Rapport ten behoeve van Accreditatie hbo bachelor-opleiding Communicatiesystemen Voltijd, deeltijd

Transcriptie

1 Rapport ten behoeve van Accreditatie hbo bachelor-opleiding Communicatiesystemen Voltijd, deeltijd Hogeschool van Utrecht

2 Rapport ten behoeve van Accreditatie hbo bachelor-opleiding Communicatiesystemen Voltijd, deeltijd Hogeschool van Utrecht Hobéon Certificering BV Januari 2005 Auditteam: Ir. A.T. de Bruijn Prof. Dr. R.W. Wagenaar Prof. Dr. J. Groebel Drs W.G. van Raaijen K.J.A. Legemate Drs. G.W.M.C. Broers

3 INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding Bereik van de beoordeling Beoordelingsprocedure en werkwijze Beslisregels Auditteam Deelnemers visitatie (gesprekspartners uit de beide opleidingsvarianten) Programma visitatie 4 2 Bevindingen en beoordeling 5 Onderwerp 1: Doelstelling opleiding 5 Facet 1.1. Domeinspecifieke eisen 5 Facet 1.2. Niveau bachelor 8 Facet 1.3. Oriëntatie hbo 10 Onderwerp 2: Programma 12 Facet 2.1. Eisen hbo 12 Facet 2.2. Relatie tussen doelstelling en inhoud programma 15 Facet 2.3. Samenhang programma 18 Facet 2.4. Studielast 20 Facet 2.5. Instroom 22 Facet 2.6. Duur 24 Facet 2.7. Afstemming tussen vormgeving en inhoud 25 Facet 2.8. Beoordeling en toetsing 27 Onderwerp 3: Inzet van personeel 30 Facet 3.1. Eisen hbo 30 Facet 3.2. Kwantiteit van het personeel 32 Facet 3.3. Kwaliteit van het personeel 33 Onderwerp 4: Voorzieningen 36 Facet 4.1. Materiële voorzieningen 36 Facet 4.2. Studiebegeleiding 38 Onderwerp 5: Interne kwaliteitszorg 40 Facet 5.1. Evaluatie resultaten 40 Facet 5.2. Maatregelen tot verbetering 42 Facet 5.3. Betrekken van medewerkers, studenten, alumni en beroepenveld 43 Onderwerp 6: Resultaten 45 Facet 6.1. Gerealiseerd niveau 45 Facet 6.2. Onderwijsrendement 46 3 Samenvattend oordeel Oordeelschema Integraal oordeel/ advies aan NVAO 49 BIJLAGE 1: BIJLAGE 2: Curricula vitae auditoren en onafhankelijkheidsverklaringen externe auditoren Programma visitatie HvU ADC

4 1. INLEIDING 1.1. Bereik van de beoordeling De opleiding Communicatiesystemen van de Academie voor Digitale Communicatie (hierna: ADC) is onderdeel van de Hogeschool van Utrecht. Het is een vierjarige HBO-opleiding op het gebied van het ontwerpen, bouwen en implementeren van communicatiesystemen. Centraal in deze opleiding staat het realiseren en/of verbeteren van de interactie tussen specifieke gebruikers en/of doelgroepen d.m.v. digitale communicatiesystemen. Studenten worden opgeleid tot bachelor of communication. Hobéon Certificering heeft als Visiterende en Beoordelende Instantie (VBI) de opleiding beoordeeld. De voorliggende beoordeling is gericht op een accreditatiebeslissing met betrekking tot de hbo bachelor opleiding ADC (voltijd en deeltijd). De basis voor het onderzoek van Hobéon Certificering werd gevormd door de Management Review van de opleiding, gedateerd augustus In dit hoofdstuk beschrijven wij onze werkwijze tijdens het beoordelingstraject en geven wij een beknopte beschrijving van de opleiding. 1.2 Korte beschrijving opleiding ADC De opleiding is in 1991 als School voor Communicatiesystemen gestart als een gezamenlijk project van het bedrijfsleven en het onderwijs, omdat het bedrijfsleven steeds meer behoefte kreeg aan HBO ers die de implementatieprocessen van in opkomst zijnde communicatiesystemen konden leiden. In de management review is de volgende beschrijving opgenomen van deze opleiding. De opleiding leidt op tot professionals die na hun afstuderen direct inzetbaar zijn op het operationele vlak en door moeten kunnen groeien naar meer strategische functies. Deze professionals in de communicatietechnologie kunnen werkzaam zijn in allerlei sectoren en branches, en zowel bij het midden- en kleinbedrijf als grote organisaties en bedrijven. Een afgestudeerde van de opleiding ADC speelt een rol in het hele traject van de inzet van een communicatiesysteem. De omgeving waar de ADC er terechtkomt, kenmerkt zich door snelle technologische veranderingen. Werknemers die in deze omgeving functioneren moeten flexibel zijn en snel kunnen inspelen op nieuwe ontwikkelingen. Daarnaast moet hij/zij het belang van deze ontwikkelingen kunnen inschatten. De specifieke kwaliteit die de ADC zijn studenten kan leveren zit in de sterk toepassingsgerichte benadering van communicatiesystemen. Het gaat er om dat afgestudeerden deze systemen niet alleen kunnen ontwerpen en maken, maar ook doelmatig kunnen inzetten binnen de specifieke strategische en concrete context. In de werkomgeving zal de afgestudeerde deel uitmaken van multidisciplinair samengestelde teams waarbij hij of zij kan functioneren als intermediair. Aanvankelijk zal de afgestudeerde werken in meer operationele taken. De student heeft echter de basisvaardigheden om uit te groeien tot projectleider (tactisch niveau) of adviseur of architect (strategisch niveau). De rollen en functies waarvoor opgeleid wordt, liggen daarmee op HBO-niveau. Binnen het informaticadomein onderscheidt de ADC zich door zich voornamelijk met communicatiesystemen bezig te houden (en dus veel minder met de backoffice bedrijfssystemen). Het zwaartepunt ligt op: de gebruikers in organisaties; de doelgroepen waarop de communicatiesystemen van die organisaties gericht zijn. In de propedeusefase van de opleiding maakt de student zich de basiskennis en basisvaardigheden eigen op het terrein van digitale communicatie. In de hoofdfase biedt de ADC vanaf 2004 voltijdstudenten de mogelijkheid om zich te specialiseren in drie afstudeerrichtingen: Communication & Multimedia Design (CMD); Communicatiesystemen (CS); Informatiemanagement (IM). De lichtingen vóór 2003 kennen deze mogelijkheden tot specialisatie niet. De drie afstudeerrichtingen werken vanuit één gezamenlijk competentieprofiel communicatiesystemen dat uitgaat van de levenscyclus van een communicatiesysteem, waarbij per richting verschillende accenten worden gelegd binnen die cyclus. Binnen de afstudeerrichtingen wordt bij CS en IM iets meer nadruk gelegd op probleemsignalering, beleidsontwikkeling en evaluatie, bij CMD ligt het accent op ontwikkeling en bouw. Hobéon Certificering Eindrapport Communicatiesystemen, Hogeschool van Utrecht 1

5 1.3 Beoordelingsprocedure en werkwijze Bij de beoordeling van de betreffende opleiding is uitgegaan van het door de NVAO vastgestelde Accreditatiekader bestaande opleidingen hoger onderwijs. Daarin staan de onderwerpen en facetten vermeld waarop een VBI zich bij de beoordeling van een opleiding moet richten. Voorts zijn daarin opgenomen de criteria aan de hand waarvan een VBI moet bepalen of de basiskwaliteit van de betreffende opleiding als voldoende kan worden beoordeeld. Om de beoordeling voor alle partijen inzichtelijk te maken heeft Hobéon Certificering bovengenoemd Accreditatiekader nader uitgewerkt in een checklist ( Checklist Accreditatie HBO Bachelor ) waarin per facet het betreffende NVAO-criterium nader is gespecificeerd in zogeheten deelvragen. Voorafgaand aan het feitelijk accreditatie-onderzoek heeft Hobéon Certificering de Academie voor Digitale Communicatie ervan op de hoogte gesteld dat bij de beoordeling van de bachelor-opleiding van deze checklist gebruik zou worden gemaakt. De feitelijke beoordelingsprocedure van Hobéon Certificering kent twee hoofdmomenten: de documentanalyse en de audit. Documentanalyse Het betreft hier een analyse en beoordeling van de door ADC geleverde Management Review, inclusief de daaraan gerelateerde documentatie. Deze documentatie had betrekking op onder meer: strategische keuzen en de positie in de markt, interne organisatie, systematiek interne kwaliteitszorg, ontwikkelingen in het beroepenveld, beroeps- en opleidingsprofielen, (validatie) eindkwalificaties, curricula en de interne en externe evaluatie daarvan, werkvormen, stagebeleid, toetsing en beoordeling, kwantitatief en kwalitatief personeelsbeleid, internationalisering, instroombeleid, studiebegeleiding en rendement. Op basis van de door de opleiding geleverde documentatie, die naar het oordeel van het auditteam volledig en helder is, kon het auditteam zich een voldoende beeld vormen van de primaire en secundaire processen van de opleiding ADC. Het auditteam heeft dit beeld getoetst aan zaken als: ambitieniveau, toekomstgerichtheid, innovatief vermogen, kwaliteitsbewaking via interne en externe evaluatie, arbeidsmarktrelevantie, resultaatgerichtheid, continuïteit, studenten- en docentenbelangen. Audit De audit was gericht op een actieve controle door middel van twee visitaties 1, uitgevoerd door een auditteam waarvan deel uitmaakten één lead auditor afkomstig van Hobéon Management Consult, twee externe onafhankelijke deskundigen op het gebied van communicatie en informatisering, één hbo-student, één auditor onderwijs vanuit Hobéon Certificering en één secretaris eveneens vanuit Hobéon Certificering. Onder controle moet hier worden verstaan dat het auditteam op verschillende niveaus (management, coördinatie, examencommissie, docenten, studenten) heeft getoetst of de in de documentatie beschreven beleidsvoornemens en daaraan gerelateerde uitvoeringsprocessen zijn geïmplementeerd en in welke mate de overige in de documentatie opgenomen informatie verifieerbaar is. Deze verificatie door het auditteam geschiedde enerzijds door meerdere malen hetzelfde onderwerp met verschillende geledingen van de opleiding te bespreken en anderzijds aan de hand van additionele documentatie en, indien van toepassing, door eigen waarneming. Het betreft onder andere: overzichten van de samenstelling van de gremia uit het werkveld waarmee de ADC overleg voert; verslagen van die bijeenkomsten met het werkveld; overzicht cv s van (gast)docenten; netwerkoverzicht docenten; verslagen van de functioneringsgesprekken met docenten; verslagen van docentevaluaties; verslagen van studievoortgangsgesprekken met studenten; 1 Op 10 november vond een eendaagse audit plaats. Vanwege de afwezigheid van een van de externe auditoren bij die audit vond op 2 december 2004 een aanvullende audit van een halve dag plaats, toegesneden op de specifieke aandachtspunten van deze auditor. De tweede auditdag zijn overigens opnieuw alle punten uit het toetsingskader aan bod geweest, met een nadruk op de onderwerpen 1, 2, 3 en 4. Hobéon Certificering Eindrapport Communicatiesystemen, Hogeschool van Utrecht 2

6 détailbeschrijving van modules, cases en de daaraan gekoppelde opdrachten; competentiematrices; assessmentprocedures; portfolio s van studenten en de (schriftelijke weergave van de) beoordeling daarvan door docenten; overzichten van stageplaatsen, stageverslagen en beoordelingen; de zogeheten beroepsproducten die gedurende de opleiding door studenten worden opgeleverd; de eindproducten van studenten; eigen waarneming van huisvesting en materiële voorzieningen. Aldus kon het auditteam zich op gedetailleerd niveau een beeld vormen van de inhoud, opzet, uitvoering en resultaten van het opleidingsprogramma ADC en van de daarmee samenhangende personele, organisatorische en materiële voorzieningen. Het auditteam heeft op deze wijze alle in het NVAO Accreditatiekader bestaande opleidingen hoger onderwijs vermelde facetten beoordeeld en op basis daarvan een samenvattend oordeel per onderwerp gegeven. Het voorliggend rapport is de weergave van het oordeel van het auditteam met daarbij de gronden waarop die oordelen zijn gebaseerd. 1.4 Beslisregels Met als uitgangspunt de Beslisregels Accreditatie zoals vastgelegd in het NVAO Accreditatiekader heeft Hobéon Certificering de volgende beslisregels toegepast. A. De scores op de per onderwerp gerubriceerde facetten leiden tot een score op het betreffende onderwerp en wel volgens de regels onder C. B. Binnen de beoordeling van een facet is er ruimte voor een eigen afweging van het auditteam: Uitvoering/praktijk weegt zwaarder dan beleid/theorie; (beter een goed functionerende regeling die slecht is opgeschreven dan omgekeerd); Primaire processen wegen zwaarder dan secundaire; C. Van facetten naar onderwerp. Hier geldt het volgende: een onderwerp kan volgens de NVAO Beslisregels Accreditatie slechts voldoende of onvoldoende scoren; een onderwerp krijgt de score voldoende indien alle facetten tenminste voldoende hebben gescoord of indien één facet onvoldoende en de overige tenminste voldoende hebben gescoord, mits er een acceptabel verbeterplan beschikbaar is voor het facet met de score onvoldoende ; een onderwerp krijgt de score onvoldoende indien één facet onvoldoende heeft gescoord en er geen acceptabel verbeterplan voor dit facet beschikbaar is; een onderwerp krijgt de score onvoldoende indien meer dan één facet onvoldoe nde heeft gescoord, ongeacht of er voor die facetten acceptabele verbeterplannen zijn. D. Indien voor een onderwerp een hogere score dan voldoende gerechtvaardigd is, dan wordt dat met inachtneming van de regels onder E, als extra aantekening vermeld. E. Met betrekking tot de extra aantekening geldt het volgende: een onderwerp krijgt de extra aantekening goed indien alle facetten goed hebben gescoord of indien één facet voldoende en de overige facetten goed of excellent hebben gescoord; een onderwerp krijgt de extra aantekening excellent als alle facetten excellent hebben gescoord of indien één facet goed en de overige facetten excellent hebben gescoord.een onderwerp krijgt geen extra aantekening indien één van de facetten onvoldoende heeft gescoord. Hobéon Certificering Eindrapport Communicatiesystemen, Hogeschool van Utrecht 3

7 1.4.1 Auditteam Het auditteam was als volgt samengesteld. Voorzitter: Ir. A.T. de Bruijn Leden: Prof. Dr. J. Groebel Prof. Dr. R. Wagenaar Drs. Willem G. van Raaijen Mw. K. Legemate Secretaris: Drs. G.W.M.C. Broers Senior-adviseur Hobéon Management Consult Werkvelddeskundige, Director-General of the European Institute for the Media Werkvelddeskundige, hoogleraar ICT, T.U.D. Senior-adviseur Hobéon Certificering bv, auditor onderwijs Tweede secretaris, studentlid, Academie voor Lichamelijke Opvoeding, Hogeschool van Amsterdam Adviseur Hobéon Certificering Voor de curricula vitae zie bijlage Deelnemers visitatie (gesprekspartners uit de beide opleidingsvarianten) Het auditteam heeft tijdens de visitatie gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers van de ADC: directie, faseteamcoördinatoren (propedeuse, afstudeerrichtingen, thema s jaar 3 &4, stage- en afstuderen, deeltijd), medewerkers kwaliteitszorg, leden van examencommissie en opleidingscommissie, docenten, curriculumcommissie en studenten. (Zie voor een volledig overzicht van de deelnemers van de visitatie: bijlage 2) Programma visitatie Zie bijlage 2. Hobéon Certificering Eindrapport Communicatiesystemen, Hogeschool van Utrecht 4

8 2 BEVINDINGEN EN BEOORDELING Onderwerp 1: Doelstelling opleiding Dit onderwerp kent drie facetten: 1. domeinspecifieke eisen; 2. niveau bachelor; 3. oriëntatie hbo. Facet 1.1. Domeinspecifieke eisen Criterium Het facet Domeinspecifieke eisen van het onderwerp Doelstelling opleiding is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk)? Bevindingen Naar het oordeel van het auditteam heeft ADC een voldoende uitgewerkte en actuele visie (zie hierna) op de belangrijkste ontwikkelingen in het voor de voltijd- en deeltijdopleiding relevante beroepenveld: de Informatie- en Communicatiebranche. Daarmee zijn tevens de beide kennisdomeinen, informatie en communicatie, aangegeven waarop de opleiding zich richt. De opleiding ADC heeft in een goed leesbare notitie de belangrijkste trends beschreven binnen het vakgebied. Hierbij wordt ingegaan op technologische, economische, politieke en maatschappelijke factoren die van invloed zijn op digitale communicatie. Een van de meest in het oog springende veranderingen in het beroepenveld waar ADC zich op richt is dat de focus steeds meer gericht is op content creation en user experience : de gebruiker van digitale communicatiemiddelen wil steeds opnieuw gebruik maken van de nieuwste technologische mogelijkheden. Eén van de kenmerkende ontwikkelingen in dit verband is de overgang van een tekst- naar een beeldcultuur, vgl. internet en de mogelijkheden die mobiel bellen inmiddels bieden. Zowel uit de documentenanalyse als tijdens de audit is gebleken dat de opleiding ADC veel investeert in het actueel houden van de opleiding. Het is ook vanwege de ontwikkelingen in het werkveld en de technologie dat de opleiding in de loop van 2003 zowel haar naam (voorheen : School voor Communicatiesystemen ) als haar koers opnieuw heeft aangepast. Dit geldt tevens voor de invoering van het nieuwe competentieprofiel in De visie van de ADC kan worden samengevat in drie kernbegrippen: integratie, innovatie en integriteit. Gelet op het hier te toetsen facet is het innovatieve aspect van de opleiding van extra belang. De opleiding heeft, zo blijkt uit documenten, sinds de oprichting innovatie hoog in het vaandel staan. Dit vloeit in belangrijke mate voort uit de vakinhoudelijke eisen die aan het management, het docententeam en afgestudeerden worden gesteld, omdat het werkveld sterk in ontwikkeling is. De opleiding participeert in een aantal onderwijsinnovatieprojecten van de Digitale Universiteit, zoals CAIO (context afhankelijk informatica onderwijs). De onderwijsvisie van de opleiding ADC rust op het constructivisme (de student construeert zelf actief nieuwe kennis in samenhang met reeds aanwezige kennis, vaardigheden, verwachtingen en behoeften; kennis verwerven is daarmee een actief proces) en competentiegericht onderwijs. In een apart hoofdstuk in het leerplan beschrijft de opleiding per studiejaar het proces van eindtermen naar leer- en studeerbaarheidsdoelen. Bij onderwerp 2 Programma gaat het auditteam nader in op de wijze waarop de eindcompetenties van de opleiding zijn vertaald naar de inhoudelijke en onderwijskundige opzet van het programma. Voor de deeltijdvariant is het afgelopen jaar onderzocht wat de mogelijkheden zijn tot samenwerking met de deeltijdopleidingen van de School voor Communicatiemanagement (SCOM) aan de FCJ en/of de andere ICT-opleidingen binnen Picture (Positionering ICT-opleidingen Utrecht). Deze verkenning is nog niet afgerond. Omdat werkgevers minder kunnen investeren in lange opleidingstrajecten lopen de aanmeldingen voor de deeltijd bij ADC terug, waardoor de noodzaak om de mogelijkheid van samenwerkingsverbanden te inventariseren ook in dat opzicht urgenter wordt, zo bleek tijdens de audit. De opleiding ADC richt zich zowel voor de voltijd- als deeltijdvariant op eindkwalificaties die in landelijk verband zijn opgesteld. Het auditteam heeft daartoe de notitie Gemeenschappelijke beroepsspecifieke Hobéon Certificering Eindrapport Communicatiesystemen, Hogeschool van Utrecht 5

9 competenties voor de opleiding Communicatiesystemen bestudeerd en geconstateerd dat deze in voldoende mate actueel en inhoudelijk adequaat zijn. Zij zijn voorts formeel door het werkveld gevalideerd. Dit blijkt uit de documentatie en is tijdens de audit (nogmaals) bevestigd. ADC positioneert zich naar het werkveld als een opleiding op het snijvlak van communicatie en ICT. Dit manifesteert zich ook in de eindkwalificaties. Deze zijn een mix van de landelijk vastgestelde kwalificaties op het gebied van communicatie en informatica. Voor wat betreft informatica zijn dit de profielen die zijn opgesteld door het NGI (Nederlands genootschap voor Informatica) en het HBO-I Platform. Ten aanzien van communicatie zijn dit profielen die op verzoek van het LOCO (landelijk overleg communicatie-opleidingen) zijn opgesteld door de twee belangrijkste beroepsverenigingen op dit vlak. In mei 2004 heeft het LOCS (landelijk overleg van de vier opleidingen communicatiesystemen) op basis hiervan de landelijke eindkwalificaties vastgesteld Bij de landelijke vaststelling van genoemde kwalificaties was het betreffende werkveld op landelijk niveau betrokken. De specifieke invulling door ADC is evenzeer getoetst in het werkveld, zo heeft het auditteam vastgesteld. Uit de betreffende verslagen blijkt dat de werkveldpanels die specifieke invulling onderschrijven. Het beroepsprofiel is uitgebreid beschreven, de algemene competenties op HBO-niveau zijn opgesomd evenals de opleidingsspecifieke competenties. De deelname aan Picture wordt mede benut om de afstemming op de profielen van verwante opleidingen binnen de HvU permanent in het vizier te houden. Met de beschrijving van de drie afstudeerrichtingen bij de voltijdvariant: Communicatiesystemen, Informatiemanagement en Communication & Multimedia Design, is een voldoende uitwerking gegeven aan de visie van de opleiding. Tevens blijkt uit de beschrijving dat de opleiding, inclusief de afstudeerrichtingen, in voldoende mate aansluiten bij de eisen die het werkveld stelt aan de hboafgestudeerden. De deeltijdvariant heeft één afstudeerrichting: Communicatiesystemen. In het leerplan van de deeltijdvariant wordt aangegeven dat de omvang van de opleiding een verregaande opdeling van de deeltijdvariant niet toelaat. Tevens geeft de opleiding aan dat deeltijdstudenten vanuit hun specialisme binnen hun huidige werk meer behoefte hebben aan een verbreding en theoretische onderbouwing van hun praktijkkennis. De uit het beroepenveld afkomstige werkveldcommissie laat een samenstelling zien over de breedte van de afstudeerprofielen van ADC. Het auditteam heeft geconstateerd op basis van een uitgebreide lijst met honderden bedrijfscontacten, dat het werkveld in voldoende mate vertegenwoordigd is in de opleiding ADC en als zodanig haar invloed kan doen gelden ten aanzien van competenties van studenten en de inhoud van het curriculum. In dit verband merkt het auditteam al op deze plaats op dat ook de docenten van de opleiding, blijkens hun cv s en palet aan activiteiten, over voldoende relaties met de praktijk beschikken en hierdoor in aanraking komen met enerzijds trends en anderzijds eisen die het werkveld stelt aan afgestudeerden. Afstudeerbegeleiders van de deeltijdopleiding hebben contact met de werkgevers van de studenten en met werkgevers die als opdrachtgevers van projecten optreden, zo geeft de opleiding aan in het Leerplan deeltijd communicatiesystemen. De werkgevers geven aan zeer tevreden te zijn over de deeltijdstudenten. Uit de audit is verder gebleken dat in de beroepenveld- of werkveldcommissie niet alleen vertegenwoordigers op managementniveau zijn opgenomen, maar ook beroepsbeoefenaren die actief opereren in functies waartoe de respectieve afstudeerprofielen opleiden. Ook uit de cv s van docenten blijkt dat hun opleiding en/of specialisatie aansluit bij de afstudeerrichtingen. Daarmee is gewaarborgd dat bij het valideren van de opleidingscompetenties de beroepen waarvoor wordt opgeleid, daadwerkelijk worden geplaatst in de bredere context van een bedrijf of organisatie met daarbij een uitwerking naar de werksetting van bij die beroepen horende concrete functies. Met betrekking tot de internationale dimensie van de opleiding kenmerkt de opleiding ADC zich door een toenemende gerichtheid op het buitenland. Uit documentatie en informatie tijdens de audit is gebleken dat internationalisering beschouwd wordt als een belangrijk speerpunt binnen de HvU in het algemeen en ADC in het bijzonder. Concreet blijkt dit o.a. uit de aanstelling van een hogeschooldocent als beleidsvoorbereider internationalisering, het volledig Engelstalig aanbieden van het thema Multimedia Engineering, internationale deskundigheidsbevordering en uit de deelname aan de ontwikkeling van het masterprogramma van de SCOM (School voor Communicatiemanagement van de HvU) en van de University of Lancashire. De body of knowledge van dit type opleidingen is internationaal; de ontwikkelingen binnen de digitale-communicatiebranche worden beïnvloed door internationale factoren. Het programma is zowel op de Nederlandse als op de internationale situatie gericht. Tijdens de audit is expliciet gewezen op het a priori Hobéon Certificering Eindrapport Communicatiesystemen, Hogeschool van Utrecht 6

10 internationale karakter van informatiseringsopleidingen en hieraan gerelateerde opleidingen als ADC. In feite, zo bevestigde de audit, gaat het om kennis van internationale ontwikkelingen met een focus op de nationale markt, de cultuur en het taalgebied. Het auditteam constateert dat de opleiding niet alleen beschikt over een voldoende band met de beroepspraktijk, maar tevens alumni inschakelt voor de validering van opleidingscompetenties. Ook worden colleges gegeven door gastdocenten en zijn er plannen om oud-studenten in te zetten bij coaching. Er is een accountmanager in dienst getreden voor het onderhouden van contacten met het werkveld. Ook via deze ingang krijgt de opleiding input ten aanzien van de inhoud van de opleiding en de mate waarin de opleidingscompetenties aansluiten bij de eisen van het werkveld. Oordeel Dit facet is goed. De eindkwalificaties van de afstudeerprofielen in beide varianten zijn deels de resultante van landelijk overeengekomen beroepsprofielen en opleidingscompetenties, waarmee dat deel voldoet aan de eisen die door vakgenoten uit andere verwante opleidingen worden gesteld. De specifieke eindkwalificaties waarmee ADC vervolgens aan de opleiding in beide varianten een eigen invulling heeft gegeven, zijn tot stand gekomen in nauw overleg met het beroepenveld. De opleidingscompetenties zijn voor de opleiding in de voltijd- en deeltijdvariant voldoende concreet en gedetailleerd uitgewerkt en vormen bovendien een werkbaar referentiepunt voor de onderscheiden curricula. Hobéon Certificering Eindrapport Communicatiesystemen, Hogeschool van Utrecht 7

11 Facet 1.2. Niveau bachelor Criterium Het facet Niveau bachelor van het onderwerp Doelstelling opleiding is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een bachelor? Bevindingen Het auditteam heeft de eindkwalificaties van de voltijd- en deeltijdopleiding, de drie afstudeerprofielen van de voltijdvariant en de deeltijdopleiding geanalyseerd om te bepalen of deze beantwoorden aan het niveau bachelor zoals weergegeven in de Dublin-descriptoren. Uit een vergelijking door het auditteam van de opleidingsspecifieke- en algemene hbo-cometenties van de voltijd- en deeltijdvariant is gebleken dat deze identiek zijn. Hierna geven wij aan in welke mate de ADC-eindkwalificaties van zowel de voltijd- als deeltijdvariant aansluiten bij de Dublin-descriptoren. Kennis en inzicht Een deel van de opleidingscompetenties heeft betrekking op het versterken van kennis en inzicht, zo constateert het auditteam op basis van de bestudering van de documentatie. Het betreft dan zowel de meer algemene HBO-competenties als de specifieke beroepsgerichte competenties. Laatstgenoemde zijn verdeeld in probleemsignalering en probleemanalyse en onderzoek beleidsontwikkeling probleemanalyse beleidsontwikkeling planvorming en planning beleidsuitvoering systeemontwikkeling beleidsuitvoering interface- en interactieontwerp beleidsuitvoering implementatie, beroepshouding. Zo staat een typische HBO-competentie als: de integratie van kennis, inzicht, attitude en vaardigheden vanuit het perspectief van beroepsmatig handelen mede centraal in de opleiding. Opleidingsspecifieke competenties die verwijzen naar kennis en inzicht zijn bijvoorbeeld: de afgestudeerde kan relevante data verzamelen, analyseren, controleren en valideren t.b.v. de te ontwikkelen inhoud, de afgestudeerde kan een kosten/batenafweging maken betreffen de een communicatiesysteem, de afgestudeerde heeft kennis van en inzicht in de juridische, ethische, culturele en sociale aspecten van communicatiesystemen zowel binnen een bedrijf als in relatie tot de omgeving. Duidelijk is uit de volledige lijst aan opleidingscompetenties af te leiden dat de competenties te herleiden zijn tot: maatschappelijke ontwikkelingen in relatie tot informatiebehoefte, communicatievraagstukken (op strategisch, tactisch en operationeel niveau), rapportagetechnieken en adviesvaardigheden, nieuwe media, behoeften van de markt in relatie tot vorm en content van gedigitaliseerde media- en informatieproducten, ontwikkelingen op het terrein van communicatie. Toepassen Kennis en inzicht Het toepassen van kennis en inzicht is een belangrijk onderdeel van de volledige set aan competenties. Ter adstructie geven wij de volgende voorbeelden van competenties waaruit de sterke toepassingsgerichtheid van de opleiding blijkt: de afgestudeerde kan een ontwikkelingstraject voor een communicatiesysteem plannen, faseren, coördineren, bewaken en indien nodig aanpassen, de afgestudeerde kan een informatieanalyse uitvoeren, functionele eisen formuleren m.b.t. een communicatiesysteem en kan voor een eenvoudig communicatiesysteem een functioneel ontwerp opstellen, de afgestudeerde kan in een nietcomplexe situatie een communicatieplan opstellen en daarbij rekening houden met verschillende toepassingsgebieden en modaliteiten van communicatie en kan daarbij meetbare communicatiedoelen formuleren t.b.v. een gedefinieerde doelgroep, de afgestudeerde kan voor zowel een bestaande als een nieuwe situatie de taken en de taakcontext beschrijven in een taak- en objectanalyse en deze vertalen in basis systeemeisen en bruikbaarheidseisen, de afgestudeerde kan uit een analyse van doelstellingen en doelgroepen een origineel creatief concept ontwikkelen en dit concept vervolgens uitwerken in een ontwerp. Hieruit blijkt dat studenten de behaalde competenties dienen toe te passen in beroepsproducten zoals die in de eindkwalificaties genoemd zijn. Het gaat dan om producten met een hoog praktijkgehalte waarbij de studenten wordt gevraagd op zoek te gaan naar praktische oplossingen voor problemen/vragen in de Hobéon Certificering Eindrapport Communicatiesystemen, Hogeschool van Utrecht 8

12 betreffende beroepspraktijk van de digitale communicatie. Oordeelsvorming Zowel de algemene competenties op hbo-niveau als de opleidingsspecifieke competenties omvatten bekwaamheden die expliciet zijn gericht op het maken van keuzes in de beroepsuitoefening op zowel tactisch als operationeel niveau. Dit veronderstelt dat de student in staat is problemen te analyseren en mogelijke oplossingsstrategieën tegen elkaar af te wegen. Ter illustratie hierbij een aantal opleidingscompetenties die aan het vermogen tot oordeelsvorming van studenten refereren: de afgestudeerde beoordeelt en beargumenteert mediakeuze op basis van communicatieve eigenschappen en toepassingsmogelijkheden, de afgestudeerde beoordeelt en beargumenteert mediakeuze op basis van communicatieve eigenschappen en toepassingsmogelijkheden, de afgestudeerde kan de kwaliteit van ontwerpen op basis van vormgevingsaspecten beoordelen en beargumenteren, de afgestudeerde kan een bestaande gebruikersinterface in haar context beoordelen op basis van diverse bruikbaarheidsaspecten. Communicatie Voor alle afstudeerprofielen geldt dat communicatie als onderdeel van de beroepsuitoefening een centraal onderdeel vormt van de te verwerven competenties. Het auditteam heeft competenties op dit terrein met name aangetroffen in de rubriek Beleidsuitvoering: implementatie. Ter illustratie sommen wij hier een aantal competenties op waarin communicatie centraal staat: de afgestudeerde kan een communicatieplan opstellen in het kader van een implementatietraject, de afgestudeerde kan workshops of trainingen ontwikkelen en verzorgen, de afgestudeerde kan samenwerken met specialisten en/of materiedeskundigen uit uiteenlopende disciplines binnen verschillende fasen van het ontwikkelingstraject. Leervaardigheden Voor de betreffende afstudeerprofielen geldt dat de te verwerven competenties een aantal vaardigheden van de studenten veronderstellen die expliciet op het eigen leren zijn gericht opdat zij in staat zijn hun ontwikkeling na de opleiding voort te zetten en bijvoorbeeld vervolgstudies op een hoger niveau te doorlopen. Deze vaardigheden zijn in de lijst kwalificaties met name terug te vinden onder de algemene competenties op HBO-niveau (bijvoorbeeld: de afgestudeerde kan zich wetenschappelijke inzichten, theorieën en concepten eigen maken) en de Beroepshouding (bijvoorbeeld: de afgestudeerde stelt zich op de hoogte van ontwikkelingen en past deze toe). Oordeel Dit facet is goed. Het auditteam heeft op basis van de geleverde documenten en de gevoerde gesprekken tijdens de audit kunnen constateren dat de Dublin-descriptoren voldoende en op een herkenbare wijze zijn uitgewerkt in de meer generieke hbo-competenties en de specifieke invulling van de opleiding door ADC voor beide varianten en afstudeerrichtingen. Daarbij wordt ook goed aandacht besteed aan de toerusting van de conceptuele bagage van een HBO-er c.q. aan het kunnen reflecteren op het eigen handelen, het kunnen expliciteren en verantwoorden van de gekozen aanpak. Hobéon Certificering Eindrapport Communicatiesystemen, Hogeschool van Utrecht 9

13 Facet 1.3. Oriëntatie hbo Criteria Het facet Oriëntatie hbo van het onderwerp Doelstellingen opleiding is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Zijn de eindkwalificaties van de opleiding mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepscompetenties? Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar in het relevante beroepenveld waarvoor de betreffende opleiding vereist of dienstig is? Bevindingen Oriëntatie hbo kent twee dimensies. Het gaat hier om hoger onderwijs enerzijds en om beroepsonderwijs anderzijds. De eindkwalificaties van de drie afstudeerrichting in de voltijdvariant en richting Communicatiesystemen binnen de deeltijdvariant sluiten aantoonbaar aan bij de beschrijving van het bachelor-niveau in de Dublindescriptoren. Daarmee is aangegeven dat de afstudeerrichtingen gerekend kunnen worden tot het hoger onderwijs. In het leerplan is beschreven hoe de ontwikkeling van de student naar dit bachelorniveau door de opleiding wordt ondersteund. (Zie hiervoor met name 2.7). De eindkwalificaties zijn voor de beide varianten en de drie afstudeerrichtingen aantoonbaar in samenspraak met het beroepenveld opgesteld, door dat beroepenveld gevalideerd en beschreven in een landelijk profiel. De opleidingscompetenties worden regelmatig getoetst op basis van adviezen vanuit het werkveld in het algemeen en de werkveldcommissie in het bijzonder. De opleiding beschikt in feite over twee werkveldcommissies. Een commissie bestaat uit de representanten uit het werkveld die alle inhoudelijke aspecten van de opleidingen afdekken. De andere bestaat volledig uit alumni. Beide commissies adviseren de opleiding over dus de inhoud van het onderwijs en de afstemming met de beroepspraktijk. Zij participeren daartoe bijvoorbeeld in discussies over de competenties in beroepsprofielen, de stagedoelen, het curriculum en dergelijke. De commissies komen ten minste eenmaal per jaar bij elkaar en vaker indien dat door de opleiding of de commissies noodzakelijk wordt geacht om nieuwe ontwikkelingen in het beroepenveld versneld in te voeren in het onderwijs. Tevens is tijdens de audit gebleken dat docenten beschikken over een voldoende uitgebreid netwerk binnen de sector om zelfstandig en in overleg met collega s trends te kunnen signaleren en te bepalen in welke mate deze relevant zijn voor de opleiding. Andere bronnen die de opleiding hanteert bij het valideren van de onderwijsinhoud zijn onder meer: de nauwe relaties met deeltijd-opdrachtgevers en deeltijdstudenten zelf die al in de beroepspraktijk werkzaam zijn en input geven aan de opleiding; de totstandkoming van het beroepsprofiel in nauwe samenwerking met de andere LOCS-leden en de invoering daarvan na goedkeuring van hun respectievelijke beroepenveldcommissies; de input van stage-en afstudeerbedrijven (op basis van evaluatieformulieren); de inrichting van het competence centre NieuweDingenDoen (waarin studenten werken aan reële opdrachten uit de praktijk). Naast bovenstaande bronnen staan de opleiding nog andere opties open om de noodzakelijke betrokkenheid van het werkveld bij het onderwijs te vergroten. Zo is het auditteam uit gesprekken en na bestudering van documenten (met name cv s) gebleken dat medewerkers van de opleiding participeren in organisaties en beroepsverenigingen die direct of indirect gerelateerd zijn aan ICT en/of communicatie. Zo is de directeur van de opleiding lid van de commissie Media van de Raad voor Cultuur en lid van de raad van Advies van FORUM. Oordeel Dit facet is voldoende. De eindkwalificaties van de voltijd- en deeltijdopleiding zijn mede ontleend aan de door het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en de daarmee samenhangende competenties waarover een beginnende beroepsbeoefenaar dient te beschikken. Hobéon Certificering Eindrapport Communicatiesystemen, Hogeschool van Utrecht 10

14 SAMENVATTEND OORDEEL VAN HET ONDERWERP DOELSTELLINGEN Het onderwerp Doelstelling opleiding is voldoende. Conform de Beslisregels Accreditatie zoals vastgelegd in het NVAO Accreditatiekader, kan een onderwerp niet hoger scoren dan voldoende. Het auditteam beoordeelt evenwel twee facetten van het onderwerp Doelstelling Opleiding als goed en één als voldoende. Dit rechtvaardigt een kwalificatie goed voor dit onderwerp. Reden voor het auditteam deze kwalificatie als extra aantekening aan zijn oordeel toe te voegen. De opleiding bevindt zich in een turbulente maatschappelijke omgeving waarin op vele punten (organisatie gebruiker technologie) en in de combinatie daarvan zich een veelheid aan nieuwe communicatieconcepten en mogelijkheden manifesteert. De opleiding weet die ontwikkelingen op de juiste wijze te monitoren, te duiden (wat is hype, wat is echt belangrijk) en vervolgens te vertalen naar de eindkwalificaties van de opleiding. Voor de opleiding impliceert dit: De eindkwalificaties van de opleiding ADC sluiten aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk), i.c. de ontwikkelingen uit het werkveld zijn terug te vinden in het studieprogramma; De eindkwalificaties van de opleiding ADC sluiten aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een bachelor; De eindkwalificaties van de opleiding ADC zijn mede ontleend aan de in samenspraak met het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en kwalificaties; De eindkwalificaties van de opleiding ADC sluiten aan bij het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar in het vakgebied digitale communicatie. Hobéon Certificering Eindrapport Communicatiesystemen, Hogeschool van Utrecht 11

15 Onderwerp 2: Programma Dit onderwerp kent acht facetten: 1.eisen hbo; 2. relatie tussen doelstellingen en inhoud; 3. samenhang programma; 4. studielast; 5. instroom; 6. duur; 7. afstemming tussen vormgeving en inhoud; 8. beoordeling en toetsing. Facet 2.1. Eisen hbo Criteria Het facet Eisen hbo van het onderwerp Programma is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAOcriteria: Vindt kennisontwikkeling van studenten plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontwikkeld studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en/of (toegepast) onderzoek? Heeft het programma aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied /de discipline? Waarborgt het programma de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft het aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk? Bevindingen Het curriculum van de ADC is competentiegericht en opdrachtgestuurd samengesteld. Tot en met 2003 is gewerkt met de eindkwalificaties die o.a. door de beroepenveldcommissie van de ADC is opgesteld en overgenomen is door de andere drie opleidingen communicatiesystemen die vanaf 2001 zijn gestart. Deze eindkwalificaties zijn in 2001 door het Landelijk overleg Communicatiesystemen verankerd in een competentieprofiel. Verder is, zo blijkt uit documentatie, in 2004 de bestaande landelijke set opleidingscompetenties of opleidingscompetenties herzien op basis van de eisen die de arbeidsmarkt thans stelt aan afgestudeerden van deze opleiding. De didactische uitgangspunten van het opdrachtgestuurd onderwijs (ingevoerd in 1999) is met het werkveld afgestemd en sluit daarmee aan op de eisen uit de beroepspraktijk. Het auditteam stelt vast op basis van documenten en gesprekken: De eindkwalificaties waarmee de studenten afstuderen zijn thans ontleend aan het landelijk competentieprofiel dat is vastgesteld door de vier opleidingen communicatiesystemen (het landelijk overleg CS-opleidingen LOCS) en hun beroepenveldcommissies. Zowel in de toeleiding naar deze bachelor-opleiding als de voorbereiding op een studie op masterniveau zijn in studiejaar de eerste structurele samenwerkingsverbanden met het MBO en een verkenning met het WO-onderwijs gestart. In vergelijking met de andere drie communicatiesystemen opleidingen legt de ADC zoals eerder opgemerkt meer nadruk op allerlei aspecten van toepasbaarheid c.q. bruikbaarheid van communicatiesystemen: informatiebehoeften en mediagedrag van gebruikers en publiek, betekenisgeving en mens-machine-interactie. Het auditteam heeft het opleidingsspecifieke referentiekader alsmede de positionering van ADC t.o.v. vergelijkbare opleidingen op het terrein van communicatiesystemen geanalyseerd en vastgesteld dat het in voldoende mate specifiek is. De ADC ontwikkelt zowel zelfstandig als in verschillende samenwerkingsverbanden leermiddelen. Deze leermiddelen worden niet alleen aangewend voor het eigen curriculum, maar in toenemende mate ook gebruikt door andere opleidingen binnen de HvU, zoals binnen de minor E-business, NieuweDingenDoen, CAIO en JOIN. Ook wordt steeds meer onderwijs intra- en interfacultair ontwikkeld en gedeeld, onder meer binnen het samenwerkingsverband van Picture. Onderwijskundige en communicatie-inhoudelijke ontwikkelingen komen facultair in het netwerk Onderwijs & Kwaliteit aan de orde. Binnen het landelijk profiel legt de ADC zijn eigen accenten. Naast de focus op usability wordt sterk gelet op de behoeftes die de regionale uitstroommarkt heeft. Door de nabijheid en groei van een sterke creatieve industrie in de as Amsterdam, Hilversum, Utrecht wordt door ADC steeds sterker de nadruk gelegd op digitale communicatiesystemen als massamedia en als marketing- en communicatiekanaal door bijvoorbeeld in het onderwijs verdieping te bieden op het terrein van Multimedia Engineering, E-business en Publieke Interactieve Media. Ook door het opzetten van de afstudeerrichting Communication & Multimedia Design wordt ingespeeld op de behoeftes van die nabije creatieve industrieën. Van de in Nederland op HBO-niveau aangeboden opleidingen op het terrein van digitale communicatie heeft alleen de Hanzehogeschool ook de mogelijkheid om te specialiseren in multimedia design. Uit de programmabeschrijving van de opleiding ADC, in het bijzonder uit de lijst opleidingscompetenties, Hobéon Certificering Eindrapport Communicatiesystemen, Hogeschool van Utrecht 12

16 blijkt dat in de opleiding de kernactiviteiten, -vraagstukken en -dilemma s van de professional op het terrein van digitale communicatiesystemen centraal staan. Tijdens de audit is dit beeld bevestigd waarbij nadere informatie is verstrekt over de onderwerpen van opdrachten, stages, projecten en werkperiodes tijdens de opleiding. De thema s (blok van 30 ECTS in jaar 3 en 4) hebben o.a. betrekking, zo blijkt uit documentatie, op E-business, E-learning, de eigen onderneming, management en advies en publieksgerichte interactieve media. Uit de informatie en de toelichting daarop van de verschillende gesprekspartners blijkt naar het oordeel van het auditteam duidelijk, dat de opleiding niet alleen goed op de hoogte is van wat er in het beroepenveld speelt, maar daar ook met haar programma adequaat op inspeelt. Zowel de inhoud als de organisatie van het onderwijsprogramma is sterk gericht op het realiseren van een zo concreet mogelijke leeromgeving binnen het instituut en binnen de beroepspraktijk waarbij het werken aan beroepsproducten vanaf de aanvang van de opleiding centraal staat en waarmee de opleiding de studenten op een bijzonder intensieve wijze in de gelegenheid stelt via concrete opdrachten de vereiste beroepsvaardigheden te verwerven. Deze opdrachten zijn ontleend aan de beroepspraktijk of worden rechtstreeks door de beroepspraktijk ingebracht via de part-time docenten, gastdocenten en de accountmanager. De opdrachten worden in alle jaren ingezet. Zij zijn wat betreft realiteitswaarde, relevantie en actualiteit van goed niveau. Het auditteam heeft dit tijdens de visitatie kunnen vaststellen tijdens een bezoek aan de faciliteiten van de opleiding en aan de hand van documentatie. Bijzondere vermelding verdient het al genoemde projectenbureau NieuweDingenDoen (NDD). NDD functioneert als een virtueel bedrijf waarin studenten in het kader van hun opleiding opdrachten voor bedrijven en instellingen uitvoeren. Het projectenbureau wordt eveneens door studenten gerund. Tenslotte vindt interactie met de beroepspraktijk plaats via studenten die tijdens en na hun stageperioden hun observaties en ervaringen terugkoppelen naar docenten en medestudenten. Deze door de opleiding ADC gekozen opzet garandeert dat in de feitelijke uitvoering van het programma voortdurend en systematisch aandacht wordt besteed aan de actuele ontwikkelingen binnen de beroepspraktijk. De ondersteunende vakliteratuur en het begeleidend studiemateriaal zijn rechtstreeks ontleend aan de actuele beroepspraktijk, zo heeft het auditteam op basis van literatuurlijsten en readers kunnen vaststellen. Een en ander lag tijdens de audit, net als afstudeerscripties en andere eindproducten, in een speciaal daartoe ingerichte ruimte ter inzage. Het studiemateriaal van de opleiding heeft als belangrijkste doel het ondersteunen van de student bij het uitvoeren van de beroepsopdrachten. Het studiemateriaal van de ADC wordt grotendeels aangeboden via het intranet. Het voordeel van literatuur en opdrachten via de modulepagina, zo geven docenten aan, is dat zij de ondersteunende theorie kunnen aanvullen en actualiseren en verwijzingen naar interessante links kunnen aangeven. Alle modules en activiteiten kennen een eigen modulepagina waar, zo blijkt uit documentatie, het volgende te vinden is: Nieuws: over gastsprekers, colleges, tips voor websites en literatuur; Studiegidsbeschrijving waarin vermeld: Instroomeisen: bij modules die voorkennis vereisen van andere modules, inhoud, belang voor beroep, leerdoelen, werkvorm, groepsgrootte, contacttijd, studiepunten, toetsvorm en criteria, herkansingsregeling en de literatuur; Opdrachten; Lesgroepen en docenten; Werk inleveren kan digitaal via de modulepagina. Het studiemateriaal is tot en met 2003 vormgegeven zoals beschreven in het format Ontwerpen van SvC onderwijs. Elke module in de eerste twee jaren kent verplichte literatuur. De ADC wil, zo blijkt uit de documentatie en tijdens de audit, graag Engelstalige literatuur stimuleren en dit is blijkbaar onderwerp van gesprek binnen de opleiding. Het derde en vierde studiejaar kent een lijst met aanbevolen literatuur om studenten te stimuleren zelf kritisch te kijken naar ondersteunende theorieën. De theorie staat bij de opleiding in dienst van de toepassing, waarbij studenten vanaf het eerste jaar meer gestuurd worden op theoretische verwerking. De interactie tussen opleiding en beroepspraktijk vindt voorts via de docenten plaats. Zo wordt het onderwijs voor een belangrijk deel verzorgd door personeel dat een verbinding legt tussen de opleiding en de beroepspraktijk. 60% Van het onderwijsgevend personeel heeft aantoonbare werkervaring in het beroepenveld waarvoor de ADC opleidt, zo blijkt uit documentatie. Het merendeel van deze groep is enkele jaren geleden uit het werkveld overgestapt naar de opleiding; een kleine groep combineert een aanstelling bij ADC met een baan in het werkveld. Hobéon Certificering Eindrapport Communicatiesystemen, Hogeschool van Utrecht 13

17 Van degenen die geen werkervaring hebben in het beroepenveld, maar uitsluitend als docent werkzaam is, heeft 75% meer dan 5 jaar ervaring met het opleiden tot professionals in het beroepenveld. Van de totale docentenformatie heeft een kleine groep minder dan 5 jaar onderwijservaring en geen werkervaring in de beroepspraktijk. Met deze groep wordt in gesprekken specifiek gezocht naar manieren om zowel onderwijskundig als beroepsgericht bij te blijven. Het op de hoogte blijven van communicatietechnologische ontwikkelingen vormt voor deze relatief jonge docenten overigens juist geen enkel probleem, zo werd ook tijdens de audit duidelijk. Ook langs andere wegen vindt interactie plaats tussen de docenten en de beroepspraktijk, zoals Via de stage- en afstudeeropdrachten (waarvan iedere docent er jaarlijks tenminste 4 moet begeleiden) Via de accountmanager voor de invulling van de themaprojecten in jaar 3+4 die expliciet de taak heeft om nieuwe ontwikkelingen in het werkveld op te sporen. Omdat met name op technologiegebied de ontwikkelingen zo hard gaan, krijgen de betreffende docenten hiervoor 5% extra ruimte voor ontwikkeling/professionalisering. Ook studenten dragen nieuwe ontwikkelingen aan en krijgen ook de ruimte via eigen opdrachten en via onderzoeksprojecten om deze verder uit te diepen. De informatie over deze ontwikkelingen wordt met elkaar gedeeld en geïnterpreteerd. Dat voorkomt dat ontwikkelingen te smal of verkeerd worden geduid of dat stokpaardjes worden bereden. Het voorkomt ook dat de organisatie uit elkaar groeit omdat het inhoudelijke domein te zeer divergeert. Voorbeelden hiervan zijn: moduleteam-overleg faseteam-overleg coördinatorenoverleg afdelingslunches (1x per maand; collega houdt een verhaal) technieklunches (idem, maar dan specifiek over technologie en 1x per 14 dagen omdat met name de ontwikkelingen binnen de technologie zo hard gaan.) en last but not least: het vele informele overleg. Nieuwe ontwikkelingen worden direct in het lopende programma ingevoerd in de vorm van cases, voorbeelden of specifieke opdrachten. In het volgende jaar wordt de module als geheel weer herzien. Basisvakken wellicht uitgezonderd gaan de modulen nooit langer dan één jaar (ongewijzigd) mee. Daardoor loopt de opleiding niet permanent achter de feiten aan. Verder wordt de band met de beroepspraktijk geborgd door de beroepenveldcommissie, alumni, plannen om oud-studenten in een coachingtraject te betrekken, gastdocenten, het organiseren van het jaarlijkse ICTevent, de relaties met externe opdrachtgevers via het projectbureau van de opleiding, het instellen van een speciale accountmanager t.b.v. het relatiebeheer met de beroepspraktijk, en de relaties met de bedrijfsbegeleiders tijdens stage en afstuderen. De bevindingen in deze paragraaf gelden niet alleen voor de voltijd- maar ook voor de deeltijdopleiding. Hoewel de deeltijdopleiding door de veel kleinere omvang en door het feit dat studenten al werkzaam zijn een wat andere invulling kent, deelt het de kernpunten van dit aspect met de voltijdopleiding. Vrijwel alle docenten van de deeltijd zijn ook werkzaam in de voltijd en nemen dus deel aan de eerder genoemde vormen van kennisuitwisseling. In de deeltijdopleiding brengen bovendien niet alleen docenten maar ook studenten expertise in vanuit hun eigen werkervaring. Aanpassingen in de voltijdopleiding worden ook bezien op hun consequenties voor de deeltijd. De deeltijdopleiding heeft geen aparte beroepenveldcommissie. Oordeel Dit facet is goed. De interactie met de zeer dynamische beroepspraktijk vindt zowel in de voltijd- als in de deeltijdopleiding op veel verschillende manieren en op zowel strategisch als uitvoerend niveau plaats, door medewerkers en studenten. Zij wordt aantoonbaar benut om de relevantie, de actualiteit en de kwaliteit van de opleiding te garanderen. De ontwikkeling van kennis en beroepsvaardigheden van de studenten vindt plaats via vakliteratuur, via door de beroepspraktijk ingebrachte opdrachten en via aan de beroepspraktijk ontleend studiemateriaal. Hobéon Certificering Eindrapport Communicatiesystemen, Hogeschool van Utrecht 14

18 Facet 2.2. Relatie tussen doelstelling en inhoud programma Criteria Het facet Relatie tussen doelstelling en inhoud programma van het onderwerp Programma is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Is het programma een adequate concretisering van de eindkwalificaties qua niveau, oriëntatie en domeinspecifieke eisen? Zijn de eindkwalificaties adequaat vertaald in leerdoelen van (onderdelen van) het programma? Biedt de inhoud van het programma studenten de mogelijkheid om de geformuleerde eindkwalificaties te bereiken? Bevindingen De studieonderdelen zijn wat inhoud betreft telkens en expliciet ontleend aan bepaalde specifieke doelstellingen die op hun beurt weer herkenbaar afgeleid zijn van de eindkwalificaties. Het auditteam heeft in het leerplan van de opleiding de gedetailleerde competentiematrix bestudeerd. Per studiejaar heeft de opleiding voor beide opleidingsvarianten in de matrix de te behalen competenties per module aangegeven. Ter illustratie: onder de module Inleiding communicatie zijn 19 competenties gerubriceerd waaronder: De student beoordeelt en beargumenteert mediakeuze op basis van communicatieve eigenschappen en toepassingsmogelijkheden; kan een ontwikkeltraject voor een communicatiesysteem plannen, faseren, coördineren en bewaken en, indien nodig, aanpassen; kan een kosten-batenafweging maken (dan wel daaraan bijdragen) betreffende een comunicatiesysteem. Zowel bij de voltijd- als deeltijdopleiding richt de opleiding zich op producten die digitaal en interactief zijn. In het leerplan van de opleiding is aangegeven dat bij de ontwikkeling van communicatiesystemen de zogeheten SvC-driehoek het conceptuele kader vormt. Hierin wordt de toepassing van communicatiesystemen benaderd vanuit de wisselwerking tussen mensen, techniek (hardware, software) en organisatie (met zijn doelen, structuur, cultuur en dergelijke). De opleiding gaat bij de vormgeving van het onderwijsprogramma uit van een meer geïntegreerde leeromgeving waarin het leerproces van de student centraal staat. Onderdeel hierbij is zelfreflectie en zelfregulatie, waardoor de student zijn eigen leerproces vorm kan geven en leerstijl kan ontwikkelen. Het onderwijsprogramma is zodanig van opzet dat studenten de doelstellingen en kwalificaties stap voor stap kunnen verwerven. Ondersteuning krijgen studenten hierbij via de docenten, in hun functie als ontwerper van leeromgevingen, coach en als beoordelaar. Docenten hebben dan ook als belangrijkste taken: individugerichte vormgeving van het onderwijsproces, procesgerichte instructie, monitoring en bijsturing. Dit blijkt met name uit de gesprekken die het auditteam daarover heeft gevoerd met docenten en studenten en uit eigen waarneming tijdens een rondgang langs de opleidingsfaciliteiten. De onderwijsvisie van de opleiding krijgt met name vorm door de wijze waarop het leerplan is ingevuld en opgezet. Uit het leerplan van de voltijdopleiding blijkt dat er sprake is van opdrachtgestuurd onderwijs. Deze opdrachten zijn bij de start van de opleiding relatief eenvoudig en nemen in de loop van de studie in complexiteit toe, waarbij van studenten steeds meer zelfsturing wordt verwacht. Deze opdrachten kenmerken zich verder door het zich oriënteren door de student op werkwijze en theorieën binnen het beroep. Deze opdrachten voert de student in de regel uit in teamverband waarbij hij/zij verschillende rollen vervult. Op deze wijze zorgt de opleiding niet alleen voor een vakinhoudelijke/professionele ontwikkeling maar tevens voor een persoonlijke ontwikkeling. Het onderwijsaanbod in de tweede helft van de opleiding biedt studenten de mogelijkheid zich in de breedte te ontwikkelen of zich verder te specialiseren. In feite komen de Dublin-descriptoren terug in de mate waarin de opleiding zelfsturing verwacht van studenten: van kennis nemen van naar gebruik kunnen maken van deze kennis, naar samen uitvoeren, naar zelfstandig uitvoeren naar een adviserende functie. De opleiding werkt, om het opleidingsprogramma te realiseren, met vijf leerlijnen die gerelateerd zijn aan de didactische uitgangspunten. Het betreft, zo blijkt uit het leerplan, de ervarings-reflectielijn (stage-opdrachten of leerwerkopdracten), integrale lijn (beroepsprojecten en individuele opdrachten), conceptuele lijn (vakinhoudelijke cursusopdrachten), de vaardighedenlijn (praktische trainingsopdrachten) en de studieloopbaanlijn (professionele en persoonlijke zelfontwikkelingsopdrachten). Hobéon Certificering Eindrapport Communicatiesystemen, Hogeschool van Utrecht 15

19 Uit de opzet van het onderwijsprogramma blijkt verder dat verschillende programmaonderdelen gericht zijn op uiteenlopende leerdoelen, waaronder het vervaardigen van beroepsproducten. Voorbeelden van beroepsproducten werden het auditteam getoond. Het auditteam is van mening dat de eisen waaraan de beroepsproducten moeten voldoen, tegemoetkomen aan de eisen die het beroepenveld stelt. Mede langs deze weg wordt in het onderwijsprogramma een directe relatie gelegd tussen de inhoud, het niveau en de oriëntatie van het onderwijsprogramma enerzijds en de competenties anderzijds. De inhoud en vormgeving van het onderwijsprogramma bieden de studenten de gelegenheid om de vereiste doelstellingen en eindkwalificaties te verwerven. De wijze waarop dit onderwijsprogramma is opgezet, met onder meer een toenemende complexiteit van de leerstof en toenemend beroep op zelfstandigheid van studenten, biedt de studenten goede mogelijkheden om eindkwalificaties daadwerkelijk te verwerven. In het leerplan van de opleiding is dit uitgebreid beschreven in onder meer de competentiematrix en het didactisch concept/opleidingmodel. Kernthema s zijn hierbij: constructivisme, competentiegericht onderwijs, leerdynamische omgeving en de studieomgeving. De hoofdlijnen van het programma zijn beschreven voor de propedeuse en de hoofdfase, de major en minor alsmede de afstudeerrichtingen. Tevens is het traject genoegzaam uitgewerkt van eindtermen naar leer- en studeerbaarheidsdoelen, van opleidingsmodel naar onderwijsprogramma en van opleidingsmodel naar begeleiding en toetsing. De opleiding hanteert als visie van de opleiding drie kernwoorden: integratie, innovatie en integriteit. De documentatie en de gesprekken wijzen uit dat deze in het programma bij uitstek zijn gerealiseerd op de volgende punten: De brede, geïntegreerde benadering van communicatiesystemen vanuit de eerdergenoemde SvCdriehoek. Deze benadering is leidend in de gehele inhoudelijke oriëntatie van de opleiding. Hetzelfde geldt voor het lifecycledenken, het integraal beschouwen van de gehele levenscyclus van een communicatiesysteem. Doordat beide benaderingen consequent zijn doorgevoerd in de gehele opleiding zijn zij ook verankerd in de hoofden en harten van studenten. Het auditteam heeft dit zelf ook kunnen vaststellen in gesprekken met de studenten. Zowel opdrachtgevers als studenten zijn hier heel positief over. Ook het werken in multidisciplinaire teams noodzakelijk om met elkaar de integrale benadering te kunnen effectueren is goed verankerd in alle fasen en onderdelen van de opleiding. De notie dat de studenten zelf eigenaar zijn van hun eigen leerproces is van meet af aan ingebouwd in de opleiding, waarbij de mate waarin de student zelf invulling kan geven aan het leerproces steeds groter wordt (zie ook navolgende facetten). Innovatie: al bij onderwerp 1 en facet 2.1 heeft het auditteam aangegeven dat de opleiding een goede werkwijze heeft ontwikkeld om voortdurend nieuwe ontwikkelingen de opleiding in te halen en te vertalen naar de inhoud en werkvormen van de opleiding. De opleiding heeft daarbij een inhoudelijke ambitie die qua niveau dicht tegen dat van universiteiten aanligt. Die ambitie is op een aantal punten in het programma, met name in het thema-onderwijs, heel manifest. In het onderwijsprogramma van ADC zijn nog elementen te vinden zijn waarbij bedrijfssystemen die in de backoffice functioneren worden opgevat als communicatiesystemen. De opleiding heeft overigens te kennen gegeven zich meer TE willen richten op communicatiesystemen die zich juist in de frontoffice bevinden. Het auditteam ondersteunt deze ambitie van de opleiding. Voor de deeltijdopleiding geldt dat deze dezelfde uitgangspunten kent als de voltijdvariant. Echter: de uitwerking is aangepast aan de wensen en mogelijkheden van de deeltijdstudent. Zo krijgen zij minder oefenopdrachten maar komt de theorie nadrukkelijk wel aan de orde. Per lesdag wordt één beroepsgerichte module aangeboden en eventueel één vaardigheidsmodule. In een notitie Leerplan deeltijd communicatiesystemen gaat de opleiding verder in op de hoofdlijnen van het deeltijdprogramma. Hieruit blijkt dat het programma modulair is opgebouwd waarbij de studiejaren 1-3 modules bevatten uit alle gebieden van de ADC-driehoek. In het deeltijdleerplan is op een adequate wijze de hoofdlijnen van het programma uitgewerkt. Gezien de voortdurende ontwikkelingen in het werkveld, alsmede vanwege structureel lage prestaties van studenten op het gebied van studievoortgang en rendement heeft de opleiding een herstructurering van het programma in gang gezet. Jaar 1 en 2 zijn inmiddels onderdeel van het nieuwe programma. Een stuurgroep sinds kort curriculumcommissie geheten heeft vanaf 2003 deze twee jaren ontwikkeld. In het licht van de verdere invoering van het nieuwe programma bewaakt de commissie de samenhang in het curriculum en de afstemming tussen leerdoelen, werkvormen en toetsing. Hobéon Certificering Eindrapport Communicatiesystemen, Hogeschool van Utrecht 16

20 Oordeel Dit facet is goed. Het programma en de leerdoelen van de programmaonderdelen zijn een adequate en consistente concretisering van de geformuleerde eindkwalificaties waarbij de SvC-driehoek het conceptuele kader vormt. Inhoud, vormgeving en de faciliteiten die de docenten van de opleiding bieden, stellen de student in de gelegenheid de geformuleerde eindkwalificaties te verwerven. Hobéon Certificering Eindrapport Communicatiesystemen, Hogeschool van Utrecht 17