HRM p rde en de prfessinaliseringslat mhg: het vervlg 4 september 2013 Inleiding In deze rapprtage det het interviewteam van MBO15 verslag van zijn bevindingen naar aanleiding van de gesprekken met de bestuurders van de mb-schlen ver de vrtgang van hun prfessinaliseringsplannen in het kader van de implementatie van het Actieplan mb. In 2014 en 2015 zal MBO15 prfessinalisering niet meer afznderlijk met de besturen bespreken, maar als thema agenderen in de afgesprken gespreksrndes ver de vrtgang van de uitvering van het Actieplan mb Fcus p Vakmanschap. Het interviewteam hpt met deze generieke rapprtage zwel de bewindslieden als de mb-schlen en andere direct betrkken partijen een even inzichtelijk als levendig beeld te geven van de wijze waarp de schlen werken aan de realisatie van de gefrmuleerde ambities en delstellingen. Bvendien wrdt begd buwstenen aan te leveren die gebruikt kunnen wrden bij de verdieping en versterking van de uitvering en het vervlgbeleid. De feitelijke rapprtage is als bijlage pgenmen. Samenvatting Gespreksagenda De gespreksagenda bestnd uit de vlgende thema s: vrtgang algemeen prfessinalisering nderwijspersneel bekwaamheid van het management kwaliteit van het hrm-beleid prfessinalisering van het bestuur, vergrting van de prfessinele cultuur en versterking van het nderwijskundig leiderschap kwaliteitsntwikkeling teams prfessinalisering examenfunctinarissen verwachte eindsituatie in 2015 Algemene indruk Het verlp van de gesprekken wrden als bijznder cnstructief en plezierig gekenschetst. De schlen stelden het p prijs dat er vraf geen infrmatie hefde te wrden aangeleverd. De gesprekken waren znder uitzndering cncreet gericht p de vrtgang van de prfessinaliseringsinspanningen van de schl p de bvengenemde thema s. Het is het interviewteam pgevallen dat de besturen en aanwezige (staf)directeuren nadrukkelijk pen stnden vr nze bservaties en adviezen. In enkele gesprekken heeft het interviewteam k aandachtspunten en suggesties meegekregen vr de aanpak van het prfessinaliseringsvraagstuk p sectrniveau.
Schets van de algemene vrtgang van prfessinalisering binnen de mb-schlen en wat het interviewteam daarbij is pgevallen. Algemeen beeld: ver het algemeen p kers, met enkele uitschieters naar bven en naar beneden. Het urgentiebesef ten aanzien van de ndzaak van een krachtige en hgwaardige prfessinaliseringsaanpak is nverminderd grt. Op alle geagendeerde thema s is sprake van serieuze inspanningen, die (gelet p de startplannen en de aanvullingen) vrijwel nverkrt wrden drgezet. Illustratief vindt het interviewteam dat aan veel van de gesprekken het vltallige Cllege van Bestuur deelnam. In tenemende mate stellen besturen intussen een ervaren HR-directeur f hfd P&O aan (vaak van buiten de sectr), die nadrukkelijk belast is met de prfessinaliseringsagenda van de schl. De betreffende functinaris nam drgaans k deel aan het gesprek. Over de breedte van de sectr mb wrdt ntwikkeling van P&O (Persneel en Organisatie), via HRM (Human Resurces Management) naar HRD (Human Resurces Develpment) waargenmen. Oftewel van beheer, via management naar ntwikkeling: Schlen die in de P&O -fase verkeren (40 tt 50%), zijn gefcust p beheer, systemen en prcedures. Prfessinaliseringsinspanningen hebben verwegend het karakter van algemeen cursusaanbd, vaak extern ingekcht. Dit cursusaanbd is vaak ng nvldende drdacht, samenhangend en/f gekppeld aan de strategische delen van de schl. En k ng in beperkte mate aan de essenties van Fcus p Vakmanschap en het verder verbeteren van de kwaliteit van het nderwijs. Schlen die zich in de HRM -fase bevinden (40 tt 50%), hebben de stap gemaakt naar krachtiger sturing p en prfessinalisering van systemen en prcedures, nder meer dr de kwaliteit van de gesprekkencyclus p een hger plan te brengen en via de aanschaf f verbetering van ICT-systemen. Deze schlen zijn k bezig hun prfessinaliseringsaanpak meer in lijn te brengen met de strategische delstellingen van de schl. Het Cllege van Bestuur is expliciet betrkken bij het thema prfessinalisering. In tenemende mate wrdt k een ervaren directeur HR f hfd P&O aangesteld. Deze schlen hebben ten aanzien van het ntwikkelen van een visie p leren van de medewerkers vaak duidelijke vruitgang gebekt. Daarnaast zijn er nadrukkelijk vrbeelden van het kppelen van prfessinalisering aan het uiteindelijke del: het verder verbeteren van de kwaliteit van het nderwijs. De HRD -fase (10 tt 15%) is het stadium waarin mb-schlen de basis en de aansturing daarvan zdanig p rde hebben, dat de stap kan wrden gemaakt van prfessinalisering van medewerkers naar ntwikkeling van het human capital van en de prfessinele cultuur in de schl. Kenmerkende inspanningen van schlen die zich in deze fase bevinden zijn bijvrbeeld: Strategische persneelsplanning. Drgrei van veelbelvende f gezaghebbende dcenten tt tpdcent binnen de schl met een expliciete pdracht p het vlak van bijvrbeeld nderzek f curriculumntwikkeling. Kweekvijvertrajecten vr high ptentials (management). Regelmatige en systematische vltschuw en identificatie van bven- en nderpresteerders. Het integreren van het verbeteren van de kwaliteit van het nderwijs met het prfessinaliseren van medewerkers en teams. De nadruk die wrdt gelegd p het functineren van teams en het verbeteren daarvan gekppeld aan het leveren van gede nderwijsresultaten.
Versterking en prfessinalisering van de prfessinele cultuur wrdt in de meeste schlen als zeer urgent gezien. Drgaans wrdt er dan k stevig p ingezet. Binnen veel schlen is de gewenste prfessinele cultuur geëxpliciteerd in kernwaarden. Vaak zijn die kernwaarden p aansprekende en prfessinele wijze vastgelegd (brchures, banners etc.). Besturen zien in, dat realisatie van de gewenste prfessinele cultuur in de kern gaat ver verandering van gedrag van medewerkers. Uit de gesprekken blijkt dat dit ng een ingewikkelde pgave is, die blijvende aandacht van de besturen zal vragen. Het valt het interviewteam k nu weer p dat veel schlen meite huden met het adequaat richting en sturing geven aan veranderprcessen. Met nder andere de vlgende aandachtspunten: De plannen zijn vaak veelmvattend en beheven daarm aansturing als integraal prgramma. Prfessinaliseringsactiviteiten vragen naar hun aard vaak m gedifferentieerde aansturing. Het initiatief en eigenaarschap p het gebied van prfessinaliseringsinspanningen ligt verwegend ng bij besturen en bij de HR-functie. Men lijkt meite te hebben het initiatief te delen met f te laten aan directie, management en teams. Verder lpen besturen en de HR-functie het risic verbelast te wrden. Het creëren van draagvlak, eigenaarschap en gedeeld leiderschap is een taaie, maar ndzakelijke pgave m prfessinalisering tt cllectieve pgave vr de schlrganisatie te maken. Vanuit het gpunt van gedeeld leiderschap is verder een cnstructieve pstelling van de Ondernemingsraad behulpzaam, maar dat is zeker ng niet veral het geval. De adviezen 2012: stand van zaken Welke adviezen uit de vrige rapprtages zijn naar de indruk van MBO15 marmd en geëffectueerd? Kppel prfessinalisering aan de kernpdracht van de schl: het ntwikkelen en verzrgen van gede pleidingen Hierin wrdt vruitgang gecnstateerd dr tename kppeling prfessinalisering van dcenten en teams aan de inhudelijke (jaar)plannen. In de MD-prgramma s vr directie en bestuur wrdt die kppeling ng minder waargenmen. Vrkm vermatige bureaucratisering rndm de gesprekkencyclus Ok p dit punt wrdt vruitgang waargenmen. Een aantal schlen beperkt de gesprekkencyclus zelfs tt één ntwikkelingsgericht gesprek per jaar, waarin zwel terug- als vruitgekeken wrdt. Richt prfessinalisering en cultuurverandering niet alleen p individuele medewerkers, maar k p teams en p de rganisatie als geheel Ok hier is het beeld psitief. Het in psitie brengen van de teams blijft k in de kmende peride een cruciaal thema m de prfessinalisering daadwerkelijk tt stand te brengen en daarmee de verdere verbetering van het nderwijs te bevrderen. Ontwikkel een visie p leren van medewerkers, teams en rganisatie Op dit punt is MBO15 kritisch. Enerzijds wrdt vastgesteld dat in de prfessinaliseringsprgramma s meer variëteit aan werkvrmen ntstaat.
Tegelijkertijd bestaat de indruk dat, vral in MD-prgramma s vr directie en bestuur, het accent ng sterk ligt p schling en weinig p ntwikkeling en versterking van zelfinzicht en gedrag. Op weg naar 2015 Zijn de mb-schlen p kers en stm in de richting van de realisatie van de sectrale en schlambities p het gebied van prfessinalisering? Alles verziende is het interviewteam psitief: Bij de meeste schlen is het urgentiebesef met betrekking tt prfessinalisering grt en wrden de vrgenmen activiteiten nverkrt uitgeverd. Prfessinalisering wrdt inmiddels meer gekppeld aan de rganisatiedelstellingen en aan het verbeteren van de kwaliteit van het nderwijs. De schlen hebben een begin gemaakt met het in psitie brengen van nderwijsteams. Ontwikkeling van de prfessinele cultuur staat serieus p de agenda. Indien gericht aandacht wrdt besteed aan de gecnstateerde aandachtspunten waarvan ver een langere peride bezien, de versterking van het veranderkundig vermgen van de mb-schlen het meest ndzakelijke is beschuwt het interviewteam een adequate realisatie van de plannen van de schlen p de meeste thema s haalbaar. Vrtgang p de verschillende thema s Cruciaal nderdeel van de prfessinaliseringsinspanningen van de mb-schlen betreft de prfessinalisering van dcenten en nderwijsndersteunende medewerkers. Hier cnstateert het interviewteam een krachtig en tegenmen urgentiebesef, en in lijn daarmee serieuze en substantiële inspanningen. Daarbij vallen de vlgende zaken in psitieve zin p: De prfessinalisering en deskundigheidsbevrdering van dcenten wrdt in tenemende mate gekppeld aan team- en rganisatiedelen. Afspraken ver prfessinalisering van dcenten wrden steeds meer resultaatgericht en vastgelegd in het kader van de gesprekkencyclus. Prfessinaliseringsaanbd wrdt (p nderdelen) in tenemende mate k als verplichting ingezet m de urgentie te benadrukken, vrijblijvendheid terug te brengen en een eerste snelle stap te maken. Inhudelijk cnstateert het interviewteam in de prfessinalisering van dcenten een tenemende fcus p en aandacht vr versterking van de algemene pedaggische en didactische vaardigheden. In een aantal schlen is een begin gemaakt met lesbezek, intervisie, peer review en bedrijfsstages. De kwaliteit f de lpbaan van de dcent wrdt eerder als vrwaarde gesteld vr het vlgen van een master m helder te maken wat en wie in de betreffende schl als excellent dcent wrdt beschuwd.
Zrgen en aandachtspunten betreffen wat MBO15 betreft: De kwantitatieve ambities en delstellingen van de schlen p het gebied van masterpgeleide dcenten, die drgaans arbitrair lijken en ng nvldende aandacht krijgen. De in het bestuursakkrd afgesprken substantiële grei is ng nvldende zichtbaar. De prfessinalisering van dcenten p het gebied van de tepassing van ICT in het nderwijs. Deze blijft naar nze indruk ng achter. Dit is een belangrijk risic vr het succesvl implementeren van Fcus p Vakmanschap. Eén van de delen daarvan is immers het aantrekkelijker maken van het nderwijs en de inzet van ICT speelt daarbij een belangrijke rl. Het lerarenregister. De stand van zaken hiermtrent is vr veel schlen nduidelijk. Men wrstelt met de vraag f, en z ja he, de schl zelf een rl hierin heeft. Daarnaast zijn er vraagtekens bij de kwaliteit van het register en de wijze waarp het wrdt ingevuld. De schlen en wij met hen vragen zich af f de vrijblijvendheid nu niet te grt is. Bekwaamheid management Ok hier cnstateert MBO15 psitieve ntwikkelingen, met niettemin k enkele punten van aandacht: De kwaliteit en prfessinaliteit van de gesprekkencyclus is tegenmen. Met als kernpunten: resultaatafspraken willen en kunnen frmuleren en vastleggen, fllw-up plegen, medewerkers aanspreken p resultaten, slecht nieuws willen en kunnen brengen, dssiers willen en kunnen pbuwen, behalve p resultaten k de dialg kunnen aangaan ver de ntwikkeling van de medewerker (in plaats van prfessinalisering in de zin van het vlgen van een cursus) etc. Bekwaamheidsdssiers zijn ng niet veral p rde, maar ver de gehele linie is er wel meer aandacht vr. Er wrdt steeds steviger ingezet p versterking van de leiderschaps- en managementntwikkeling van het middenmanagement via MD-trajecten. In tegenstelling tt het aanbd vr teamleiders ligt het accent vr directeuren naar indruk van MBO15 vaak ng p cursrisch pleidingsaanbd, waardr de impact van het prfessinaliseringsaanbd p gedrag en handelingsrepertire minder grt is. Bij de prfessinalisering van middenmanagement bestaat de indruk dat (ng steeds) beperkte aandacht wrdt geschnken aan de harde kant van het schlmanagement met nderwerpen als bedrijfsvering, prgrammamanagement en verandermanagement. Net als ver het lerarenregister bestaat er bij schlen nduidelijkheid ver de status van het managementprfiel en het managersregister. Kwaliteit HR-beleid Het beeld van MBO15 p dit thema is als vlgt: De meeste mb-schlen bevinden zich de P&O - respectievelijk de HRM - ntwikkelfase. In beide ntwikkelfasen zijn schlen ng bezig met p het p rde brengen en huden van de basiskwaliteit (instrumenten en prcessen). Veel van de HR-inspanningen wrden gedmineerd dr de dagelijkse peratinele druk met sms vermatige aandacht vr verantwrding gerelateerde zaken. HR-afdelingen en HR-directeuren kmen steeds meer in psitie. Er is echter ng weinig aandacht vr prfessinalisering van de HR-afdeling en -directeur zelf.
Er is een wisselend beeld te zien bij de mate waarin HR-directeuren in tune zijn met het primair prces. Er wrdt ver het algemeen wel een sterk urgentiebesef p dit punt gecnstateerd en een grte cmmunicatieve vaardigheid. De mate waarin er echt mdern en strategisch HRD-beleid in een mb-schl aanwezig is, is ng beperkt. De begeleiding van beginnende dcenten is hier en daar geïntensiveerd, maar ver de hele linie blijft de aandacht hiervr tch wat achter. Prfessinalisering bestuur Net als bij directeuren, is het dr besturen benutte prfessinaliseringsaanbd verwegend academisch, cursrisch van aard, waardr het handelingsrepertire niet per definitie wrdt versterkt. Verder lijkt de aandacht vr de harde kant van het schlbestuur, met thema s als verandermanagement en bedrijfsvering, nderbelicht in het dr bestuurders gekzen aanbd. Prfessinele cultuur Op dit thema is bij de meeste schlen duidelijk sprake van urgentiebesef. In veel schlen zijn kernwaarden gefrmuleerd die de gewenste prfessinele cultuur tt uitdrukking brengen.. Besturen beseffen echter dat daarmee de gewenste prfessinele cultuur er ng niet is. Dat vraagt m gedragsverandering en -beïnvleding. In de gesprekken blijkt, dat dit vr de meeste schlen ng een ingewikkeld vraagstuk is. Te vaak wrdt gekzen vr structuurplssingen. Daar ligt ng een belangrijke pdracht in de kmende peride. Onderwijskundig leiderschap Van nderwijskundig leiderschap bestaat in het licht van het bestuursakkrd geen heldere definitie. In nze ptiek betreft nderwijskundig leiderschap het leiderschap en management van het primaire prces van de mb-schlen. De daaraan te stellen pdracht is, vlgens MBO15, in essentie het realiseren van de hfddelen van Fcus p Vakmanschap, te weten: Ged initieel berepsnderwijs, met z min mgelijk uitval. Besturing en bedrijfsvering p rde. Cmpetitief met het AVO met een dikke zeven van deelnemers. Realisatie van deze hfddelen vraagt nder meer m: Het adequaat leiding en sturing geven aan de basiskwaliteit van het primair prces. Leiding geven aan de prfessinals die met dat prces belast zijn, evenals hun prfessinele ntwikkeling. Leidinggeven aan de samenwerking tussen de betrkken prfessinals in het nderwijsteam. En tussen de teams. In al deze activiteiten dicht p prcessen, prfessinals en het team pereren. Permanent aandacht hebben vr het verbeteren en innveren van het nderwijs. In dialg staan met externe stakehlders als uders, het bedrijfsleven en het hb. Met een dergelijke invulling van nderwijskundig leiderschap is een begin gemaakt in veel mb-schlen. Vral de zakelijke aspecten van deze pdracht, ftewel de harde kant van het management, is ng nderbelicht. De aandacht hiervr neemt wel te.
Teamntwikkeling Veel schlen hebben een begin gemaakt met het in psitie brengen van de nderwijsteams. Cncreet ziet het interviewteam daarbij de vlgende ntwikkelingen: De prfessinalisering van teams en dcenten wrdt nadrukkelijker gekppeld aan de ntwikkelde teamplannen en daarin vervatte inhudelijke delstellingen. In de ntwikkeling van teams krijgt multidisciplinariteit meer aandacht. De prfessinalisering van teamleiders krijgt meer aandacht binnen de meeste mbschlen. De harde kant van het management blijft echter ng nderbelicht. Er is tenemende aandacht vr de kwaliteit van teams. Het leren van en met elkaar tussen nderwijsteams is echter ng beperkt. Bestuurders hebben steeds beter in beeld welke teams ged presteren en welke achterblijven. Het algemene beeld bij bestuurders is dat de meeste teams nu maar (net) vldende presteren en het aantal excellente teams klein is. Verwacht wrdt dat in 2015 het algemene niveau van teams alsk het aantal excellent functinerende teams, duidelijk hger zal zijn. Hier is echter ng wel sprake van een uitdaging. Het besef dat de nderwijsteams de backbne van de mb-schl vrmen, neemt te. En dat was ng maar enkele jaren terug anders. Juist hier wrdt k de kppeling met het verbeteren van de kwaliteit van het nderwijs gelegd. Prfessinalisering nderwijsndersteunend persneel Specifiek aspect van de prfessinalisering binnen de mb-schlen is de rl en prfessinalisering van het nderwijsndersteunende persneel. Daarvr bestaat bij veel schlen ng te weinig aandacht. Examenfunctinarissen De kwaliteit van de examinering en van de examentaken en -prcessen staat bij de meeste schlen p de agenda. Er wrdt ver het algemeen adequate aandacht besteed aan de prfessinalisering hiervan. Cnclusies en aanbevelingen Cnclusies 1. De vrtgang is in algemene zin psitief te nemen, met enkele uitschieters naar bven maar k naar beneden. 2. Er is sprake van blijvend urgentiebesef ten aanzien van belang en ndzaak van een krachtige prfessinaliseringsaanpak en van een nverkrte uitvering van de gemaakte plannen. 3. In psitieve zin vallen meer in het bijznder de vlgende punten p: a. De prfessinalisering van dcenten is kracht bijgezet dr nder meer de fcus p algemene pedaggische en didactische vaardigheden, en de kppeling met teamplannen. Er is een begin gemaakt met lesbezeken, intervisie, peer review etc. b. Onderwijsteams en teamleiders kmen in psitie. De aandacht vr de prfessinalisering van teams is versterkt en daarbij vrmen de inhudelijke teamplannen een belangrijke basis. c. Het zicht p het functineren en presteren van nderwijsteams neemt te. Een beperkt aantal teams presteert al excellent.
d. De prfessinalisering van teamleiders is versterkt. Daarbij is niet alleen de versterking van kennis en inzichten aan de rde, maar wrdt nadrukkelijk k gefcust p de vergrting van zelfinzicht en de verbreding van het gedrags- en handelingsrepertire. e. Het HR-beleid van de mb-schlen heeft aan kwaliteit gewnnen. Vr veel schlen betekent dat de basis p rde is. Veel schlen zijn die basale fase vrbij en kunnen zich richten p nder andere de prfessinalisering van de ndersteunende HR-prcessen en (ICT-)systemen alsk p kwaliteitsverbetering van de gesprekkencyclus. Een klein aantal mb-schlen is ng verder en maakt van HRM de stap naar HRD. f. De kwaliteit van de examinering en van de uitvering van examentaken staat bij alle mb-schlen hg p de agenda. 4. Aandachts- en verbeterpunten hebben betrekking p: a. Een kleine grep schlen die sterk achterlpt. b. De variatie tussen (het functineren en presteren van) nderwijsteams. Deze is erg grt. Het merendeel van de teams functineert, in de gen van de bestuurders, maar net vldende. c. De drdenking van ambities p het vlak van masterpgeleide dcenten. De kwantitatieve delstellingen van de schlen lijken p dit punt vaak arbitrair. d. De prfessinalisering van ndersteunende medewerkers. Hieraan wrdt weinig aandacht besteed. e. De tepassing van ICT in het nderwijsprgramma. De prfessinalisering van dcenten en teams p dit punt is ng mager. f. De inspanningen met betrekking tt de prfessinele cultuur p de mb-schlen. MBO15 ziet urgentiebesef, daadkracht en betrkkenheid. De kwaliteit van de betreffende inspanningen kan echter wrden versterkt wanneer meer aandacht wrdt besteed aan de peratinalisering van dr de schlen gefrmuleerde elementen van de gewenste prfessinele cultuur, drgaans in kernwaarden, in de richting van cncreet gedrag en adequate sturing daarp. In veel schlen wrdt hierbij ng teveel nadruk gelegd p interventies via de structuur, systemen en prcedures, terwijl dit drgaans niet de meest effectieve instrumenten zijn. g. De harde kant van het management. De aandacht vr bedrijfsvering en verandermanagement is in de prfessinaliseringsprgramma s vr middenmanagement en bestuur ng steeds beperkt. h. De prfessinalisering van directie en bestuur. Het prfessinaliseringsaanbd vr directeuren en bestuurders is verwegend traditineel, cursrisch van aard. Er wrdt ng beperkt aandacht besteed aan versterking van het gedrags- en handelingsrepertire. i. Het lerarenregister. De hiervan is vr veel schlen nduidelijk. Verder bestaat er zrg ver de kwaliteit en invulling van het register en is nder meer de vraag f de vrijblijvendheid niet te grt is. j. Het managementprfiel en managersregister. Ok hiervan is de actuele status nduidelijk. Aanbevelingen Aan de minister Plaats uw verdere beleidsinzet in de cntext waarin prfessinalisering en de andere actiepunten uit Fcus p Vakmanschap in de kmende jaren wrden uitgewerkt. Cntinueer uw beleid en hud de mb-schlen in psitie m de afspraken en acties als vastgelegd in het bestuursakkrd en het addendum alsmede de pdracht wat betreft de prfessinalisering van examenfunctinarissen en -taken daadwerkelijk uit te veren. Dit cnfrm de afgesprken planning en met succesvlle realisatie van de gefrmuleerde ambities en delstellingen.
Sluit bij het ntwerp en de vaststelling van de kmende Lerarenagenda wat het mb betreft aan bij genemd bestuursakkrd en daarmee bij de schlplannen in uitvering. Bezie de ambities ten aanzien van de masterpleidingen en bevrder dat die meer drdacht en gericht geperatinaliseerd wrden. Bevrder k aandacht vr de prfessinalisering van bestuurders, nderwijsmanagement en teamleiders specifiek gericht p de thema s bedrijfsvering, nderwijsmanagement en cultuurverandering. Betrek k de tezichthuders in uw prfessinaliseringsbeleid. Schenk aandacht aan de snelle peratinalisering van het leraren- en managersregister, zdat p afzienbare termijn sprake is van een in de vlle breedte en adequaat functinerend systeem, dat aansluit bij hetgeen bij andere berepsgrepen van prfessinals gebruikelijk is. En richt daarbij de fcus p het ntstaan van een cultuur waarbij cntinue ntwikkeling niet gezien wrdt als ntkenning van bestaande prfessinaliteit maar juist als versterking ervan. Aan de mb-schlen Drdenk ng eens de ambities p het vlak van masterpgeleide dcenten zwel kwantitatief als kwalitatief. Richt de fcus bij de prfessinalisering van bestuur, nderwijsmanagement en teamleiders p versterking van gedrag en handelingsrepertire. Zet bij de prfessinaliseringsprgramma s vr genemde grepen steviger in p de thema s verandermanagement, bedrijfsvering en cultuurverandering dan wel - versterking. Kppel de prfessinalisering van de individuele (nderwijs)medewerkers en de nderwijsteams aan de activiteiten die betrekking hebben p de implementatie van de wetgeving delmatige leerwegen en het in bedrijf nemen van de herziene kwalificatiedssiers. Maak een tussenbalans vr de uitvering van uw prfessinaliseringsbeleid en - plannen. Stel pririteiten bij, versterk de fcus waar nuttig en ndig. En cntinueer met kracht de activiteiten die aanwijsbaar succes pleveren. Prgrammamanagement MBO15, Ede (2013)