Inhoudsopgave. 1. Status van de handreiking 2 2. De exameneenheden Mogelijke invulling van het schoolexamen 17

Transcriptie

1 Inhudspgave 1. Status van de handreiking 2 2. De exameneenheden Inleiding Inzicht en tepassen Planmatig werken Exameneenheid IT/3 ICT-vaardigheden Exameneenheid IT/4 Maatschappij en innvatie Exameneenheid IT/5 Hardware Exameneenheid IT/6 Media ntwerpen Exameneenheid IT/7 IT Ontwerpen Mgelijke invulling van het schlexamen Inzicht verwerven en tepassen Planmatig werken Urenbesteding Opbuw van het lesprgramma Aantrekkelijkheid van pdrachten Vrbeelden van pdrachten Vrmen van tetsen en suggesties vr de weging Tetsvrmen Relatie tetsvrmen en eindtermen Berdelen van tetsen Individuele en grepsresultaten Het prgramma van tetsing en afsluiting Lpbaanriëntatie en -begeleiding (LOB) binnen Infrmatietechnlgie Inleiding Exameneenheid IT/1 Oriëntatie p leren en werken Mgelijke vakkenintegratie Algemeen Specifiek 37 Bijlage 1: Het cncept-examenprgramma Infrmatietechnlgie 40 Bijlage 2: Achtergrnden bij het cncept-examenprgramma 43 Bijlage 3: Beheersingsniveaus ECDL 45 1 Handreiking cncept-examenprgramma Infrmatietechnlgie vmb-tl

2 1. Status van de handreiking Deze handreiking vr het cncept-schlexamen Infrmatietechnlgie vr de theretische leerweg van het vmb is een van de resultaten van een prject waarbij enkele schlen p experimentele basis het keuzevak Infrmatietechnlgie vr vmb-tl ntwerpen en aanbieden. Dit prject heeft tt nu te geresulteerd in een cncept-examenprgramma, dat de instemming heeft van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Het ministerie verwacht tt vaststelling van het examenprgramma ver te gaan nadat een grep van vijf á zes vlgschlen k met het cncept-examenprgramma heeft kunnen werken. Frmele vaststelling wrdt als gevlg daarvan niet vr 2011 verwacht. Daarm heeft deze handreiking eveneens een cnceptstatus. Een definitieve versie wrdt uitgebracht na aflp van de experimenteerfase. Het begde vak kent alleen een schlexamen en een mvang van 200 lesuren van vijftig minuten elk. Vanuit het ministerie wrden de vlgende redenen genemd m vak Infrmatietechnlgie vr vmb-tl te ntwikkelen: het ntbreken van een algemeen vrmend vak rnd ict in de theretische leerweg van het vmb. Weliswaar kennen de andere leerwegen een berepsgericht prgramma nder de naam ict-rute, maar een dergelijk prgramma kan niet als examenvak in vmb-tl dienen. verruiming van de keuzemgelijkheden vr leerlingen en schlen. aansluiting bij het stimuleringsbeleid rnd ict. aansluiting bij het beleid rnd drlpende leerlijnen en bètatechniek. Een van de resultaten van het prject is het cncept-examenprgramma vr Infrmatietechnlgie. In deze handreiking wrdt in bijlage 1 dit cncept-examenprgramma gepresenteerd in de vrm van zeven exameneenheden. Per eenheid is een aantal eindtermen gefrmuleerd. Deze eindtermen zijn vrschrijvend in de zin dat elke schl die Infrmatietechnlgie haar leerlingen aanbiedt, zich dient te cnfrmeren aan deze eindtermen. Daarnaast is een schl vrij eindtermen te te vegen aan de lijst. De frmulering van de eindtermen is cnfrm de uitgangspunten van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap glbaal gehuden m schlen de ruimte te bieden ze naar eigen inzicht te interpreteren. Desndanks kan een schl de behefte velen aan ndersteuning bij de interpretatie van de eindtermen en bij de inrichting en vrmgeving van haar nderwijs in dit vak. Daarte dient deze handreiking. In de handreiking wrdt van elke eindterm een mgelijke interpretatie en telichting gegeven. Bvendien bevat de handreiking suggesties met betrekking tt de invulling van het vak, de tetsing in het vak, de relatie van het vak met LOB en integratie van het vak met andere vakken. Met nadruk wrdt gesteld dat de inhud van de handreiking met uitzndering van het frmele examenprgramma de status van aanbeveling heeft. Dit dcument kent geen vrschrijvend karakter. Naast cncept-examenprgramma en handreiking wrden er als resultaat van het prject vrbeeldmaterialen gepubliceerd. Deze materialen wrden in digitale vrm beschikbaar gesteld via Internet p In de handreiking wrdt waar mgelijk naar nderwijsmaterialen p deze website. Deze handreiking is te dwnladen van de website van de SLO: 2

3 2. De exameneenheden 2.1 Inleiding In dit hfdstuk wrden de exameneenheden van Infrmatietechnlgie met uitzndering van de eerste twee exameneenheden tegelicht. Aangegeven wrdt welke eindtermen het cncept-examenprgramma kent en p welke wijze ze geïnterpreteerd kunnen wrden. Wellicht ten vervlede: een schl is vrij deze interpretatie ver te nemen. Ze mag even ged een eigen interpretatie aan de eindtermen geven. De exameneenheid IT/1 Oriëntatie p leren en werken kmt aan de rde in hfdstuk 5, mdat deze exameneenheid relaties kent met Lpbaanriëntatie en -begeleiding. Exameneenheid IT/2 Prfessinele vaardigheden spreekt vr zich en wrdt niet verder tegelicht. In bijlage 2 wrdt een schets gegeven van de achtergrnden van het examen. Daarin wrden nder andere beschreven wat er in deze handreiking nder een infrmatiesysteem wrdt verstaan en een drietal rllen genemd die mdel hebben gestaan bij het maken van inhudelijke keuzen vr het cnceptexamenprgramma. 2.2 Inzicht en tepassen De meerderheid van de eindtermen is van de vrm: "De kandidaat heeft inzicht in... en kan dit inzicht tepassen bij...". In deze frmulering is enerzijds het algemeen vrmend en anderzijds het praktisch karakter van het vak tt uitdrukking gebracht. Het is de bedeling in het nderwijs aan beide karakters recht te den. Met de frmulering "inzicht in..." wrdt bedeld dat een leerling een begrip, cncept f werkwijze met kennen. Daarnaast mvat deze frmulering dat een leerling begrippen, cncepten en werkwijzen kan duiden, met elkaar in verband kan brengen en weet in welke mstandigheden hij het begrip, cncept f werkwijze met gebruiken. Vrbeeld Eindterm 21 luidt: "De kandidaat heeft inzicht in de rl van Infrmatietechnlgie bij maatschappelijke ntwikkelingen". Dit begde inzicht uit zich bijvrbeeld als vlgt: een leerling kan enkele vrbeelden nemen van maatschappelijke ntwikkelingen die ntstaan zijn als gevlg van de pkmst van infrmatie- en cmmunicatietechnlgie (ict); hij kan vervlgens aangeven he ict deze vrbeeldntwikkelingen gestimuleerd heeft; en tensltte een mening frmuleren ver de wenselijkheid van deze ntwikkeling. Vrbeeld Eindterm 33 luidt: "De kandidaat heeft inzicht in enkele eenvudige prgrammeertechnieken en kan dit inzicht tepassen bij de ntwikkeling van een eenvudig cmputerprgramma". Het begde inzicht kan als vlgt tt uitdrukking gebracht wrden: een leerling kent enkele standaardtaalelementen van een prgrammeertaal; hij weet in welke gevallen hij welke taalelementen kan inzetten bij de ntwikkeling van een cmputerprgramma; en tensltte weet he hij de betreffende taalelementen in een cmputerprgramma kan verwerken. Het tweede deel van deze eindterm kan tt uitdrukking wrden gebracht dr het schrijven van een eenvudig cmputerprgramma. 2.3 Planmatig werken In een aantal eindtermen is sprake van een planmatige werkwijze. Ok eindterm 6 "De kandidaat kan p systematische wijze werkzaamheden uitveren" vernderstelt een dergelijke werkwijze. Planmatig werken wrdt in het vakgebied van grt belang geacht en veelvuldig tegepast. In veel bedrijven en instellingen wrden dergelijke werkwijzen vastgelegd in een prcedurehandbek. De prcedures in z'n handbek zijn vaak gebaseerd p methden en technieken vr prjectmanagement, systeemntwikkeling, systeembeheer en systeemgebruik. Het is niet ndzakelijk leerlingen specifieke methden en technieken te leren. Een aantal uitgangspunten vr planmatig werken wrdt echter wel aanbevlen - zwel in het geval planmatige aanpak in de 3 Handreiking cncept-examenprgramma Infrmatietechnlgie vmb-tl

4 eindterm vermeld wrdt als in het geval dat dat niet vermeld wrdt. Algemene uitgangspunten van planmatig werken zijn: Eerst denken, dan den. Een valkuil bij de ntwikkeling en het gebruik van ict-middelen is te snel in plssingen te denken znder het nderliggende prbleem te analyseren. In smmige situaties is dat verdedigbaar - bijvrbeeld als er in krte tijd een string verhlpen met wrden -, maar in het algemeen verdient het aanbeveling de tijd te nemen m een prbleem te analyseren en pas nadien een plssing te bedenken. Stapsgewijs werken. Ict-vraagstukken zijn in de praktijk vaak cmplex van aard. Om niet bedlven te wrden nder de cmplexiteit van een vraagstuk, wrdt er vaak een stappenplan gehanteerd m tt een gerealiseerde, geteste en geaccepteerde plssing van het vraagstuk te kmen. Welke stappen er in welke vlgrde drlpen (meten) wrden, wrdt dr de situatie bepaald. Verdeel en heers. Een andere manier m de cmplexiteit van een ict-vraagstuk te beheersen is ze p te delen in kleinere vraagstukken, die stuk vr stuk wrden pgelst. De hfdplssing wrdt vervlgens samengesteld uit de deelplssingen. Versiebewaking Als een ict-middel dr meer dan één persn ntwikkeld wrdt, kunnen er prblemen ntstaan dr het werken met verschillende ntwikkelversies van het middel. Deze prblemen wrden in de praktijk pgelst dr strikt versiebeheer. Hiernder vallen versienummering, het vaststellen welke versie de versie is, die dr iedere ntwikkelaar gebruikt wrdt, enzvrts. Dcumenteren Planmatig werken hudt k in dat gedcumenteerd wrdt wat er gedaan is, he een ict-middel werkt en he hij in elkaar steekt. Een gede dcumentatie vergrt de gebruiksvriendelijkheid en nderhudbaarheid van het ict-middel. Bvendien kan prcesdcumentatie leiden tt een betere prcesgang. He in vrkmende gevallen planmatig werken verder geïnterpreteerd kan wrden, wrdt nder de betreffende eindtermen tegelicht. Dat betreft bijvrbeeld de uitwerking van stapsgewijs werken in een cncreet stappenplan. 2.4 Exameneenheid IT/3 ICT-vaardigheden IT/ ICT-vaardigheden De kandidaat heeft inzicht in de basisfuncties van pakketten ten beheve van kantrautmatisering, waarnder een tekstverwerker, een spreadsheet-, en een presentatiepakket- en een databasepakket en kan dit inzicht tepassen bij de uitefening van uitverende taken. De kandidaat kent enkele applicaties m de uitvering van een eenvudig nderzek te ndersteunen en kan deze applicaties gebruiken m enkele nderzekstaken, waarnder het verwerken en presenteren van nderzeksresultaten te ndersteunen. De kandidaat kan anderen ndersteuning bieden bij het gebruik van infrmatiesystemen, applicaties en media. De kandidaat heeft inzicht in enkele kenmerken van prjecten, prjectmatig werken en daarbij vrkmende rllen en kan dit inzicht tepassen bij het werken in prjectverband. TL 4

5 Telichting eindterm 17 In bijna elke berepsmgeving wrdt gebruik gemaakt van infrmatiesystemen met als del het uitverende werk te ndersteunen. Daarte kennen rganisaties standaardvrzieningen als applicatiepakketten, werkstatins, netwerken en servers, die vlgens een vrgeschreven werkwijze gebruikt meten wrden. Deze vrschriften staan veelal in een gebruikershandleiding en/f prcedurehandbek. Daarnaast velen veel gebruikers de ndzaak m buiten de standaardvrzieningen m uitverende taken met behulp van ict te verrichten. Denk daarbij aan het schrijven van een dcument, het bijhuden van gegevens die alleen vr het persnlijk functineren relevant zijn en het vrbereiden en huden van een mndelinge presentatie. Ten beheve van dat laatste wrdt gebruikers een suite van applicaties beschikbaar gesteld. Vrbeelden zijn Micrsft Office f Open Office. Om als gebruiker te kunnen pereren is deskundig gebruik van deze pakketten van belang. Het vrgestelde beheersingsniveau vr deze eindterm is beperkt tt dat van het Eurpean Cmputer Driving Licence (ECDL). Vr meer infrmatie ver het beheersingsniveau van ECDL wrdt verwezen naar Bijlage 3. Het begde inzicht heeft betrekking p de vraag bij welke taak welk standaardpakket het meest geschikt is, he dat standaardpakket gebruikt kan wrden m de taak te ndersteunen en welke basisfuncties daarbij gebruikt kunnen wrden. In het vervlg staat een aantal mgelijke taken vermeld: het verzrgen van standaardcrrespndentie; archiefbeheer, inclusief het rdenen van bestanden in lgische mappen; relatiebeheer; een digitale presentatie verzrgen die bestaat uit een peenvlging van dia s znder nderlinge verwijzing; het zeken naar gegevens, tekstfragmenten f andere infrmatie in persnlijke bestanden met gebruikmaking van de standaard zekfunctinaliteit die de pakketten bieden. Vrbeeld Het verzrgen van standaardcrrespndentie vindt meestal plaats dr middel van een tekstverwerker. Dergelijke prgramma's kennen vaak sjablnen vr standaardbrieven. Daarnaast bestaat de mgelijk dat een bedrijf f instelling zelf sjablnen gemaakt heeft. Brieven wrden z veel mgelijk met behulp van een sjabln gemaakt. Vr uitefening van zektaken kan het ndzakelijk zijn enkele begrippen te kennen die geasscieerd zijn met de betreffende fficepakketten. Vral bij het gebruik van een databasepakket is inzicht in begrippen als tabel, rij, klm, veld, primaire sleutel en vreemde sleutel van belang bij de frmulering van een zekpdracht. Kennis van SQL wrdt niet als nderdeel van het examenprgramma vrgesteld. Telichting eindterm 18 Gaat het bij eindterm 17 m het gebruik van fficepakketten in het dagelijks gebruik, eindterm 18 begt de leerling te leren applicaties te gebruiken bij de uitvering van een eenvudig nderzek. Daarbij is beperking tt fficepakketten niet ndzakelijk. Het kan ndzakelijk zijn m incidenteel functinaliteit uit een fficepakket te benutten, die bven het beheersingsniveau van ECDL uitstijgt. Een vrbeeld hiervan is de verwerking van kwantitatieve gegevens in MS Excel, waarbij verzamelfuncties f draaitabellen ingezet kunnen wrden. Afhankelijk van het srt nderzek kan een aantal nderzeksstappen wrden nderscheiden. Smmige stappen zijn generiek vr alle srten van nderzek. Bij elk van die stappen kunnen applicaties gebruikt wrden. In het nderstaande verzicht wrdt per nderzekstap een suggestie gedaan vr gebruik van een applicatie. Onderzeksstap Definitie van de vraagstelling 5 Mgelijk te gebruiken applicaties Tekstverwerker Tekenpakket (ten beheve van ideevrming) Handreiking cncept-examenprgramma Infrmatietechnlgie vmb-tl

6 Onderzeksstap Opzet van het nderzeksplan Uitvering van het nderzek Verwerking van de nderzeksgegevens Presentatie van de nderzeksresultaten Mgelijk te gebruiken applicaties Tekstverwerker Afsprakenplanner Spreadsheetpakket Databasepakket Enquêteringssftware 3D-applicatie Prgrammeermgeving Spreadsheetpakket Databasepakket Enquêteringssftware 3D-applicatie Prgrammeermgeving Presentatiepakket In het geval het nderzek dr meer dan één leerling uitgeverd dan wel ndersteund wrdt, kan een grupwarepakket f een elektrnische leermgeving zijn diensten bewijzen. Het gebruik van applicaties die zich specifiek p de grtschalige verwerking van kwantitatieve nderzeksgegevens richten - zals SPSS - wrdt niet vrgesteld. Telichting eindterm 19 Smmige gebruikers wrdt in een bedrijf f instelling een speciale status tegekend. Een dergelijke supergebruiker (f: pwer-user: zie bijlage 2) biedt nder andere ndersteuning aan zijn medegebruikers bij het gebruik van infrmatiesystemen, applicaties en media. Ondersteuning kan p verschillende manieren gebden wrden, zals: een mndelinge telichting, al dan niet p basis van een gebruikersvraag; een gebruikershandleiding; een gebruikerstraining. Het is daarbij van belang dat telichting, handleiding f training aansluit bij de beheften en bij het kennisniveau van de betrkkenen en dat de pwer-user zich beperkt tt ndersteuning van het gebruik van middelen en media bij infrmatieverwerkende en cmmunicatieve taken en het gebruik van ict-jargn afstemt p de betrkkene. Vrgesteld wrdt dat leerlingen in deze exameneenheid zich bekwamen in het geven van een mndelinge telichting aan de hand van een gebruikersvraag, het schrijven van een gebruikershandleiding vr een enkele systeemfunctie en het verzrgen van een training vr een paar gebruikers. Telichting eindterm 20 Medewerkers in bedrijf f instelling wrden vaak betrkken bij prjecten die als del hebben de infrmatiesystemen te wijzigen, bijvrbeeld als gevlg van marktntwikkelingen, het benutten van nieuwe cmmunicatiekanalen, gewijzigde wet- en regelgeving f het verhelpen van knelpunten in de infrmatievrziening. Ze wrden vaak lid van het prjectteam dat de wijzigingen vrbereidt, uitvert en uittest. Dergelijke teams hebben vaak een multidisciplinair karakter en zijn samengesteld uit ict-specialisten, een f meer gebruikers, de manager die verantwrdelijk is vr het deel van de infrmatievrziening dat gewijzigd wrdt en - afhankelijk van het begde prjectresultaat - een mediakundige en een prjectleider. Bij grte prjecten kan de prjectleider ndersteund wrden dr een assistent f prjectbureau. Ok kan het vrkmen dat een prjectteam nderverdeeld wrdt in werkgrepen met elk een eigen teamleider. De eindterm heeft betrekking p een lid van een prjectteam in een van de genemde rllen, die eventueel de prject- f teamleider assisteert. Vrbeelden van werkwijzen en technieken zijn in dat geval: 6

7 samenwerken met teamleden, zals k genemd in eindterm 7; rapprteren ver de vrgang van eigen werkzaamheden; pstellen van een cncept vrtgangsrapprtage van de prjectgrep; cmmuniceren tijdens werkzaamheden; planmatig uitveren van werkzaamheden; een cncept taakverdeling pstellen vr een werkgrep; een begrting vr een deeltaak van een prject pstellen; infrmatie geven ver uitveringstijd, ksten van uitgeverde/uit te veren werkzaamheden en p basis daarvan cnclusies trekken; zijn eigen handelen evalueren en vertalen in nieuwe activiteiten; gebruik maken van prjectmanagementsftware; de fasering van het prject respecteren znder fasen ver te slaan. Het begde inzicht kan zich nder andere richten p: wat een prject is; basiskenmerken van een prject: helder mschreven del, eenmalig van karakter, beperkte tijd, beperkte middelen, vaak multidisciplinair van aard; welke prblemen zich lenen vr prjectmatige plssing en welke niet; wie welke verantwrdelijkheden heeft bij een prject: nderscheid tussen aansturing en uitvering; de rllen in een prjectteam. 2.5 Exameneenheid IT/4 Maatschappij en innvatie TL IT/4 Maatschappij en innvatie 21 De kandidaat heeft inzicht in de rl van Infrmatietechnlgie bij maatschappelijke ntwikkelingen. De kandidaat heeft inzicht in de nrmen en waarden bij het gebruik van digitale 22 technlgie en kan dit inzicht tepassen bij het gebruik en ntwerp van digitale technlgie. 23 De kandidaat kent nieuwe ntwikkelingen p het gebied van Infrmatietechnlgie. Telichting eindterm 21 Het is nmiskenbaar dat ruime beschikbaarheid van infrmatie en cmmunicatiemgelijkheden een belangrijke rl speelt in allerlei maatschappelijke ntwikkelingen. Mede dr de pkmst van de digitale technlgie is de westerse wereld de laatste decennia geëvlueerd van een industriële samenleving naar een kennismaatschappij. Deze ntwikkeling wrdt gestimuleerd dr lcale, natinale en supranatinale verheden. De bedeling van deze eindterm is dat leerlingen inzicht verwerven in van de rl die Infrmatietechnlgie speelt in de kennismaatschappij. Een aandachtspunt hierbij is het gegeven dat de meeste jngeren in hun persnlijke leefwereld en p schl veelvuldig gebruik maken van ict. Daarbij ligt de nadruk p cmmunicatie, infrmatie verzamelen uit penbare brnnen en het verblijf in virtuele werelden (waarnder gaming). Het verdient aanbeveling leerlingen te den beseffen dat er k andere tepassingsfuncties van ict bestaan, zals het uitveren van berekeningen, het pslaan van (grte heveelheden) gegevens en het besturen van technische apparatuur. Telichting eindterm 22 Het gebruik van digitale technlgie vernderstelt dat de gebruiker zich cnfrmeert aan regelgeving, nrmen en waarden. Regelgeving heeft vral betrekking p de bescherming van gegevens die tt natuurlijke persnen 7 Handreiking cncept-examenprgramma Infrmatietechnlgie vmb-tl

8 herleid kunnen wrden en p het tegengaan van cmputercriminaliteit. Nrmen en waarden met betrekking tt cmputergebruik gaan vral ver wat men 'netiquette' nemt, zals: mgangsvrmen p het Internet; d's en dn'ts in digitale cmmunicatie; het afzien van illegaal kpiëren van digitale cntent en het respecteren van auteursrecht; he m te gaan met freeware-sftware. De bedeling van deze eindterm is dat leerlingen kennis hebben van het bestaan van regelgeving, nrmen en waarden, het belang en de ndzaak daarvan inzien en dat ze leren zich hieraan te huden. Inzicht in regelgeving kan beperkt blijven tt de hfdlijnen van de Wet Bescherming Persnsgegevens en de Wet p de Cmputercriminaliteit. Telichting eindterm 23 Deze eindterm kan betrekking hebben p technlgische ntwikkelingen, maar k p nieuwe tepassingsmgelijkheden. Nieuwe ntwikkelingen wrden via diverse media aangekndigd, variërend van publieksmedia, zals kranten, nieuwsjurnaals en nieuwssites tt gespecialiseerde vakliteratuur en websites. Vrgesteld wrdt m nieuwe ntwikkelingen in Infrmatietechnlgie alleen via publieksmedia p te spren en via deze ingang eventuele gespecialiseerde brnnen te benaderen. 2.6 Exameneenheid IT/5 Hardware IT/ Hardware De kandidaat heeft inzicht in de glbale hardwarearchitectuur van een cmputer, in die van de randapparatuur en in de wisselwerking tussen cmputer en randapparatuur en kan dit inzicht tepassen bij de uitefening van enkele peratinele installatie-, vervangings- en reparatietaken p de cmpnenten van een cmputer en/f zijn randapparatuur. De kandidaat heeft inzicht in de structuur van een aantal netwerktplgieën en kan de bijbehrende kenmerken beschrijven. De kandidaat heeft inzicht in de wijze waarp berichten ver een netwerk verznden wrden.glbale werking van lkale en interlkale cmputernetwerken De kandidaat heeft inzicht in de ndzaak van beveiliging van netwerken en kan enkele manieren m netwerken te beveiligen tepassen. TL Telichting eindterm 24 Deze eindterm richt zich p de hardwarearchitectuur van een cmputer. Het vlstaat dat leerlingen de cmpnenten uit de Vn Neumannarchitectuur kennen. Het inzicht heeft betrekking p de functies van deze cmpnenten en de wijze waarp deze cmpnenten met elkaar samenwerken. 8

9 Inverapparatuur Uitverapparatuur Centrale verwerkingseenheid Extern geheugen Werkgeheugen Figuur 1: basisarchitectuur van een cmputer ten beheve van deze eindterm (Vn Neumann architectuur) Het vlstaat dat de leerling de vlgende functies van een cmputer nderkent: inver van gegevens; pslag van gegevens, zwel in interne als externe geheugens; verwerking van gegevens; uitver en presentatie van gegevens en andere cmmunicatie-uitingen. Het inzicht kan zich beperken tt een persnal cmputer met rechtstreeks gekppelde randapparatuur. Gangbare randapparatuur bij een persnal cmputer is een (lkale) printer, een scanner, een digitale camera, een externe CD/DVD-writer, enzvrts. Servers en mainframes kunnen buiten beschuwing blijven. Netwerkcmpnenten wrden in eindtermen 25 en 26 genemd. Onder installatie-, vervangings- en reparatietaken kunnen in deze eindterm de vlgende taken gerekend wrden: interne hardwarecmpnenten tevegen en vervangen; een nieuwe versie van een besturingssysteem dan wel een nieuw f tweede besturingssysteem p een persnal cmputer installeren; randapparatuur installeren en aansturen; een string p een persnal cmputer lkaliseren; de plssing van een gelkaliseerde string kiezen uit: een hardwarecmpnent f randapparaat vervangen een herinstallatie plegen van het besturingssysteem f andere sftware (desgewenst dr middel van een zgenaamde image) een specialist inschakelen. Telichting eindterm 25 Cmputers en andere hardwarecmpnenten kunnen samengebracht wrden in een cmputernetwerk. In een cmputernetwerk, lkaal, interlkaal f wereldwijd, kunnen cmpnenten met elkaar cmmuniceren. Deze eindterm richt zich p de techniek van deze cmmunicatie. Hierbij gaat het m de wijze waarp een netwerk vrmgegeven is (de tplgie van een netwerk). He datacmmunicatie ver een netwerk in zijn werk gaat, kmt bij eindterm 26 aan bd. Vrgesteld wrdt dat de leerling inzicht heeft in de bus- en de stertplgie vr een netwerk. In een netwerk met een bustplgie zals wired ethernet zijn alle cmpnenten met een centrale verbindingskabel verbnden. Over deze kabel wrdt slechts één bericht tegelijkertijd verznden. Welke cmpnent wanneer aan de beurt is, wrdt bepaald dr het besturingssysteem van een dedicated netwerkserver. De centrale verbindingskabel is een zgenaamd single pint f failure: in het geval de kabel verbrken wrdt, is netwerkverkeer in deze tplgie niet meer mgelijk. In een sternetwerk zijn alle cmpnenten verbnden met een centrale cmputer, die alle binnengekmen berichten verwerkt. In het geval van een draadls netwerk cmmuniceren alle cmpnenten via 9 Handreiking cncept-examenprgramma Infrmatietechnlgie vmb-tl

10 een centraal accesspint. Cmmunicatie tussen twee cmpnenten verlpt altijd via de centrale cmputer f accesspint. De centrale cmputer f accesspint is in dit geval single pint f failure. Het begde inzicht betreft kennis beide tplgieën, de vr- en nadelen van elk van beide tplgieën en in welk geval het beste vr welke tplgie gekzen kan wrden. Telichting eindterm 26 De verzending van een bericht ver een netwerk wrdt gestuurd dr middel van cmmunicatieprtcllen. Elk prtcl heeft een eigen rl in het geheel van de cmmunicatie. Het geheel aan prtcllen dat de cmmunicatie verzrgt, wrdt vaak vrgesteld in een lagenmdel. Op elke cmmunicatielaag levert een prtcl diensten aan de bvenliggende lagen. Er bestaat een aantal van dergelijke lagenmdellen. Vrgesteld wrdt m in het examen af te zien van het cncept van gelaagdheid in de cmputercmmunicatie, maar het verschijnsel cmmunicatieprtcl wel aan de rde te stellen. Bvendien wrdt aanbevlen dat leerlingen van enkele prtcllen zijn naam kent en kan uitleggen wat het del is van het prtcl, zals: nader te bepalen. Het vlstaat dat leerlingen inzicht hebben de glbale werking van een cmputernetwerken en de functie van enkele netwerkcmpnenten., in het bijznder: Aanbevlen wrdt dat leerlingen kunnen uitleggen he een bericht ver een f meer netwerken verstuurd wrden en welke rl enkele cmpnenten hierin spelen, zals in nderstaande animatie is weergegeven. Interlkaal netwerk Ruter Ruter DNS Firewall Switch Switch Lkaal netwerk Lkaal netwerk Zender Ontvanger Figuur 2: Netwerkcmmunicatie. Dubbelklik p de figuur m de animatie in beeld te brengen dat berichten in één f meer pakketten verznden wrden, die vrzien zijn van adres- en andere infrmatie; dat een ruter er te dient deze pakketten naar het juiste netwerk te sturen; dat een switch er te dient een pakket naar de juiste bestemming in een netwerk te sturen; dat een firewall alleen pakketten drlaat die aan de filtervrwaarde vlden. Het begde inzicht betreft de werking van de cmpnenten, maar k in welk geval welke cmpnent ingezet kan wrden. 10

11 Telichting eindterm 27 Netwerkbeveiliging kent verschillende vrmen en richt zich enerzijds tegen het afluisteren en medwillig wijzigen van gegevens die ver een netwerk verstuurd wrden en anderzijds tegen het plegen van cmputerinbraak via een netwerk. Inzicht in de ndzaak van netwerkbeveiliging behelst kennis van deze bedreigingen, een idee van de mvang van deze bedreigingen en welke schade zich vr kan den in het geval een bedreiging manifest wrdt. Afluisteren van netwerkverkeer wrdt meestal bestreden dr middel van encryptie. Het basisprincipe van encryptie is dat een bericht versleuteld wrdt dr middel van een versleutelingalgritme en een sleutel, vervlgens verznden en dr de ntvanger ntcijferd wrdt met behulp van een ntcijferingalgritme en een sleutel. De sleutel van de zender en van de ntvanger heven niet hetzelfde te zijn. Er zijn talrijke encryptiealgritmen beschikbaar, variërend van eenvudig tt wetenschappelijk verantwrd. De tepassingvaardigheid, zals verwrd in de eindterm, kan zich beperken tt het simuleren van verzending van een bericht met encryptie vlgens een eenvudig algritme. Het tegengaan van cmputerinbraak via een netwerk wrdt meestal bestreden dr middel van tegangsbeperkingen. Wie aangeslten is p een netwerk, kan het alleen gebruiken na identificatie en authentificatie. Ongerlfde tegang via een extern netwerk (in het bijznder Internet) wrdt tegengegaan dr middel van firewalls. De tepassingsvaardigheid kan zich in dit geval beperken tt (eventueel fictieve) uitgifte van identificatiecdes en passwrds en instelling van een firewall. 2.7 Exameneenheid IT/6 Media ntwerpen IT/ Media ntwerpen De kandidaat heeft inzicht in kenmerken van printmedia, digitale frmaten en vrmgevingsprincipes en kan dit inzicht tepassen m planmatig een media-uiting vr een printmedium te ntwikkelen. De kandidaat heeft inzicht in kenmerken van digitale media en vrmgevingsprincipes en kan dit inzicht tepassen m planmatig een media-uiting vr Internet en andere digitale media te ntwikkelen. De kandidaat heeft inzicht in de cncepten van driedimensinaal mdelleren en kan dit inzicht tepassen bij het virtueel ntwerp van eenvudige driedimensinale bjecten en hun bewegingsgedrag. TL Telichting eindterm 28 Veel bedrijven en instellingen kennen de behefte te cmmuniceren met hun delgrep. Een middel daarte is een media-uiting, waarin een cmmunicatiebdschap verwrd f verbeeld wrdt. Een media-uiting wrdt nder de aandacht gebracht dr middel van een cmmunicatiemedium. In deze exameneenheid wrdt nderscheid gemaakt tussen printmedia en digitale media. Een printmedium is een fysiek medium waar de media-uiting p afgebeeld wrdt. Te denken valt aan advertentie in een tijdschrift, een pster, een brchure, een visitekaartje f een bedrukt T-shirt. Elk van de media heeft specifieke kenmerken met betrekking tt delgrep, wijze waarp de cmmunicatiebdschap de delgrep bereikt (dr te lezen, dr een snelle blik,...) en de mate van verspreiding (via gerichte kanalen f via een massacmmunicatiemedium). Bij digitale frmaten gaan de gedachten uit naar frmaten waarin teksten en beelden in cmputerbestanden pgeslagen wrden. Vrmgevingsprincipes vr printmedia hebben betrekking p lettertype, kleurgebruik en lay-ut van de media-uiting. Daarnaast bestaan er algemene richtlijnen met betrekking tt de vrmgeving van media- en andere (kunst)uitingen. Het begde inzicht betreft kennis van printmedia, hun kenmerken, van digitale frmaten en hun kenmerken en van vrmgevingsprincipes. Bvendien wrdt vrgesteld 11 Handreiking cncept-examenprgramma Infrmatietechnlgie vmb-tl

12 dat leerlingen een keuze kunnen maken uit een geschikt printmedium en pslagfrmaat (denk aan hge- en lage reslutie van pgeslagen beelden) en vrmgevingsprincipes kan tepassen in een bepaalde situatie. Om een dergelijke media-uiting te ntwikkelen dient de maker in het algemeen en de leerling in het bijznder te beschikken ver algemene en specifieke sftware, alsk ver randapparatuur die de afdruk prduceert in de meeste gevallen een printer. In prfessinele mgevingen wrdt vaak DTP-sftware (DTP = DeskTp Publishing) gebruikt. Vr deze eindterm wrdt gebruik van dergelijke sftware niet vrgesteld. Vlstaan kan wrden met DTP-functies die in veel tekstverwerkers ingebuwd zijn. Daarnaast verdient het aanbeveling leerlingen in dit kader te laten werken met ftbewerkingssftware en vectrgerichte sftware. Een mgelijk stappenplan in de vrgeschreven planmatige aanpak luidt als vlgt: achterhalen van de wensen van de pdrachtgever, in het bijznder welk del begd wrdt met de media-uiting en vr welke delgrep de media-uiting bestemd is; de wensen van de pdrachtgever vertalen in een glbaal ntwerp; de haalbaarheid van dit ntwerp nderzeken; het glbaal ntwerp met een kstenspecificatie vrleggen aan de pdrachtgever in de vrm van een fferte; na eventuele gunning van de fferte het ntwerp realiseren met behulp van de beschikbare middelen; presenteren van de media-uiting aan de pdrachtgever. Telichting eindterm 29 Vrbeelden van digitale media zijn: een i-pd een mbiele telefn; een cmputer; een website. Vrgesteld wrdt dat leerlingen naast een website vr ten minste één van deze vrbeelden een media-uiting p planmatige wijze uitwerken, zals beschreven wrdt in paragraaf 2.3. Het stappenplan vr de ntwikkeling van media-uiting vr een printmedium kan k gehanteerd wrden bij de ntwikkeling van een media-uiting vr een digitaal medium. Op deze media kunnen digitale cmmunicatie-uitingen uitgebracht wrden, zals een pdcast, een cmputergame, een website f een audi/videpresentatie. Specifieke kenmerken van deze media zijn de verspreidingsgraad nder de delgrep, het bedieningsgemak, de mgelijk- en nmgelijkheden die een medium biedt vr een media-uiting. Inzicht in deze kenmerken betreft bijvrbeeld een keuze vr een medium en welke uiting vr dat medium geschikt is vr de cmmunicatiebdschap ten beheve van de begde delgrep. Vrmgevingsprincipes vr printmedia gelden k vr digitale media met inachtneming van het vlgende. Een printmedia-uiting heeft een statisch karakter. Als het gereed is, wrdt ze dr leden van de delgrep niet meer veranderd meestal kan dat niet eens. Een media-uiting in een digitaal medium kent een dynamisch karakter. Er is beweging, geluid en de ntvanger kan navigeren dr de mediauiting. Daarm zijn er naast de genemde vrmgevingsprincipes k principes met betrekking tt de gebruikersinterface. In smmige gevallen is de gebruikersinterface van een digitaal medium in afmetingen beperkt, zals bij draagbare media. Dat stelt specifieke eisen aan de vrmgeving van de media-uiting. De meest bekende media-uiting vr Internet is de website. In het algemeen kunnen er drie srten websites nderscheiden wrden: 12

13 de statische website, die zich tnt aan de sitebezeker znder dat de bezeker de cntent kan beïnvleden en die bij elk bezek dezelfde cntent bevat; de interactieve website, waarmee de sitebezeker kan interacteren dr middel van besturingselementen als knppen en invulvelden, maar die bij elk bezek zich in eerste aanleg p dezelfde wijze tnt aan de bezeker; de dynamische website, wiens cntent bij elk bezek kan verschillen. Cmbinaties van bvenstaande srten websites zijn gebruikelijk. Het begde inzicht kan inhuden dat leerlingen deze drie srten kennen, herkennen in een cncrete situatie en in staat zijn aan te geven welk srt website (f cmbinatie daarvan) zich het beste leent vr een bepaalde cmmunicatiebdschap naar een bepaalde delgrep. Een (statische) website kan ntwikkeld wrden dr zelf HTML-cde te prgrammeren. Daarnaast bestaat er prgrammatuur die de HTML-cde van een website kan genereren aan de hand van een site-ntwerp, dat dr de site-ntwikkelaar aan het prgramma wrdt aangebden. Vrgesteld wrdt dat leerlingen in staat zijn eenvudige websites in HTML te prgrammeren. Het betreft hier statische websites met enkele pmaakkarakteristieken en mgelijk een figuur. De pmaak van de website vergt enkel het gebruik van standaard- HTML-tabs als <h..>, <br>, <b> en <image> alsmede van kleurstellingen. Verdergaande vaardigheid in het ntwikkelen van websites wrdt niet vrgesteld. Mcht een schl desndanks daar wel vr kiezen, dan verdient het aanbeveling gebruik te maken van tls waarmee HTML-cde gegenereerd wrdt. Speciale aandacht bij de ntwikkeling van een website betreft het karakter van eventuele teksten p de website. Het schrijven vr het web verschilt van het schrijven van gedrukte teksten. Een webtekst is niet ndzakelijk lineair van aard met een slt, een kern en een afsluiting, maar meer een netwerk van naar elkaar verwijzende tekst- en andere fragmenten. Bvendien stelt schrijven vr het web vereisten aan de lengte van zinnen, het gebruik van tekstkppen, enzvrts. Telichting eindterm 30 Driedimensinaal mdelleren kmt p verschillende plaatsen aan bd. Z kmen virtuele driedimensinale bjecten vr p smmige websites en vral in cmputergames. Daarnaast wrdt driedimensinaal mdelleren tegepast bij prductntwikkeling in prductiebedrijven. Met behulp van geavanceerde sftware wrdt het mdel van een 3D-bject ingeverd en pgeslagen in de cmputer. De sftware biedt vervlgens mgelijkheden m het mdel van verschillende kanten te bekijken, te analyseren (bijvrbeeld de fysische eigenschappen van het bject pvragen), uit te lichten en desgewenst te laten vrtbewegen. Deze eindterm begt leerlingen inzicht te laten verwerven in deze cncepten. Dit inzicht heeft betrekking p de driedimensinale ruimte, p aanzichten van driedimensinale bjecten, driedimensinale cördinaatsystemen en beweging van bjecten in de driedimensinale ruimte. De gedachte is dat leerlingen gebruik maken van een sftwarepakket met genemde functinaliteiten en in staat zijn een al dan niet bestaand eenvudig bject te mdelleren. De kwalificatie eenvudig kan uitgelegd wrden als een bject met enkele tientallen hekpunten en ribben f nderdelen. Virtueel den bewegen kan wrden geïnterpreteerd als virtueel vrtbewegen, maar k als virtueel draaien van het bject c.q. het uit verschillende invalsheken bekijken van het virtueel bject. 13 Handreiking cncept-examenprgramma Infrmatietechnlgie vmb-tl

14 2.8 Exameneenheid IT/7 IT Ontwerpen TL IT/7 IT Ontwerpen 31 De kandidaat kan infrmatiestrmen beschrijven in een kleine rganisatie. 32 De kandidaat kan infrmatiebeheften analyseren en p basis daarvan een eenvudige database ntwerpen, maken en gebruiken. 33 De kandidaat heeft inzicht in enkele eenvudige prgrammeertechnieken en kan dit inzicht tepassen bij de ntwikkeling van een eenvudig cmputerprgramma. Telichting eindterm 31 Onderdeel van de ntwikkeling van een geautmatiseerd infrmatiesysteem is het in kaart brengen van de huidige situatie, werkwijzen en werkprcessen nder de begde gebruikers. In dit kader wrdt beschreven welke infrmatie tussen welke afdelingen, functinarissen en/f systemen uitgewisseld wrdt - al dan niet met tijdelijke f permanente vastlegging van deze infrmatie. Op basis hiervan kan vrgesteld wrden deze infrmatiestrmen geheel f gedeeltelijk te herzien en/f te autmatiseren. De eindterm van deze exameneenheid beperkt zich tt de beschrijving van infrmatiestrmen. Het resultaat van die beschrijving kan als input dienen vr de gegevensanalyse uit de vlgende exameneenheid. Er bestaan verschillende beschrijvingswijzen vr infrmatiestrmen. In eenvudige situaties kan vlstaan wrden met een tekstuele beschrijving. Daarnaast bestaan er diverse schematechnieken, zals DataFlw Diagrammen, sequentiediagrammen in UML, strmschema's en ISAC-schema's. Vrgesteld wrdt de beschrijvingswijze van infrmatiestrmen te beperken tt tekst. Desgewenst kan er vr gekzen wrden schema's vlgens een vrij frmat aan de tekstuele beschrijving te te vegen. Tepassing van schematechnieken zals hierbven genemd, wrdt niet vrgesteld. Het vlstaat infrmatiestrmen te beschrijven in een kleine rganisatie. Met een kleine rganisatie wrdt in deze cntext een rganisatie bedeld waarbij de frmele infrmatie-uitwisseling zich beperkt tt een paar actren. Onder een kleine rganisatie kan k een tamelijk geïsleerd rganisatienderdeel van een grtere rganisatie gerekend wrden. Vrbeelden van kleine rganisaties: de absentenadministratie van een schl; de administratieve afhandeling van de inschrijving vr een terni van de sprtvereniging; de administratie van het instrumentenfnds van een amateurmuziekvereniging. Telichting eindterm 32 Hfddel van het pnemen van databasentwerp in het examen is m de leerling bekend te maken met het fenmeen, het nut van databases en m de meest elementaire eigenschappen vanenkele elementen van deeen gegevensbank te te passen. Dit zijn de tabel, bestaande uit velden (klmmen) en recrds (rijen), en de sleutel en relaties tussen tabellen. Bij het tepassen van gegevensbanken in een pdracht is het mgelijk een database met enkelvudige enkele tabellen te laten ntwerpen dr de leerling. Hierbij met de leerling: gegevens verzamelen die in de database pgenmen meten wrden, bij vrkeur in nauwe samenwerking met een reële pdrachtgever; p basis hiervan een cnceptueel datamdel ntwerpen, bestaande uit bjecten en hun nderlinge relaties; vervlgens een lgisch datamdel ntwerpen, bestaande uit tabellen en hun nderlinge relaties; deze tabellen implementeren in een databasepakket als Micrsft Access f Base van OpenOffice.rg; tensltte de interface met de gebruiker te buwen in de vrm van frmulieren en rapprten. 14

15 Vanuit didactisch perspectief verdient het aanbeveling dit ntwerptraject vraf te laten gaan dr leerervaringen met betrekking tt het gebruik van databases. Daarbij kan gedacht wrden aan: waarm wrdt in welke gevallen een database gebruikt? gegevensredundantie en waarm dit vrkmen zu meten wrden. queries frmuleren. Vr het vak Infrmatietechnlgie is tepassing van SQL niet ndzakelijk. Zekpdrachten kunnen p een andere wijze gefrmuleerd wrden, bijvrbeeld met behulp van "query by example"-functinaliteit van Micrsft Access. meerdere velden definiëren en van het juiste veldtype vrzien. Veldtypes zijn bijvrbeeld tekst, integer f datum. De exacte benaming van de veldtypes hangt af van het gebruikte databasepakket, zals Micrsft Access en het vrij beschikbare Base van OpenOffice.rg. Het is niet de bedeling de leerling ingewikkelde tabelstructuren te laten ntwerpen. Een ntwerp lpt al gauw uit de hand qua grtte en het ntwerp ervan vereist een hge mate abstractie die p het vmb niet wrdt verndersteld. De regels vr nrmalisatie en andere mdelleringtechnieken kunnen daarm buiten beschuwing blijven. Om een idee te krijgen welke mate van cmplexiteit vr het vak Infrmatietechnlgie adequaat is, vlgt een vrbeeld van een database waarin prefritten p scters in een garagebedrijf wrden bijgehuden. Figuur 3: Vrbeeld van een database met adequate mate van cmplexiteit vr het vak In het vrbeeld is sprake van drie bjecten f tabellen die met elkaar verbnden zijn dr middel van een tweetal relaties. Situaties waarvan de cmplexiteit die van het vrbeeld niet te bven gaat, lenen zich als cntext vr databasentwerp in dit vak. Op het ntbreken van relaties tussen tabellen wrdt slechts een enkele uitzndering vrgesteld, namelijk de zgenaamde pzektabel: een veld in de ene tabel functineert dan als pzeksleutel vr een recrd in de andere tabel. Bijvrbeeld: Een patiënt ligt p afdeling nummer 42. In de tabel Patiënten is er dan een veld Afdelingsnummer dat verwijst naar een veld Nummer in de tabel Afdelingen. Het gebruik van een eenmaal ntwrpen database inver en pzeken van gegevens - maakt deel uit van exameneenheid IT/3 van dit examenprgramma. Telichting eindterm 33 Een cmputerprgramma is een serie instructies aan het verwerkingscentrum van een cmputer met als del een zeker effect te bewerkstelligen. De instructies van een cmputerprgramma wrden geschreven in een bepaalde prgrammeertaal. De prgrammeertaal bevat een verzameling standaardinstructies, die de prgrammeur ter beschikking staan. In veel gevallen kan een standaardinstructie alleen uitgeverd wrden met aanvullende infrmatie. Z met bij een bepaalde rekeninstructie aangegeven wrden met welke getallen de instructie uitgeverd met wrden (f waar deze getallen te vinden zijn in geheugen van de cmputer). Als het prgrammabestand aan een cmputer wrdt aangebden, zrgt specifieke sftware vr een vertaling van de prgramma-instructies naar één f meer instructies die het verwerkingscentrum van de cmputer kan uitveren. Na vertaling vlgt de uitvering van deze instructies nder regie van het besturingssysteem van de uitverende cmputer in de vlgrde die de prgrammeur heeft vrgeschreven. 15 Handreiking cncept-examenprgramma Infrmatietechnlgie vmb-tl

16 In de lp van de jaren zijn er talrijke prgrammeertalen ntstaan en k weer verdwenen. Deze handreiking bevat geen aanbeveling vr een specifieke taal. Wel wrdt vrgesteld af te zien van zgenaamde assembleertalen, waarbij de prgrammeur precieze kennis met hebben van de pbuw van het verwerkingscentrum van zijn cmputer. De zgenaamde derde generatietalen vereisen deze kennis niet en bieden in het algemeen een ged platfrm vr het leren van enkele eenvudige prgrammeertechnieken. Belangrijke elementen van een prgrammeertaal van de derde generatie zijn: variabelen: invergegevens, tussenresultaten van bewerkingen en uitvergegevens kunnen tijdelijk wrden pgeslagen in het verwerkingscentrum van de cmputer. De pslaglcatie wrdt aangeduid met een variabele. Als een variabele in cmputerprgramma een bepaalde waarde heeft aangenmen, wil dat zeggen dat die waarde pgeslagen is p de lcatie die dr de variabele aangeduid wrdt. Een bject geriënteerde prgrammeertaal kent in principe geen variabelen, maar bjecten, die niet alleen een waarde kunnen aannemen, maar k eigen gedrag vertnen ten aanzien van de pgeslagen waarde(n). datatypering: de waarden die variabelen kunnen aannemen zijn beperkt. In het geval getracht wrdt aan een variabele een waarde te te kennen die niet aan deze beperking vldet, vlgt een futmelding. peenvlging: instructies die na elkaar in het prgramma staan, wrden in de aangegeven vlgrde uitgeverd. keuze: in een prgramma kan getetst wrden f p zeker mment vldaan wrdt aan een vrwaarde. Afhankelijk van het tetsresultaat wrdt de ene serie f een andere serie instructies uitgeverd. herhaling: een serie instructies wrdt, in het geval aan een bepaalde vrwaarde vldaan wrdt, nul keer f vaker uitgeverd. prcedures en functies: een serie instructies kan samengenmen wrden en tezamen nder een eigen naam tegevegd wrden aan de standaardinstructies van de prgrammeertaal. Vrgesteld wrdt dat de leerlingen tenminste inzicht verwerven in variabelen (desgewenst: bjecten), peenvlging en keuze en dit inzicht kunnen tepassen bij de ntwikkeling van een prgramma. De cmplexiteit van een prgramma kan p verschillende wijzen uitgedrukt wrden. Een tamelijk verzichtelijke maat is het aantal regels prgrammacde, waarbij elke instructie één regel mvat (en eventuele cmmentaarregels niet meegeteld wrden). Vrgesteld wrdt m de cmplexiteit van dr leerlingen te ntwikkelen prgrammatuur te beperken tt enkele tientallen regels cde. 16

17 3. Mgelijke invulling van het schlexamen 3.1 Inzicht verwerven en tepassen De eindtermen van Infrmatietechnlgie zijn glbaal gefrmuleerd en vragen m een cncretisering van een schl in de vrm van leerdelen. De leerdelen van dit vak richten zich vral p het verwerven van inzichten in begrippen, cncepten en werkwijzen en het tepassen van dit inzicht m ict-vraagstukken p te lssen. In de nderwijsleerprcessen is het de bedeling dat leerlingen zwel inzicht als tepassingsvaardigheden verwerven. Ruwweg zijn er twee benaderingswijzen vr dergelijke leerprcessen: eerst inzicht verwerven en dan tepassen (cncept - cntext); vanuit een tepassingssituatie inzicht verwerven (cntext - cncept). Beide benaderingswijzen kennen risic's. Bij de cncept - cntextbenadering bestaat het gevaar dat leerlingen p vrhand niet duidelijk is waarte het inzicht dient dat eerst verwrven met wrden. Als gevlg daarvan zal een deel van de leerlingen meite hebben de mtivatie p te brengen het inzicht te verwerven. Een remedie hiertegen is m in de verwervingsfase regelmatig te verwijzen naar tepassingscntexten en de tijd tussen inzichtverwerving en tepassing beperkt te huden. Bij de cntext - cnceptbenadering bestaat het gevaar dat leerlingen in het tepassingsdmein 'blijven hangen' en het achterliggende inzicht niet verwerven. Daarm verdient het in deze benaderingswijze aanbeveling inzichtverwerving expliciet in het leerprces p te nemen, bijvrbeeld dr pdrachten af te sluiten dr middel van een reflectief mment. Dat kan in de vrm van een nderwijsleergesprek plaats vinden, waarbij de dcent leerlingen vragen stelt die er te leiden dat het begde inzicht verwrven wrdt. Ok kan de dcent alle leerlingen individueel pdragen (schriftelijk f anderszins) te rapprteren ver welk inzicht er bij de pdracht verwrven is, bij vrkeur aan de hand van een cncrete vraagstelling. Welk van beide benaderingswijzen de vrkeur geniet, valt niet p vrhand te zeggen. In veel gevallen zal een deel van de leerlingen een vrkeur hebben vr de cncept - cntextbenadering en een ander deel juist vr de cntext - cnceptbenadering. In dat geval verdient aanbeveling beide benaderingswijzen in de nderwijsleerprcessen af te wisselen en/f beide benaderingswijzen tegelijk aan te beiden aan een klas leerlingen. 3.2 Planmatig werken Planmatig werken wrdt in smmige eindtermen expliciet vrgeschreven. In het vrige hfdstuk is een aantal uitgangspunten van planmatig werken gefrmuleerd (zie paragraaf 2.3). Het is niet ndzakelijk alle uitgangspunten telkens aan de rde te stellen, mdat niet alle leeractiviteiten zich daarte lenen. Bij individuele pdrachten zal versiebewaking minder cmplex zijn dan bij grepspdrachten. Kleine pdrachten lenen zich minder vr pdelen in deelpdrachten. De uitgangspunten "eerst denken, dan den", "stapsgewijs werken" en "dcumenteren" zijn minder situatieafhankelijk en kunnen daarm in veel pdrachten aan bd kmen. Leren planmatig te werken gaat in het algemeen niet vanzelf. Niet altijd nderkennen leerlingen de ndzaak een pdracht planmatig uit te veren, zeker niet als de pdracht k znder een planmatige aanpak uitverbaar is. Daarm verdient het aanbeveling bij gelegenheid pdrachten te geven die een planmatige werkwijze vereisen en een dergelijke werkwijze vr te schrijven. De mate van detaillering van dit vrschrift kan per pdracht verschillen. Bij smmige pdrachten kan bijvrbeeld een stappenplan wrden vrgeschreven, terwijl bij andere pdrachten enkel vrgeschreven wrdt dat leerlingen zelf een stappenplan pstellen en vlgen. In beide gevallen verdient het aanbeveling het planmatig werken van leerlingen te bewaken. 17 Handreiking cncept-examenprgramma Infrmatietechnlgie vmb-tl

18 Vrbeelden van het bewaken van planmatig werken Leerlingen leveren na aflp van elke stap een deelresultaat in. Leerlingen mgen alleen een ict-prduct maken p basis van een ntwerp. Bij het ict-prduct met een gebruikershandleiding en systeemdcumentatie ingeleverd wrden. Leerlingen bedenken vrdat ze met een pdracht beginnen he ze het versiebeheer inrichten en leggen dat vr aan de dcent. Het cumulatiepunt van planmatig werken kan een zelfstandig uit te veren grepsprject zijn, waarmee k eindterm 20 gerealiseerd kan wrden. 3.3 Urenbesteding Deze paragraaf geeft twee vrbeeldmdellen vr de wijze waarp het vak ingericht kan wrden. Het eerste mdel gaat er van uit dat alle lesuren vr alle leerlingen van ingevuld wrden. Een alternatief is m slechts een deel vr alle leerlingen in te vullen en leerlingen de gelegenheid bieden zich in de resterende uren te specialiseren p een f meer exameneenheden. In dit alternatief dienen alle eindtermen in het gezamenlijk gedeelte aan de rde te kmen m te vermijden dat een leerling zich eindtermen uit het examen niet eigen maakt. Vrbeeldmdel 1: vlledige ureninvulling Exameneenheid Vrgestelde lestijd in lesuren IT/1 Oriëntatie p leren en werken 15 IT/2 Prfessinele vaardigheden pm IT/3 ICT-vaardigheden 25 IT/4 Maatschappij en innvatie 10 IT/5 Hardware 50 IT/6 Media ntwerpen 50 IT/7 IT ntwerpen 50 Ttaal 200 De aanduiding pm staat vr "pr memrie" en betekent dat deze exameneenheid bij vrkeur in cmbinatie met de andere exameneenheden aan bd kmt. Vrbeeldmdel 2: gezamenlijk deel met specialisatie Exameneenheid Vrgestelde lestijd in lesuren IT/1 Oriëntatie p leren en werken 15 IT/2 Prfessinele vaardigheden pm IT/3 ICT-vaardigheden 25 IT/4 Maatschappij en innvatie 10 IT/5 Hardware 30 IT/6 Media ntwerpen 30 IT/7 IT ntwerpen 30 Specialisatie (keuze leerling) 60 Ttaal Opbuw van het lesprgramma In het lesprgramma van Infrmatietechnlgie meten drieëndertig eindtermen aan bd kmen. In de vrige paragraaf zijn p het niveau van exameneenheden twee vrbeelden gegeven heveel lessen er besteed kunnen wrden aan elk van de exameneenheid. Een ander aspect van nderwijsinrichting is de vlgrde waarin de eindtermen in het lesprgramma vrkmen. Een aantal eindtermen vernderstelt vrkennis die bij andere eindtermen aan bd kmen. In het nderstaande schema is te zien m welke eindtermen het gaat. 18

19 25. De kandidaat heeft inzicht in de structuur van een aantal netwerktplgieën en kan de bijbehrende kenmerken beschrijven 26. De kandidaat heeft inzicht in de wijze waarp berichten ver een netwerk verznden wrden 27. De kandidaat heeft inzicht in de ndzaak van beveiliging van netwerken en kan enkele manieren m netwerken te beveiligen tepassen 17. De kandidaat heeft inzicht in de basisfuncties van pakketten ten beheve van kantrautmatisering, waarnder een tekstverwerker, een spreadsheet-, een presentatie- en een databasepakketen een presentatiepakket en kan dit inzicht tepassen bij de uitefening van uitverende taken 18. De kandidaat kent enkele applicaties m de uitvering van een eenvudig nderzek te ndersteunen en kan deze applicaties gebruiken m enkele nderzekstaken, waarnder het verwerken en presenteren van nderzeksresultaten te ndersteunen 19. De kandidaat kan anderen ndersteuning bieden bij het gebruik van infrmatiesystemen, applicaties en media Figuur 4: Precedentieschema eindtermen Bvenstaande relaties vrmen een vereiste vr de pbuw van het lesprgramma, die gemtiveerd wrdt dr de inhudelijke verwantschap tussen eindtermen. Daarnaast kunnen er vanuit didactisch gpunt vlgrdevrkeuren gefrmuleerd wrden, zals: Het verdient aanbeveling ntwerpvaardigheden te leren nadat vereenkmstige gebruiksvaardigheden aan bd zijn geweest. Als een leerling eerst gebruik met maken van bijvrbeeld een database, dan leert hij k iets ver de structuur van databases. Bij het ntwerp van databases kan van deze kennis gebruik gemaakt wrden. Dat zu er vr pleiten m eindterm 17 te prgrammeren vr eindterm 32. Het verdient aanbeveling al te technisch geriënteerde eindtermen, zals die uit de exameneenheid IT/5 Hardware niet als eerste te prgrammeren. Zu dat wel het geval zijn, dan bestaat het risic dat leerlingen Infrmatietechnlgie vral als een technisch vak gaan zien. 19 Handreiking cncept-examenprgramma Infrmatietechnlgie vmb-tl

20 Evenmin verdient het aanbeveling de eindtermen uit de exameneenheid IT/4 Maatschappij en innvatie als eerste te prgrammeren, want m de eindtermen van deze eenheid te realiseren is enig beeld van wat Infrmatietechnlgie is van belang. 3.5 Aantrekkelijkheid van pdrachten Opdrachten spelen in het algemeen een belangrijke rl in de lessen Infrmatietechnlgie. Het is daarm belangrijk dat de pdrachten zrgvuldig ntwrpen wrden. Een van de aspecten daarbij is hun aantrekkelijkheid vr zwel meisjes als jngens. Om dat te realiseren heeft de vereniging Vruwen in het Hger Technisch Onderwijs p verzek van de prjectgrep de vlgende aanbevelingen gefrmuleerd: Levensechte pdrachten: de pdrachten hebben te maken met de realiteit van het dagelijks leven en/f een berepspraktijk en zijn daarmee leuk, interessant en uitdagend vr de delgrep (geen fictief prbleem dat geen duidelijke relatie met de werkelijkheid heeft). Infrmatie en cmmunicatie staan centraal en niet hard- en sftware. Hard- en sftware staan ten dienste van het realiseren van infrmatie-uitwisseling en cmmunicatie. De pdrachten zijn afwisselend en den een berep p diverse vaardigheden. Veelzijdigheid van ict: de pdrachten belichten liefst meerdere aspecten van ict, zals: ntwerp, prductie, nderhud, gebruik, kwaliteit, veiligheid e.d. De pdrachten laten z mgelijk zien dat ict breed tepasbaar is en dat er tal van lpbaanmgelijkheden zijn (dus liever breed beeld dan smal en diep). Maatschappelijk nut (wat heb je eraan, wat heeft de samenleving eraan?): de pdrachten dragen bij aan de plssing van een maatschappelijk vraagstuk (bijvrbeeld met betrekking tt zrg: zelfredzaamheid van uderen en mindervaliden, f: vrlichting ver een actie zals nderwijs vr kinderen in verafgelegen drpen in Suriname e.d.). Wat betreft het taalgebruik is het van belang rekening te huden met het vlgende. Vermijd eenzijdig gebruik van hij/hem. Om dit prbleem te mzeilen kan het beste het meervud wrden gebruikt. Ict-jargn heft niet te wrden mzeild. Wel is het van belang het te dseren en daar waar het wrdt gebruikt uitleg te geven. 3.6 Vrbeelden van pdrachten In deze paragraaf wrdt een aantal vrbeelden gegeven van pdrachten, die gebruikt kunnen wrden bij Infrmatietechnlgie, gerdend per eindterm. Daarbij zijn exameneenheden IT/1 en IT/2 buiten beschuwing gelaten. IT/1 kmt aan de rde in hfdstuk 5 en IT/2 bevat eindtermen die in cmbinatie met andere in pdrachten verwerkt kunnen wrden. Nadere infrmatie ver de gecursiveerde pdrachten staat p de website Nadere infrmatie ver de nderstreepte pdrachten kan wrden aangetrffen p wiki.rncalli.nu. IT/3 17 ICT-vaardigheden De kandidaat heeft inzicht in de basisfuncties van pakketten ten beheve van kantrautmatisering, waarnder een tekstverwerker, een spreadsheet-, een presentatie- en een databasepakketen een presentatiepakket en kan dit inzicht tepassen bij de uitefening van uitverende taken. Opdracht "Frmule A", waarin verbrengingsverhudingen van tandwielen in een raceaut in MS Excel wrden berekend. Opdracht "Meubels ntwerpen", waarin de afmetingen van een meubelstuk met behulp van MS Excel berekend wrden. 20