Observatielijst: Zelfregulatie in het onderwijs

Transcriptie

1 Observatielijst: Zelfregulatie in het nderwijs ZO! Observatielijst zelfregulatie in het nderwijs 1

2 Inhud 1. Inleiding 1.1 Uitgangspunten van de ZO! 1.2 Wat is de ZO!? 1.3 Het del van de ZO! 1.4 Delgrep van de ZO! 2. Aan de slag met de ZO! 2.1 Waarvr kun je de ZO! gebruiken? 2.2 He vul je de ZO! in? 2.3 Twijfel ver het tekennen van een scre 2.4 Waar vind je de uitkmsten van de ZO!? 2.5 He interpreteer je de uitkmsten van de ZO!? 3. Aanpak in de grep 3.1 Onderwijsbeheften 3.2 Specifieke nderwijsbeheften 3.3 Handelingssuggesties 3.4 Pedaggische randvrwaarden 3.5 Aandachtspunten 3.6 Overdracht naar een andere leerkracht 3.7 Als de gekzen aanpak niet werkt 4. Theretische nderbuwing van de ZO! 4.1 Ontstaansgeschiedenis 4.2 Begripsbepaling van zelfregulatie 4.3 Zelfregulatie en verwante begrippen 4.4 Ontwikkeling van zelfregulatie 4.5 Randvrwaarden vr de ntwikkeling van zelfregulatie 4.6 Beïnvleding van zelfregulatie: interventies 4.7 Zelfregulatie en de ZO! 4.8 Relatie met andere instrumenten 5. Psychmetrische verantwrding 5.1 Factrstructuur van de ZO! 5.2 Interberdelaarsbetruwbaarheid 5.3 Validiteit Bijlage 1: ZO! Bijlage 2: Handelingsgerichte adviezen Literatuur ZO! Observatielijst zelfregulatie in het nderwijs 2

3 1. Inleiding Sinds de kmst van Passend Onderwijs wrden schlen ng intensiever gecnfrnteerd met een grep leerlingen, die als gevlg van prblemen met zelfregulatie niet (meer) tt ntwikkelen en leren kmen. Deze leerlingen hebben een grte kans p het ntwikkelen van gedragsprblemen. Zij lpen het risic p vregtijdige schluitval, dr verzuim f verwijdering (Van der Pleg, 1997; Blair & Diamnd, 2008). In de dagelijkse praktijk van het nderwijs blijkt dat deze grep leerlingen zrgt vr handelingsverlegenheid. Om deze grep leerlingen en hun leerkrachten te helpen is de bservatielijst Zelfregulatie in het nderwijs (ZO!) ntwikkeld. 1.1 Uitgangspunten van de ZO! De ZO! is ntwikkeld in pdracht van de zeven Pedlgische Instituten in Nederland, verenigd in Pi7. Bij de ntwikkeling van de ZO! zijn PI(-schl) De Hndsberg, PI-schl De Brug, de CED-Grep en Praktikn betrkken. De ZO! is een wetenschappelijk verantwrde bservatielijst, met de vlgende uitgangspunten: diagnsticerende functie bij het in kaart brengen van het ntwikkelingsniveau van zelfregulatie; handelingsgerichte functie, ndersteunend vr het inrichten van intensieve nderwijszrgarrangementen; ndersteunend bij het prces van handelingsgericht werken; bruikbaar vr een brede range van leeftijden en cgnitieve en nderwijsniveaus; bruikbaar bij mnitring en evaluatie van intensieve nderwijs-zrgarrangementen; bij het ntwikkelen van de eerste versies van de lijst zijn uitgangspunten gehanteerd die hren bij het leerbaarheidsmdel van Van Ln (Verheven & Andersen-Bers, 2008). 1.2 Wat is de ZO!? De ZO! is bedeld m het ntwikkelingsniveau van een leerling p het gebied van zelfregulatie in kaart te brengen. Met zelfregulatie wrdt in deze publicatie bedeld: de mate waarin een leerling in staat is m zijn gedrag, gevel en aandacht zdanig te reguleren dat hij tt leren en functineren p schl kan kmen. Wanneer duidelijk is p welk niveau een leerling zelfregulatie heeft ntwikkeld, kunnen zijn nderwijsbeheften gefrmuleerd wrden. Het is vervlgens mgelijk m het (intensieve) nderwijs-zrgarrangement z in te richten, dat het aansluit p de nderwijsbeheften van die individuele leerling f van een grep leerlingen. De ZO! biedt hiervr aanknpingspunten. 1.3 Het del van de ZO! De ZO! is een nderdeel binnen een geïntegreerd cntinuüm van aanbd van zrg en nderwijs. Dit aanbd is afgestemd p de grep leerlingen die prblemen heeft met zelfregulatie en die daardr (ng) niet in staat is m fulltime in een nderwijsgrep te functineren, f die in een kleinere klas nderwijs intensief begeleid wrdt. Centraal in het aanbd staan de bevrdering van ntwikkelingskansen en het streven naar participatie in een speciale nderwijsklas f, indien mgelijk, in het regulier nderwijs. Daarbij is intensieve afstemming en samenwerking tussen zrg en nderwijs en tussen speciaal en regulier ZO! Observatielijst zelfregulatie in het nderwijs 3

4 nderwijs een vrwaarde. Zwel in het speciaal als in het regulier nderwijs zijn de delen: afname van zrgtijd en tename van nderwijstijd. 1.4 Delgrep van de ZO! Leerkrachten, dcenten en (intern) begeleiders kunnen de ZO! invullen. De bservatielijst is bijznder geschikt m in te vullen vr leerlingen in het speciaal nderwijs (SO). Met name vr leerlingen die nvldende in staat zijn m hun gedrag te reguleren en de gevlgen van hun gedrag p hun (leer)mgeving te begrijpen. Dat kan zich uiten in verschillende prblemen met: - taakgericht gedrag - zelfbewustzijn en reflectie - interactie in de klas Ok wanneer een leerling uitvalt f laag scrt p bijvrbeeld meerdere punten van de Leerlijn Leren Leren SO (Pi7, 2009) kan de bservatielijst een hulpmiddel zijn m vast te stellen p welke gebieden van zelfregulatie de leerling uitvalt. Leeswijzer Hfdstuk 2 van deze gaat vral in p het gebruik van de ZO! in de praktijk. Dit hfdstuk geeft daarmee antwrd p de vragen: he wrdt de ZO! gescrd? En wat betekenen de scres? Hfdstuk 3 geeft ten sltte aanbevelingen m naar aanleiding van de resultaten van leerlingen p de ZO! een aanpak te frmuleren. Hfdstuk 4 gaat in p de ntstaansgeschiedenis van de ZO! en biedt de theretische achtergrnd van het begrip zelfregulatie. Daarnaast gaat het hfdstuk in p de plaats van de ZO! ten pzichte van andere instrumenten. Hfdstuk 5 biedt de psychmetrische verantwrding van de ZO!. In bijlage 1 vind je de bservatielijst ZO! Bijlage 2 biedt praktische handreikingen m in de aanpak van leerlingen tegemet te kmen aan hun nderwijsbeheften, aansluitend p hun resultaten p de ZO!. Welke nderwijsbeheften kunnen hren bij de resultaten? En wat kan de leerkracht in de klas cncreet den m aan die beheften tegemet te kmen? In de tekst is steeds gebruik gemaakt van hyperlinks bij verwijzingen naar hfdstukken, paragrafen f bijlagen. Dr in de pdf te klikken p de nderstreepte tekst, km je gemakkelijk bij de tekst waarnaar wrdt verwezen. ZO! Observatielijst zelfregulatie in het nderwijs 4

5 2. Aan de slag met de ZO! De ZO! kan het beste wrden ingevuld dr een leerkracht, dcent, (intern) begeleider f zrgcördinatr. Dit hfdstuk licht te vr welke verschillende deleinden het praktisch kan zijn m de ZO! in te vullen. Vervlgens lees je vlgens welke stappen je de bservatielijst kunt invullen, waar je de uitkmsten vindt en he je deze kunt interpreteren. 2.1 Waarvr kun je de ZO! gebruiken? De uitkmsten van de ZO! kunnen p verschillende manieren wrden gebruikt. Vrbeelden zijn: Grepssamenstelling De uitkmsten p de ZO! kunnen tevens wrden gebruikt m een leerling te te wijzen aan een specifieke grep. De scres p de schalen geven een prfiel van een leerling weer. Deze scres kunnen wrden gebruikt bij het indelen van leerlingen in grepen. Delen stellen De scres p de schalen en items maken het mgelijk m delen te frmuleren. Wanneer een leerling f grep leerlingen p een schaal f item duidelijk lager scrt dan p de verige, kan er bijvrbeeld vr wrden gekzen m het nderwijs-zrgarrangement vral in te richten p de lager scrende schaal. De delen van het arrangement kunnen wrden pgesteld dr de frmulering uit de vlgende fase van hetzelfde item ver te nemen. Vrbeeld Een leerling heeft p het item Afleidbaarheid: externe prikkels een scre in de tweede fase behaald: De leerling is dr een externe prikkel tijdelijk afgeleid van zijn taak (f instructie). Pas na tussenkmst van de leerkracht richt de leerling zich weer p zijn taak. Het bereiken van de derde fase wrdt dan het del, namelijk: De leerling is dr een externe prikkel tijdelijk afgeleid van zijn taak, maar kan zelfstandig zijn aandacht weer p zijn taak (f p de instructie) richten. Het is echter niet per definitie ndzakelijk m de laagste scre te kiezen en hieraan een del te kppelen; verschillende factren rndm de leerling kunnen van invled zijn p deze keuze. Vrbeelden hiervan zijn: de mgelijkheden van de schl en de leerkracht, de samenstelling van de grep en het gedrag en de mgelijkheden van de medeleerlingen, en de verwachte mgelijkheden tt grei bij een leerling. Daarnaast kan het k belangrijk zijn m te kijken naar de hgere scres van een leerling. Waar liggen zijn sterkere kanten? En (he) kunnen die wrden gebruikt m zich te ntwikkelen p andere, lager scrende gebieden? Tijdens het bespreken van een leerling, zijn gedrag in de grep en de uitkmsten p de ZO! kan een leerkracht hier samen met bijvrbeeld een intern begeleider en gedragswetenschapper aangeven waar de pririteiten en mgelijkheden liggen. Zdat hierp een keuze vr een del kan wrden gebaseerd. Delen evalueren/effectmeting Je kunt de ZO! meerdere keren vr dezelfde leerling invullen. Dr dit p verschillende mmenten te den, is zijn ntwikkeling gedurende een peride in kaart te brengen. ZO! Observatielijst zelfregulatie in het nderwijs 5

6 Hierdr is de bservatielijst te gebruiken als vlginstrument f m het effect van een interventie te bepalen. Om de vruitgang van een leerling te kunnen vlgen is het ndig m steeds de vastgestelde delen te registreren. Diagnsticering In een diagnstisch prces kunnen de uitkmsten p de ZO! een aanvulling geven p het gebruik van andere instrumenten en activiteiten (zals tests, vragenlijsten, dssieranalyse en bservaties) en ndersteunend zijn. Scres p schalen Scres p items Grepssamenstelling x Delen stellen x x Delen evalueren x x Effectmeting x Diagnsticering x 2.2 He vul je de ZO! in? Meer weten? Mail vr het verkrijgen van de vlledige handleiding naar Tamara Wally: t.wally@cedgrep.nl ZO! Observatielijst zelfregulatie in het nderwijs 6

7 Clfn Ontwikkelaars Pi7: K. Smeets (De Hndsberg) R. Kijmans (De Hndsberg) T. Wally (CED-Grep) C. van Dam (Praktikn) P. Tan (PI-schl De Brug) M. Aert (PI-schl Hndsberg) Met dank aan de vlgende mensen: H. Damen (Praktikn) T. Rijkers (PI-schl Hndsberg) M. van Riel (De Hndsberg) M. Straasheijm (CED-Grep) M. Tjallema (CED-Grep) H. van Ln (Intermetz Znnehuizen) M. van der Haar (Intermetz Znnehuizen) Met dank aan de vlgende schlen: PI-schl Hndsberg, Oisterwijk PI-schl De Brug, Leiden SO De Pilt, Rtterdam ZO! Observatielijst zelfregulatie in het nderwijs 7