te schalen. Getracht wordt om ook inzicht te krijgen in voedselbeschikbaarheid bij diverse gewassen of beheermaatregelen Broedsucces scholekster CHIRP Onder andere op Texel wordt door een samenwerkingsverband van verschillende organisaties een onderzoeksproject uitgevoerd naar de achteruitgang van de scholekster. Het project heet CHIRP en heeft de volgende beschrijving (zie : De aantallen scholeksters in Nederland nemen al meer dan een kwart eeuw in razend tempo af. Vanwege deze zorgwekkende ontwikkeling is een nieuw project voor de scholekster opgestart: CHIRP. Deze afkorting staat voor Cumulative Human Impact on bird Populations. In het project wordt onderzocht wat het effect van verschillende menselijke invloeden is op de scholekster populatie. Uiteindelijk willen we van alle factoren bepalen hoe sterk ze de scholekster populatie beïnvloeden. Op die manier kunnen effectievere maatregelen getroffen worden om de achteruitgang van scholeksters te verminderen. Daarnaast levert het project veel wetenschappelijke informatie op doordat er gebruik wordt gemaakt van grote datasets en nieuwe technieken. De Hoge Berg wordt in 2018 opgenomen in het onderzoeksgebied van het CHIRP project. Samen met agrariërs en vrijwilligers wordt getracht meer inzicht te krijgen in factoren die het broedsucces van scholeksters bepalen. Samen met vrijwilligers worden nesten gelokaliseerd en het nestsucces gevolgd. Er worden cameravallen geplaatst bij nesten en er worden alarmtellingen gedaan om de aanwezigheid van jonge scholeksters te volgen. Verder wordt getracht om het broedsucces te relateren aan beheer en maatregelen die agrariërs nemen ten behoeve van weidevogels zoals het uitrasteren, maaidatumbeheer etc. Voor het veldwerk worden onder andere studenten ingezet. Ook in het langlopende onderzoek van Wageningen Marine Research naar het broedsucces van 9

10 scholeksters in het Stoar zullen naar verwachting in 2018 cameravallen worden geplaatst. Hierbij richt de aandacht zich specifiek op de veroorzakers van predatie van eieren Inzicht dieet bruine kiekendief Om meer inzicht te krijgen in het effect van bruine kiekendieven op weidevogels is een beter inzicht in het dieet van bruine kiekendieven in het voorjaar nodig. Er is overwogen om bruine kiekendieven te zenderen. Dit blijkt een vrij ingewikkelde en kostbare ingreep te zijn. Om een eerste indruk te krijgen van de prooien van bruine kiekendieven wordt nu met behulp van vrijwilligers getracht om op afstand, in de buurt van nestplaatsen, met een telescoop te volgen welke prooien aangevoerd worden. Bij de bruine kiekendief voert het mannetje vaak de prooi aan en geeft deze in de buurt van het nest al vliegend af aan het vrouwtje die vervolgens de jongen bij het nest voert. 4. Pilotgebieden De opgesomde maatregelen zijn algemeen toepasbaar op Texel. Een aantal maatregelen worden ook uitgevoerd buiten deze pilotgebieden. De focus voor de maatregelen ligt echter op de drie pilotgebieden. 4.1 Den Hoorn Het pilotgebied Den Hoorn is erg gevarieerd met akkerbouw, grasland en natuur. In een groot deel van het agrarisch gebied zijn beheerovereenkomsten voor agrarisch natuurbeheer. Een groot deel van het grasland heeft een maaidatumbeheer waarbij ruige mest wordt uitgestrooid. In het pilotgebied ligt natuurgebied de Petten en aangrenzende percelen met particulier natuurbeheer. In het deel met natuurbeheer zijn verschillende doelstellingen zoals weidevogelgrasland, vochtig soortenrijk grasland, zilt en overstromingsgrasland en moeras. In het deelgebied is een hoge weidevogelstand met een belangrijke gruttopopulatie van ongeveer 40 broedpaar. In natuurgebied de Petten en het ernaast gelegen Stoar loopt een onderzoek naar scholeksters. Figuur 1 Pilotgebied Den Hoorn met het lopend (agrarisch) natuurbeheer. A01 Maaidatumbeheer, A04a legselbeheer grasland A04c legselbeheer bouwland A06a Extensief beweiden A15a Akkerrand.Voor weidevogels geschikte natuurdoelstellingen zijn aangegeven. 10

11 4.2 Hoge Berg De Hoge Berg bestaat grotendeels uit met schapen beweid grasland. Het areaal bouwland is erg beperkt. In een groot deel van het gebied zijn beheerovereenkomsten voor agrarisch natuurbeheer en natuurbeheer. Op de Hoge Berg zijn veel percelen in eigendom van Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten. Voor een deel worden deze percelen beheerd met een natuurdoelstelling. In de laaggelegen delen is de doelstelling weidevogelgrasland. Op de hoger gelegen gronden is de doelstelling voornamelijk kruiden- en faunarijk grasland en droog schraalland. Op de Hoge Berg broeden veel scholeksters op tuinwallen maar ook in gras- en bouwland. Tegen de Waddendijk is het land vochtiger. Hier liggen natuurgebieden van Natuurmonumenten. In deze natuurgebieden broeden relatief veel grutto s en kieviten in vergelijking met de rest van de Hoge Berg. Figuur 2 Pilotgebied de Hoge Berg met het lopend (agrarisch) natuurbeheer. A01 Maaidatumbeheer, A04a legselbeheer grasland A04c legselbeheer bouwland. Voor weidevogels geschikte natuurdoelstellingen zijn aangegeven. 4.3 Dorpzicht Het pilotgebied Dorpzicht wordt beheerd als natuurgebied met een weidevogeldoelstelling. Op enkele percelen nabij de Roggesloot lopen nog oude beheerovereenkomsten voor agrarisch natuurbeheer. Het grootste deel van Dorpzicht is in eigendom van Staatsbosbeheer. Op een deel van ongeveer 25 ha wordt particulier natuurbeheer uitgevoerd. Het eigendom van Staatsbosbeheer is in 2017 heringericht. In 2018 wordt het deel met particulier natuurbeheer heringericht. 11

12 Figuur 3 Pilotgebied Dorpzicht 5. Kostenraming Voor de uitvoering van maatregelen in 2018 is een globale kostenraming gemaakt. Deze maatregelen komen boven op het al lopende (agrarisch) natuurbeheer. Het lopende (agrarisch) natuurbeheer kost ongeveer ,-. Voor een groot aantal maatregelen wordt een beroep gedaan op vrijwilligers. Voor een aantal maatregelen moet nog bepaald worden hoe hoog de vergoeding zou moeten zijn. Bestede uren van betrokken organisaties worden niet begroot omdat deze vallen onder de reguliere taken voor de uitvoering van (agrarisch) natuurbeheer. Een grove raming is dat voor ANLV De Lieuw voorbereiding en begeleiding van de pilot 200 uur betreft. Voor andere partners is dit minimaal 50 uur. Naast het door de gemeente beschikbare budget voor de pilot wordt een deel van de extra maatregelen gefinancierd door ANLV De Lieuw Texel. Na 2018 wordt de samenwerking voortgezet en wordt getracht financiering te vinden voor uit te voeren maatregelen. 12

13 Tabel 1 Kostenraming extra maatregelen Aantal/omvang Prijs per eenheid Totaal Peil opzetten , , Greppel plas dras PM Water vasthouden op percelen PM Uitwisseling tussen percelen 10 30,- 300, Akkerranden 1 ha 2.000, , Ruige mest 30 ha 77, , Slootkanten niet in broedtijd klepelen PM Alternatieve teelten 10 ha 500, , Opdelen grote percelen PM Uitgestelde bewerking bouwland 10 ha 500, , Greppels 1000, Beperkte winterbeweiding PM Uitrasteren PM Kuikenstroken PM Aangepast maaien van percelen PM Mozaïekbeheer PM Gedoseerd bijvoeren van schapen PM Openheid landschap 4 500, , Rietlandbeheer PM Muizenbeheer PM Oude nesten zwarte kraai verwijderen PM Nesten buizerd en havik inventariseren PM Rattenbestrijding , Publiekscampagne katten PM Telling zwarte kraai en kauw PM Voorkomen predatie bij bewerking PM Broedsucces tellingen PM Voedselbeschikbaarheid kuikens 500, Groei en conditie van kuikens 500, Broedsucces scholekster CHIRP 100, inzicht dieet bruine kiekendief PM Totaal ,- 6. Uitvoering Voor de uitvoering van maatregelen in het agrarisch gebied ligt de regie bij ANLV De Lieuw Texel. In de natuurgebieden ligt deze bij Staatsbosbeheer en Natuurmomenten. Onderling worden de maatregelen goed afgestemd. Een overzicht van de maatregelen per pilotgebied staat in tabel 2. Vrijwilligers (onder andere van de Vogelwerkgroep Texel) spelen een belangrijke rol bij de monitoring. Een aantal vrijwilligers heeft zich al aangemeld voor te verrichten werkzaamheden. 13

14 Binnen Vogelwerkgroep Texel zijn gekwalificeerde vogelringers aanwezig die kunnen helpen bij het onderzoek naar groei en conditie van jonge weidevogels. Een aantal agrariërs heeft aangegeven zich te willen inzetten voor het project uit enthousiasme en betrokkenheid bij de weidevogels. Binnen de pilotgebieden worden nog niet betrokken agrariërs geïnformeerd over het project en wordt hun deelname bereidheid hieraan gepolst. De verwachting is dat de meeste agrariërs volop medewerking verlenen. Met onderzoekers van het scholeksterproject CHIRP zijn afspraken gemaakt voor de uitvoering van het onderzoek op de Hoge Berg. Tabel 2 Overzicht maatregelen per pilotgebied. Maatregel Den Hoorn Hoge Berg Dorpzicht Peil opzetten x x x Greppel plas dras x x Water vasthouden op percelen x x x Uitwisseling tussen percelen x Akkerranden x Ruige mest x x Slootkanten niet in broedtijd klepelen x x Alternatieve teelten x Opdelen grote percelen Uitgestelde bewerking bouwland x Greppels x x Beperkte winterbeweiding x x x Uitrasteren x Kuikenstroken x Aangepast maaien van percelen x x x Mozaïekbeheer x Gedoseerd bijvoeren van schapen x Openheid landschap x x Rietlandbeheer x x Muizenbeheer x x x Oude nesten zwarte kraai verwijderen x x Nesten buizerd en havik inventariseren x x x Rattenbestrijding x x Publiekscampagne katten x x x Telling zwarte kraai en kauw x x x Voorkomen predatie bij bewerking x Broedsucces tellingen x x x Voedselbeschikbaarheid kuikens x Groei en conditie van kuikens x Broedsucces scholekster CHIRP x inzicht dieet bruine kiekendief x x 14

15 Bijlage 1 Deelnemers werkgroep weidevogels Erik van der Spek, Staatsbosbeheer Loran Tinga, Natuurmonumenten Jitske Esselaar, Natuurmonumenten Giel Witte, Vogelwerkgroep Texel Cor Smit, Vogelwerkgroep Texel/Nationaal Park Duinen van Texel René van der Star, Agrariër Jan Lap, Agrariër Jakob Lap, Agrariër Siebold van Breukelen, ANLV De Lieuw Texel 15