Eenzaamheid. 1. Ter inleiding Wat is eenzaamheid? 2

Transcriptie

1 Eenzaamheid Idske de Haan- de Jng> <2 ktber 2013> 1. Ter inleiding 2 2. Wat is eenzaamheid? 2 3. He ntstaat eenzaamheid 3 a. Externe factren 3 b. Persnlijkheidskenmerken f karakter 4 c. Gedragspatrnen 4 d. De reactie van de mgeving 5 4. Gevlgen vr de nderlinge relatie 6 5. Kun je vereenzaming beïnvleden? 7 6. Valkuilen 8 7. Vuistregels 9 8. He ntwikkel je aandacht vr elkaar? 10 cpyright 2013 Praktijkcentrum vr nderzek en dienstverlening in de kerken Alle rechten vrbehuden

2 pagina 2 v. 11 Eenzaamheid> 1. Ter inleiding Eenzaamheid, dat klinkt ngal zwaar. Eenzaamheid... als je dat wrd een aantal keren herhaalt en hardp uitspreekt dan vel je de leegte. Eenzaamheid wrdt wel eens vlksziekte nummer één genemd. 2. Wat is eenzaamheid? Eenzaamheid is niet hetzelfde als alleen zijn, want dat kan vaak heel prettig zijn. Na een verblijf p een zespersnszaal in het ziekenhuis ben je blij dat je weer alleen thuis bent. Alleen zijn als je een bek leest f zit te werken, daar kies je vaak vr. Het is k niet z dat niet getruwde mensen altijd eenzaam zijn en getruwden nit. Ok zestigplussers zijn niet allemaal eenzaam. Eenzaamheid is een gevel. Het gevel van verlatenheid. Dat gevel is niet vr iedereen gelijk, het is heel persnlijk. Onafhankelijk van aantal cntacten Eenzaamheid kmt vr nder jnge en udere mensen, nder getruwden en ngetruwden, nder mannen en vruwen. Het hangt niet af van het aantal cntacten. Misschien heeft iemand veel cntacten, terwijl hij f zij zich van binnen hndseenzaam velt. Bij eenzaamheid is de praktijk van het leven heel anders dan men graag wil, bijvrbeeld: Als men wel mensen spreekt maar graag meer cntacten zu willen. Als men wel mensen spreekt maar graag andere, persnlijke dingen met mensen zu willen delen. Als men graag dingen samen zu willen den met anderen. Als er geen bezek kmt terwijl men dat wel graag zu willen. De ene mens leert dit verschil te aanvaarden, een ander zekt zelf een manier m er iets aan te den. Deze mensen velen zich niet z snel eenzaam. Tegenstrijdige gevelens Bij eenzaamheid is er een sterk gevelde tegenstrijdigheid en een sterk geveld gemis. Die tegenstrijdigheid kan er zijn met betrekking tt de heveelheid cntacten f met betrekking tt de inhud van de cntacten. Misschien vindt iemand het heel erg dat er geen persnlijke en emtinele

3 pagina 3 v. 11 Eenzaamheid> dingen gedeeld kunnen wrden. Dat er geen wézenlijk cntact is. Misschien zegt u: Nu, dan verandert hij er tch iets aan! Ja, dat zu inderdaad mi zijn. Helaas is de angst f het nvermgen iets aan de situatie te veranderen, een nderdeel van eenzaamheid. Dus: van eenzaamheid is sprake als het nderstaande is waar te nemen: 1. De heveelheid cntacten is in strijd met de wens naar meer cntacten: sciale eenzaamheid. 2. De inhud van de cntacten is in strijd met de wens naar wezenlijk cntact: emtinele eenzaamheid. 3. Er is nvrede en tegelijkertijd angst f nvermgen iets aan die nvrede te den. 3. He ntstaat eenzaamheid Eenzaamheid is zeer cmplex en ntstaat dr verschillende factren. Vier belangrijke elementen spelen een rl. Die vier elementen zijn niet ls van elkaar te kppelen, maar hangen met elkaar samen. a. Externe factren Dat zijn de mstandigheden waarin iemand verkeert, zals ernstige ziekte, alleengaande zijn, baanverlies, een verhuizing, een beperking, verlijden van een echtgent f kind, echtscheiding, relatieprblemen, pvedprblemen f een familielid hebben dat de Here en de kerk vaarwel zegt 1, verslaving in het gezin. Heel verschillende mstandigheden, terwijl het wel in alle situaties m verlieservaringen gaat. Bvenstaande situaties hebben allemaal te maken met verwerken van pijn en verdriet. Schaamte f schuldgevel kunnen k ng een belangrijke rl spelen, f als er geheimen zijn zals bij relatieprblemen en mishandeling vaak vrkmt. Belangrijk hierin is k de peride dat een bepaalde mstandigheid duurt. Iets wat lang duurt, verhgt het risic p eenzaamheid. Die langdurigheid heeft een vereenzamend effect. Vereenzaming is een prces. 1 Over de meeste van deze mstandigheden is een artikel p deze website te vinden.

4 pagina 4 v. 11 Eenzaamheid> b. Persnlijkheidskenmerken f karakter De manier waarp men reageert p een bepaalde situatie, speelt mee in het wel f niet ntstaan van eenzaamheid. Karaktertrekken en gevelsleven zijn daarp van invled. Verlegenheid en schaamte, een negatief zelfbeeld f gebrek aan zelfvertruwen zijn van invled p de huding ten pzichte van andere mensen. Mensen hebben het er meilijker mee m zich te presenteren, als ze verlegen zijn f weinig zelfvertruwen hebben, dan wanneer ze zelfverzekerd dr het leven stappen. En bij een negatief zelfbeeld denken ze vaak dat een ander hen niet de meite waard vindt. Die gedachte heeft dan weer effect p het gevel en p het gedrag. Op dat mment is er al sprake van een spiraal met elkaar versterkende elementen. Hierdr kan gemakkelijk een belemmerend gedragspatrn ntstaan. c. Gedragspatrnen Mensen met een negatief zelfbeeld en mensen die zich schamen, trekken zich vaak terug uit cntacten. Dan krijg je de vlgende spiraal: de gedachte: ze meten me (misschien) niet: het gevel: ik durf niet en het gedrag: ik de het niet (meer). Hierdr wrden andere mensen gemeden. Men trekt zich terug. Dit terugtrekken f mijden werkt islerend vr de persn zelf. Mede mdat gedrag van de mgeving vaak in eigen nadeel wrdt uitgelegd, bijvrbeeld als de kerk uitgaat: Niemand zegt iets tegen me, zie je wel, ze vinden mij niet leuk. Hierdr kan iemand ng meer in zijn schulp kruipen. Een ander patrn dat kan ntstaan, is het klagen. Er kan nvrede zijn ver van alles en ng wat, terwijl de rzaak van die nvrede bij anderen wrdt gelegd. Bijvrbeeld de man, de kinderen, de familie, de gemeente, de dminee, de situatie. Als men klaagt, is er vaak veel nmacht. Men velt zich vergeleverd aan de situatie en vraagt zich k niet af wat eraan te den is (slachtffer). Wel zijn er hge verwachtingen van de mgeving, vaak te hge verwachtingen. Ok kan claimend gedrag ntstaan. Dat betekent dat de persn in kwestie dwingend is naar zijn mgeving. Hij prbeert mensen vr zijn karretje te spannen en is daar erg slim in. Sms kiest hij vr dminant gedrag, sms vr zielig gedrag. Maar altijd is hij daarin dwingend. Er is meestal weinig f geen zelfinzicht. Een vierde gedragspatrn is het aantrekken en afstten: laten merken graag cntact te willen en tegelijk niet gelven belangrijk vr de ander te zijn, angst hebben m afgewezen te wrden en dit vervlgens zelf rganiseren dr ruzie te maken f een cnflict aan te gaan. Er kan angst zijn vr hechting. Er is k weinig vertruwen in een ander.

5 pagina 5 v. 11 Eenzaamheid> d. De reactie van de mgeving Nu spelen niet alleen bvenstaande gedragsprblemen een rl, maar k de meite die er is bij de mgeving. In het algemeen is het z dat mensen uit de mgeving vaak schrm hebben m naar iemand met prblemen te te gaan. Wie kent het niet, dat gevel van nmacht wat je met zeggen, dat unheimische gevel dat je niet durft. Sms heb je als steungever het gevel dat je niet meer tegen al die ellende kunt. Het kan er niet meer bij. We hebben allemaal een beperkt pnamevermgen vr leed en verdriet. Vragen als: Mag ik me er wel mee bemeien, waarm zu ik het meten den, een ander kan tch k gaan, waarm ik altijd?, maken dat je het uitstelt m een bezek te brengen. Van uitstel kmt dan wel eens afstel. Als er schrm is in de mgeving, heeft dat vaak tt gevlg dat de mgeving zich k terugtrekt. Het gevlg is een srt spiraal, het terugtrekgedrag van de persn in meilijke mstandigheden en het terugtrekgedrag van de mgeving versterken elkaar. He reageert de mgeving p klaaggedrag? In eerste instantie zijn er meestal wel enkele aandachtgevers. Men velt zich bewgen met de prblemen. Maar als aandacht en adviezen niet helpen, ntstaan er na verlp van tijd vaak gevelens van leeggezgen wrden en tekrtschieten. Het lijkt een bdemlze put die niet gedempt wrdt. Er kan nmacht, frustratie en wede ntstaan bij degene die aandacht geeft. Z zullen er steeds minder mensen verblijven die steun geven. Uiteindelijk blijft er dr uitputting bijna niemand ver, iedereen haakt af. Hierver ntstaat bij de afgehaakte steungever vaak een schuldgevel. Claimend gedrag stelt mensen uit de mgeving vaak vr vragen. Het is meilijk vr de mgeving m dr te hebben wat er speelt, wat er aan de hand is. Het is z ingewikkeld. Verantwrdelijkheidsgevel werkt daarin als ruis. Men gaat dan k lang dr met steunen, meestal ver eigen grenzen 2 heen. Sms ntstaat een gevel van gebruikt wrden. Men velt zich uitgebuit en degene die claimt, accepteert het niet als de steungever anders wil f minder wil. Dit geeft veel frustraties bij degene die aandacht geeft. Ok kmt het vr dat zaken verdraaid wrden. Uiteindelijk stpt een aandachtgever ermee, mdat hij p is, sms letterlijk kapt. Als iemand cntacten aantrekt en vervlgens afstt kan dat veel vragen pleveren in de mgeving. Het geeft bij de aandachtgever nzekerheid mdat er nduidelijke bdschappen wrden afgegeven. De vraag kan ntstaan f iemand nu wel f geen cntact wil. Meestal wrdt dat niet aan de persn in kwestie gevraagd. Hierdr ntstaat ng meer nduidelijkheid. Uiteraard is er p meer te wijzen dan de vier bvengenemde; in 2009 is bijvrbeeld aandacht gevraagd vr het verband tussen verslaving en eenzaamheid: wie verslaafd is, hudt dat lang vr zich en schermt een 2 Zie ver grenzen het artikel Helpen en zrgen

6 pagina 6 v. 11 Eenzaamheid> gedeelte van zijn f haar innerlijk af vr de ander. Dit kan eenzaamheid zwel prepen en als versterken. 3 Ok als de verslaving bekend gewrden is, kan de weerzin die dit bij anderen prept het gevel van eenzaamheid versterken. De gemeente van Christus kan zich hier echter niet achter verschuilen. De diakenen krijgen in het bevestigingsfrmulier de ambitie m vr te zrgen dat niemand in de gemeente gebukt gaat nder eenzaamheid. 4. Gevlgen vr de nderlinge relatie Iemand met prblemen heeft vaak hge verwachtingen van gemeenteleden/werkers in de kerk. Waar hge verwachtingen zijn, zijn meestal k teleurstellingen. Samen met de meilijke situatie en het karakter van die persn ntstaan er steeds meer nderlinge prblemen. Elkaar versterkende negatieve factren Er ntstaat namelijk een wisselwerking tussen het gedrag van de persn en het gedrag van de mgeving. Bijvrbeeld: dr het afhaken van mensen uit de mgeving wrdt de frustratie van degene die klaagt meestal grter. Weer een teleurstelling en daardr een reden m ng meer te klagen. Terwijl dit tenemende klagen niet tt effect heeft dat er meer cntacten kmen, nee, klagen vermindert de cntacten. Iemand die claimend gedrag vertnt, kan dr een negatieve ervaring ng meer gaan claimen. De gedachte die ntstaat, is dat hij ng meer cntrle ver de dingen met huden. Dat schrikt de mgeving steeds meer af. Onduidelijkheid in een prces van aantrekken en afstten geeft zwel bij de persn die dit gedrag vertnt en bij de aandachtgever een nveilig gevel. Cntact wrdt dan meer en meer vermeden, wat p den duur een cnflict kan pleveren. Als de zaak niet uitgepraat wrdt, ntstaat steeds meer verkilling en is er tenemende frustratie. Z ntstaat een srt negatieve spiraal. Vereenzaming is dus een cmbinatie van persnlijke meiten en prblemen in de cntacten. Dat kmt dr de wisselwerking die er is tussen mensen: gedrag is een vrtdurend reageren p elkaar. Inzicht ndig Het gaat hier ver mensen ver wie we ns zrgen maken, de mensen die we niet bereiken, de situaties die we niet begrijpen, de uitval die er is terwijl we vrtdurend uitgaan van de stelling dat dit niet mag gebeuren in de kerk. Dat laatste is een bijbelse waarheid. Maar tch, inzicht hebben in de 3 Zie ver verslaving de artikelen Verslaving en Seksverslaving.

7 pagina 7 v. 11 Eenzaamheid> nvlkmenheden van het leven is ndzakelijk m de juiste dingen te kunnen den. 5. Kun je vereenzaming beïnvleden? Er zijn een aantal dingen die je kunnen helpen m het prces van vereenzaming een gede wending te geven. Onder valkuilen en vuistregels een aantal gedetailleerde aandachtspunten. In dit nderdeel van het artikel gaat het m drie zaken: 1. Ontstaan van eenzaamheid Realiseert je dat vereenzaming altijd kan ntstaan bij verandering van een situatie. Bijvrbeeld als een vruw meder wrdt en minder gaat werken f is gestpt met werken. Meestal is er sprake van iets missen in cmbinatie met een wens en tegelijkertijd nmacht iets aan de situatie te veranderen. 2. Vragen die je jezelf stelt Je bewust zijn van het prces van vereenzaming kan helpen bij de beantwrding van de vlgende vragen: 1. Wat kan de persn zelf den (verwachtingen nderzeken en eventueel bijstellen, zelf mensen zeken, nderzeken wat men meer wil met cntacten en dat prberen te realiseren). 2. Wat kunnen gemeenteleden en werkers in de kerk betekenen. Van belang is de gedachte dat steun geven met meerdere mensen van belang is: een steungrep. 3. De manier waarp Ok de manier van steun geven is belangrijk. Het gaat niet alleen m dingen rganiseren vr een bepaalde grep, het gaat vral m de vraag f de ander belangrijk is, f je elkaar ziet als bre(de)r en zus(ter), welke inhud dat heeft, he je elkaar liefdevl kunt benaderen, terwijl je wel je zrg uit. Het gaat m elkaar echt zien en ervaren. Tt je dr laten dringen wat iemand meemaakt en wat dat vr die persn betekent. Dat bij jezelf binnenlaten. Ben je echt geïnteresseerd in de ander. Kun je meevelen, meelijden, meehuilen. Kun je in praktische zin iets betekenen. Kun je mensen meenemen naar iets f iemand, waardr hun kring van cntacten verbreed wrdt. Kun je mensen cnfrnteren, kun je dat liefdevl den, znder de ander af te wijzen.

8 pagina 8 v. 11 Eenzaamheid> 6. Valkuilen Er zijn k dingen die je als werker in de kerk beter kunt vermijden: Te véél steun geven, waardr afhankelijkheid ptreedt. De verkeerde steun geven, waardr nmacht en frustratie grter wrden. In je eentje steun geven, waardr uitputting van de steungever kan ntstaan. Te verantwrdelijk velen, waardr eigen grenzen niet ged bewaakt wrden. Het prbleem vernemen, met de kans p een verkeerde aanpak. De rzaak en de plssing van de vereenzaming alleen bij de eenzame zeken. De rzaak en de plssing van vereenzaming alleen bij de mgeving zeken. Mensen plat gien met allerlei gerganiseerde dingen. De neiging kan bestaan m vr allerlei grepen iets te rganiseren. Het is een valkuil te denken dat het rganiseren van iets autmatisch tt succes leidt. Van belang is te erkennen dat mensen niet alleen behefte hebben aan rganisatie maar k aan relatie. Men heeft behefte aan cntact, aan werkelijke belangstelling. Dat betekent niet dat het rganiseren van activiteiten slecht is. Helemaal niet. Van belang is, als er iets gerganiseerd wrdt, k zrg te dragen vr nderlinge aandacht en wezenlijk cntact. Zelfs als mensen kmen, is de kans aanwezig dat ze zich terugtrekken. Denken dat verdriet na een jaar ver met zijn. De ernst van de zaak niet ged inschatten, waardr in de kerkelijke gemeente steun wrdt gegeven, terwijl deze persn beter prfessinele hulp kan vragen. Denken dat àlle gedragspatrnen veranderbaar zijn. Je er te gauw vanaf maken, dr te denken dat ze tch altijd zitten te zeuren, het niet serieus nemen en de zwaarte van het gevel niet bij jezelf binnen laten kmen. Denken dat gedragspatrnen tch niet veranderbaar zijn.

9 pagina 9 v. 11 Eenzaamheid> 7. Vuistregels Belangrijk is dat je je ged p de hgte stelt van de situatie, van de hulpvraag en van de mgelijkheden die jezelf en anderen hebben m te helpen. Een aantal vuistregels: Bij mensen die in een pltseling veranderde situatie terecht kmen, alert zijn p vereenzaming. Al die situaties zijn aangeduid aan het begin van dit artikel. Je riënteren en cncentreren p de aard van de prblematiek. Dat vrkmt een al te snelle en mgelijk te eenvudige plssing, die niet werkt. De ander is belangrijk... Een aantal vragen dat daarbij gesteld kan wrden zijn: He ziet het prbleem eruit? Waarm det iemand zals hij det? Wat is de ernst van de prblematiek? Is er meite f is er ziek gedrag.. Mensen laten merken dat ze belangrijk zijn in de gemeente. Daar hebben ze behefte aan. Sms helpt het bij het leggen van cntacten, als men een taak heeft. Een taak hebben biedt zingeving. Mensen kunnen ingeschakeld wrden vr zveel klussen. Een van de vragen zu k kunnen zijn: wat zu je leuk vinden m in de kerk te den. Z kan aansluiting gezcht wrden bij dat wat er al is, f kan sms zelfs een nieuw initiatief leiden tt meer betrkkenheid en meer zingeving. Vr zver ndig met mensen praten ver het pbuwen van vriendschappen Je afvragen f de kerkelijke gemeente dit prbleem zelf kan pvangen, f dat prfessinele hulp ndig is. Gezamenlijk steun geven in plaats van alléén. Vral stimuleren dat gemeenteleden aandacht en steun geven aan elkaar in plaats van dat werkers in de kerk het altijd zelf meten den. Gebruikmaken van iemand die met dergelijke meite m weet te gaan. Misschien kan een kring iets betekenen.. Oudere mensen zelf inschakelen bij het bezeken van udere breders en zusters. Ze heven niet alleen bezek te ntvangen, ze kunnen eventueel k ververd wrden naar een vriend, vriendin, gemeentelid, cncert f museum. Iemand niet gelijk plat walsen nder steun, maar dit k bevragen en bespreken. Dan kunnen verschillende vragen gesteld wrden, bijv.: ben je tevreden ver je cntacten in de kerk, zit je er lekker tussen... z kun je nvrede pspren. Ok kun je praten ver de wensen die men heeft, wat men er zelf aan gedaan heeft, f dat wat men graag wil, k haalbaar is, waar mgelijkheden liggen m met mensen in cntact te kmen, f je erbij met helpen.

10 pagina 10 v. 11 Eenzaamheid> Je steeds meer realiseren dat er verschillende vrmen van steun zijn, dat steun p verschillende manieren gegeven kan wrden: Praktische steun (iemand helpen bij het pvangen van de kinderen, helpen bij een klus in huis, de was den enz.). Emtinele steun (aandacht geven, steun bieden dr emties te laten uiten, praten ver de meite f het verdriet.i.d.). Steun die gericht is p integratie (bijv. het samen bezeken van een cncert, samen naar een verjaardag gaan, samen winkelen). Hierdr beweegt men zich weer meer in de buitenwereld en kan men de kring van cntacten en activiteiten uitbreiden. Krtm: is er in de kerkelijke gemeente werkelijke belangstelling vr elkaar, is er nderlinge liefde. Een vrwaarde is de bijbelse gedachte dat iedereen erbij hrt en dat we samen leven in Gds gezin. Dan kan verdriet een plek krijgen in het cntact, maar kunnen er k heel andere dingen gedaan wrden. 8. He ntwikkel je aandacht vr elkaar? In nderdeel 7 ging het m de echte aandacht vr elkaar in de kerk; in dit gedeelte werken we dat ng uit. Waar gaat het m? Inventariseren welke steun ndig is in de gemeente. Als steun ndig is, aan de persn in kwestie vragen f hij weet aan wie hij die steun kan vragen (veel mensen vinden het meilijk aandacht vr zichzelf te vragen). Inventariseren wie iets te bieden hebben en mensen daarver bevragen (vaak meten mensen gestimuleerd wrden m aandacht te geven). Het gezamenlijk steun bieden stimuleren dr het bespreekbaar te maken. In kerkelijke kring zijn daar allerlei wegen vr: p een gemeenteavnd, p de huisbezeken, in de preken, p de verenigingen. De Driehek kan daar eventueel k een bijdrage in leveren. Gezamenlijk praktische steun geven gebeurt al vaak, bijv. als een meder langdurig bedrust met huden. In z'n situatie is er vaak een schema vr het schnhuden van het huis f de pvang van de kinderen. We zullen meten leren m gezamenlijk k emtinele steun te geven en k samen mensen helpen hun plekje te vinden in de gemeente (integratie). Opletten wie waar steun f aandacht geeft. Eventueel zeken naar een afstemmingsmment met die mensen. Oriënteren p netwerkndersteuning. Kerkmaatschappelijk werk De Driehek wrdt biedt die aan. Er zitten veel elementen in die zinvl en stimulerend zijn vr de kerkelijke gemeente. Je kunt daarvr

11 pagina 11 v. 11 Eenzaamheid> cntact pnemen met de cntactpersn f maatschappelijk werker van De Driehek vr je eigen gemeente Op hun website vind je van hen een verzicht.