Mindfulness bij eetstoornissen Dorea Ketelaars, 22 april

Transcriptie

1 Mindfulness bij eetstrnissen Drea Ketelaars, 22 april In juli 2008 heb ik een samenvatting gemaakt ver de inzetbaarheid van mindfulness bij mensen met een eetstrnis. Ik heb drie publicaties geselecteerd die mijns inziens het meest gedegen en recent zijn. In die publicaties heb ik gezcht naar: 1. waarm mindfulness zinvl kan zijn in de behandeling van eetstrnissen, 2. he z n training f prgramma er dan uit met zien, en 3. wat specifieke aandachtspunten zijn, gezien de aard van de (eet/gedrags)- prblematiek van deze delgrep. 4. Binnen de eetstrnissen wrdt nderscheid gemaakt in drie categrieën: anrexia nervsa, bulimia nervsa en niet-nader-gediagnsticeerd waarnder binge-eating valt. Bij de selectie van artikelen heb ik me niet beperkt tt een bepaalde diagnse; het verkepelend begrip eetstrnis was het uitgangspunt. Artikelen die ik bestudeerd heb: Baer, R.A., S. Fischer, D.B. Huss Mindulness-Based Cgnitive Therapy Applied t Binge Eating: A Case Study. Cgnitive and Behaviral Practice 12, , Een amerikaans artikel ver een uitgebreide casestudy van een vruw met binge eating disrder, met gestandaardiseerde vragenlijsten die gebruikt zijn m uitkmsten te meten. In dit artikel wrdt k beschreven waarm mindfulness zinvl kan zijn bij mensen met binge eating disrder (BED) gezien de theretische pvattingen ver deze eetstrnis. Spaans, J., M-L van de Kamp-Verbeij, H. Hp Mindfulness-efeningen; een welkme bijdrage aan de behandeling van anrexia nervsa. Directieve Therapie, 25, , Een Nederlands artikel ver een casestudy van een vruw met anrexia nervsa waarbij vral de prgrammanderdelen besprken wrden. Dit artikel gaat vral ver anrexia nervsa. J. L. Kristeller, R.A. Baer, R. Quillian-Wlever Mindfulness-Based Appraches t eating Disrders. In: R. Baer (Ed.), Mindfulness and acceptance-based intervenins: cnceptualizatin, applicatin, and empirical supprt. San Dieg, CA: Elsevier, Een Amerikaans hfdstuk met een verzicht van de verschillende mindfulness-based behandelingen vr mensen met een eetstrnis, plus een casestudy van een vruw met binge eating disrder die aan een grepsprgramma heeft meegedaan. 1a) Kan mindfulness zinvl zijn bij mensen met een eetstrnis? Ja, mindfulness kan zeker zinvl zijn bij mensen met een eetstrnis. Er zijn diverse therapeutische prgramma s waarbij mindfulness een essentieel- nderdeel is: - Dialectical Behavir Therapy (DBT) - Mindfulness-Based Cgnitive Therapy (MBCT) - Mindfulness-Based Stress Reductin (MBSR) - Acceptance and Cmmitment Therapy (ACT) Samenvatting studies naar aandachtstraining bij eetstrnissen Pag. 1

2 Kristeller, Baer, Quillian-Wlever (2006) beschrijven he de DBT, MBCT en ACT zijn ingezet en tegespitst p mensen met een eetstrnis. Ok nemen zij een zelf ntwikkelt prgramma: de Mindfulness-based Eating Awareness training (MB-EAT). Kern bij deze prgramma s is dat het gaat m het trainen m aandachtig te zijn, m daarmee in het hier-en-nu te zijn, en m dat met een accepterende en vriendelijke tn te den. De diverse accenten van de verschillende prgramma s laat ik hier achterwege. In de drie artikelen gaat het vral ver de MBCT, de Mindfulness-Based Cgnitive Therapy; deze benadering is een variant van de gebruikelijke cgnitieve en gedragstherapie die het hfdbestanddeel vrmt van de reguliere behandeling van mensen met een eetstrnis. MBCT is rsprnkelijk ntwikkeld als terugvalpreventie vr mensen die meerdere depressies hebben meegemaakt, maar het prgramma kan grtendeels ngewijzigd gebruikt wrden vr mensen met eetstrnissen. Immers, MBCT is vral gericht p de autmatische pilt stpzetten en met niet-verrdelende huding aandacht hebben vr wat er is en dat is zwel bij mensen met depressieve klachten als mensen met eetstrnissen een centraal leerpunt. 1b) Welke theretische pvattingen ver eetstrnissen maken aannemelijk dat mindfulness zinvl is bij mensen met eetstrnissen? Bij mindfulness gaan cliënten gedachten (b.v. ver eten en bezrgdheid ver gewicht, figuur, eetpatrn) herkennen als gedachten. Een gedachte is maar een gedachte, geen feit, en een gedachte gaat vrbij. Bij mensen met eetstrnissen, in het bijznder bij anrexia nervsa, is vaak sprake van innerlijke vermijding en cntrledwang ( als ik straks thuis ben, ga ik p m n kamer extra efeningen den ) fwel hardnekkig vasthuden aan ude denk- en gedragsstijlen. Aandachttraining leert de persn m die innerlijke stemmen te herkennen en m een breuk te maken met het autmatische gedrag p die stemmen. Mensen met eetstrnissen hebben meestal een verstrd zelfbeeld: mindfulness leert m met accepterende huding heel nauwkeurig en feitelijk te bserveren van gedachten, gevelens en lichamelijke sensaties. Mensen met anrexia nervsa hebben dr het vele lijnen een verstrd gevel van signalen van hnger en verzadiging. Mindfulness helpt m signalen van het eigen lichaam weer te leren kennen. Mensen met een eetstrnis zijn geneigd m meilijke situaties, gedachten en emties dingen te vermijden en ntkennen. Mindfulness treedt situaties, gedachten en emties juist tegemet. Mindfulness leert, dr er wel aandacht aan te schenken, dat je die meilijke situaties, gedachten en emties kunt verdragen én dat ze k weer plssen. De therie ver binge-eating-prblematiek is dat mensen gaan eten m negatieve gevelens en gedachten te vermijden. Deze mensen hebben een negatief zelfbeeld bijvrbeeld mdat zij niet aan de dr hen zelf gestelde hge eisen vlden; de negatieve gevelens en gedachten die dat plevert, prbeert men uit het bewustzijn te weren dr te gaan binge eating. Deze mensen zijn k geneigd m de eigen emties als pathlgisch te bestempelen, met als gevlg dat ze hun emties niet willen velen. Mindfulness maakt mensen bewust van hetgeen er in hen leeft. Die bewustwrding creëert ruimte m te kunnen kiezen vr gedrag. Mensen met een eetstrnis ervaren veel stress, angst, ziektentkenning en vermijdingsgedrag: mindfulness is accepterend en stressverlagend. Krtm: mindfulness kan mensen met een eetstrnis leren: gevelens, gedachten en gedragingen eenvudig te bserveren m een breuk te maken met autmatisch en disfunctineel gedrag Samenvatting studies naar aandachtstraining bij eetstrnissen Pag. 2

3 een betere relatie ntwikkelen met zichzelf, met eten en met het eigen lichaam. 2) Prgrammanderdelen He kan een mindfulness vr mensen met eetstrnissen eruit zien? Mindfulness kan een beperkt nderdeel zijn binnen een behandelingstraject maar mindfulness kan k het hfdbestanddeel vrmen. Smmige cgnitief-gedragstherapeuten gebruiken mindfulnesstechnieken binnen hun reguliere werkwijze; anderen bieden hun cliënten expliciet een langdurige mindfulness aan. Die afweging met een begeleider zelf maken, afhankelijk van eigen mgelijkheden en de mgelijkheden en wensen van de cliënt. Het meest bekend is een 8-weeks-prgramma zals dat dr de grndleggers van de mindfulness is ntwikkeld 1. Z n prgramma kan als basis dienen, k als het gaat m mensen met een eetstrnis. De pbuw is in grte lijnen: Oefenen m iets met aandacht te den, zals het eten van een rzijn. Verkennen van de zintuigen en daarmee al meer in het nu zijn. Leren m aandachtig bij het eigen lichaam te zijn / bdyscan. Met aandacht bewegen: ygaefeningen, lpmeditatie. Met aandacht zitten. Daarbij efenen m de aandacht te huden bij een zelf gekzen bject (b.v. geluiden, ademhaling, gedachten). Hierbij kan je van buiten naar binnen werken: eerst aandacht vr externe prikkels, dan fysieke sensaties, dan innerlijke zaken zals emties en gedachten. Bij de diverse efeningen gaat de persn ntdekken dat er vrtdurend gedachten en gevelens pkmen en dat we als we niet bewust zijn autmatisch een respns geven. Ofwel dat we in de de-mdus schieten. Aandachttraining leert m die reflex te weerstaan en m in de zijn-mdus te blijven: uitsluitend waarnemen en niet direct in de autmatische pilt schieten. Het del is daarbij niet dat de geest rustig wrdt, het del is dat je gaat efenen m in de zijn-mdus te zijn. In het begin van de training gaan cliënten leren m aandacht te hebben vr gevelens, gedachten, sensaties. En m dat met een accepterende huding te den. Daarna kan gerichter geefend wrden met de nplezierige gebeurtenissen en gedachten, in dit geval rndm eten en lichaamsbeleving. Bijvrbeeld dr: Mindful expsure: een prbleem in gedachten repen, en dan nderzeken welke reacties dat prbleem prept en die reacties vrtdurend met welwillende huding bserveren. Een 3-minuten-meditatie tepassen bij een gebeurtenis f gedachte die negatief geladen is. De zgenemde 3-minuten-ademruimte. Onderzeken welke bezigheden psitieve gevelens prepen; vervlgens plannen maken m die bezigheden uit te veren. Een preventieplan maken, met daarbij het gebruik van aandachtsvaardigheden m triggers te herkennen. Let p: het del is niet dat bepaalde gedachten er niet meer mgen zijn; het del is dat bepaalde gedachten niet meer tt het ude autmatische gedrag leiden. 1 Zie vr beschrijving van het basisprgramma: - Segal, Williams en Teasdale, Aandachtgerichte cgnitieve therapie bij depressie, Uitgeverij Nieuwezijds, Amsterdam, Williams, Teasdale, Segal, Kabat-Zinn, Mindfulness en bevrijding van depressie; vrbij chrnische ngelukkigheid, Uitgeverij Nieuwezijds, Amsterdam, Samenvatting studies naar aandachtstraining bij eetstrnissen Pag. 3

4 Vr de duidelijkheid; wat det mindfulness niet: de inhud van gedachten veranderen emtinele staten wijzigen prbleemplssingstrategieën aanleren trainen van interpersnlijke vaardigheden. Mindfulness gaat niet ver veranderen; het gaat ver met een accepterende huding bserveren wat er nu is. En van daaruit kmt er ruimte m met meer wijsheid en rust te kiezen vr gedrag. 3) Specifieke aandachtspunten, vr mindfulness bij mensen met een eetstrnis Zals gezegd kan mindfulness in principe k tegepast wrden bij mensen met een eetstrnis. Indicatie / cntra-indicatie Algemeen uitgangspunt bij mindfulness is: acute gezndheids- f psychische prblemen zijn een cntra-indicatie vr aandachtstraining. Het is beter m de mindfulness te starten p een iets rustiger mment, als de acute fase vrbij is. In de drie studies heb ik hierver geen aanvullende infrmatie gevnden. Meditatie afstemmen p de eetprblemen In de studie van Kristeller, Baer, Quillian-Wlever (2006) wrdt nderscheid gemaakt tussen gewne meditaties en eet-gerelateerde meditaties. Bij eet-gerelateerde meditaties ( eating-related guided meditatins) traint men m met niet-verrdelende aandacht te kijken naar sensaties, gedachten en emties die samengaan met hnger, bevrediging en bingetriggers. Dat begint bijvrbeeld met de rzijn-efening en breidt uit naar afstemming p situaties met vetter vedsel f naar cmplexere situaties zals eten p een feestje f aan een buffet staan. Die eet-gerelateerde meditaties blijken een belangrijke vrspeller in de uitkmsten van een behandeling: he vaker men die eet-gerelateerde meditaties det, he minder het binge-eating vrkmt. Bewustzijnsefening afstemmen p verzadigingsprikkels In de studie van Kristeller, Baer, Quillian-Wlever (2006) vindt men als vrspeller vr afname van binge eating: een tegenmen bewustzijn van verzadigingsprikkels. Dat heeft een grter effect dan een tegenmen bewustzijn van hngerprikkels. Verzadingsprikkels kunnen tijdens de training verkend wrden dr met aandacht te preven en het vedsel te verkennen en m p een vl gevel te letten. Een mgelijke verklaring vr dit verband is dat mensen met binge eating meer meite hebben met stppen met eten (dus ze negeren de verzadingsprikkels) dan dat ze te vaak gaan eten (de hngerprikkel niet kennen). Wél p de inhud van gedachten in gaan Dr Spaans, van de Kamp en Hp (2005) wrden twee nderdelen genemd die speciaal bij mensen met anrexia nervsa ingezet wrden. Het zijn nderdelen m de anrectische gedachten inhudelijk te bekijken en m ze ls te kppelen van hun stimulusfunctie (b.v. dr de gedachte ik ben vet naar de buik kijken f p de weegschaal gaan staan). De anrectische gedachten verdenken De cliënt wrdt gevraagd m alle anrectische gedachten van die dag s avnds te Samenvatting studies naar aandachtstraining bij eetstrnissen Pag. 4

5 verdenken. Eventueel ze k pschrijven p kaartjes. De cliënt dient dan iedere gedachte apart meerdere keren achtereen hardp uit te spreken. En daarbij steeds nagaan he gelfwaardig deze gedachte is en wat deze gedachte ng meer prept. Op den duur zal de cliënt de anrectische gedachten ng wel hebben, maar er minder last van hebben. Oefening met gedachteparade (een efening uit de Acceptance and Cmmitment Therapy) De begeleider vraagt de cliënt m de gen te sluiten en te visualiseren dat zij vanaf een tribune een parade vrbij ziet trekken, waarvan de deelnemers brden mhghuden met haar vrnaamste anrectische gedachten: ik met ged cntrleren wat ik eet, ik ben een lelijke dikke vruw etc. Deze efening helpt m te herkennen wanneer er weer z n gedachte vrbij kmt. In principe gaat het bij mindfulness niet m de inhud van gedachten maar m de huding naar gedachten. Echter, bij mensen met bepaalde psychische strnissen en bij pertinent njuiste f zieke gedachten, kan het ndig zijn m die gedachten wel inhudelijk aan te pakken. Sterker ng; als mensen echt een heel verknipt f nrealistisch beeld hebben van zichzelf f de mgeving, is het zaak m dat eerst te behandelen vrdat kan wrden begnnen met aandachtstraining 2. Realistisch zijn ver effecten van de aandachttraining In de drie studies geven de auteurs aanbevelingen die aanmanen m realistisch te zijn ver de effecten van de aandachttraining. Het is zaak m ged na te denken ver de gewenste uitkmsten van een aandachttraining. Gewichtsverandering zal bijvrbeeld minder belangrijk zijn dan weer waarnemen van hnger- f verzadingsprikkels f uitstellen van anrectisch gedrag. De kunst is dat cliënten ntdekken dat ze kunnen kiezen vr bepaald gedrag; dus uit de autmatische pilt blijven. Een bepaalde mate van lichaamsnvrede kan blijven bestaan; het gaat erm dat cliënten hun lichaamsbeeld accepteren en dat het minder invled heeft in hun gedrag. Tt slt. Mensen met een eetstrnis hebben vaak grte interesse in hun lichaamsbeleving. Mindfulness kan de behefte aan cntrle verleggen drdat men nu fcust p aandachtig zijn. Maar dat kan na verlp van tijd k saai wrden en daarmee de kans p terugval vergrten. Vandaar het belang m interesse- en activiteitengebieden uit te breiden. 2 Mndelinge mededeling van Ger Schurink tijdens de MBCT-training. Samenvatting studies naar aandachtstraining bij eetstrnissen Pag. 5