Zuid-Limburg. Het Brachypodio-Sieglingietum Will. & Blanck in. (Vakgroep Vegetatiekunde en Botanische Oecologie, Utrecht) Inleiding

Transcriptie

1 Het BachypodioSieglingietum Will. & Blanck. 197 in ZuidLimbug J.H. Willems (Vakgoep Vegetatiekunde en Botanische Oecologie, Utecht) Inleiding Naa aanleiding van een ondezoek, dat vooal was geicht op de kalkgaslandvegetaties van de St. Pietesbeg, wed in 197 een nieuweplantengemeenschapbescheven, die uitsluitend in het Belgische deel van het gebied wed aangetoffen. Deze gemeenschap,het BachypodioSieglingietum, moest echte niet tothet Vebond van de doge kalkgaslanden (Mesobomion eecti) woden geekend, maa tot het Bostelgasvebond (Violion caninae). Gebaseed op enkeleteeinbezoekenwed de veondestelling gemaakt datdeze plantengemeenschapook in het nabijgelegennedelands ZuidLimbugzou vookomen (Willems & Blanckenbog, 197). Het doel van dit atikel is een floistische en stuctuele beschijving te geven van het BachypodioSieglingietum in ZuidLimbugen enkele opmekingen te maken ove de synoecologie en de huidige en voegee vespeiding van de gemeenschap. 14

2 Methoden De vegetatieopnamenzijn gemaakt volgens debeginselen van defanszwitsese School (BaunBlanquet, 1964). De abundantiedominantieschattingen van de plantesooten pe opname zijn weegegeven met symbolen van de schaal van Bakman c.s. (1964). De dooggewichtenzijn vekegen via doging van het afgeknipte plantenmateiaal geduende 48 uubij cica 7 C, volgenskuijne c.s. (1967). Deze behandeling is toegepast nadat het geoogste mateiaal in deondescheiden lagen was geknipt. De nomenclatuu volgt HeukelsVan Ooststoom (1977) voo de faneogamenen Magadant & Duing (1976) wat beteft de mossen. De goeiplaats Het ondezoek is uitgevoed op de west geëxponeedehelling van het natuuesevaat 'Bemelebeg', gelegen ten nooden van het dopbemelen, enkele kilometes ten oosten van Maasticht. De Bemelebeg is eeds vóó de Tweede Weeldoolog ten dele als natuuesevaat beschouwd, doodathet gootste deel evan gepacht was doode toenmalige Nedelandse Botanische Veeniging, in samenweking met de Stichting 'Het Limbugsch Landschap' en het Natuuhistoisch Genootschapin Limbug (Heimans, 1939). Het hele gebied is nadehand eigendom gewodenvan 'Het Limbugsch Landschap'. Oosponkelijk was debemelebeg een gemeenschappelijke weidegond. Deze functie ging echte veloen doo de gote veandeingen in het agaische bestel. De laatste decenniais de vegetatie op de westhelling noch gemaaid,noch beweid. In sommige jaen wed de vegetatie e, meestal in het voege voojaa, in band gestoken (Heimans, 1939). Tabel 1. Analyseesultaten van de bodem onde de op de westhellingvan de Bemelebeg gemaakte vegetatieopnamen opnamenumme bodemdiepte (cm) ph (HiO),1,2 4,8 4,6 4,9 4,8 ph (CaCh) 4,4 4,3 4,0 3,8 4,2 4,0 totaal stikstof ( Io) 0,39 0,29 0,43 0,32 0,49 0,26 totaal koolstof (%) 7,,1 8,,7 9,6,0 C/N 19,4 17,7 19,7 18,1 19, 18,9 fosfaat* calcium* magnesium* kalium* natium* 9 * mg pe 100 g gond 1

3 20 Sedet enkele maanden is een kudde megellandschapen op de westhelling ingeschaad en zijn e ondehoudswekzaamheden veicht aan hagen en boomopslag. Dit alles heeft echte plaatsgevonden nadat het veldwek was uitgevoed, waaop dit atikel is gebaseed. De ondegond van het gebiedbestaat uit Maastichts Kijt, een poeus kalkgesteente, afgezet in het BovenSenoon (Kijt). Deze kalksteen, plaatselijk megel genaamd, is bedekt met hellingmateiaal dat afkomstig is van het bovenliggendepleistocene Maasgind en van lössafzettingen. De westhelling is nogal gevaieedwat het eliëf beteft, doodat e eosiegeulen vookomen en enkele oude zee kleine gindafgavingen. Hiedoo veschilt dediepte, waaop dekalksteen in de ondegond wodt aangetoffen, van plaats tot plaatsaanzienlijk. Tabel i geeft een ovezicht van de analyseesultaten van de bodem, zoals die is aangetoffen op deplaats waa de vegetatieopnamenweden gemaakt. Tabel 2. Vegetatietabelvan het BachypodioSieglingietumop de Bemelebeg opnamenumme datum /8 14/8 14/8 oppevlak (m ) 2,2 2,2 2,2 expositie WWW W W hellinghoek ( ) totale bedekking (%) aantal faneogamen aantal cyptogamen Ken en diff. sooten van NadoCallunetea en Violion caninae Sieglingia decumbens 2m 2m 2m a p P pp Potentilla Potentiüa eecta +a Caex pihilifea pilulifea lp 2m Genista pilosa ++ +P p + pp Succisa patensis +a + Nadus sticta + a vulgais Viola canina Galium hecynicum Platanthea bifolia Diff. sooten BachypodioSieglingietum Bachypodiumpinnatum 2b 2b 2b Centauea patensis + i +p P Lotus coniculatus

4 * opnamenumme Hypeicum pefoatum 2m + Knautia avensis + Galium veum + +p P +p + P Achillea millefolium + +p P + Helictotichon Helictolichon + a pubescens Leontodon hispidus + Pimpinellasaxifaga Begeleidendesooten Luzula campestis la la 2m Stachysofficinalis la la la Festuca ovina ++ lp + +p P Anthoxanthum odoatum 22mm 2m 2a Campanulaotundifolia Campanulaotundifoiia lp 2m 2m Agostis stolonifea 2a 2m m Agostis tenuis 2m m 2m Festuca uba +a + pp Hieacium umbellatum Euphasia ostkoviana Oveige sooten Hieacium lachenalii la la la Rumex acetosa la + a + f a Poa + 2m angustifolia angusti/olia P p Linaia vulgais Clematis vitalba (K) Betula Betuia pendula (K) Ranunculus cf. bulbosus (K) Chysanthemumleucanthemum Bellis peennis Mossen en kostmossen Fissidens taxifolius + p P 2m m 2 2m Leptobyumpyifome 2m 2in + p P 2m m Byum micoeythocapum + pp 2m2 m 2m Bachythecium velutinum m m Atichum undulatum 2m 2m Cephaloziella divaicata Tichodon cylindicus + t + pp Ephemeumminutissimum Isopteigiumelegans elegans + Ceatodon pupueus Cladonia spec. + K = kiemplant = ook aangetoffen op de St. Pietesbeg 17

5 . De De vegetatie FLORISTISCHE SAMENSTELLING De vegetatie van de westhelling bestaat vooaluit een open gasland, met hie en daa wat opslag van bomen ( Betulapendula, Quecus obu en Ulmus spec.) en stuiken (Cataegus monogyna, Rosa spec. en Rubus spec.). Samenhangend met de van plaats tot plaats stek wisselende bodemsamenstelling, is een deel van de vegetatie van de helling te ekenen tot het Vebond van de doge kalkgaslanden en een ande deel tot het Bostelgasvebond. De opnamen, diein tabel 2 zijn weegegeven, zijn gemaakt in fytocoenosen die tot het laatstgenoemde vebond behoen. Deze beslaan te plaatse ook veeweg het gootste deel van het oppevlak. De oveeenkomst van een deel van de vegetatie op de westhelling van de Bemelebeg met het op het Belgische gedeelte van de St. Pietesbeg aangetoffen Bachypodio Sieglingietumblijkt uit tabel 2. De oveeenkomst is vooal gootwat beteft de diffeentiëendesooten en debegeleides. Dit blijkt ook bij een vegelijking van detabelmet opname 4 in tabel 3, diein dezome van 1944 op de westhelling is gemaakt doo Diemont& Van de Ven (193). Weliswaa is indeze opname een aantal sooten vemeld dat nietin tabel 2 vookomt, maa deze sooten zijn, uitgezonded twee Caices, thans nog allemaal eldes op de helling aanwezig: Biza media, Caex cayophyllea, Caex ovalis, Cuscuta epithymum, Euphasia officinalis, Hieaciumpilosella, Ononis spinosa, Plantago lanceolata, Polygala vulgais en Thymussepyllum. Tegenwoodigis het vookomen van deze sooten voonamelijk bepekt tot plaatsen waa de vegetatie doo beteding wat opene is, b.v. langs ingelopen paadjes. Zo wed in 1980 Cuscuta epithymum gevonden op slechts enkele metes van onze opname 3 vewijded, langs de and van een pad, paasiteend op Agostis stolonifea en Lotus coniculatus. Dat bovengenoemde sooten vookomen in de opname diein 1944 wed gemaakt, is niet vewondelijk gezien degootte evan, namelijk 0 m 2 kans immes, dat de vegetatie inhomogeen is wat sootensamenstelling beteft, neemt stek toe met uitbeiding van het oppevlak, vooal in een stek gediffeentieedteeinals deondezochte helling. Een belangijke gevolgtekking die kan woden gemaaktuit een vegelijking van de opname van Diemont& Van de Ven (193) met tabel 2, is, dat de vegetatie op de helling wat beteft sootensamenstellingin een peiode van 36 jaa weinig is veanded. Ook is thans nog dezelfde soot dominant, namelijk Bachypodiumpinnatum, die ditook alwas in 1944, toen nog niet zolang geleden debegazing met schapen plaatsvond en banden vijwel iede jaa wed toegepast (Heimans, 1940). Vemeldenswaadis nog devondst op de westhelling in 1974 van twee spoendagende planten van Botychium lunaia (L. Huntjens, schift, meded.). Deze soot wodt doo Westhoff& Den Held (1969) als een kensoot van het Violion caninae beschouwd en is ook op het Belgische deel van de St. Pietesbeg in het BachypodioSieglingietum aangetoffen (Willems & Blanckenbog, 197). STRUCTUUR De hoogten van de tot het BachypodioSieglingietumte ekenen fytocoenosen veschillen op het oog nogal. Om dit veschil nade te kwantificeen is op een tweetal plaatsen, namelijk nabij de opnamen 1 en 3, de veticale vedeling van de bovengondse fytomassa bepaald (fig. 1). 18

6 Fig. 1. De veticale vedelingvan debovengondse fytomassavan a: een hoge en b: een lage fytocoenose, die tot het BachypodioSieglingietumzijn te ekenen. Onde gaminoïden zijn samengebacht de gassen en de Caex en Luzula sooten. Het totaledooggewichtvan de vegetatiewaavan de veticale vedeling is weegegeven in fig. i,a, bedaagt 3,9 ton pe ha. Ofschoon deze vegetatie hoge is, is het gewicht toch aanzienlijk lage dan dat van de vegetatie waaop fig. 1,b betekking heeft. Dit dooggewicht bedaagt namelijk,2 ton pe ha. Omdat de vegetatie te plaatse in het voege voojaa van 1980 wed geband kan de biomassa, vaiëend van 3,9 tot,2 ton pe ha, tevens woden gezien als debovengondse poduktie van dat jaa. Ondanks het lage nutiëntenniveauen de lage phis de jaalijkse poduktienogal hoog. Dit is wellicht mede een gevolg van het van tijd tot tijd banden van de vegetatie, waadoo de aanwezige nutiëntenniet allemaal wodenafgevoed, maa voo een goot deel wee beschikbaa blijven voo de te plaatse aanwezige vegetatie. Uit fig. 1 blijkt duidelijk het zee geinge aandeel van de kuiden in de bovengondse biomassa van deze vegetatie, ofschoon het aantal sooten kuiden mee dan het dubbele bedaagtvan het aantalgaminoïden, inclusief Luzula en Caexsooteni. De dominantie van Bachypodium pinnatum blijkt zee duidelijk uit fig. 1. Het gewichtsaandeelvan deze soot bedaagt6 % en % in de vegetaties, waavan de veticale biomassavedeling is weegegeven in espectievelijk fig. i,a en i,b. 19

7 Slotbespeking Ofschoonhet BachypodioSieglingietumdooDiemont& Van de Ven (193) nietals een apate syntaxonomische eenheid is bescheven, is deze gemeenschap toch doo hen gezien als behoend noch tot het Mesobometum, noch tot het CallunetoGenistetum. Dit blijkt uit het plaatsen van een aantal van zeven opnamen in een apate tabel, waaboven staat: 'Vemengingvan het CallunetoGenistetummet het Mesobometum'. Uit deze tabel blijkt ook dat het BachypodioSieglingietum in de jaen nog op andee plaatsen in ZuidLimbug wed aangetoffen, o.a. op het Nedelandse deel van de St. Pietesbeg. Onlangs heeft Hilleges (1980)aannemelijk gemaakt dat deze vegetatievoege, dat wil zeggen vóó 1900, in ZuidLimbugalgemeen moet zijn geweest langs de plateauanden van het Maas en Geuldal en dat in deze vegetatie vele, thansóf uitgestoven óf zee zeldzaam gewoden plantesooten weden gevonden. De tot het Bachypodio Sieglingietum te ekenen kleine oppevlakten gasland maakten voege deel uit van de weidegond van de plaatselijke schaapskudden, de 'heuj' (Hilleges & Reuten, 1978). Met het vedwijnen van deze vom van schapenhoudeij, vooal in het eeste kwat van deze eeuw, veloen deze vegetaties hun toch al geinge economische betekenis. Doo spontaneopslag van stuiken en bomen ging het open kaakte van een aantal teeinen snel veloen. Andee kegen een ande landbouwkundig gebuik en weden of omgeploegdof zwaa bemest, waadoo het schaallandkaakte veloen ging. Omdat de natuubescheming in het tweede, en ook nog wel in het dedekwat van deze eeuw zich in ZuidLimbugvooal concenteede op het behoud van dehellingbossen en kalkgaslanden, is het eigenlijk vebazingwekkend dat e van de schaallanden nog fagmenten bewaad zijn. Meestal komt het BachypodioSieglingietum voo in een smalle stook, bovenaan de hellingen, op die plaatsen waa een dunne laag hellingpuin, meestal gind gemengd met löss, het ondeliggendekalkgesteente bedekt. Doo deze situeing zijn degelijke plaatsen vij wam en doogomdat het egenwate snel in de ondegond wegzakt. Dat het BachypodioSieglingietumop de Bemelebeg nog ove enige uitgestektheid vookomt, is min of mee toeval. De Bemelebeg is in het veleden (Heimans, 1939, 1940) gezien als geheel bedekt met een Mesobomionvegetatie en om die eden aangekocht. In feite is slechts een klein deel van de vegetatie van dit teein, ongevee 20% van het oppevlak, te ekenen tot het Mesobomion eecti (Van de LelyVan Bommel& Van NiekekBouwe, 1969). De westhelling van debemelebeg is met zijn oppevlakte van ongevee 1 ha het gootste teein waa het BachypodioSieglingietum wodt aangetoffen. In de est van ZuidLimbugis het totaleoppevlak waa deze vegetatie wodt gevonden nog slechts bepekt tot enkele tientallenviekante metes. Het is vewondelijk dat e, sedet 1944 toen Diemont & Van de Ven (193) hun vegetatieopname maakten, floistisch gezien weinig veandedis op de westhelling, ondanks het ontbeken van doelmatige beheesmaategelen(hennekens & Schaminée, 1980). Het is echte veheugend dat sedet kot het oosponkelijkebehee dooschapen is hevat, waadoo de mogelijkheid van uitbeiding van nog aanwezige en teugkee van vedwenen zeldzame sooten in de toekomst wee mogelijk is. Gaag wil ik d. H.J. Duing hatelijk danken voo de veheldeende discussies in het teein en voo de contole van de deteminatie van de mossen en mevouw B. te Host voo haa technische assistentie bij een aantal analyses. 20

8 Liteatuu Bakman, J.J., H. Doing & S. Segal, 1964.Kitische Bemekungenund Voschlage zu quantitativen Vegetationsanalyse. Acta Bot. Neel. 13, p BaunBlanquet, J., Pflanzensoziologie, 3. Aufl. WienNew Yok. Diemont, H.W. & A.J.H.M. van de Ven, 193. De kalkgaslanden van ZuidLimbug, A. De Phaneogamen. Publ. Natuuh. Genootsch. Limb. 6, p Heimans, J., De Bemelebeg. Ned. Kuidk. Ach. 49, p Heimans, J., De Bemelebeg. Kuipnieuws3 (1), p Hennekens, S. & J. Schaminée, Fenologie van de Bemelebeg. De Levende Natuu 82, p HeukelsVan Ooststoom, Floa van Nedeland, 19e duk. Goningen. Hilleges, H., Heidevelden in ZuidLimbug. Natuuh. Maandbl. 69, p Hilleges, H. & B. Reuten, Het Megellandschaap. Natuuh. Maandbl. 67, p Kuyne, A.A., D.M. de Vies & H. Mooi, Bijdagetot deoecologievande Nedelandse gaslandplanten. Vesl. Landbouwk. Ondez. 696, Wageningen. LelyVan Bommel,C.M.C. van de&a.e.h.m. van NiekekBouwe, Een ondezoeknaa de vegetatieop de Bemelebeg (ZuidLimbug). Doctoaalveslag Instituut voo Systematische Plantkunde, Utecht. Magadant, W. & H.J. Duing, Beknopte Blad en Levemosfloa van Nedeland. Voolopige tabellen afl. 2, 3. KNNV Hoogwoud. Westhoff, V. & A.J. den Held, Plantengemeenschappenin Nedeland. Zutphen. Willems, J.H. & F.G. van Blanckenbog, 197. Kalkgaslandvegetaties de St. Pietesbeg ten zuiden van Maasticht. Publ. Natuuh. Genootsch. Limb. 2, p The BachypodioSieglingietumWill. & Blanck. 197 in SouthLimbug This pape descibes the floistic composition, stuctue and habitat of the BachypodioSieglingietum, a plant community belongingto the alliance Violion caninae,class NadoCallunetea. This plant communityoccus on gavel depositsovelying chalk. The aveage ph of the uppe soil laye, o 10 cm, is 4,. This plant communityconsists both of plants which ae mostlymet with in chalk gassland as well as plants fom heathlands. The community is found on the slopes of the valleys of the ive Maas and its tibutaies in the neighbouhood of Maasticht. Fomely the BachypodioSieglingietum was gazed by sheep. It has deceased consideably duingthe last decades and only a few communities emain. The desciption given in this pape concens the only extensive aeaof this plant community on the Bemelebeg in the southen pat of the povince of Limbug. 21