Blended Learning Js Fransen Inleiding Over het begrip 'blended learning' is al veel geschreven, maar altijd vanuit een specifieke invalshek. Dat leidt tt verschillende definities van het begrip 'blended learning'. De meest gebruikte definities verwijzen naar de samenveging van elearning en traditinele vrmen van nderwijs, maar daarmee is niet duidelijk wat er precies wrdt bedeld. In dit artikel wrdt ingegaan p de definitiekwestie dr misverstanden en spraakverwarring in relatie tt het begrip 'blended learning' aan de rde te stellen. Aansluitend wrdt een vrstel gedaan vr een genuanceerde werkdefinitie, die aanknpingspunten kan bieden vr dcenten en ntwikkelaars bij het vrmgeven van leerprcessen en het inrichten van leermgevingen. Dit artikel verscheen eerder in het blad OnderwijsInnvatie. De definitiekwestie De definitiekwestie wrdt het meest helder verwrd dr Oliver & Trigwell [2005], die daarbij ingaan p de term 'blended' en de term 'learning'. Zij stellen dat het begrip 'blended learning' in veel gevallen wrdt gedefinieerd als een 'mix' van leren met en znder technlgie, waarbij een nadere afbakening en invulling niet wrdt gegeven. Daarnaast treffen ze ng andere definities aan. In het kader van hun analyse gaan ze in p de drie meest gebruikte definities van 'blended learning': De geïntegreerde cmbinatie van traditineel nderwijs en 'nline' nderwijs. De cmbinatie van gereedschappen en media in een elearning mgeving. De cmbinatie van didactische strategieën, ngeacht het gebruik van technlgie. De auteurs wijzen erp dat het steeds gaat m het cmbineren van allerlei zaken [technlgie, types instructie, leertheretische uitgangspunten f didactische strategieën]. Tegelijkertijd stellen ze vast dat 'blended learning' vr iedereen een andere betekenis heeft en anders wrdt ingevuld. Cnsequentie is dat curriculumntwerpers geneigd zijn een nderwijsprgramma eerst te analyseren, het vervlgens p te splitsen in nderdelen, m dan vr elk nderdeel te bepalen he het aangebden met wrden in de leermgeving. Het inrichten van een leerprces wrdt daarmee teruggebracht tt een lgistiek prbleem, waarbij de keuze vr een distributiewijze en inrichting van de leermgeving afhangt van de uitgangspunten en criteria die de ntwerper hanteert. Naast het begrip 'blended learning' wrden k ng andere begrippen gebruikt, wat de verwarring alleen maar grter maakt. Een paar belangrijke wrden hier genemd: Distributed Learning! leren p basis van leerinhuden, verspreid ver verschillende media [bijvrbeeld Teleac]. Integrated Learning! alle methden en werkvrmen zijn p verschillende niveaus p elkaar afgestemd. Flexible Learning! de mediumkeuze en de gebruikte methde wrden aangepast aan de situatie. Blended Teaching! vrmen van instructie en aangepaste didactiek, vrtvleiend uit nieuwe visies p leren [Kallenberg, 2004]. Een andere benadering van de kwestie wrdt dr Valiathan [2002] gegeven, waarin de 'blend' wrdt gerelateerd aan het type leerdel dat wrdt nagestreefd. Deze auteur nderscheidt daarm drie types van leren en de daarbij behrende vrm van 'blended learning': 1
Skill-driven Learning! cmbinatie van zelfgestuurd leren met ndersteuning dr instructie bij het verwerven van specifieke kennis en vaardigheden; Attitude-driven Learning! cmbinatie van verschillende srten leeractiviteiten en media vr het ntwikkelen van specifiek nieuw gedrag als gevlg van attitudeverandering; Cmpetency-driven Learning! cmbinatie van begeleidingsinstrumenten in de praktijk en vrmen van kennismanagement, met begeleiding dr een mentr m specifieke cmpetenties te ntwikkelen. Hewel hier een pging wrdt gedaan m verschillen te benemen in srten leren naargelang het del dat wrdt nagestreefd, kan wrden pgemerkt dat wel al te gemakkelijk brnnen, middelen en leerstrategieën wrden gecmbineerd alsf het gelijkwaardige grtheden zijn. Niettemin kan wrden vastgesteld dat er wel nieuwe aspecten wrdt geïntrduceerd als het gaat m de mschrijving van het begrip 'blended learning', namelijk het srt leerprces en de leerdelen die wrden nagestreefd. Een meer genuanceerde benadering wrdt geschetst dr Gierke, Schlieszeit & Windschiegl [2003], waarbij vier aspecten wrden nderscheiden bij leerprcessen, waartussen keuzes meten wrden gemaakt als het gaat m 'blended learning': Lkaal [vastgelegd p digitale media zals CD-ROM] Leerinhuden Verspreid [beschikbaar via LAN f het Internet] Synchrn [cmmuniceren p hetzelfde tijdstip] Cmmunicatie Asynchrn [cmmuniceren p verschillende tijdstippen] Individueel [individueel leren naar eigen behefte] Leerprces Grepswerk [samenwerkend leren in een taakgrep] Statisch [cursrische pbuw en lineaire navigatie] Leerstrategie Interactief [interactie mgelijk met sturing van het leerprces] Figuur 1. Aspecten van elearning [Gierke, C., Schlieszeit, J., & Windschiegl, H., 2003. Vm trainer zum e-trainer. Offenbach: Gabal, p. 17]. Distributie van leerinhuden werd hierbven al aangehaald in het kader van 'distributed l`earning'. De verschillende vrmen van cmmunicatie werden ng niet genemd, maar dat ligt in het verlengde van wat de technlgie ns te bieden heeft. Didactische methden zijn wel eerder genemd, k in relatie tt 'integrated learning' en 'blended teaching'. Bij leerprcessen wrdt er nderscheid gemaakt tussen individuele leerprcessen en grepswerk. Daarnaast kan echter k het nderscheid wrden gemaakt 2
naar srten leren en leerprcessen, waarvan sprake is bij de termen 'flexible learning' en 'blended teaching'. Een specifiek nderscheid tussen leerprcessen wrdt gemaakt dr Reinmann-Rthmeier [2003], waarbij expliciet de term elearning wrdt gebruikt, vanwege het feit dat alle leerprcessen in de tekmst p de één f andere wijze zullen wrden ndersteund dr ICT. Deze technlgie wrdt gekarakteriseerd dr drie principes: Multimedialiteit! Verschillende media kunnen geïntegreerd wrden ingezet, zdat daarmee verschillende symblsystemen gecmbineerd kunnen wrden. Interactiviteit! Nieuwe media maken interactie met de gebruikers mgelijk en deze kunnen k feedback krijgen p hun acties. Netwerkstructuur! Maakt cmmunicatie mgelijk die vrheen ndenkbaar was, waarbij het zwel m asynchrne als synchrne cmmunicatie gaat, die niet plaatsgebnden is. Op basis van die drie kenmerken nderscheidt de auteur drie srten van elearning, gerelateerd aan belangrijke leertheretische visies, namelijk het behavirisme [instructie en het belnen van gewenst gedrag], cgnitivisme [lerende is een uniek infrmatieverwerkend systeem], en cnstructivisme [kennis is het resultaat van sciale prcessen]: 1. elearning by distributing! Leerinhuden zijn gedigitaliseerd en wrden verspreid met behulp van de nieuwe media. De lerende verwerkt de beschikbare infrmatie zelfstandig, waarbij de hulp f steun van anderen in principe niet ndig is. Dit wrdt learning frm infrmatin genemd. 2. elearning by interacting! Alle leerinhuden zijn specifiek ntwikkeld en didactisch uitgewerkt, zdat de lerende in interactie kan gaan met de leerstf. Dat kan een zelfgestuurd leerprces zijn, maar het is mgelijk dat hierbij steun en hulp wrdt gebden dr een begeleider. Dit wrdt dan learning frm feedback genemd. 3. elearning by cllabrating! in vrmen van samenwerkend leren wrdt kennis gecnstrueerd p basis van uitwisseling en discussie. Dit srt leerprcessen dient altijd begeleid te wrden. Dit wrdt learning frm different perspectives genemd. Psitie van de lerende Learning frm different perspectives elearning by cllabrating Learning frm feedback elearning by interacting Learning frm infrmatin elearning by distributing Distributin Interactin Cllabratin Functie van de nieuwe media Figuur 2. Drie srten elearning [Reinmann-Rthmeier, G., 2003. Didaktische Innvatin durch Blended Learning, p. 33] Een nadere analyse 3
Oliver & Trigwell [2005] hebben de meest gebruikte benaderingen van het begrip 'blended learning' geanalyseerd en van cmmentaar vrzien. Hun bevindingen wrden hier krt weergegeven: Cmbinatie van elearning en traditineel leren! Prbleem is de definitie van elearning, want wat is de afbakening van elearning. Ok definitie van traditineel leren is prblematisch, want het kan veel meer mvatten dan face-t-face nderwijs. Alles wat vr iemand nieuw is, kan wrden bestempeld als 'geen deel uitmakend van de geldende tradities'. Cmbinatie van nline leren en face-t-face nderwijs! Prblematisch mdat eigenlijk niet duidelijk is wat precies het verschil is tussen beide vrmen van leren. Het gegeven dat mensen elkaar fysiek niet treffen heft ng niet te betekenen dat het leerprces heel anders verlpt. Cmbinatie van media! Prbleem is dat hierbij te snel wrdt uitgegaan van een medium als een cnstant gegeven, dat nafhankelijk van de situatie altijd hetzelfde effect zu pleveren. In werkelijkheid wrdt de bruikbaarheid van een medium bepaald dr de specifieke kenmerken van een gegeven leerpraktijk, en dat bepaalt per situatie de keuze vr het gebruik. Cmbinatie van leermgevingen! Prbleem is dat k nu al leerprcessen in verschillende cntexten wrden gerealiseerd, namelijk de instructie in schl, zelfstudie in de eigen mgeving en tepassing van het geleerde in de praktijk. Daarmee wrdt de term verbdig en wrdt er niets tegevegd aan wat er al is. Cmbinatie van leertheretische uitgangspunten! Prbleem is dat leertheretische visies elkaar uitsluiten, want je kent de lerende 'wel' f 'niet' een rl te en visie p kennisntwikkeling verschilt daarbij sterk. Standpunten kunnen wel gewisseld wrden per situatie, maar ze kunnen niet wrden gecmbineerd. Cmbinatie van srten leerdelen! Prbleem is dat dit eigenlijk k niets nieuws is, mdat in de hedendaagse praktijk van nderwijsntwikkeling k al wrdt gewerkt met srten delen en bijbehrende nderwijskundige ntwerpen binnen een curriculum. Cmbinatie van didactische strategieën! Prbleem is dat k nu al bij leerprcessen, die zich ver een langere peride uitstrekken, verschillende didactische strategieën gecmbineerd wrden. Daarbij kmt dat het dan niet zzeer gaat ver verschillende srten van leren, maar van vrmen van dceren, waardr beter de term 'blended teaching' kan wrden gehanteerd. Samenvattend stellen Oliver & Trigwell [2005] dat het begrip 'blended learning' fwel incnsistent tegepast wrdt, fwel verbdig is, mdat er niets nieuws wrdt gebden. Bij incnsistent gebruik delen ze p het feit dat het in de uitwerking eigenlijk gaat ver 'teaching', en daarmee ver vrmen van instructie en didactisch ntwerp. Daarnaast kan wrden pgemerkt dat in veel situaties zelfs die argumenten niet belangrijk zijn vr de keuze van een gegeven cmbinatie, maar dat die keuze sms vlledig bepaald wrdt dr argumenten van financiële aard. In die gevallen is 'blended learning' dan de verpakking die de schijn prept dat nderwijskundige mtieven een rl van betekenis spelen. In aansluiting p het betg van Oliver & Trigwell [2005] wrdt hier ng melding gemaakt van de visie van Rssett, Duglas & Frazee [2003] p 'blended learning' en het vrmgeven van leerprcessen. Zij maken bij 'blended learning' nderscheid tussen beschikbare benaderingen in een leerprces, waarbij ze zwel aandacht besteden aan de leermgeving, gebruikte media en middelen, als het type leerdel dat wrdt nagestreefd. Hewel k hier de kritische kanttekeningen van Oliver & Trigwell geldig zijn, is het interessante aan de uitwerking van deze auteurs, dat ze k infrmele leerprcessen betrekken in hun mdel en aanvullende argumenten aanveren vr de keuze van een bepaalde strategie, middel, medium f inrichting van de leermgeving. Daarmee biedt het wel aanknpingspunten die het denken ver 'blended learning' verder kunnen aanscherpen. De auteurs maken m te beginnen nderscheid tussen verschillende leersituaties en srten leerprcessen die aan de rde kunnen zijn en brengen die nder in een matrix, waarbij ze kppeling maken met vrmen van begeleiding en media die daarbij een rl kunnen spelen. Vervlgens geven ze aan dat er niet ziets is als een handleiding met regels 4
vr het samenstellen van de juiste 'blend', maar dat er wel criteria zijn die bepalen welke keuzes in een gegeven situatie gemaakt zuden kunnen wrden. Z ntstaan drie matrices, gebaseerd p twee criteria die wrden gekruist. Ze wrden hier krt tegelicht. Stabiliteit van de leerinhud versus implementatietijd! De levensduur van een gegeven leerinhud en de snelheid waarmee een gegeven leerinhud beschikbaar met zijn, bepalen de keuze vr het srt leerpraktijk en de media en middelen die je daarin wrden gebruikt [een studiebek schrijven heeft alleen zin als de inhud lang geldig blijft en als er tijd geneg is m dat te den; het inrichten van een 'nline cmmunty' f Cmmunity f Practice [CP] is zinvller als de leerinhud snel veruderd en expertise direct beschikbaar met zijn]. Kenmerken van de interactie versus ksten! Het feit f sciale interactie ndig is f dat de instructie kan wrden gegeven met behulp van technlgie, naast de ksten vr het inrichten van de leermgeving, bepalen de keuze vr het srt leerpraktijk en de media en middelen die daarbij wrden ingezet [studielpbaanbegeleiding vraagt m een 'human tuch' en vereist dat sciale interactie plaatsvindt tussen begeleider en student; standaard werkprtcllen kunnen eenvudig 'nline' wrden aangebden en verspreid]. Type leerbrn versus situatie van de lerende! Smmige leerinhuden mvatten duidelijke nveranderlijke infrmatie die p aanvraag beschikbaar met zijn, terwijl er k infrmatie is die veranderlijk is f p de persn gericht is, f waarin het m cmplexe materie gaat. Gerelateerd aan de situatie waarin de lerende leert en werkt met deze infrmatie, dwingt dat tt keuzes bij de inrichting van de leermgeving en media en middelen die daarin wrden gebruikt [brnnen p het Internet vlstaan als duidelijk is waarver de inhud gaat en als de lerende individueel en plaats- en tijdnafhankelijk wil studeren; training-n-the-jb is zinvller als het m cmplexe taken gaat, waarbij expertise tussen mensen met wrden uitgewisseld]. Cnclusie en werkdefinitie Oliver & Trigwell [2005] geven aan dat de term 'blended learning' eigenlijk niet meer met wrden gebruikt f een andere invulling dient te krijgen. Bij die nieuwe invulling zu het dan werkelijk ver 'learning' meten gaan en niet ver 'teaching', zals nu meestal het geval is. Als er wrdt uitgegaan van het 'leren', dan met de lerende en zijn perceptie van het leerprces in een gegeven cntext centraal staan. Bij 'blended learning' gaat het in dat geval m het bieden van variatie in ervaringen met betrekking tt aspecten van het leerbject. Cmplicerende factr is echter dat de lerende de variatie van leermgevingen niet z heft te ervaren als dr de ntwerpers werd bedeld. Tch kan wrden gesteld dat het ervaren van een variatie en het p verschillende manieren aan bd laten kmen van aspecten van het leerbject in ieder geval verrijkend en versterkend werkt p het leerprces. Op basis van de in dit artikel beschreven argumenten wrdt hier een werkdefinitie gefrmuleerd vr het begrip 'blended learning': 'Blended learning' mvat een mix van elearning en andere vrmen van nderwijs, waarbij het gaat m distributiewijze van leerinhuden, vrmen van cmmunicatie, didactische strategieën en srten leermgevingen in relatie tt type leerprcessen, f m een cmbinatie hiervan. Deze werkdefinitie geeft in ieder geval aan dat het vrmgeven van leerprcessen en inrichten van een adequate leermgeving een cmplexe aangelegenheid is. De stap naar 'blended learning' is meer dan het hetzelfde den, maar dan in een andere leermgeving, het impliceert een herntwerp van zwel de leerpraktijk als de leermgeving en het vraagt specifieke cmpetenties m dit srt leerprcessen adequaat te begeleiden. Referenties 5
Gierke, C., Schlieszeit, J., & Windschiegl, H. [2003]. Vm trainer zum e-trainer. Offenbach: Gabal Verlag. Kallenberg, A. [2004]. Tussen pleiden en prfessinele ntwikkeling: leren en rganiseren van nieuwe arrangementen. Hgeschl Leiden. Oliver, M. & Trigwell, K. [2005]. Can 'Blended Learning' Be Redeemed?. In: E-Learning, Vl. 2, Nr. 1. Reinmann-Rthmeier, G. [2003]. Didaktische innvatin durch blended learning. Bern/Göttingen: Verlag Hans Huber. Rssett, A, Duglis, F. & Frazee, R. [2003]. Strategies fr Blended Learning. ASTD Learning Circuits Publicatin. Valiathan, P. [2002]. Blended Learning Mdels. ASTD Learning Circuits Publicatin. Js Fransen; M.Sc is als nderzeker verbnden aan het lectraat elearning van de hgeschl INHOLLAND. Het lectraat elearning is nauw betrkken bij een prject van de Schl f Educatin Rtterdam met de titel 'New Blends in Educatin'. Del van het prject is het ntwikkelen van drie rutes binnen hetzelfde curriculum, die ptimaal aansluiten bij de mstandigheden en beheftes van verschillende studentgrepen ten aanzien van flexibiliteit en ruimte vr zelfsturing. De inzet van ICT is daarbij vanzelfsprekend en in dat verband is vrnderzek verricht naar begrippen als 'blended learning' en het de effectieve inzet van technlgie binnen leerprcessen. Dit artikel is een resultaat van dat vrnderzek. 6