Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding. Business Management voltijd. Hogeschool Utrecht

Transcriptie

1 Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Business Management voltijd Hogeschool Utrecht

2

3 Scheveningseweg KV Den Haag T (070) F (070) I E info@hobeon.nl Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Business Management voltijd, CROHO Hogeschool Utrecht Hobéon Certificering BV december 2008 Auditteam: Wienke Blomen Gertrud Visser-Van Erp Hielke Wierda Sarah van Leijden secretaris Daniëlle de Koning

4

5 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING Functie van het rapport Bereik van de beoordeling Karakteristiek van de opleiding Facultaire audit Faculteit Economie & Management Aanpak Beoordelingsprocedure en werkwijze Beslisregels Auditteam Deelnemers visitatie Programma visitatie 2 juli BEVINDINGEN EN BEOORDELING 11 Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding 11 Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen 11 Facet 1.2. Niveau Bachelor 16 Facet 1.3. Oriëntatie HBO 19 Onderwerp 2: Programma 22 Facet 2.1. Eisen HBO 22 Facet 2.2. Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma 28 Facet 2.3. Samenhang Programma 31 Facet 2.4. Studielast 36 Facet 2.5. Instroom 40 Facet 2.6. Duur 43 Facet 2.7. Afstemming tussen Vormgeving en Inhoud 44 Facet 2.8. Beoordeling en Toetsing 46 Onderwerp 3: Inzet van Personeel 52 Facet 3.1. Eisen HBO 52 Facet 3.2. Kwantiteit Personeel 54 Facet 3.3. Kwaliteit Personeel Onderwerp 4: Voorzieningen Facet 4.1. Materiële Voorzieningen 60 Facet 4.2. Studiebegeleiding 63 Onderwerp 5: Interne Kwaliteitszorg 68 Facet 5.1. Evaluatie Resultaten 68 Facet 5.2. Maatregelen tot Verbetering 71 Facet 5.3. Betrekken van Medewerkers, Studenten, Alumni en Beroepenveld 73 Onderwerp 6: Resultaten Facet 6.1. Gerealiseerd Niveau Facet 6.2. Onderwijsrendement SAMENVATTEND OORDEEL Oordeelschema HBO bachelor opleiding Business Management Integraal oordeel/ advies aan NVAO 84 Bijlage I: Curricula Vitae auditoren en onafhankelijkheidsverklaringen auditoren Bijlage II: Programma visitatie 2 juli 2008

6

7 1. INLEIDING 1.1. Functie van het rapport Het onderhavige rapport bevat het advies aan de NVAO dat door Hobéon Certificering als Visiterende en Beoordelende Instantie is opgesteld ten behoeve van de accreditatie van de in paragraaf 1.2 genoemde HBO bachelor opleiding Bereik van de beoordeling De Hogeschool Utrecht, in casu het Institute for Business Administration van de Faculteit Economie & Management (hierna: FEM), verzorgt de HBO bachelor opleiding Business Management. Het onderhavige rapport heeft betrekking op: Business Management, voltijd crohonummer De basis voor het onderzoek van Hobéon Certificering werd gevormd door de Management Review van de opleiding Business Management (hierna: BM). In overleg met de opleiding is besloten om voort te bouwen op de facultaire audit die begin 2007 heeft plaatsgevonden (zie 1.4). In de Management Review heeft de opleiding bij elk facet aangegeven hoe de samenhang met de facultaire audit is uitgewerkt: waar van toepassing heeft de opleiding verwezen naar de facultaire audit of een korte toelichting gegeven op de opleidingsspecifieke invulling van het facultaire beleid Karakteristiek van de opleiding De opleiding BM valt onder het Institute for Business Administration dat onderdeel is van de Faculteit Economie & Management. De FEM biedt zowel beginnende beroepsbeoefenaars als professionals bacheloren masteropleidingen aan op het gebied van business studies. Zij heeft momenteel circa 5400 studenten. De faculteit profileert zich als een kennisonderneming, waarbij zowel de betrokkenheid van medewerkers en studenten als contact met het regionale bedrijfsleven en opleidingsinstituten in binnen- en buitenland essentieel is. De FEM heeft deze visie geoperationaliseerd door de introductie van het concept brede business school, waarin drie zelfstandige instituten met elk specifieke vakspecialismen samen het geheel van de business school vormen. Deze kennisdomeinen zijn marketing & commerce, business administration en business economics Onderdeel van het concept brede business school is een overkoepelende propedeuse, waarbij het eerste halfjaar geheel gemeenschappelijk is en het tweede half jaar is afgestemd op een van de drie instituten van de FEM. Het eerste half jaar staat vooral in het teken van oriëntatie op opleiding en beroep en het aanleren van basiskennis en vaardigheden. Studenten maken in dit jaar kennis met de vraagstukken die een rol spelen in de diverse beroepen, waarvoor de FEM opleidt. Tijdens de tweede helft van de propedeuse begint de verdieping in de definitief gekozen richting en vindt ook selectie plaats. Vanaf het tweede studiejaar is het curriculum toegespitst op de specifieke opleiding die de student heeft gekozen. Achtergrond opleiding BM in het algemeen De opleiding BM is een voortzetting van de vierjarige bacheloropleiding voor Bedrijfskader. Deze opleiding voor Bedrijfskader wordt vanaf 1 september 2007 aangeboden als voltijdopleiding door de Faculteit Economie en Management van de HU. Aangezien de naam Bedrijfskader relatief verouderd was en de huidige beoogde voltijdstudenten niet aansprak, heeft de HU de naam van de opleiding gewijzigd in "Business Management". De opleiding kent op dit moment nog geen afgestudeerden. Hobéon Certificering Adviestrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Business Management, Hogeschool Utrecht 1

8 Bij de omzetting is het ingediende OER behorend bij de bacheloropleiding voor Bedrijfskader zoveel mogelijk gevolgd en is de in dit OER geformuleerde doelstelling geheel van toepassing op de opleiding BM. De opleiding is verplaatst van de Faculteit Natuur en Techniek naar de Faculteit Economie en Management. Dit is nog niet aangepast in de CROHO-registratie. De wet WHW spreekt m.b.t. mutatie slechts over twee momenten: op het moment van accreditatie en bij het aanmelden van een nieuwe opleiding. De opleiding wil de accreditatie aangrijpen voor de mutatie. De opleiding is een vierjarige bachelor en leidt op tot leidinggevende in (met name) midden en klein bedrijf. Vanaf het 2 e jaar is er een combinatie van werken en leren. De student zit twee dagen op school en werkt de overige drie dagen van de week. In het document Definitiestudie opleiding Business Management (november 2006) wordt aangegeven wat toentertijd de belangrijkste aanleidingen waren om de opleiding te starten: Studentenaantallen van de FEM bleven achter bij de prognoses en er is onder meer door het Institute for Business Administration gezocht naar nieuwe mogelijkheden om studenten te trekken en zo de marktpositie te versterken. Uit vooronderzoek lijkt een groeipotentieel voor de FEM te liggen bij MBO-scholieren, vooral van allochtone afkomst. Er blijken relatief veel mensen van deze groep uit te vallen binnen het huidige onderwijsprogramma, mogelijk doordat de onderwijsmethode niet aansluit bij hun leerstijl. Uit vooronderzoek van Jacques Witteman blijkt er bij MBO-scholieren behoefte te zijn aan een praktische ( hands-on ) HBO-opleiding die opleidt voor middenmanagementfuncties, veelal op operationeel/tactisch niveau. Er wordt op dit moment door de FEM een Associate Degree-traject ontwikkeld dat zich richt op de uitzend-/detacheringsmarkt. Het AD-traject lijkt goed te passen in het globale beeld dat men heeft voor de opleiding Business Management. Derhalve kan het AD-traject een mogelijk eindstation zijn voor studenten die de volledige opleiding niet aankunnen en anders na twee jaar zouden uitstromen zonder diploma. Anderzijds kan Business Management mogelijk een vervolg zijn op het AD-traject. Dergelijke opties kunnen Business Management aantrekkelijker maken. Diverse onderzoeken wijzen uit dat de student anno 2006 steeds meer wil kiezen en wil kunnen switchen. Een verbreding en flexibilisering van het onderwijsaanbod om hierop te anticiperen is dan ook gewenst. Het werkveld vraagt om meer verweving van theorie en praktijk in het HBO-onderwijs, zodat er direct goed inzetbare mensen worden afgeleverd door het HBO aan het werkveld. Het werkveld wil dan ook steeds vaker een bijdrage leveren aan c.q. invloed uitoefenen op het onderwijs Per 1 januari 2008 zijn 34 studenten actief bij de opleiding Business Management. Het aantal inschrijvingen voor (d.d. 20 april 2008) bedraagt 48. Met het aantal aanmeldingen in 2007 heeft de opleiding naar eigen zeggen een marktaandeel in Nederland van 100%. Er is een opleiding Bedrijfsmanagement MKB bij Fontys Hogescholen die op eenzelfde leest geschoeid is als de opleiding Business Management zoals deze wordt beoogd. Deze komt ook voort uit het CROHO Bedrijfskader, zoals de HU deze heeft. De opleiding Bedrijfsmanagement richt zich op het MKB en op de productiekant van bedrijfsmanagement. Verwacht wordt dat dit geen echte concurrent is, gezien het werkgebied van de HU en Fontys en gezien de beperkte reisafstand die MBO-ers willen overbruggen. M.b.t. het personeelbestand geldt dat het docentencorps voor de propedeuse afkomstig is uit de hele Faculteit Economie & Management en het Institute for Business Administration in het bijzonder. De staf voor het 2 de jaar bestaat volgens de Management Review uit vijf docenten/medewerkers (excl. teamleider). Hobéon Certificering Adviestrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Business Management, Hogeschool Utrecht 2

9 Bij de indeling van studenten in de propedeuse is rekening gehouden met de instroom. Studenten kunnen verschillende routes kiezen. De FEM heeft een convenant afgesloten met regionale ROC s die geleid hebben tot een speciale MBO-route voor studenten. Naast een speciale MBO-route kunnen studenten ook kiezen voor een HAVO-VWO route of een Engelstalige route (zie verder facet 2.5) De FEM hanteert als uitgangspunt, dat het curriculum van een bacheloropleiding een omvang moet kennen van 240 studiepunten en opgebouwd moet zijn uit een propedeuse van 60 studiepunten, een majordeel van 150 studiepunten en een vrije profileringsruimte van 30 studiepunten. Studenten kunnen deze ruimte invullen met een minor. Hogeschool Utrecht heeft een uitgebreid aanbod van minoren (± 100) en losse keuzecursussen die door alle faculteiten van de HU gezamenlijk zijn ontwikkeld. Studenten kunnen ook gebruik maken van het aanbod van andere hogescholen en universiteiten in binnen- en buitenland (zie facet 2.2) In de koppeling van het onderwijs richting het bedrijfsleven spelen de lectoraten een belangrijke rol. De FEM beschikt over een kenniscentrum (InnBus), waarin zes lectoraten zijn ondergebracht. Drie van de zes lectoraten vallen onder het Institute for Business Administration: Organiseren van Innovatie; Business ICT & Innovatie; International Business & Innovation. Kenniscentrum en lectoraten zijn duidelijk gepositioneerd binnen de faculteit. Zij sluiten aan bij maatschappelijke trends en bij de behoeften van de verschillende opleidingen en kunnen worden beschouwd als aanjager van innovatie Facultaire audit Faculteit Economie & Management In toenemende mate voeren hogescholen op het centrale niveau (College van bestuur en diensten), dan wel op het midden-niveau (faculteiten, instituten of clusters van verwante opleidingen), gezamenlijk beleid en ontwikkelen instrumenten om een kwalitatief voldoende uitvoering van dit beleid te waarborgen. Dat kan er toe leiden dat ook bij de beoordeling in het kader van de accreditatie winst kan worden behaald, in de vorm van vergroting van de samenhang binnen de instelling, de efficiency en effectiviteit van het accreditatietraject en met de interne en externe kwaliteitszorg gemoeide kosten. Op 16 januari 2007 heeft Hobéon een audit uitgevoerd op facultair niveau bij de Faculteit Economie & Management, waarbij het auditteam de volgende vragen aan de orde heeft gesteld: Is het FEM-beleid op de verschillende beleidsterreinen accreditatiewaardig? Ofwel: is het beleid zodanig uitgewerkt dat het bij voldoende implementatie ook leidt tot een voldoende beoordeling in het kader van de accreditatie? Werkt het kwaliteitsmanagementsysteem binnen de faculteit adequaat? Ofwel: werkt de PDCA-cyclus binnen de FEM aantoonbaar? Wat wordt op facultair niveau al voldoende en aantoonbaar geborgd, zodat dit niet meer iedere keer (anders dan steekproefsgewijze) beoordeeld behoeft te worden bij de accreditatieonderzoeken van de afzonderlijke opleidingen? Zijn er andere aandachtspunten die naar de mening van het auditteam vermelding behoeven? De facultaire audit werd verricht door dhr. W.L.M. Blomen als lead-auditor, dhr. W.G. van Raaijen en dhr. R.F.H.M. Stapert als onderwijskundigen en mevr. D.P.M. de Koning als secretaris. In onderhavig Adviesrapport zal bij elk facet indien van toepassing worden aangegeven hoe het facultaire beleid met betrekking tot het betreffende facet is vastgesteld en geborgd. Hobéon Certificering Adviestrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Business Management, Hogeschool Utrecht 3

10 De bevindingen van de het auditteam naar aanleiding van de facultaire audit zijn aangevuld met het oordeel over de specifieke uitwerking op opleidingsniveau. Hieronder volgt een korte beschrijving van de indruk die het auditteam heeft opgedaan tijdens de facultaire audit. Het auditteam heeft tijdens deze audit kunnen constateren, dat de faculteit en de drie instituten een grote toegevoegde waarde hebben voor de opleidingen. Faculteit en instituten zijn het ankerpunt met betrekking tot zaken als infrastructuur, personeelsbeleid, lectoraten & kenniskring en cursusaanbod. Binnen de FEM is de verdeling van verantwoordelijkheden en bevoegdheden helder geregeld. Per 1 januari 2006 heeft de faculteit een nieuwe management- en organisatiestructuur doorgevoerd. Er is een klein facultair directieteam, bestaande uit de faculteitsdirecteur (voorzitter), de drie instituutsdirecteuren en de directiesecretaris (adviseur). De leden van het directieteam zijn verantwoordelijk voor één of meer facultaire portefeuilles en voor hun eigen lijn(en) in de organisatie. Op deze manier zijn inhoudelijke thema s verdeeld over de leden van het directieteam. CvB en faculteitsdirectie komen een managementcontract overeen, waarin de prestaties staan vermeld die de FEM in een bepaalde periode zal leveren. De FEM heeft in 2003 alle ondersteunende diensten en processen gecentraliseerd in het Shared Service Centre Operations. Op termijn is het de bedoeling dat een aantal van die diensten hogeschoolbreed wordt samengevoegd en als shared service gaat fungeren voor alle faculteiten van de Hogeschool Utrecht. Voor diensten als facility management en ICT, is dit al het geval. De stafdiensten die onder Operations vallen, werken nauw samen met de drie instituten, het Centre for Business & Management (hierna: het Centre) en de daaronder opererende teams. Ze hebben een goede relatie met de opleidingen opgebouwd, waarbij laatstgenoemde als klanten worden beschouwd. Uit de gesprekken tijdens de audit heeft het auditteam opgemerkt dat de opleidingen uitermate tevreden zijn over de dienstverlening van Operations. De faculteit heeft een sterke externe oriëntatie, in het bijzonder regionaal. Zij is een speler in het Utrechtse netwerk, reageert snel op ontwikkelingen in verschillende markten, participeert in verschillende samenwerkingsverbanden met gemeenten, provincie en bedrijfsleven (Syntens, KvK, MKB, UU, UMC etc.) en geeft op deze manier haar functie als kennisonderneming voor de regio gestalte. De lectoraten spelen in dit kader een belangrijke rol. Het kenniscentrum met de daarin ondergebrachte lectoraten is een goed middel om (i) relaties tussen onderwijs en arbeidsmarkt te versterken en uit te breiden, (ii) kennis te genereren en te laten circuleren binnen en tussen de drie instituten, (iii) de deskundigheid van docenten te bevorderen, (iv) onderzoek te faciliteren en (v) het curriculum te vernieuwen en te verbeteren. De gesprekken tijdens de audit geven blijk van een grote openheid naar elkaar. De instituten en de daaronder ressorterende opleidingen hebben het gevoel dat de faculteit hun de vrijheid geeft en hen op weg helpt om veel verschillende dingen aan te pakken. Men is trots op de FEM en heeft een sterk wij-gevoel. Ten slotte geven de gevoerde gesprekken blijk van een grote gedrevenheid om de doelstellingen van de faculteit te verwezenlijken. Men heeft het gevoel dat alles de goede richting op gaat. De FEM is naar de mening van het auditteam goed op weg naar een faculteit die op professionele wijze vorm geeft aan haar beleid en die ook krachtig inzet op versterking van de PDCA-cyclus, zonder daarmee in een te grote bureaucratie terecht te komen. Faculteitsdirectie, directeuren (instituten en Centre) en diensten werken vanuit één facultair beleid samen. Hobéon Certificering Adviestrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Business Management, Hogeschool Utrecht 4

11 1.5. Aanpak Beoordelingsprocedure en werkwijze Bij de beoordeling van de voltijdse variant is uitgegaan van het door de NVAO vastgestelde Accreditatiekader bestaande opleidingen hoger onderwijs. Daarin staan de onderwerpen en facetten vermeld waarop een VBI zich bij de beoordeling van een opleiding moet richten. Voorts zijn daarin opgenomen de criteria aan de hand waarvan een VBI moet bepalen of de basiskwaliteit van die opleiding als voldoende kan worden beoordeeld. Voorafgaand aan het accreditatieonderzoek heeft Hobéon Certificering de opleiding voorbereid op de audit door een inhoudelijke toelichting te geven op het NVAO-Accreditatiekader. Met betrekking tot het specifieke referentiekader van de betreffende opleidingsvariant geldt het volgende: De opleiding heeft zich voor wat betreft beroepsprofiel, opleidingscompetenties en doelstelling ten minste gebaseerd op het landelijk beroepsprofiel en de opleidingscompetenties zoals vastgesteld in het landelijk overleg tussen de betreffende opleidingen en het beroepenveld. (Zie onder facet 1.1.: Domeinspecifieke Eisen ). Het auditteam heeft dit opleidingsspecifieke referentiekader beoordeeld en vastgesteld dat het in voldoende mate gespecificeerd is en passend is voor een bachelor of Business Administration opleiding op HBOniveau. Het auditteam heeft dit kader in zijn beoordeling betrokken. Zie voorts onder facet 1.1. De Hogeschool Utrecht heeft een set van ijkpunten (EVINAC) ontwikkeld, die (o.a.) dienen als de instellingsspecifieke vertaling van het NVAO-accreditatiekader en die op een aantal aspecten een eigen (streef-)norm bevatten. De opleiding heeft in haar Management Review aangegeven hoe zij zich tot deze normstelling verhoudt. Ook dit instellingsspecifieke kader heeft het auditteam in zijn beoordeling betrokken. De beoordelingsprocedure van Hobéon Certificering kent twee hoofdmomenten: Documentanalyse Het gaat hier om een analyse en beoordeling van door de opleiding Business Management aangeleverde schriftelijke informatie: Management Review MR; Studiegids; Onderliggende documentatie betrekking hebbend op bijvoorbeeld: - strategische keuzen en de positie in de markt, - interne organisatie, - de (systematiek van) interne kwaliteitszorg en de daarmee samenhangende interne managementrapportages en verbetermaatregelen, - ontwikkelingen in het beroepenveld, - beroeps- en opleidingsprofielen, - (validatie) eindkwalificaties, - curricula en de interne en externe evaluatie daarvan, - werkvormen, - toetsing en beoordeling, - kwantitatief en kwalitatief personeelsbeleid, - internationalisering, - instroombeleid, - studiebegeleiding, - onderwijsrendement. Hobéon Certificering Adviestrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Business Management, Hogeschool Utrecht 5

12 Op basis van de door de opleiding BM aangeleverde documentatie, heeft het auditteam zich een beeld kunnen vormen van de primaire en secundaire processen van {aantal} opleidingsvarianten. Het auditteam heeft dit beeld getoetst aan zaken als: ambitieniveau, toekomstgerichtheid, innovatief vermogen, kwaliteitsbewaking via interne en externe evaluatie, arbeidsmarktrelevantie, resultaatgerichtheid, continuïteit, studenten- en docentenbelangen. Voorafgaand aan de visitatie (zie hieronder) werd het management van de betreffende opleiding(-en) op de hoogte gesteld van de voorlopige bevindingen van het auditteam op basis van zijn documentanalyse. Audit De audit was gericht op een actieve controle door middel van een visitatie 1, uitgevoerd door een auditteam waarvan deel uitmaakten twee externe onafhankelijke deskundigen op het gebied van business administration/bedrijfskunde, één student, één lead auditor en één secretaris, eveneens vanuit Hobéon Certificering. Onder controle moet hier worden verstaan, dat het auditteam op verschillende niveaus (management, coördinatie, examencommissie, docenten, studenten, staf) heeft getoetst (i) of de in de documentatie beschreven beleidsvoornemens en de daaraan gerelateerde uitvoeringsprocessen zijn geïmplementeerd en (ii) of de overige in de documentatie vervatte informatie verifieerbaar is. Deze verificatie door het auditteam geschiedde enerzijds door, zoals hierboven reeds is aangegeven, meerdere malen hetzelfde onderwerp met verschillende geledingen te bespreken en anderzijds aan de hand van additionele documentatie en -daar waar het de huisvesting en de materiële voorzieningen betreft- ook door eigen waarneming. De additionele, tijdens de visitatie geraadpleegde, documentatie behelsde ondermeer: overzichten van de samenstelling van de werkveld-gremia waarmee de opleiding(en) overleg voeren; verslagen van die bijeenkomsten met het werkveld; overzicht CV s van (gast)docenten; netwerkoverzicht docenten; verslagen van de functioneringsgesprekken met docenten; verslagen van docentevaluaties; verslagen van studievoortganggesprekken met studenten; detailbeschrijving van modules, cases en de daaraan gekoppelde opdrachten; stageverslagen en -beoordelingen; de beroepsproducten die gedurende de opleiding door studenten worden opgeleverd; de eindproducten van studenten. Aldus had het auditteam voldoende instrumenten om zich op gedetailleerd niveau op de hoogte te stellen van inhoud, opzet, uitvoering en resultaten van het opleidingsprogramma/de opleidingsprogramma s en van de daarmee samenhangende personele, organisatorische, materiële en ruimtelijke voorzieningen. Het auditteam heeft op deze wijze alle in het NVAO-Accreditatiekader vermelde facetten beoordeeld, op basis waarvan een samenvattend oordeel per onderwerp werd gegeven. Een en ander werd vastgelegd in een conceptrapport dat aan de opleiding werd voorgelegd voor een toets op eventuele feitelijke onjuistheden. 1 Visitatie heeft op 2 juli 2008 plaatsgevonden. Hobéon Certificering Adviestrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Business Management, Hogeschool Utrecht 6

13 Het voorliggend rapport is de weergave van het oordeel van het auditteam met daarbij de gronden waarop dat oordeel is gebaseerd Beslisregels Volgens de NVAO-Beslisregels Accreditatie kan een onderwerp slechts onvoldoende of voldoende scoren. Een facet kan evenwel, volgens diezelfde regels, onvoldoende, voldoende, goed of excellent scoren. Met dit als uitgangspunt, heeft Hobéon onderstaande beslisregels toegepast. Onderwerp A. Een onderwerp scoort voldoende, indien alle facetten van dat onderwerp ten minste voldoende hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp onvoldoende en de overige tenminste voldoende hebben gescoord, mits een acceptabel verbeterplan beschikbaar is voor het facet met de score onvoldoende. B. Een onderwerp scoort onvoldoende, indien één facet van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord en voor dit facet geen acceptabel verbeterplan beschikbaar is. C. Een onderwerp scoort onvoldoende, indien meer dan één facet van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord, ongeacht of er voor die facetten acceptabele verbeterplannen zijn. Facet D. Binnen de beoordeling van een facet is ruimte voor een eigen afweging van het auditteam: uitvoering/praktijk weegt zwaarder dan beleid/theorie: beter een goed functionerende regeling die slecht is opgeschreven, dan omgekeerd; primaire processen wegen zwaarder dan secundaire. Extra aantekening E. Indien voor een onderwerp een hogere score dan voldoende gerechtvaardigd is, wordt dat als extra aantekening vermeld en wel met inachtneming van onderstaande regels: een onderwerp krijgt de extra aantekening goed, indien alle facetten van dat onderwerp goed hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp voldoende en de overige facetten goed of excellent hebben gescoord; 2 een onderwerp krijgt de extra aantekening excellent, indien alle facetten van dat onderwerp excellent hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp goed en de overige facetten excellent hebben gescoord; een onderwerp krijgt geen extra aantekening, indien één van de facetten van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord. 2 Het NVAO-Accreditatiekader onderscheidt bij onderwerp 2 ( Programma ) acht facetten. Eén ervan betreft de duur van de opleiding. Het daarbij vermelde criterium (240 ECTS) is evenwel geen (kwaliteits)criterium, maar een formele vereiste waaraan het programma van een opleiding a priori moet voldoen, wil zij überhaupt in aanmerking kunnen komen voor een HBO Bachelor accreditatie. Duur is derhalve van een andere orde dan -bijvoorbeeld- Kwaliteit Personeel of Onderwijsrendement. Bij de beslissing of het onderwerp Programma een extra aantekening goed dan wel excellent verdient, wordt het facet Duur dan ook buiten beschouwing gelaten. Hobéon Certificering Adviestrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Business Management, Hogeschool Utrecht 7

14 Auditteam Het auditteam was als volgt samengesteld: Voorzitter: Leden: Secretaris: Dhr. W.L.M. Blomen Dhr. H.W. Wierda vakdeskundige Mevr. G.F.W.C. Visser-Van Erp werkvelddeskundige Mevr. S. van Leijden studentlid Mevr. D.P.M. de Koning Bij het samenstellen van het auditteam heeft Hobéon Certificering er zorg voor gedragen, dat de voor de beoordeling van de opleiding BM noodzakelijke expertise aanwezig is. Expertise met betrekking tot de onderwijskundige aspecten (i.c. het primaire proces, de ondersteunende processen en de organisatorische context) en expertise met betrekking tot de inhoudelijke aspecten (i.c. het programma in relatie tot het specifieke domein). De heer W.L.M. Blomen is lead auditor en heeft inmiddels een groot aantal audits in het kader van accreditatie geleid binnen verschillende domeinen. Mevrouw Visser-Van Erp en de heer Wierda hebben zich in hun beoordeling, vanuit werkveld en vakgebied, met name gericht op de kwaliteit, actualiteit en relevantie van (i) het richtinggevend domeinspecifieke kader, (ii) de eindkwalificaties, (iii) de programma-inhoud en (iv) de interactie tussen opleiding en werkveld. Bovendien hebben zij de kwaliteit van het personeel en het gerealiseerde niveau beoordeeld. De heer Wierda heeft zich in zijn beoordeling gericht op de kwaliteit van de opleidingen, de actualiteit en relevantie van het richtinggevend domeinspecifieke kader en op de onderwijskundige aspecten. Hij heeft als vakinhoudelijk deskundige in zijn carrière, waaronder jarenlange betrokkenheid als leidinggevende bij HBO-opleidingen binnen het economisch domein, ruime ervaring opgebouwd die hem concreet in staat stelt de programmaopbouw, het onderwijsproces en de organisatorische context waarbinnen de uitvoering plaatsvindt, te beoordelen in het perspectief van de eisen die aan HBOopleidingen gesteld worden. Mevrouw Visser-Van Erp heeft op grond van haar ervaring en positie in het werkveld een goed zicht op de eisen die vanuit de verschillende deelgebieden in het werkveld gesteld worden aan professionals op het terrein van Management in het MKB. Zij is momenteel secretaris onderwijs bij MKB-Nederland, de werkgeversorganisatie voor het midden- en kleinbedrijf. Mevrouw Van Leijden was ten tijde van de audit vierdejaars student aan de opleiding Small Business & Retail Management bij de Hogeschool INHOLLAND te Haarlem. Mevrouw De Koning heeft tijdens haar studie Internationaal Management diverse (financieel-) economische en juridische vakken gevolgd. Tijdens haar studie Cultuur, Organisatie en Management aan de VU heeft zij daarnaast ervaring opgedaan met bestuurlijke vraagstukken, organisatieverandering en strategisch management. Tevens heeft zij in haar huidige functie ervaring in kwaliteitsmanagement opgebouwd. Voor de curricula vitae: zie Bijlage I. Hobéon Certificering Adviestrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Business Management, Hogeschool Utrecht 8

15 Deelnemers visitatie Het auditteam heeft tijdens de visitatie gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers vanuit de verschillende geledingen van de opleiding: management, coördinatoren, docenten en studenten. Voor een volledig overzicht van de deelnemers aan de visitatie: zie Bijlage II Programma visitatie 2 juli 2008 Zie Bijlage II. Hobéon Certificering Adviestrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Business Management, Hogeschool Utrecht 9

16 Hobéon Certificering Adviestrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Business Management, Hogeschool Utrecht 10

17 2. BEVINDINGEN EN BEOORDELING Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding Dit onderwerp kent drie facetten: 1. domeinspecifieke eisen; 2. niveau bachelor; 3. oriëntatie HBO. Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen Criterium Het facet Domeinspecifieke Eisen is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk)? Bevindingen NB. Overal waar hij of hem staat, kan de lezer ook zij of haar lezen. Vakgenoten Landelijk Domeinoverleg De faculteit heeft in het document Curriculumcasco voor de FEM, 2005 op facultair niveau beleid vastgelegd ten aanzien van de eindcompetenties, waar studenten aan moeten voldoen. De FEM-opleidingen dienen zich bij het vormgeven van het onderwijs allereerst te baseren op de algemene domeincompetenties (de sociale en communicatieve competentie en de zelfsturende competentie) en op de domeinspecifieke competenties van de domeinen Economics, Commerce en Business Administration. Deze domeincompetenties zijn door de Sectorraad Hoger Economisch Onderwijs vastgesteld en voorzien van illustrerende beroepssituaties. De competenties zijn landelijk gevalideerd door hogescholen en door een relevante vertegenwoordiging van het werkveld (HBO-raad, sector HEO, HEO Domeinen en domeincompetenties, 2005) Daarnaast heeft de FEM eigen FEM-competenties geformuleerd die voor een deel zijn afgeleid van de Dublin Descriptoren en van de generieke hbo-competenties zoals door de commissie Franssen vastgelegd in haar rapport Prikkelen, presteren en profileren en voor een deel inhoudelijk (domein)gekleurd zijn. Beroepsprofiel De positie die de afgestudeerde student Business Management binnen een MKB-bedrijf inneemt, kan divers zijn. De startfunctie zal veelal een managementondersteunende functie zijn waarin werkzaamheden worden uitgevoerd ten behoeve van het lijn- of projectmanagement. Door de brede opleiding is na afstuderen een ontwikkeling in twee richtingen mogelijk: in de diepte in specialistische functies en in de breedte in managementfuncties. Afgestudeerden kunnen bijvoorbeeld gaan werken in de commerciële dienstverlening of in de handelssector, als hoofd van een specialistische afdeling (inkoop, sales, etc), als accountmanager, als (assistent)productieleider, als logistiek manager of als productmanager. Daarnaast zal wellicht alsnog een deel als zelfstandig ondernemerte werk gaan, hetzij door zelf een zaak te starten hetzij door een bedrijf over te nemen. Er zijn globaal drie posities te definiëren, waarin men terecht kan komen. A. Bedrijfsleider / Manager Bedrijfsvoering In veel MKB-bedrijven draagt de directeur-eigenaar de gehele dagelijkse bedrijfsvoering over aan een bedrijfsleider. Vaak betreft het hier de kleinere bedrijven van maximaal 50 personen. Deze bedrijfsleider heeft veel vrijheid in de manier waarop het bedrijf wordt gerund. De ondernemer heeft meestal geen beleid opgesteld, maar handelt vooral op ervaring en intuïtie. Hobéon Certificering Adviestrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Business Management, Hogeschool Utrecht 11

18 Er zijn over het algemeen geen procedures opgesteld hoe te handelen bij. De bedrijfsleider draagt ideeën aan voor het verbeteren van de kwaliteit van de bedrijfsvoering en heeft vaak ook de vrijheid om deze uit te proberen. De ondernemer zal vooral vanuit financieel perspectief of vanuit het gewenste imago/dienstverleningsconcept een voorstel tegenhouden. Ondernemerschap is zeker bij deze functie een zeer belangrijke eigenschap van de business manager. Typische voorbeelden van mogelijke functies van dit type business manager zijn bedrijfsleider in de groot- of detailhandel (kleding, telecom, sound & vision, etc), of manager bij een internetbedrijf, evenementenbureau, sales organisatie, callcenter of arbeidsbemiddelingsbureau, vanuit het perspectief zakelijke dienstverlening. B. Middle manager (bedrijfskader) De student kan ook terecht komen in een functie als middle manager, waarbij de business manager een belangrijke schakel is tussen hoger en lager management of tussen de directie en de werkvloer. De business manager is dan de manager van een organisatieonderdeel. De organisatie is veelal groter en er zijn meer zaken gestandaardiseerd door middel van geformuleerd beleid en/of procedures. De business manager vertaalt als leidinggevende van een organisatieonderdeel het directiebeleid naar concrete acties voor de medewerkers in zin/haar eigen team, afdeling of filiaal. Men kan aan de slag in functies zoals filiaalmanager van een groothandel of supermarkt, maar ook een functie als teamleider of hoofd van een afdeling service, in- of verkoop, automatisering, marketing of logistiek behoort tot de mogelijkheden. C. Franchisenemer of Formulemanager bij retailorganisatie Binnen een aantal franchiseformules zijn zelfstandig ondernemers actief. Ook deze behoren tot het werkveld van de business manager. Voorbeelden hiervan zijn veelal te vinden binnen de retail. Denk bijvoorbeeld aan Expert, Livera, Intersport, Etos en een aantal mobiele telefoniewinkels. Een ondernemer runt dan onder de vlag van een franchiseorganisatie zelfstandig zijn eigen bedrijf. De mate van vrijheid binnen de franchiseformule verschilt per organisatie. Franchiseondernemer is voor een business manager met ondernemerskriebels een interessant carrièreperspectief. Een stap hoger is de functie van formulemanager van een retailorganisatie. Een student die hiervoor kiest, stippelt straks voor een franchiseformule (bijvoorbeeld Expert) de strategie uit met bijbehorende strategieën voor de inkoop-, marketing, logistiek etc. In dit geval geeft de afgestudeerde richting aan de formule en helpt franchisenemers het franchisemerk verder uit te bouwen. Opleidingscompententies De opleiding BM baseert zich in haar doelstelling, zo heeft het auditteam kunnen vaststellen, op de twee algemene domeincompetenties en de zes specifieke domeincompetenties van het domein Business Administration. Daarnaast heeft zij nog twee extra competenties uit het domein Commerce toegevoegd, te weten 1) Leidinggeven aan een bedrijf en 2) initiëren, creëren en vermarkten van producten en diensten Uitgaande van het eerder genoemde beroepsprofiel kiest de opleiding Business Management voor de volgende accenten bij de uitwerking van dit beroepsprofiel in het opleidingsprofiel: meer aandacht voor de besturing dan voor de uitvoering van (technische) bedrijfsprocessen, met daarbij een belangrijke focus op de mens in de organisatie; besturing van bedrijfsprocessen vanuit een integrale benadering; accent op competenties en op een systematische en projectmatige aanpak van problemen; veel aandacht voor sociale en communicatieve vaardigheden vanuit HRM-oogpunt; accent op een beroepshouding, waarbij een zelfstandige, initiërende, flexibele, integrale benadering van Hobéon Certificering Adviestrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Business Management, Hogeschool Utrecht 12

19 problemen voorop staat; ondernemerschap en management; praktijkgerichtheid; toepassingsgerichte en integrale benadering van de leerstof, een combinatie van praktijkgestuurd onderwijs en projectonderwijs; het profiel van de business manager is die van co-maker / mede-eigenaar / kwartiermaker; het aanspreken van meerdere leerstijlen door de diversiteit in de beoogde instromende doelgroepen; het aanspreken van meer praktisch ingestelde studenten door het concept van werkend leren en lerend werken De opleiding BM is verwant met Small Business & Retailmanagement, een opleiding die zich ook op het MKB richt. De opleiding BM heeft haar positionering t.o.v. Small Business & Retailmanagement helder weergegeven. SB&RM richt zich voornamelijk op studenten die ondernemer willen worden en daarmee gericht is op het helpen vormgeven aan het eigen bedrijf of eigen bedrijfsonderdelen, de eigen passies, de eigen missies en de eigen drijfveren van de ondernemers in spé. Ofwel, SB&RM richt zich dus op functies voor eigen bedrijven, zoals de entrepreneur en de zelfstandige, terwijl BM zicht richt op leidinggevende functies binnen bestaande bedrijven, zoals de intrapreneur, de manager bedrijfsvoering (bedrijfsleider), middle manager of filiaalbeheerder. SB&RM is om deze reden veel meer een commerciële, marktgeoriënteerde opleiding (Bachelor of Commerce), terwijl BM duidelijk een bedrijfskundige opleiding is (Bachelor of Business Administration). Validering door het werkveld De opleiding heeft een arbeidsmarktonderzoek uitgevoerd, voordat zij de opleiding BM heeft gestart. De arbeidsmarkt was niet uitgesproken in de behoefte aan een brede opleiding Business Management. Wel gaven de geïnterviewde managers aan dat zij managementvaardigheden en in het bijzonder leidinggeven als specialisme missen bij HBO-afgestudeerden. Veel opleidingen leiden op tot adviseur of manager, maar hebben minder oog voor de rol van leidinggevende in een organisatie. Een opleiding die managementvaardigheden combineert met bedrijfskundige vaardigheden kan een afgestudeerde interessanter maken voor de arbeidsmarkt. Een aanbeveling die vanuit dit onderzoek werd gedaan, was: kies voor een brede managementopleiding met een of twee specifieke branches of specialisaties Daarnaast heeft de opleiding een Raad van Advies (RvA). De Raad van Advies is niet aan de opleiding gekoppeld, maar aan het Institute for Business Administration. Hier vallen, naast BM, de opleidingen Facility Management (FM), International Business en Management Studies (IBMS), Management, Economie en Recht (MER) en Logistiek en Economie (LE) onder. De leidraad voor de RvA is: sluit datgene wat de opleiding doet aan bij wat de regio wenst? De RvA vergadert vier maal per jaar. Het bespreken van bepaalde onderdelen van het curriculum kan aanleiding zijn om eveneens een of meerdere docenten van de opleiding bij een vergadering uit te nodigen. De Raad kan ook proactief te werk gaan en ongevraagd adviezen betreffende het curriculum geven. Het auditteam heeft inzage gehad in de notulen van verschillende bijeenkomsten met de Raad van Advies en daarbij concrete voorbeelden van de wisselwerking tussen de RvA en de opleiding achterhaald. De Raad heeft onder andere het beroepsprofiel van BM besproken en de opzet van het programma met traineeships. Het Institute for Business Administration heeft voor een Raad van Advies gekozen die voor meerdere opleidingen werkzaam is. Gezien de specifieke focus van de opleiding BM op het MKB en het aparte karakter van de opleiding wil het auditteam de opleiding ter overweging meegeven om een aparte (sub)commissie op te zetten die bestaat uit MKB-ondernemers uitbedrijven van verschillende grootte en type. Zij kunnen helpen om de MKB-cultuur in stand te houden en te verrijken. Daarnaast vormen en voeden zij mede het netwerk van de opleiding. Het is aan de opleiding om te besluiten of zij een aparte commissie in het leven roept of niet. Indien zij Hobéon Certificering Adviestrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Business Management, Hogeschool Utrecht 13

20 besluit met de huidige instituutsbrede RvA verder te gaan, is in ieder geval versterking op het gebied van MKB momenteel zijn er slechts twee MKB-ondernemers lid van de RvA noodzakelijk. Samenvattend is het auditteam van mening dat de opleiding naast aansluiting op landelijk overeengekomen kwalificaties ook een eigen door het werkveld gevalideerde invulling kent die actueel is. De opleiding heeft nagedacht over de positionering van de opleiding t.o.v. aanverwante opleidingen binnen de faculteit. Het auditteam is van mening dat de opleiding BM een pareltje kan worden en daadwerkelijk invulling kan geven aan het streven van het georganiseerde MKB om een betere relatie te verkrijgen met het HBO waarin kennis en kunde van beide partijen gerespecteerd en gebruikt worden. Om dit te bewerkstelligen is het raadzaam om contact te leggen met het georganiseerde MKB in de vorm van brancheverenigingen. Het auditteam denkt hierbij in eerste instantie aan branches uit de zakelijke en financiële dienstverlening en de detail- en groothandel, omdat deze branches zowel aansluiten bij het huidige profiel van de opleiding als bij het MKB in de regio Utrecht. Op termijn is uitbreiding van de branches zeker te overwegen. Uit gesprekken op de audit komt naar voren dat in de regio Utrecht ook branches vertegenwoordigd zijn als (organisatie)advies en training, e-business, maakindustrie, telecomindustrie en uitzendbureaus. Internationalisering Medio 2005 heeft de HU haar ambities voor internationalisering voor de komende vijf jaar vastgesteld. Het betreft beleidsvoornemens over kwesties als de partnerkeuze, geografische speerpunten, internationale kenniscirculatie, internationale curricula, mobiliteit, internationale projecten en werving van buitenlandse studenten. De FEM sluit aan bij dit HU-beleid. Hoewel een internationale oriëntatie wat betreft de vestiging van bedrijven in het MKB niet voor de hand ligt, zullen bedrijven wel steeds vaker met internationale aspecten in hun bedrijfsvoering te maken krijgen. Studenten en docenten van de opleiding BM komen tijdens de opleiding met aspecten van internationalisering in aanraking op de volgende manieren: in jaar één wordt er in alle vier de blokken Engels (Business English) gegeven. Tevens worden de vakken Economie en Intercultureel management in het Engels gegeven. Ook wordt Engelstalige literatuur gebruikt, bijvoorbeeld bij het vak Management & Organisatie; in het curriculum komt internationale oriëntatie o.a. naar voren in het vak Intercultureel Management en in het project People, Planet, Profit in het eerste jaar en in het thema Global Sourcing in het tweede jaar; In het binnenschools curriculum doet de opleiding mee met die activiteiten van de FEM die op internationalisering gericht zijn. Zo is er de internationale week, waarbij studenten van partnerinstellingen uit zes Europese landen in de FEM bijeen zijn voor het werken aan gezamenlijke projecten en het jaarlijkse HU-event Crossing Cultures ; In het buitenschools curriculum, tijdens de traineeships van het tweede, derde en vierde jaar, kunnen studenten in aanraking komen met de eventuele internationale contacten van een bedrijf; de student kan voor een van de vele (Engelstalige) minors kiezen waar het aspect van Internationalisering naar voren komt; docenten kunnen de training Teaching your subject in English volgen. Deze cursus wordt afgesloten met een examen Engelse taalvaardigheid op hoog niveau (niveau C1 van het European Language Platform). Het merendeel van de geslaagden verzorgt inmiddels Engelstalige cursussen; de internationale contacten met partnerhogescholen of kenniscentra in het buitenland verlopen op facultair niveau (zie FEM-audit). Traineeships kunnen ook in het buitenland worden gelopen. Omdat de student wekelijks ook naar school moet, zal zich dit in de praktijk beperken tot Duitsland en België. Samenvattend is het auditteam van mening dat de internationale dimensie in voldoende mate terugkomt in het curriculum. Belangrijke internationale ontwikkelingen komen in het curriculum aan bod. De mogelijkheden tot verdieping voor studenten die meer internationale ervaring willen opdoen en/of Hobéon Certificering Adviestrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Business Management, Hogeschool Utrecht 14