Rapport ten behoeve van Accreditatie hbo bachelor-opleiding Media, Informatie en Communicatie MIC, voltijd en deeltijd

Transcriptie

1 Rapport ten behoeve van Accreditatie hbo bachelor-opleiding Media, Informatie en Communicatie MIC, voltijd en deeltijd Hogeschool van Amsterdam Instituut voor Media en Informatie Management

2 Rapport ten behoeve van Accreditatie hbo bachelor-opleiding Media, Informatie en Communicatie MIC, voltijd en deeltijd Hogeschool van Amsterdam Instituut voor Media en Informatie Management Hobéon Certificering BV December 2004 Auditteam: Prof. Dr. B.P.F. Al R. de Haas T. Knoester Drs. W.G. van Raaijen Drs. R.F. Stapert

3 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING Bereik van de beoordeling Vóórtraject: nul-meting Beoordelingsprocedure en werkwijze Beoordelingsprocedure en werkwijze Beslisregels Auditteam Deelnemers visitatie (gesprekspartners uit de beide opleidingsvarianten) Programma visitatie 5 2. BEVINDINGEN EN BEOORDELING 6 Onderwerp 1: Doelstelling opleiding 6 Facet 1.1. Domeinspecifieke eisen 6 Facet 1.2. Niveau bachelor 8 Facet 1.3. Oriëntatie hbo 10 Onderwerp 2: Programma 12 Facet 2.1. Eisen hbo 12 Facet 2.2. Relatie tussen doelstelling en inhoud programma 14 Facet 2.3. Samenhang programma 16 Facet 2.4. Studielast 17 Facet 2.5. Instroom 18 Facet 2.6. Duur 20 Facet 2.7. Afstemming tussen vormgeving en inhoud 21 Facet 2.8. Beoordeling en toetsing 22 Onderwerp 3: Inzet van personeel 25 Facet 3.1. Eisen hbo 25 Facet 3.2. Kwantiteit van het personeel 26 Facet 3.3. Kwaliteit van het personeel 27 Onderwerp 4: Voorzieningen 30 Facet 4.1. Materiële voorzieningen 30 Facet 4.2. Studiebegeleiding 31 Onderwerp 5: Interne kwaliteitszorg 33 Facet 5.1. Evaluatie resultaten 33 Facet 5.2. Maatregelen tot verbetering 34 Facet 5.3. Betrekken van medewerkers, studenten, alumni en beroepenveld 35 Onderwerp 6: Resultaten 37 Facet 6.1. Gerealiseerd niveau 37 Facet 6.2. Onderwijsrendement SAMENVATTEND OORDEEL Oordeelschema voltijd Oordeelschema deeltijd Overall oordeel / advies aan NVAO 42 BIJLAGE 1: Curricula vitae auditoren en onafhankelijkheidsverklaringen externe auditoren BIJLAGE 2: Programma visitatie HvA-MIC

4 1. INLEIDING 1.1. Bereik van de beoordeling De Hogeschool van Amsterdam, in casu het Instituut voor Media en Informatie Management (hierna: MIM) verzorgt een hbo bachelor-opleiding Media, Informatie en Communicatie - MIC. Het MIM heeft in de afgelopen jaren een aantal transitie-stadia doorlopen. In 1998 is een diepgaande revisie van het onderwijs ingezet met het oog op een betere aansluiting aan het werkveld. In 2003 is dat traject afgerond met een goed doorlopen Evaluatie Bestuurlijke Hantering. In 2004 vond, in samenspraak met het werkveld, een doorontwikkeling van het leerplan plaats op basis van een businessplan met als einddoel een brede bachelor voor de domeinen media, informatie en communicatie. Daarmee vervallen de bestaande CROHO-licenties en gaat het instituut verder met de CROHO voor MIC waarmee vervolgtrajecten, waaronder Masters in binnen- en buitenland, in zicht komen. Deze bachelor-opleiding omvat thans een brede propedeuse en een hoofdfase waarin de bestaande opleidingen: Communicatie (CO-vt), Informatiedienstverlening en -Management (IDM-vt en -dt) en Boekhandel en Uitgeverij (BU-vt) als afstudeerprofielen worden aangeboden en wel als volgt: CO als afstudeerprofiel: RMC Reclame-, Marketing- en Communicatiemanager (voltijd) IDM als afstudeerprofiel: IM Informatiemanager (voltijd en deeltijd) BU als afstudeerprofiel: RP Redacteur, Productmanager (voltijd) als afstudeerprofiel: UMM Uitgever, Marketingmanager (voltijd) Hobéon Certificering heeft als Visiterende en Beoordelende Instantie (hierna: VBI) de brede propedeuse en de hoofdfase met de vier afstudeerprofielen (RMC, IM, RP en UMM) beoordeeld. Deze beoordeling is gericht op een accreditatiebeslissing met betrekking tot de hbo bachelor-opleiding Media, Informatie en Communicatie MIC in de voltijdse en deeltijdse variant. Voor de deeltijdvariant IM geldt dat de visie op het beroep gelijk is aan en ook de te verwerven competenties dezelfde zijn als die van de voltijdvariant. Op twee aspecten wijkt de deeltijdvariant af van de voltijdvariant. Dat betreft de roostering (zie hiervoor de facetten 2.4, 3.2 en 3.3) en de assessmentprocedure met betrekking tot de instroom (zie facet 2.5) Vóórtraject: nul-meting Ter voorbereiding op het traject leidend tot een accreditatiebeslissing door de NVAO met betrekking tot de bachelor-opleiding MIC heeft Hobéon Certificering op verzoek van het Instituut MIM op 30 september 2003 een 0-meting uitgevoerd die met name was gericht op het door het MIM gehanteerde waliteitszorgsysteem. (Inhoudelijke toetsing door vakspecifieke deskundigen maakte geen onderdeel uit van de 0-meting.) Doel van de 0-meting was na te gaan of het MIM naar het oordeel van Hobéon Certificering voldoende was voorbereid op het feitelijke accreditatietraject. Dit bleek het geval: uit de 0-meting kon worden geconcludeerd dat er geen majeure knelpunten waren. Hobéon Certificering Eindrapport Accreditatie HvA - MIC voltijd en deeltijd december 2004 versie 3.2 1

5 De nulmeting werd verricht door Wienke Blomen en Willem van Raaijen, beiden respectievelijk als directeur en senior adviseur verbonden aan Hobéon Certificering. Hierbij zij aangetekend dat conform de met de NVAO gemaakte afspraken de samenstelling van het auditteam in het kader van het accreditatie-onderzoek een grotendeels andere samenstelling had. Zie Beoordelingsprocedure en werkwijze Beoordelingsprocedure en werkwijze Bij de beoordeling van de betreffende opleiding is uitgegaan van het door de NVAO vastgestelde Accreditatiekader bestaande opleidingen hoger onderwijs. Daarin staan de onderwerpen en facetten vermeld waarop een VBI zich bij de beoordeling van een opleiding moet richten. Voorts zijn daarin opgenomen de criteria aan de hand waarvan een VBI moet bepalen of de basiskwaliteit van de betreffende opleiding als voldoende kan worden beoordeeld. Om de beoordeling voor alle partijen inzichtelijk te maken heeft Hobéon Certificering bovengenoemd Accreditatiekader nader uitgewerkt in een checklist ( Checklist Accreditatie HBO Bachelor ) waarin per facet het betreffende NVAO-criterium nader is gespecificeerd in zogeheten deelvragen. Voorafgaand aan het feitelijk accreditatie-onderzoek heeft Hobéon Certificering het MIM ervan op de hoogte gesteld dat bij de beoordeling van de bachelor-opleiding Media, Informatie en Communicatie MIC van deze checklist gebruik zou worden gemaakt. Voor wat betreft beroepsprofiel, opleidingscompetenties en onderwijskundige doelstellingen van de opleiding MIC geldt het volgende: -Het beroepsprofiel van RMC is afgeleid van het landelijke profiel van de Communicatie-opleidingen en vervolgens aangevuld met specifieke elementen voor de reclame- en marketingbranche in samenspraak met het beroepenveld. -Voor IM geldt dat het nieuwe beroeps- en opleidingsprofiel, dat in 2000 werd opgesteld en door alle IDMopleidingen -zij het met onderlinge accentverschillen- werd onderschreven, is uitgevoerd. Er is gekozen voor een gemeenschappelijke visie op het beroep en opleiding, maar de meeste opleidingen kiezen toch voor een profilering binnen het gemeenschappelijke beroeps- en opleidingsprofiel. Het eigen hogeschoolbeleid en de sector waarbinnen de opleiding functioneert, spelen daarbij een belangrijke rol. De opleidingen in Deventer, Den Haag, Tilburg en Maastricht opereren binnen de sector Informatica, terwijl Groningen en Amsterdam binnen de sector Media en Communicatie functioneren. Ook de geformuleerde competenties zullen daarom accentverschillen vertonen. Het gemeenschappelijk beroeps- en opleidingsprofiel biedt deze ruimte voor accentverschillen. Deze vrijheid biedt tevens voldoende mogelijkheden om de Amsterdamse omgevingsfactoren in het curriculum in te kleuren. -RP en UM zijn uniek zijn in Nederland. De competentieprofielen zijn in afstemming met het werkveld (zie ook facet 1.1) tot stand gekomen. Het auditteam heeft het opleidingsspecifieke referentiekader alsmede de positionering van de afstudeervarianten t.o.v. vergelijkbare opleidingen elders geanalyseerd en vastgesteld dat het in voldoende mate specifiek is en qua inhoud, bereik en niveau passend is voor de hbo bachelor- opleiding MIC. (Zie voorts onder facet 1.1) Hobéon Certificering Eindrapport Accreditatie HvA - MIC voltijd en deeltijd december 2004 versie 3.2 2

6 Op de site van de afdeling Kwaliteit en Accreditatie van de Hogeschool van Amsterdam is onder Richtlijnen en formats een vertalingsmodel accreditatie en visitatie opgenomen waarin beschreven wordt hoe de hbokernkwalificaties de Dublin-descriptoren impliceren. Zo is bijvoorbeeld de eerste Dublin-descriptor Kennis en inzicht vertaald in de kernkwalificaties brede professionalisering en multidisciplinaire integratie en is de tweede Dublin-descriptor Toepassen kennis en inzicht vertaald in de kernkwalificaties probleemgericht werken, creativiteit en complexiteit in handelen en toepassing van de wetenschap. Deze vertaalslag is door het auditteam als zijnde adequaat geaccepteerd. De kernkwalificaties zijn voorts in de opleidingen verder uitgewerkt in de programma s. De feitelijke beoordelingsprocedure van Hobéon Certificering kent twee hoofdmomenten: de documentanalyse en de audit. Documentanalyse Het betreft hier een analyse en beoordeling van de door het MIM geleverde Management Review / Zelfevaluatie en de tussentijdse in het kader van de interne sturingscyclus aangeleverde kwartaalrapportages, inclusief de daaraan gerelateerde documentatie. Deze documentatie had betrekking op onder meer: strategische keuzen en de positie in de markt, interne organisatie, systematiek interne kwaliteitszorg, ontwikkelingen in het beroepenveld, beroeps- en opleidingsprofielen, (validatie) eindkwalificaties, curricula en de interne en externe evaluatie daarvan, werkvormen, stagebeleid, toetsing en beoordeling, kwantitatief en kwalitatief personeelsbeleid, internationalisering, instroombeleid, studiebegeleiding, rendement. Op basis van de door het MIM aangeleverde documentatie, die naar het oordeel van het auditteam zeer volledig en helder is, kon het auditteam zich een goed beeld vormen van de primaire en secundaire processen van de opleiding MIC. Het auditteam heeft dit beeld getoetst aan zaken als: ambitieniveau, toekomstgerichtheid, innovatief vermogen, kwaliteitsbewaking via interne en externe evaluatie, arbeidsmarktrelevantie, resultaatgerichtheid, continuïteit, studenten- en docentenbelangen. Audit De audit was gericht op een actieve controle door middel van een ééndaagse visitatie 1, uitgevoerd door een auditteam waarvan deel uitmaakten twee externe onafhankelijke deskundigen op het gebied van Media, Informatie en Communicatie, één hbo-student, één auditor onderwijs vanuit Hobéon Certificering en één secretaris eveneens vanuit Hobéon Certificering. Onder controle moet hier worden verstaan dat het auditteam op verschillende niveaus (management, coordinatie, examencommissie, docenten, studenten, staf) heeft getoetst (i) of de in de documentatie beschreven beleidsvoornemens en daaraan gerelateerde uitvoeringsprocessen zijn geïmplementeerd en (ii) of de overige in de documentatie vervatte informatie verifieerbaar is. Deze verificatie door het auditteam geschiedde enerzijds door, zoals hierboven reeds is aangegeven, meerdere malen hetzelfde onderwerp met verschillende geledingen te bespreken en anderzijds aan de hand van additionele documentatie en indien van toepassing door eigen waarneming. Het betreft dan onder andere: - overzichten van de samenstelling van de gremia uit het werkveld waarmee het MIM overleg voert; - verslagen van die bijeenkomsten met het werkveld; - overzicht CV s van (gast)docenten; - netwerkoverzicht docenten; - verslagen van de functioneringsgesprekken met docenten; 1 Visitatie heeft op 15 januari 2004 plaatsgevonden. Hobéon Certificering Eindrapport Accreditatie HvA - MIC voltijd en deeltijd december 2004 versie 3.2 3

7 - verslagen van docentevaluaties; - verslagen van studievoortgangsgesprekken met studenten; - détailbeschrijving van modules, cases en de daaraan gekoppelde opdrachten; - competentiematrices; - assessmentprocedures; - portfolio s van studenten en de (schriftelijke weergave van de) beoordeling daarvan door docenten; - overzichten van stageplaatsen, stageverslagen en beoordelingen; - de zogeheten beroepsproducten die gedurende de opleiding door studenten worden opgeleverd; - de eindproducten van studenten; - eigen waarneming van huisvesting en materiële voorzieningen; Aldus had het auditteam voldoende instrumenten om zich op gedetailleerd niveau op de hoogte te stellen van inhoud, opzet, uitvoering en resultaten van het opleidingsprogramma en van de daarmee samenhangende personele, organisatorische en materiële voorzieningen. Het auditteam heeft op deze wijze alle in het NVAO Accreditatiekader bestaande opleidingen hoger onderwijs vermelde facetten beoordeeld op basis waarvan een samenvattend oordeel per onderwerp werd gegeven. Het voorliggend rapport is de weergave van het oordeel van het auditteam met daarbij de gronden waarop die oordelen zijn gebaseerd Beslisregels Met als uitgangspunt de Beslisregels Accreditatie zoals vastgelegd in het NVAO Accreditatiekader heeft Hobéon Certificering de volgende beslisregels toegepast. A. De scores op de per onderwerp gerubriceerde facetten leiden tot een score op het betreffende onderwerp en wel volgens de regels onder C. B. Binnen de beoordeling van een facet is er ruimte voor een eigen afweging van het auditteam: Uitvoering/praktijk weegt zwaarder dan beleid/theorie; (beter een goed functionerende regeling die slecht is opgeschreven dan omgekeerd); Primaire processen wegen zwaarder dan secundaire; C. Van facetten naar onderwerp. Hier geldt het volgende: een onderwerp kan volgens de NVAO Beslisregels Accreditatie slechts voldoende of onvoldoende scoren; een onderwerp krijgt de score voldoende indien alle facetten tenminste voldoende hebben gescoord of indien één facet onvoldoende en de overige tenminste voldoende hebben gescoord, mits er een acceptabel verbeterplan beschikbaar is voor het facet met de score onvoldoende ; een onderwerp krijgt de score onvoldoende indien één facet onvoldoende heeft gescoord en er geen acceptabel verbeterplan voor dit facet beschikbaar is; een onderwerp krijgt de score onvoldoende indien meer dan één facet onvoldoende heeft gescoord, ongeacht of er voor die facetten acceptabele verbeterplannen zijn. D. Indien voor een onderwerp een hogere score dan voldoende gerechtvaardigd is, dan wordt dat met inachtneming van de regels onder E, als extra aantekening vermeld. Hobéon Certificering Eindrapport Accreditatie HvA - MIC voltijd en deeltijd december 2004 versie 3.2 4

8 E. Met betrekking tot de extra aantekening geldt het volgende: een onderwerp krijgt de extra aantekening goed indien alle facetten goed hebben gescoord of indien één facet voldoende en de overige facetten goed of excellent hebben gescoord; een onderwerp krijgt de extra aantekening excellent als alle facetten excellent hebben gescoord of indien één facet goed en de overige facetten excellent hebben gescoord.een onderwerp krijgt geen extra aantekening indien één van de facetten onvoldoende heeft gescoord; Auditteam Het auditteam was als volgt samengesteld. Voorzitter: Prof. Dr. Bernard Al President commissaris Veen Bosch & Keuning Uitgevers nv; Leden: Roland de Haas Drs. Willem G. van Raaijen Tanja Knoester Directeur Roland de Haas Consult bv; Senior-adviseur Hobéon Certificering bv; 3 e jaars deeltijdstudent HBO Bestuurskunde /Overheidsmanagement Haagse Hogeschool; Secretaris: Drs. Robert F. Stapert Senior-adviseur Hobéon Certificering bv; Voor de curricula vitae zie bijlage Deelnemers visitatie (gesprekspartners uit de beide opleidingsvarianten) Het auditteam heeft tijdens de visitatie gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers van het MIM: de directeur, de onderwijsmanager, de teamleiders van de vier afstudeerprofielen, medewerker kwaliteitszorg, docenten, de teamleider propedeuse, de voorzitter examencommissie, coördinatoren stage & afstudeerfase en studenten. (Zie voor een volledig overzicht van de deelnemers van de visitatie: bijlage 2) Programma visitatie Zie bijlage 2. Hobéon Certificering Eindrapport Accreditatie HvA - MIC voltijd en deeltijd december 2004 versie 3.2 5

9 2. BEVINDINGEN EN BEOORDELING Onderwerp 1: Doelstelling opleiding Dit onderwerp kent drie facetten: 1. domeinspecifieke eisen; 2. niveau bachelor; 3. oriëntatie hbo. Facet 1.1. Domeinspecifieke eisen Criterium Het facet Domeinspecifieke eisen van het onderwerp Doelstelling opleiding is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk)? Bevindingen Naar het oordeel van het auditteam heeft het MIM een heldere en up-to-date visie (zie hierbeneden) op de belangrijkste ontwikkelingen in het voor het MIM relevante beroepenveld: de Media-, Informatie- en Communicatie-branche. Daarmee zijn tevens de drie kennisdomeinen aangegeven waarop het MIM zich richt. Een van de meest in het oog springende veranderingen in dit beroepenveld is de revolutie in de media: van de klassieke benadering (tekst en daaraan gerelateerde informatie- en communicatiemethoden) naar de moderne waarin vorm en inhoud in elkaar overgaan tot een nieuwe context waarin de verschillende media convergeren. In deze context vormen data, informatie, entertainment en kennis de ruwe materialen voor de media- en informatie-industrie. Eén van de kenmerkende ontwikkelingen in dit verband is de overgang van een tekst- naar een beeldcultuur. (Zie voorts het commentaar bij facet 2.2.) Een tweede belangrijke verandering, onder de druk van de digitalisering en de opkomst van de informatieeconomie, is de opkomst van de genetwerkte organisaties. In plaats van de traditionele bedrijfskolommen en organisaties ontstaan er netwerken van competenties waar individuen samenwerken. Er is sprake van een transformatie van een industriële samenleving naar een netwerksamenleving. De economie verschuift naar een kenniseconomie die wordt gekenmerkt door groeiende mobiliteit in een culturele context die steeds meer via de media wordt vormgegeven en gecommuniceerd: de medialisering van de maatschappij. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de media- en informatie-industrie zich heeft ontwikkeld tot een zelfstandig domein dat niet langer als een onderdeel mag worden beschouwd van de domeinen informatica, economie of communicatie. In de visie van het MIM is het dan ook een logische stap om de kennisdomeinen media, informatie en communicatie aan te bieden als onderling samenhangende afstudeerprofielen van één hbo bachelor-opleiding. Het MIM heeft in zijn Businessplan deze visie neergelegd en daar vervolgens in de eindkwalificaties van de vier afstudeerprofielen een nadere uitwerking aan gegeven in uitdrukkelijke samenspraak met het beroepenveld, door het MIM samengebracht in werkveldpanels. Deze werkveldpanels kennen een samenstelling over de breedte van de onderscheiden afstudeerprofielen. Zo hebben bijvoorbeeld in het panel voor het afstudeerprofiel RP de hoofdredacteur van een commercieel tijdschrift, de eindredacteur van een fiscale/financiële uitgever en het hoofd mediastages en onderwijsvoorlichting van een media academie zitting. Voor het profiel IM zijn dat bijvoorbeeld een bestuurslid van de NVB, het hoofd beeldarchief en documentatie van een commerciële omroep en de business intelligence manager van een groep van zeven grote communicatiebedrijven die grote multinationals als klant hebben. Hobéon Certificering Eindrapport Accreditatie HvA - MIC voltijd en deeltijd december 2004 versie 3.2 6

10 De eindkwalificaties van de afstudeerprofielen (zie ook paragraaf 1.3.1) zijn concreet en gedetailleerd geformuleerd in termen van (generieke) hbo-competenties en beroepsspecifieke competenties. (voorbeelden zie onder facet 1.2). Zij zijn voorts formeel door de betreffende werkveldpanels gevalideerd. Dit is schriftelijk vastgelegd in een tweetal documenten. Een voor het afstudeerprofiel RMC en een voor de profielen RP, UMM en IM. Deze documenten zijn door het auditteam geraadpleegd. De competenties sluiten deels aan bij landelijk overeengekomen (en gevalideerde) beroepsprofielen, deels betreft het een specifieke invulling (zie facet 1.2) door het MIM. Het is met name die specifieke invulling die door het MIM getoetst is aan de hierboven bedoelde werkveldpanels. Uit de betreffende verslagen blijkt dat de werkveldpanels die specifieke invulling onderschrijven. Belangrijk in dit verband is, dat in genoemde panels niet alleen vertegenwoordigers op management- niveau (zie boven) zijn opgenomen, maar ook beroepsbeoefenaren die actief opereren in functies waartoe de respectieve afstudeerprofielen opleiden zoals beleidsmedewerker NVB of free-lance journalist bij een dagblad. Daarmee is gewaarborgd dat bij het toetsen van de opleidingscompetenties de beroepen waarvoor wordt opgeleid, worden geplaatst in de bredere context van een bedrijf of organisatie met daarbij een uitwerking naar de werksetting van bij die beroepen horende concrete functies. Met betrekking tot de internationale dimensie van de opleiding heeft het MIM een heldere visie die zich laat samenvatten als: think global, act local. Dat wil zeggen dat de body of knowledge (vrij vertaald: de collectieve kennis van de beroepsgroep ) internationaal is, dat de ontwikkelingen binnen de Media, Informatie en Communicatie-branche door internationale factoren worden beïnvloed maar tevens dat het referentiekader van de afgestudeerden voornamelijk nationaal is. Het programma is op beide dimensies gericht. Het gaat om kennis van internationale ontwikkelingen met een focus op de nationale markt, de cultuur en het taalgebied. Op instituutsniveau worden het beleid en de uitvoering van de onderwijstaak getoetst door de Adviesraad bestaande uit vertegenwoordigers uit de beroepspraktijk zoals het hoofd van de sector Elektronische Diensten en lid van het managementteam van een grote universiteitsbibliotheek, de manager opleidingen van een uitgeverij, de directeur van een landelijk dagblad, een management consultant van een van de grote consultancy-bedrijven, de directeur van een grote openbare bibliotheek enz. Gelet op de brede samenstelling van deze Adviesraad, is het auditteam van mening dat de verschillende deelgebieden van de beroepspraktijk op adequate wijze zijn vertegenwoordigd. Oordeel Dit facet is voldoende. De eindkwalificaties van de vier afstudeerprofielen in alle varianten zijn deels de resultante van landelijk overeengekomen beroepsprofielen en opleidings-profielen, waarmee dat deel voldoet aan de eisen die door vakgenoten uit andere verwante opleidingen worden gesteld. De specifieke eindkwalificaties waarmee het MIM aan de afstudeer-profielen in alle varianten een eigen invulling heeft gegeven, zijn tot stand gekomen in nauw overleg met het beroepenveld. De eind-kwalificaties zijn voor elk van de afstudeerprofielen en varianten concreet en gedetailleerd uitgewerkt en vormen bovendien een goed (en werkbaar!) referentiepunt voor de onderscheiden curricula. Hobéon Certificering Eindrapport Accreditatie HvA - MIC voltijd en deeltijd december 2004 versie 3.2 7

11 Facet 1.2. Niveau bachelor Criterium Het facet Niveau bachelor van het onderwerp Doelstelling opleiding is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een bachelor? Bevindingen Het auditteam heeft de eindkwalificaties van elk der vier afstudeerprofielen geanalyseerd om te bepalen of deze kwalificaties beantwoorden aan het niveau bachelor zoals weergegeven in de zogeheten Dublindescriptoren. In de Dublin-descriptoren worden de volgende dimensies onderscheiden bij elk waarvan hieronder een specificatie wordt gegeven in relatie tot de respectieve eindkwalificaties: Kennis en inzicht De bijzondere eindkwalificaties zijn per afstudeerprofiel geformuleerd in negen beroepsspecifieke competenties en wel zodanig dat zij niet kunnen worden verworven zonder gedegen kennis en inzicht in bijvoorbeeld: (i) maatschappelijke ontwikkelingen in relatie tot informatiebehoefte, (ii) communicatie- en marketingvraagstukken (op strategisch, tactisch en operationeel niveau), (iii) rapportage- technieken, (iv) nieuwe media, (v) behoeften van de markt in relatie tot vorm en content van mediaproducten en (digitale) informatieproducten, (vi) ontwikkelingen binnen organisaties in de mediawereld. Toepassen Kennis en inzicht De beroepsspecifieke competenties zijn onderverdeeld in deelcompetenties, alle expliciet gericht op professionele toepassing van kennis en inzicht. Bij wijze van voorbeeld putten we uit de competentiematrix van het profiel RMC. Hierin staan negen competenties beschreven die elk zes tot veertien deelcompetenties kennen. De student moet zich de deelcompetenties eigen gemaakt hebben in een viertal fases van de studie: na de propedeuse, na de korte stage, bij de start van de afstudeerfase en aan het einde van de studie.zo luidt de eerste competentie: De beginnende beroepsoefenaar is in staat tot het herkennen en analyseren van sociaal-culturele, ethische, economische, technologische, politiek-bestuurlijke en internationale ontwikkelingen in de samenleving in relatie tot het communicatievak en deze af te stemmen in het beleid. In de eerste vijf deelcompetenties moet de student bovengenoemde ontwikkelingen leren herkennen in de twee periodes tot en met de stage. In de deelcompetenties zes tot en met negen moeten de genoemde ontwikkelingen af te leiden en te analyseren zijn waarna vervolgens de resultaten verwerkt kunnen worden in het communicatiebeleid. De deelcompetenties zes tot en met negen beslaan de periode van start afstudeerfase tot en met afstuderen. De studenten dienen de behaalde competenties toe te passen in de beroepsproducten zoals die in de eindkwalificaties genoemd zijn. Het gaat dan om producten met een hoog praktijkgehalte waarbij de studenten wordt gevraagd op zoek te gaan naar praktische oplossingen voor problemen/vragen in de betreffende beroepspraktijk. Zo zal de student die wordt opgeleid voor informatiemanager een informatiebehoeftenanalyse moeten kunnen maken en beschrijven of binnen de competentie het ontwikkelen, implementeren en evalueren van beschrijvingsmodellen voor metadata om context aan (digitale) tekst en (digitaal) beeld en geluid te geven en deze vindbaar te maken, als eindproduct een taxonomie moeten kunnen opleveren die voldoet aan de regels voor catalogusopbouw. In feite is de demonstratie in beroepsproducten het programmatisch Leitmotiv van de vier afstudeerprofielen. Hobéon Certificering Eindrapport Accreditatie HvA - MIC voltijd en deeltijd december 2004 versie 3.2 8

12 Oordeelsvorming Zowel de (generieke) hbo-competenties als de beroepsspecifieke competenties behelzen vaardigheden die expliciet zijn gericht op het maken van keuzes in de beroepsuitoefening op tactisch en operationeel niveau. Dit veronderstelt dat de student in staat is problemen te analyseren en mogelijke oplossingsstrategieën tegen elkaar af te wegen. Dit wordt in de deelcompetenties zichtbaar gemaakt. De scripties van de afgestudeerden beslaan het brede terrein van MIC en gaan veelal uit van een geconstateerd beroepsprobleem of vraagstelling van de opdrachtgever. Een substantieel deel van de onderwerpen heeft een zeer vertrouwelijk karakter en deze lopen uiteen van strategische marketingplannen, RSS-sites, aanpak voor brand en line-extension bij tijdschriften tot advies over informatiemanagement bij organisaties. Excellente scripties worden soms beloond met prijzen binnen de branche, zoals de Victorine van Schaikprijs en de D.Mosterdprijs. Scripties worden bewaard in de mediatheek. Communicatie Voor alle afstudeerprofielen geldt dat communicatie als onderdeel van de beroepsuitoefening een centraal onderdeel vormt van de te verwerven competenties. Leervaardigheden Voor de betreffende afstudeerprofielen geldt dat de te verwerven competenties een aantal metavaardigheden van de studenten veronderstellen die expliciet op het eigen leren zijn gericht opdat de student in staat is vervolgstudies op een hoger niveau te doorlopen. Deze metavaardigheden staan in de eindkwalificaties vermeld in termen van de eigen ontwikkeling als professional. Oordeel Dit facet is voldoende. Het auditteam heeft op basis van de geleverde documenten, de procesbeschrijving van de curriculumontwikkeling en de gevoerde gesprekken tijdens de audit kunnen constateren dat, mede op basis van de vertaling door de HvA van de Dublin-descriptoren in de generieke hbo-kernkwalificaties en de specifieke invulling daarvan door het MIM voor elk van de afstudeerprofielen in de onderscheiden varianten de eindkwalificaties van de opleiding aantoonbaar aansluiten bij de beschrijving van het niveau bachelor zoals weergegeven in de Dublin-descriptoren. Hobéon Certificering Eindrapport Accreditatie HvA - MIC voltijd en deeltijd december 2004 versie 3.2 9

13 Facet 1.3. Oriëntatie hbo Criteria Het facet Oriëntatie hbo van het onderwerp Doelstellingen opleiding is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Zijn de eindkwalificaties van de opleiding mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepscompetenties? Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar in het relevante beroepenveld waarvoor de betreffende opleiding vereist of dienstig is? Bevindingen Oriëntatie hbo kent twee dimensies. Het gaat hier om hoger onderwijs enerzijds en om beroepsonderwijs anderzijds. De eindkwalificaties van de betreffende afstudeerprofielen in alle varianten sluite n aantoonbaar aan (zie facet 1.2) bij de beschrijving van het bachelor-niveau in de Dublin-descriptoren. Daarmee is aangegeven dat de afstudeerprofielen gerekend kunnen worden tot het hoger onderwijs. De eindkwalificaties zijn voor alle betreffende afstudeerprofielen in de onderscheiden varianten geformuleerd in termen van competenties die aantoonbaar (zie facet 1.1) in samenspraak met het beroepenveld zijn opgesteld en door dat beroepenveld zijn gevalideerd. Oordeel Dit facet is voldoende. De eindkwalificaties van elk van de betreffende afstudeerprofielen in alle varianten zijn mede ontleend aan de door het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en de daarmee samenhangende competenties waarover een beginnende beroepsbeoefenaar dient te beschikken. Hobéon Certificering Eindrapport Accreditatie HvA - MIC voltijd en deeltijd december 2004 versie

14 SAMENVATTEND OORDEEL VAN HET ONDERWERP DOELSTELLING OPLEIDING Het onderwerp Doelstelling opleiding is voldoende op basis van de beslisregel dat alle onderliggende facetten tenminste een voldoende hebben gescoord, hetgeen impliceert dat: De eindkwalificaties van de opleiding aansluiten bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk); De eindkwalificaties van de opleiding aansluiten bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een bachelor; De eindkwalificaties van de opleiding mede ontleend zijn aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepscompetenties; De eindkwalificaties van de opleiding aansluiten bij het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar in het relevante beroepenveld waarvoor de betreffende opleiding vereist of dienstig is. Hobéon Certificering Eindrapport Accreditatie HvA - MIC voltijd en deeltijd december 2004 versie

15 Onderwerp 2: Programma Dit onderwerp kent acht facetten: 1.eisen hbo; 2. relatie tussen doelstellingen en inhoud; 3. samenhang programma; 4. studielast; 5. instroom; 6. duur; 7. afstemming tussen vormgeving en inhoud; 8. beoordeling en toetsing. Facet 2.1. Eisen hbo Criteria Het facet Eisen hbo van het onderwerp Programma is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAOcriteria: Vindt kennisontwikkeling van studenten plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontwikkeld studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en/of (toegepast) onderzoek? Heeft het programma aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied /de discipline? Waarborgt het programma de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft het aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk? Bevindingen De programmabeschrijving van de bachelor-opleiding MIC laat, bijvoorbeeld in de competentiematrices (zie ook facet 1.2), zien dat in de opleiding de kernactiviteiten, -vraagstukken en -dilemma s van de communicatieprofessional centraal staan. Dit beeld werd tijdens de visitatie bevestigd aan de hand van de verstrekte informatie over de thema s van studieopdrachten, stages, projecten en werkperiodes waarmee reeds in de propedeuse een aanvang wordt gemaakt. Voorbeelden hiervan zijn ondermeer: kortere life-cycles en veranderende businessmodellen, verdergaande segmentatie in de media, vrijheid van meningsuiting en ethiek in de media, cross-media uitgeven, digital rights management, on-line exploitatie en on-line publishing zonder uitgever.uit deze informatie en de toelichting daarop van de verschillende gesprekspartners blijkt naar het oordeel van het auditteam overduidelijk, dat de opleiding niet alleen goed op de hoogte is van wat er in het beroepenveld speelt, maar daar ook met haar programma adequaat op inspeelt. Deze door het MIM gekozen opzet garandeert dat in de feitelijke uitvoering van het programma voortdurend en systematisch aandacht wordt besteed aan de actuele ontwikkelingen binnen de beroepspraktijk. De ondersteunende vakliteratuur en het begeleidend studiemateriaal zijn rechtstreeks ontleend aan de actuele beroepspraktijk, zo heeft het auditteam tijdens de audit middels literatuurlijsten en readers kunnen vaststellen. Een en ander lag tijdens de audit, net als afstudeerscripties en andere eindproducten, in een speciaal daartoe ingerichte ruimte ter inzage beschikbaar De interactie tussen het MIM en de beroepspraktijk vindt op verschillende niveaus plaats. Het MIM heeft een Adviesraad (zie facet 1.1) in het leven geroepen bestaande uit vertegenwoordigers van het beroepenveld. Hier vindt interactie plaats op strategisch beleidsniveau. Op opleidingsniveau vindt tweemaal per jaar interactie plaats via de werkveldpanels (zie facet 1.1) (expert cycles) die een actieve en cruciale rol spelen bij het bepalen en actualiseren van de eindkwalificaties van de opleiding en de daarvan afgeleide competenties. Ook is interactie gewaarborgd door het relatief groot aantal (ca 40% van het totale docenten bestand) part-time docenten met een voor de opleiding relevante beroepspraktijk. Het beleid van het MIM is er overigens op gericht dit aantal nog verder uit te breiden. Voorts zet het MIM op grote schaal gastdocenten en -sprekers in uit de breedte en het netwerk van het instituut op zowel operationeel, tactisch alsook strategisch niveau uit de uitgeverswereld van zowel kranten, tijdschriften, boeken als multi-media, uit de zowel publieke als commerciële omroepwereld, uit de internethoek, uit de marketingwereld, de reclamewereld, de internethoek, maar ook uit de advocatuur. Het MIM noemt in dit verband een aantal van circa vijftig sprekers. Hobéon Certificering Eindrapport Accreditatie HvA - MIC voltijd en deeltijd december 2004 versie

16 Dat het MIM erin slaagt op verschillende niveaus interactie met het beroepenveld te realiseren wordt mede mogelijk gemaakt door het uitgebreide relatienetwerk waarover de opleiders beschikken. (Zie ook onder facet 3.1.) Interactie met de beroepspraktijk vindt ook plaats via de studenten die tijdens en na hun stageperioden (korte snuffelstages in het 1 e jaar, beroepsvoorbereidende stage in het 2 e jaar en participerende stages in het 3 e en 4 e jaar) hun observaties en ervaringen terugkoppelen naar docenten en medestudenten. Om een beeld te geven: van de stagiaires in de beroepsoriënterende of snuffelstage van IM kwam in het studiejaar % bij mediabedrijven terecht, 30% in de zakelijke dienstverlening, 20% bij bibliotheken en archieven en 10% bij handelsbedrijven. Ook de overige getoonde overzichten van stageplekken tonen een gevarieerd en breed beeld. In enkele gevallen leidt de interactie met de beroepspraktijk aantoonbaar tot wijzigingen in het programma. Het MIM heeft deze interactie goed gedocumenteerd en tijdens de visitatie voor het auditteam aantoonbaar weten te maken De inhoud en de organisatie van het onderwijsprogramma is sterk, zelfs in overwegende mate, gericht op het arrangeren van een leeromgeving binnen het instituut en binnen de beroepspraktijk waarbij het werken aan concrete beroepsproducten (zie facet 1.2) reeds vanaf de aanvang van de opleiding centraal staat en waarmee het MIM de studenten op een bijzonder intensieve wijze in de gelegenheid stelt via concrete opdrachten (zie facet 1.2) de vereiste beroepsvaardigheden te verwerven. Deze opdrachten zijn ontleend aan de beroepspraktijk (voorbeeld-cases) of worden rechtstreeks door de beroepspraktijk ingebracht via de parttime docenten en de gastdocenten. Deze cases zijn voorts wat betreft realiteitswaarde, relevantie en actualiteit van goed niveau. Het auditteam heeft dit tijdens de visitatie kunnen vaststellen aan de hand van détaildocumentatie over verschillende cases en de daaraan gerelateerde studentopdrachten. Overigens blijkt uit het zogeheten STEM-onderzoek, dat jaarlijks door een extern bureau in opdracht van de Hogeschool van Amsterdam wordt verricht om zicht te krijgen op het oordeel van studenten over het onderwijs en alle primaire en secundaire voorzieningen, dat de interactie met het werkveld positief scoort. Tijdens de audit werd dit beeld door de gesprekken met de studenten bevestigd. Oordeel Dit facet is goed. De interactie met de beroepspraktijk vindt op vele niveaus plaats en wordt aantoonbaar ingezet om de relevantie, de actualiteit en de kwaliteit van de opleiding te waarborgen. De ontwikkeling van kennis en beroepsvaardigheden van de studenten vindt plaats via vakliteratuur, via door de beroepspraktijk ingebrachte casus en via aan de beroepspraktijk ontleend studiemateriaal. Hobéon Certificering Eindrapport Accreditatie HvA - MIC voltijd en deeltijd december 2004 versie

17 Facet 2.2. Relatie tussen doelstelling en inhoud programma Criteria Het facet Relatie tussen doelstelling en inhoud programma van het onderwerp Programma is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Is het programma een adequate concretisering van de eindkwalificaties qua niveau, oriëntatie en domeinspecifieke eisen? Zijn de eindkwalificaties adequaat vertaald in leerdoelen van (onderdelen van) het programma? Biedt de inhoud van het programma studenten de mogelijkheid om de geformuleerde eindkwalificaties te bereiken? Bevindingen De samen met het beroepenveld opgestelde eindkwalificaties van de betreffende vier afstudeerprofielen zijn uitvoerig gedocumenteerd. Per afstudeerprofiel bevat deze documentatie een onderliggende beschrijving van (1) algemene maatschappelijke trends die voor de opleiding relevant zijn (informatie-maatschappij, kenniseconomie, kennismanagement, globalisering, netwerk-organisaties en daarnaast ook de overgang van tekst- naar beeldcultuur) en van (2) daarmee samenhangende ontwikkelingen in de communicatie-, informatie- en mediabranche die in een stroomversnelling is geraakt onder andere tengevolge van het tempo waarin nieuwe ICT-technieken worden toegepast. Deze toepassing leidt tot een transformatie met betrekking tot de wijze waarop informatie wordt gemaakt, gedistribueerd en verkocht. Kernbegrippen daarbij zijn interactiviteit, multichannel, multicultured, hyperlink, meta-informatie en marketability. Deze technologische mogelijkheden beïnvloeden vorm en inhoud van de informatie-producten en -diensten en binnen organisaties beïnvloeden ze de bedrijfsvoering waarbij communicatie een essentieel managementinstrument is geworden. Het onderwijsprogramma sluit hier goed bij aan. Uit de opzet van de modules waaruit het programma is opgebouwd wordt dit aantoonbaar. Elke module is heel specifiek gericht op enerzijds een leerdoel (het verwerven van een of meer deelcompetenties) en anderzijds op het maken van een beroepsproduct (zie facet 1.2) individueel of in groepsverband. Voorbeelden daarvan werden het auditteam getoond op basis waarvan het auditteam van mening is dat de eisen waaraan deze beroepsproducten (moeten) voldoen, expliciet anticiperen op die welke in het beroepenveld worden gesteld. Daarmee wordt in het programma een direct en zichtbaar verband gelegd tussen de inhoud, het niveau en de oriëntatie van het programma enerzijds en de eindkwalificaties anderzijds. Doordat de output van een module telkens is geformuleerd in termen van een door de student (individueel of in groepsverband) op te leveren beroepsproduct, is de vraag of -en zo ja in welke mate- een student het betreffende leerdoel heeft gerealiseerd, zeer goed toetsbaar, zo bleek het auditteam tijdens de visitatie. De vormgeving van de modules gaat uit van een geïntegreerde leeromgeving waarin het leerproces van de student centraal staat. Onderdeel van dit leerproces is zelfreflectie en zelfregulatie die de student inzicht geven in zijn eigen leerproces en leerstijl. Op die wijze worden studenten in staat gesteld hun eigen leerproces te sturen. Het totale programma is zodanig opgezet dat studenten deze competentie stap voor stap kunnen verwerven. Het MIM faciliteert dit leerproces uitdrukkelijk via zijn docenten, die optreden als ontwerper van leeromgevingen, als coach en als beoordelaar. Kernactiviteiten van de MIM-docenten zijn dan ook: individugerichte vormgeving, procesgerichte instructie, monitoring en bijsturing. Dit blijkt uit de functieomschrijvingen van de docenten, maar ook uit de gesprekken die het auditteam daarover heeft gevoerd zowel met hen als met de studenten. Hobéon Certificering Eindrapport Accreditatie HvA - MIC voltijd en deeltijd december 2004 versie

18 Bieden inhoud en vormgeving van de modules de studenten de gelegenheid om de vereiste deelcompetenties te verwerven, de wijze waarop in een in complexiteit opklimmende reeks de modules vervolgens in het totale programma zijn gepositioneerd, maken het de student mogelijk alle eindkwalificaties te verwerven. Oordeel Dit facet is voldoende. Het programma en de leerdoelen van de programmaonderdelen zijn een adequate concretisering van de geformuleerde eindkwalificaties. Inhoud, vormgeving en de faciliteiten die de MIMdocenten bieden, stellen de student in de gelegenheid de geformuleerde eindkwalificaties te verwerven. Hobéon Certificering Eindrapport Accreditatie HvA - MIC voltijd en deeltijd december 2004 versie

19 Facet 2.3. Samenhang programma Criterium Het facet Samenhang programma van het onderwerp Programma is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Is het studieprogramma inhoudelijk samenhangend? Bevindingen De voor de afstudeerprofielen geldende generieke hbo-competenties en specifieke beroepscompetenties zijn aantoonbaar ontleend aan de voor de respectieve afstudeerroutes relevante beroepsprofielen. De eisen die de Media-, Informatie- en Communicatiebranche stelt aan haar beroepsbeoefenaren, worden in deze profielen beschreven in onderling samenhangende deelcompetenties Het programma reflecteert uitdrukkelijk deze samenhang. Niet alleen in de programmabeschrijving maar ook in de détailinformatie op module-niveau waarover het auditteam tijdens de visitatie kon beschikken, wordt deze samenhang goed zichtbaar. En wel als volgt: - de modules waaruit het programma is opgebouwd, zijn qua inhoud en thematiek telkens en expliciet ontleend aan bepaalde specifieke deelcompetenties zoals beschreven in de eindkwalificaties; - kernelement in de vormgeving van elke module is een sterke interactie tussen theorie en praktijk; - dat de modules telkens gericht zijn op het maken van beroepsproducten impliceert dat studenten leren kennis en vaardigheden uit verschillende deelgebieden te integreren; - de modules zijn zodanig ontworpen en in het opleidingsprogramma gepositioneerd dat zij ten opzichte van elkaar een anticiperende dan wel verdiepende functie hebben in het leerproces van de student; - de begeleiding door docenten is (ondermeer) gericht op het bewaken van de samenhang in de individuele leerroute van de student; - alle modules tezamen bestrijken alle deelcompetenties zoals opgenomen in de eindkwalificaties. Overigens blijkt uit het zogeheten STEM-onderzoek dat de studenten de samenhang van de opleiding positief beoordelen. Deze positieve beoordeling werd tijdens de gesprekken met de studenten bevestigd. Oordeel Dit facet is goed. De inhoud en planning van het programma zijn op een zeer goed doordachte en consistente wijze op elkaar afgestemd waardoor de onderscheiden programmaonderdelen (modules) tezamen een coherent geheel vormen. De gesprekken tijdens de audit met de studenten bevestigden uitdrukkelijk de geconstateerde goede inhoudelijke samenhang. Hobéon Certificering Eindrapport Accreditatie HvA - MIC voltijd en deeltijd december 2004 versie

20 Facet 2.4. Studielast Criterium Het facet Studielast van het onderwerp Programma is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAOcriterium: Is het programma studeerbaar doordat studievoortgang belemmerende factoren zoveel mogelijk worden weggenomen? Bevindingen De studielast is per module vastgesteld in termen van studiepunten (ECTS). De modules en de per module toegekende studiepunten zijn via intranet voor de studenten opvraagbaar. De belasting op puntenniveau is dan ook zichtbaar in het leerprogramma. Na elke module vindt evaluatie plaats via toetsing van de resultaten maar ook in het kader van de studieloopbaanbegeleiding via functioneringsgesprekken met de studenten. Bij deze gesprekken wordt telkens nagegaan of de studievoortgang voldoende dan wel onvoldoende is. Bij onvoldoende studievoortgang worden samen met de student de belemmerende factoren geïdentificeerd. Het auditteam heeft dit kunnen vaststellen aan de hand van tijdens de audit ter inzage liggende studievoortgangsverslagen en op basis van de gesprekken met docenten en studenten. Overigens blijkt uit zowel het zogeheten STEM-onderzoek als uit de met de studenten gevoerde gesprekken, dat de studenten de studeerbaarheid van de opleiding positief beoordelen. De deeltijdvariant kent een van de voltijdvariant afwijkende roostering. Volgen de voltijders colleges e.d. op maandag tot en met donderdag, de deeltijders doen dat op vrijdag. Beide doelgroepen zijn zeer te spreken over deze aanpak. Elke student heeft een (vaste) studieloopbaanbegeleider met wie de student vervolgens de mogelijkheden bespreekt om de studievoortgang te optimaliseren. Daarnaast vinden er halfjaarlijkse interne evaluaties plaats door het MIM-managementteam. Een van de onderdelen van deze evaluatie is de studielast per onderdeel, waarbij wordt nagegaan of de vastgestelde studielast structureel afwijkt van de werkelijke studielast. Doel van deze evaluatie is vast te stellen of er op programmaniveau herschikkende maatregelen moeten worden genomen. Oordeel Dit facet is voldoende. Belangrijk is dat het MIM zowel op studentniveau als op programmaniveau systematisch aandacht besteedt aan de relatie tussen de formele en feitelijke studielast. Het MIM heeft derhalve een instrument om op die beide niveaus studievoortgang-belemmerende factoren weg te nemen. Hobéon Certificering Eindrapport Accreditatie HvA - MIC voltijd en deeltijd december 2004 versie