^ >'*!*> j f- Th.L. van Berkel No OPLOO. Sociaal-economische schets van een ruilverkavelingsgebied in Oost-Brabant. - 9 fm/ffl 1383.

Transcriptie

1 Th.L. van Berkel N..40 PL Sciaalecnmische schets van een ruilverkavelingsgebied in stbrabant ^ DENHAA«9 fm/ffl 8 * «8U0IHE K Maart 97 LandbuwEcnmisch Instituut Afdeling Streeknderzek ^ >'*!*> j f

2 Inhud WRD VRAF INLEIDING Blz. 7 9 HFDSTUK I ALGEMEEN SCIAALECNMISCHE ASPECTEN. Bevlking. Berepsbevlking, werkgelegenheid en frensisme. Ruimtelijke ntwikkeling 0 0 HFDSTUK II HFDSTUK III HFDSTUK IV SAMENVATTING ASPECTEN VAN DE AGRARISCHECN MISCHE STRUCTUUR. ntwikkeling van het aantal grndgebruikers sinds 947. De situatie in het ruilverkavelingsgebied in 97. Wijzigingen in de berepsgrepenstructuur in de peride Wijzigingen in de ppervlaktestructuur in de peride Het grndverkeer in de peride Eigendmpacht en verkaveling DE LANDBUWBEDRIJVEN. Grndgebruik en bedrijlstype. Buwlandgebruik en tuinbuw. De rundveehuderij 4. De veredelingsprduktie 5. De prduktiemvang 6. Arbeidsbezetting en arbeidsprduktiviteit ENKELE ASPECTEN VAN DE AGR ARISC H SCIALE STRUCTUUR. De bedrijfshfden. Bedrijfspvlging. Tekmstige ntwikkeling van het aantal bedrijven

3 LIJST VAN BIJLAGEN Biz.. Verlp van de bevlking sinds De mannelijke berepsbevlking naar bedrijfstak, gemeente pl 5. Mannelijke agrarische berepsbevlking, gemeente pl 5 4. Mannelijke berepsbevlking, frensisme en werkgelegenheid Frensisme 960, gemeente pl Arbeidsmarktgegevens Land van Cuyk De geregistreerden naar hfdberep 5G 8. Geregistreerde telplichtigcn: ruilverkaveling pl Geregistreerde telplichtigcn: deelgebied St. Anthnis Geregistreerde tclplichtigen: deelgebied pl 59. Geregistreerde telplichtigcn: deelgebied Stevensbeek Westerbeek 60. Nevenberepen van de B, hfdberepen van de C en vrige berepen van de Dgeregistreerden 6. Verdeling A+Bbedrijven naar bedrijfstype 6 4. Verdeling A+Bbedrijven naar "blijverswijkers" in Wijziging in bedrijfsleiding en berepsgrep in de peride De pgeheven bedrijven in de peride Bedrijven met een ander bedrijfshid (vergedragen A+Bbedrijven) Nieuwe bedrijven Bestemming van de grnd en de gebuwen van pgeheven bedrijven Veranderingen in de ppervlakte cultuurgrnd in de peride Veranderingen in de bedrijfsppervlakte 69. Eigendm en pacht 70. Bedrijfsverkaveling 7 4. Grndgebruik 7 5. Buwlandgebruik p A+Bbedrijven 7 6. A+Bbedrijven met buwland Bedrijven met tuinbuw Rundveehuderij I Rundveehuderij II Rundveehuderij II Melkkeien 79. Veredeling 80. Mestvarkens I 8 4. Mestvarkens II 8 5. Fkzeugen I 8 6. Fkzeugen II 84

4 LIJST VAN DE BIJLAGEN (VERVLG) Biz. 7. Leghennen Mestkuikens Mestkalveren Standaardbedrijfseenheden Samenstelling van de bewerkingsmvang Bewerkingsmvang per bedrijf, per ha en per arbeidskracht Aantal A+Bbedrijven naar prduktiemvang Vaste mannelijke arbeidskrachten Arbeidsbezettingstypen Leeftijd van de bedrijfshfden pvlgingssituatie in Enkele gegevens van de A+Bbedrijven naar blijverswijkers in 97 95

5 Wrd vraf De Cultuurtechnische Dienst heeft het LandbuwEcnmisch Instituut verzcht een sciaalecnmische schets te maken van het ruilverkavelingsgebied "pl". Dit gebied, dat ca ha grt is mvat het grtste deel van de gemeente pl en kleine gedeelten van de gemeenten Vierlingsbeek, Bxmeer en Wanrij. Deze schets is een uitwerking van en een telichting p de bestaande statistische dcumentatie ver het betrkken gebied. Van de in deze schets verstrekte gegevens maakt de Cultuurtechnische Dienst gebruik bij de vrbereidingswerkzaamheden vr de ruilverkaveling en bij de samenstelling van het rapprt ex art. 4 van de ruilverkavelingswet. Dit verslag is pgesteld dr de afdeling Streeknderzek. De Directeur. Den Haag, maart 97

6 jbpfl j\ MS "' CI Anlhnie pnh Heika ÉrV " x V^.'T \ \ ^ Manahcv< ^,» PNlb Î^^C IK^V attira ^B^^^k JaB SÎ^»Y«IMP^ É^

7 Inleiding Het ruilverkavelingsgebied "pl", gelegen p de stelijke Peelrand, beslaat een ppervlakte van ca ha en mvat het grtste deel van het grndgebied van de gemeente pl en kleine gedeelten van de gemeenten Vierlingsbeek, Bxmeer en Wanrij. Vlgens de indeling in landbuwgebieden behrt pl (en k Wanrij) tt het Nrdelijk Peelgebied. In de intergemeentelijke samenwerking behrt pl echter tt het Land van Cuyk. De begrenzing van het gebied, welke p bijgaande kaart ) is aangegeven, wrdt grtendeels bepaald dr andere ruilverkavelingen, te weten "Wanrij" in het nrden en "verln" in het sten en zuiden. Verder bestaat de zuidgrens uit het Afleidingskanaal. De westgrens wrdt gevrmd dr het Peelkanaal en dr de natuurlijke afbakening van de Ullingsche Bergen. Vr het gebied "pl" heeft het ICW een cultuurtechnische inventarisatie uitgeverd, gebaseerd p gegevens van 969. De grens van het gebied van nderzek is vereenkmstig de begrenzing van het ICW, echter niet het aantal deelgebieden. In dit rapprt zal het blk slechts wrden bezien naar drie deelgebieden: St. Anthnis (ICW gebieden ++); pl (ICW gebieden ); StevensbeekWesterbeek (ICW gebieden ). De bdem van het gebied bestaat uit lage, middelhge en hge zandgrnden, alsmede uit beekdalgrnden. Dit bij uitstek agrarische gebied bestaat uit verwegend vrij kale gebieden met een zeer verspreide bebuwing. De grnd is vr twee derde in gebruik als grasland en vr een derde als buwland. Naast de aan de grnd gebnden prduktie speelt de veredelingsprduktie in de vrm van varkens en pluimveehuderij een grte rl. De statistische gegevens waarp dit verslag is gebaseerd, zijn vrnamelijk afkmstig van het Centraal Bureau vr de Statistiek zals de Vlkstelling 947, de Algemene Vlkstelling 960 en de landbuwtellingen van mei 966 en 97. Dank zij de medewerking van streekkenners zijn, uitgegaan van eerdergenemd materiaal, nadere infrmaties verkregen ten beheve van de verslaggeving. pgenmen met testemming van de Tpgrafische Dienst; reprduktie van het kaartfragment is niet tegestaan.

8 HFDSTUK I Algemeen sciaalecnmische aspecten De sciaalecnmische aspecten van de gemeente pl zijn nauw verweven met die van het Land van Cuyk ). p basis van de Wet gemeenschappelijke regelingen is in 970 de samenwerkingsregeling"land van Cuyk" tt stand gekmen, gericht p de bestuurlijke begeleiding van de ruimtelijke ntwikkeling. Deze intergemeentelijke samenwerking heeft reeds enige gestalte gekregen dch de vaststelling van een structuurplan is ng niet gerealiseerd. Het Land van Cuyk is een deel van het stimuleringsgebied stbrabant en. NrdLimburg. Dit was vrheen gericht p industrialisatie, thans wrdt de ttale ecnmische ntwikkeling van de regi's in beschuwing genmen. In genemd stimuleringsgebied is Cuyk een secundaire ntwikkelingskern. Vr het gebied "pl" zal in dit hfdstuk in de eerste plaats de gemeente pl wrden bezien. Waar ndig en mgelijk zal k het Land van Cuyk als geheel in de beschuwing wrden betrkken.. Bevlking (bijlage ) pl is een vrij kleine gemeente die p januari 97 ruim inwners telde. Het aantal inwners is sedert 960 met ruim een kwart tegenmen, waarmee pl vrijwel even snel greide als het Land van Cuyk en de prvincie NrdBrabant (96097 resp. 4%, 6'? en '?). Tt nu te was de grei van pl vrijwel alleen het gevlg van de nrmale natuurlijke aanwas (gebrtenverscht), dat bven het gemiddelde van het Land van Cuyk lag. Dr de beperkte bestaansmgelijkheden waren er in het verdere verleden drgaans vertrekverschtten. In de peride viel het vertrekverscht in een vijftal jaren weer weg tegen een vestigingsverscht in een zelfde aantal andere jaren. De meest recente jaren (970 en 97) vertnden weer een beperkt vestigingsverscht. In het aantal inwners van de gemeente pl is k begrepen de bevlking in internaten vr nderwijs e.a., gevestigd in Stevensbeek. Deze bevlking mvatte in de jaren 960, 965 en eind 97 respectievelijk 40, 46 en 86 persnen. Dr de verandering de laatste jaren vermindering van de internaatsbevlking is bij tegenmen ttale bevlking het aandeel van deze internaatsbevlking verminderd (van 7, in 960 ) mvat de gemeenten: Beers, Bxmeer, Cuyk, Grave, Haps, Mill, effelt, pl, Vierlingsbeek en Wanrij. 0

9 en 965 tt 5,5% in 97). De tekmstige ntwikkeling van het aantal inwners is, behalve van de natuurlijke grei, k afhankelijk van de mate waarin pl zich min f meer als wngemeente kan en mag ntwikkelen. Dr de tenemende belangstelling vr het wnen in een kleiner drp is er mmenteel een stijgende vraag naar wningen.a. dr inwners van Bxmeer. Alleen uitgegaan van de bevlkingsgrei in de peride kan de gemeente pl mstreeks 980 ngeveer inwners tellen en in 985 ngeveer Hierbij is aangenmen dat het verminderende gebrtenverscht gecmpenseerd zal wrden dr een teneming van het vestigingsverscht. Waar de uitbreiding van wngelegenheid vr de teneming van de bevlking zal en mag kmen is thans ng een vraag. De laatste jaren zijn alle drpen gegreid, het meest St. Anthnis. De mvang van deze grei is p te maken uit het aantal inwners per kerkdrp (inclusief buitengebied) in een drietal jaren: pl St. Anthnis Ledêacker Stevensbeek Westerbeek Ttalen Mmenteel is het beleid van de gemeente erp gericht dat ng elk drp mag greien. Hierbij is vr vele gegadigden niet het wnen in de kern, dch in de mgeving van een drp het meest aantrekkelijk. Daarnaast streeft de hgere verheid naar een cncentratie van de wningbuw in niet te kleine kernen. Dit zijn reeds vldende redenen m de vraag naar de tekmstige ntwikkeling van de afznderlijke kernen hier niet te kunnen beantwrden.. Berepsbevlking, werkgelegenheid en frensisme (bijlagen t/m 6) ver de berepsbevlking zijn nauwelijks exacte recente gegevens beschikbaar. In het verleden, , is het aantal mannelijke berepspersnen verminderd. Als rzaken hiervan kunnen genemd wrden de grte vertrekverschtten in deze peride, de verhging van de leerplichtige leeftijd en de invering van de Algemene uderdmswet. De ttale werkgelegenheid in de gemeente is in deze peride verminderd, vrijwel alleen dr minder agrariërs, terwijl de pendel is tegenmen. Het aantal arbeidsplaatsen vr mannen in pl bestnd in 947 vr 7% uit agrariërs en in 960 ng vr 6%. Van de ttale mannelijke berepsbevlking in pl werkte in 947 bijna twee derdedeel in de landbuw en in 960 ngeveer de helft.

10 Tabel. Bevlking, berepsbevlking en frensisme gemeente pl Aantal inwners Mann, berepsbevlking: aantal Perc. werkzaam in: landbuw nijverheid diensten Mann, frensen : inkmende : uitgaande /+ 7? x x) Raming LEI. Na 960 is behalve de ttale bevlking k de berepsbevlking tegenmen, mede drdat de grte vertrekverschtten zijn verdwenen. Aangezien de nietagrarische werkgelegenheid na 960 nauwelijks is tegenmen is de uitgaande pendel verder uitgebreid. Het aantal agrariërs is de laatste jaren sterk verminderd, aanvankelijk vral dr uittreding van meewerkende zns en de laatste jaren k dr vermindering van het aantal bedrijfshfden. Glbaal gezien zal thans ng ruim een kwart van de mannelijke berepsbevlking in de landbuw werken. De industriële werkgelegenheid in pl is van zeer beperkte betekenis en nderging de laatste jaren nauwelijks verandering. Het aantal industriële arbeidsplaatsen ) was in september mannen en één vruw: mannen en 45 vruwen; 970 mannen en 8 vruwen. Gezien in intergemeentelijk verband lezen we in "ntwikkelingsperspectief Land van Cuyk ): "De werkgelegenheid in het Land van Cuyk blijft de aandacht peisen zwel vr vervangende werkgelegenheid (exagrariërs) als vr nieuwe arbeidsplaatsen vr de greiende berepsbevlking. Het lijkt nmgelijk m in het Land van Cuyk een zdanige industrie en dienstensectr p te buwen dat alle berepsgrepen en alle specialisaties kunnen wrden pgenmen". Er wrdt echter gepleit vr zveel mgelijk variatie in de werkgelegenheid, k buiten de industriële sectr. "Daarnaast zal het Land van Cuyk vr een deel van de werkgelegenheid altijd wel aangewezen blijven p stedelijke centra in de nabijheid. De afstanden in stbrabant zijn z klein dat dit niet als ngewenst kan wrden beschuwd. Dit is k in vereenstemming met de wnfunctie die nu al reeds in bepaalde delen van het gebied (b.v. Grave) ) Alleen bedrijven met 0 f meer arbeidsplaatsen en exclusief de buwnijverheid. ) Prvinciaal pbuwrgaan NrdBrabant, 970.

11 wrdt vervuld". Vr het Land van Cuyk als geheel blijkt uit de gegevens van de "Arbeidsmarktbeschrijving" (Rijks Arbeidsbureau) dat van 960 tt 970 de mannelijke berepsbevlking iets meer is tegenmen dan het aantal bezette arbeidsplaatsen. Het aantal uitgaande pendelaars is dan k meer tegenmen dan het aantal inkmende. De uitgaande pendelaars werkten in 970 meest in Limburg en Gelderland, in de aangrenzende rayns ss en Veghel en een beperkt aantal in Duitsland. k de inkmende pendelaars kwamen in 970 meest uit andere prvincies zals Gelderland en Limburg en verder vrnamelijk uit de aangrenzende rayns Veghel, Helmnd en ss. Aangaande de industriële en andere nietagrarische werkgelegenheid vr pendelaars uit pl is vral Bxmeer van belang, verder.a. Cuyk en in tenemende mate k Venray.. Ruimtelijke ntwikkeling De ruimtelijke ntwikkeling van pl is een integrerend deel van het Land van Cuyk. De "Tweede nta ver de ruimtelijke rdening in Nederland" ziet het Land van Cuyk als nderdeel van het grte pen gebied tussen drie agglmeraties (RandstadBrabantse stedenrijmiddenlimburg). Uit de prvinciale nta ver de recreatie kan de cnclusie gehaald wrden dat vral het midden van het Land van Cuyk stil en pen dient te blijven. Men met niet trachten het gebied m te vrmen tt een grt wn en werkgebied. De bestemmingsplannen dienen zveel mgelijk tt de hfdkernen beperkt te blijven en de verblijfsrecreatie dient gecncentreerd te zijn in de buurt van bestaande kernen. Het ruilverkavelingsgebied "pl" vrmt in het facetstreekplan ) een agrarisch gebied waarvan een beperkte ppervlakte aan de stgrens en aan de westgrens als landschappelijk waardevl agrarisch gebied is bestempeld. Dit betreft de directe mgeving van bxcmplexen en natuur en recreatiegebieden. Vral in dit srt gebieden dient de ntwikkeling van de agrarische welvaart in samenhang met het behud van het aantrekkelijke landschap de ndige aandacht te krijgen. De recreatie in het gebied is van beperkte betekenis en vrnamelijk gesitueerd in de buurt van de bscmplexen. Verder wrden midden in het gebied mmenteel de z.g. Radibssen en mgeving ingericht vr dagrecreatie met.a. een tweetal (vis)vijvers, sprtvelden, enz. verigens zijn er thans geen plannen vr aanzienlijke uitbreiding van recreatieve vrzieningen. Het behrt tt de mgelijkheden dat de bscmplexen en f natuurgebieden enige uitbreiding kunnen krijgen dr het uit cultuur nemen van aangrenzende marginale landbuwgrnden. Ten sltte is het verkavelingsgebied, waarschijnlijk vral dr de landelijke rust en de nabijheid van natuurgebieden, kennelijk in trek vr gegadigden van ) "Natuurschn en recreatiegebieden in NrdBrabant", Facet Streekplan. Prvinciaal Bestuur NrdBrabant, april 970.

12 recreatiewningen. De afgelpen vijf jaar zijn bedrijfsgebuwen (ude berderijtjes) van pgeheven (landbuw)bedrijven ingericht als tweede wning van elders wnende persnen. Een zestal van deze gebuwen was in 966 ng in gebruik als A+Bbedrijf. de andere behrden tt de C f D grep. Vlgens het vrlpig gemeentelijk bestemmingsplan zal de tekmstige uitbreiding van wningbuw vr elk drp in het gebied een, drgaans beperkte, ppervlakte cultuurgrnd vergen. Dit betreft vrlpig alleen grtere f kleinere afrndingen van de bestaande kernen. In dit verband wrdt in een rapprt ver pl ) gewezen p de mgelijkheid m het gebied tussen en ten westen van Ledeacker en St. Anthnis te bestemmen vr (bungalw)wningbuw. Hiermee zu vldaan kunnen wrden aan de wensen van gegadigden vr een min f meer eigen wnstijl waarp reeds aan het eind van is gedeld. Deze uitbreidingsmgelijkheid heeft wel de belangstelling ter plaatse dch stuit elders (PPD) thans ng p bezwaren. Vr de aanleg van wegen zal nauwelijks cultuurgrnd bendigd zijn, de tekmstige nrdzuidverbinding NijmegenVenl (rijksweg 7) lpt waarschijnlijk gelijk met de nrdstgrens van het blk. verigens zal de aanleg van deze weg de pendel uit pl ten gede kunnen kmen en de betekenis van pl als wngemeente kunnen versterken. ) "pl, St. Anthnis en Ledeacker in perspectief." Vereniging van Nederlandse Gemeenten, 'sgravenhage,

13 HFDSTUK II Aspecten van de agrarischecnmische structuur. ntwikkeling van het aantal grndgebruikers sinds 947 (bijlage 7) Alvrens in te gaan p enkele aspecten van de agrarischecnmische structuur van het ruilverkavelingsgebied "pl" geeft deze paragraaf eerst een verzicht van de ntwikkeling van het aantal geregistreerden in de gemeente en het landbuwgebied. Hierbij is uitgegaan van de indeling die dr het CBS wrdt gebruikt en welke gebaseerd is p de pgave bij de landbuwtellingen. Gezien de aard van deze indeling is het mgelijk dat vral het aantal landbuwers en tuinders, met name vr de vregste jaren, aan de hge kant is mdat hierbij een aantal rustenden kan zijn begrepen. De ntwikkeling van het aantal bedrijven, van bedrijfshfden met als hfdberep landbuwer f tuinder, geeft tabel. Tabel. ntwikkeling van het aantal land en tuinbuwbedrijven Aantal in Indexcijfers (947 = 00) ) Î955 Ï ) pl Nrdelijk Peelgebied ) ) Alleen bedrijven met 0 sbe f meer. ) mvat de gemeenten: pl, Vierlingsbeek, Wanrij, Mill, Gemert, Bekei, Zeeland, Uden, Schaijk, Nistelrde en Grave. Brn en indeling: CBS (landbuwtellingen). In de gemeente pl is de vermindering van het aantal land en tuinbuwbedrijven kennelijk later p gang gekmen dan in het landbuwgebied. Dit kmt waarschijnlijk drdat pl een min f meer zuiver agrarische gemeente is. In de grtere kernen in de rest van het landbuwgebied zal de invled van de industriële ntwikkeling grter zijn geweest. Mgelijk hierdr was de vermindering van de land en tuinbuwbedrijven in pl, althans tt 970, aanzienlijk minder sterk dan gemiddeld in het Nrdelijk Peelgebied. Aangezien er, behalve in 970, k tussen andere jaren verschil in telcriteria kan bestaan, dient een cnclusie mtrent een versnelling f vertraging in de ntwikkeling achterwege te blijven. mtrent de verige geregistreerden zij pgemerkt dat zwel het aan 5

14 zienlijke aantal nietagrariërs als het kleine aantal landarbeiders sterk is verminderd.. De situatie in het ruilverkavelingsgebied in 97 (bijlagen 8 t/m 4) Als basis vr het statistische materiaal zijn gebruikt de landbuwtellingfrmulieren van mei 966 en 97 van de telplichtige geregistreerden ), welke wnen in het ruilverkavelingsgebied. Niet al deze geregistreerden kunnen als ber f tuinder wrden beschuwd. Een aantal van hen efent de landbuw uit als nevenberep, als bijverdienste f als vrijetijdsbesteding. Zals gebruikelijk zijn de geregistreerden p grnd van infrmaties van plaatselijk ged bekende persnen ingedeeld in de berepsgrepen: A. landbuwers en tuinders (+ champignnkwekers) znder nevenberep: B. landbuwers en tuinders (+ champignnkwekers) met een nevenberep dat minder dan de helft van de arbeidstijd vereist; C, nietagrariërs en landarbeiders. In deze grep wrdt minder dan de helft van de tijd aan het eigen agrarische bedrijf besteed; D, rustende beren, nietagrariërs en persnen znder berep; S, speciale dan wel afwijkende bedrijven. Een restgrep waarvan f de bedrijfsvering afwijkt, f welke m andere redenen niet in de vrige grepen kn wrden ndergebracht. De in het ruilverkavelingsgebied wnende 409 geregistreerden hebben bijna ha cultuurgrnd in gebruik, hiervan is 90% in explitatie bij de A+Bbedrijven. De grep A+Bbedrijven mvat vier vijfde (80%) van alle geregistreerden. Ten pzichte van vele andere gebieden is een vijfde deel C en Dbedrijven een beperkt aantal. Het grndgebruik in de C en Dgrep is drgaans beperkt, 0% heeft 5 ha f meer en 9% 0 ha f meer grnd in gebruik. De drie z.g. speciale bedrijven zijn van klsters en één prefbedrijf. Een beperkt aantal landbuwers en tuinders heeft een nevenberep en is daarm in grep B ingedeeld. Hun nevenberep is merendeels nauw verwant aan de landbuw (.a. melkrijder). Aangezien zij de meeste arbeidstijd aan het eigen agrarisch bedrijf besteden, zijn in het vervlg van dit verslag de A+Bgrndgebruikers samengevegd. Het aantal Bgrndgebruikers is de laatste jaren een weinig uitgebreid. Het merendeel van de Cgeregistreerden werkt in lndienst en buiten de landbuw (.a. industriearbeider, grndwerker) dch een aanzien ) Telplichtigen zijn geregistreerden die in de agrarische sectr geheel f gedeeltelijk een bestaan vinden en tevens: ten minste ha cultuurgrnd in gebruik hebben; dan wel een tuinbuwbedrijf uitefenen, ngeacht de grtte; dan wel ten minste rund, fkvarken, mestvarkens, schapen f ten minste 5henders f eenden huden. In 97 zijn van deze persnen alleen die bedrijven geteld, welke een. mvang hebben van 5: 0 standaardbedrijfseenheden. 6

15 lijk aantal heeft een aan de landbuw verwant berep (.a. veehandel in ruime zin). De grep Dgeregistreerden bestaat verwegend uit rustende landbuwers. De A+Bbedrijven zijn aan de hand van hun prduktiepatrn ingedeeld in bedrijfstypen ). Dit is in nderstaande tabel, vr het jaar 97, in het krt weergegeven. Tabel. Bedrijfstypen 97. Rundveebedr.. Gem. rundveebedr.. Vered.bedrijven 4. Gem. vered.bedr. 5. verige bedrijven 6. Tuinbuwbedrijven Ttaal Aantal bedrijven Perc. bedrijven Gemiddelde ppervl., ha, ha 7, ha, ha, ha,6 ha 0,9 ha Gemiddelde mvang x) ») In standaardbedrijfseenheden (sbe). Evenals elders in stbrabant (.a. "MiddenMaasland" en "Schaft") is de bedrijfsvering sterk gericht p de rundveehuderij en de dierlijke veredelingsprduktie. Vr 46% van de bedrijven (typen en ) kan de rundveehuderij als de belangrijkste prduktietak gezien wrden en vr 44% de dierlijke veredelingsprduktie (typen en 4). p deze laatste bedrijven bestaat minimaal 40% van de prduktiemvang uit veredeling. pvallend is de aanzienlijk kleinere bedrijfsppervlakte van de bedrijven met > 60% veredeling (type ). Deze bedrijven hebben echter de grtste mvang in sbe; verigens ligt de mvang van de andere bedrijven met veredeling k bven het gemiddelde. Ten sltte zij vermeld dat de A+Bbedrijven van 97 zijn ingedeeld naar hun waarschijnlijke vrtzetting. Van de 7 bedrijven is 64% als "blijver" en 0% als "wijker" aangemerkt. De z.g. blijvers bestaan vr bijna de helft (49%) uit veredelingsbedrijven en vr ruim twee vijfde (4%) uit rundveehuderijbedrijven. Verder zal het facet van het vrtbestaan van de bedrijven in het vervlg van dit rapprt ng de ndige aandacht hebben. ) Vr een telichting p de indeling in bedrijfstypen wrdt verwezen naar hfdstuk III, par.. 7

16 . Wijzigingen in de berepsgrepen st ructuu r in de peride (bijlagen 8 en 5 t/m 9) In van dit hfdstuk is de ntwikkeling van het aantal bedrijven in de gemeente gedurende de peride ter sprake gekmen. ver de wijze waarp de veranderingen in aantal en grtte van de bedrijven zich vltrkken tast men echter in het duister, mdat uit deze gegevens alleen het uiteindelijke resultaat van het veranderingsprces blijkt. Het geeft b.v. geen inzicht in de verschuivingen tussen de berepsgrepen en in het aantal bedrijven dat werd pgeheven f gesticht. m deze reden is vr het ruilverkavelingsgebied aan de hand van de landbuwtellingfrmulieren 966 en 97 nagegaan welke veranderingen er tussen beide jaren zijn pgetreden in de berepsgrepenstructuur. Tabel 4 geeft het resultaat van dit veranderingsprces weer. Tabel 4. Wijzigingen in het aantal geregistreerden A+B C D S Aantal bedrijven in vergang van: A+B naar C f D C naar A+B f D pheffing van bedrijven Nieuwe bedrijven Aantal bedrijven in 97 Index aant. bedr. (966 = 00) ^ Ttaal Het aantal A+Bbedrijven in "pl" is van 966 tt 97 verminderd van 55 tt 7, dit is gemiddeld met,6% per jaar. Deze verminderingwas veel geringer dan in NrdBrabant (,8%), "MiddenMaasland" (,%) en in "Schaft" (,7%). Hiernaast is het aantal C en Dbedrijven wel aanzienlijk verminderd, waardr de betekenis van de A+Bgrep in het ttale aantal bedrijven is tegenmen (van 7% tt 80%). In de deelgebieden is het aantal A+Bbedrijven in St. Anthnis (,% per jaar) sterker verminderd dan in pl (,6%) en in Stevensbeek Westerbeek (,%). Het aantal C+Dbedrijven verminderde het meest in St. Anthnis, in dit gebied waren vrheen veel van dergelijke bedrijven. 8

17 De veranderingen in de A+Bbedrijven Zals blijkt uit tabel 4 zijn de laatste jaren 4 bedrijven uit de A+Bgrep gegaan. De meeste van deze bedrijven zijn vrtgezet in de C f Dgrep (4) en een aanzienlijk aantal is pgeheven (8). De betekenis van de vermindering van het aantal bedrijven is echter afgezwakt drdat 4 bedrijven tt de A+Bgrep zijn tegetreden (5 vregere C en 9 nieuwe bedrijven) ). Deze 4 tegetreden bedrijven zijn meest veredelingsbedrijven (9), champignnkwekers () f tuinbuw () en vr bedrijven (00 ha) is de grndgebnden prduktie het belangrijkste. Van deze bedrijven kwamen er in deelgebied pl en in de beide andere gebieden elk 6. Thans zal wrden bezien wat er heeft plaatsgehad in de grep A+Bbedrijven, zals die in 966 bestnd. We hebben gezien dat bedrijven uit deze grep verdwijnen dr algehele pheffing f drdat zij als nevenberep c.q. vrijetijdsbesteding wrden vrtgezet. De rzaken van veranderingen zijn te nderscheiden in: a. berepsbeëindiging (het natuurlijke verlp); b. berepsverandering; c. verige rzaken (.a. verhuizing naar een ander bedrijf f sterfte f invaliditeit van jnge bedrijfshfden). Tabel 5. Mutaties in de A+Bbedrijven in de peride Aantal bedrijven met verandering t w.v. vrtgezet in grep w.v. ptaal A+B C D geheven Bè repsbeëindiging Berepsverandering 4 6 verige rzaken Ttaal Uit tabel 5 blijkt duidelijk dat berepsbeëindiging en berepsverandering een evengrte bijdrage aan de vermindering van het aantal A+Bbedrijven hebben geleverd. Verder kan uit de regel van de berepsbeëindiging wrden afgelezen heveel bedrijven dr een pvlger in de A+Bgrep zijn vrtgezet, dit is het pvlgingspercentage. Van de 45 bedrijven, waarvan het bedrijfshfd het berep heeft beëindigd, zijn er 7 in ) Slechts één betreft een afsplitsing van het uderlijk bedrijf ten beheve van een zn. De anderen waren vrheen al zelfstandige landbuwers die het bedrijf (als A+B) aan anderen hebben vergedragen en thans in de dierlijke veredeling (4) zijn drgegaan, een champignnbedrijf () hebben pgezet f waarvan de maatschap is pgeheven (). Daarnaast zijn twee vrheen nietagrariërs met een veredelingsbedrijf begnnen. 9

18 de A+Bgrep vrtgezet f wel 60%. Dit pvlgingspercentage is hger dan in andere gebieden in stbrabant ("MiddenMaasland" 5%, "Schaft" 40%). In de deelgebieden was het pvlgingspercentage in St. Anthnis (50%) lager dan in pl (67%) en in StevensbeekWesterbeek (64%). De pvlging gebeurt vrnamelijk in de naaste familiekring. Z zijn 4 van de 7 bedrijven vrtgezet dr een zn (f schnzn), de andere dr vreemden. In vrijwel alle ruilverkavelingsgebieden is de berepbeëindiging de belangrijkste factr vr de vermindering van het aantal A+Bbedrijven, Dit geldt echter niet vr "pl" waar, althans de laatste jaren, de invled van de berepsverandering van evenveel betekenis is geweest. Dit zal niet vr de tekmst gelden, aangezien het pvlgingspercentage dan belangrijk lager zal liggen. Er zijn bedrijfshfden van berep veranderd. In 4 gevallen is het bedrijf in de A+Bgrep vrtgezet ( dr zns, dr vreemden; alle bedrijven 05 ha). De 8 bedrijven die uit de A+Bgrep verdwenen.werden als Cbedrijf () vrtgezet f zijn pgeheven (6). Gerekend ver de bedrijfshfden die drgaans van berep veranderen, namelijk die jnger zijn dan 55 jaar (79 in 966), was dit vr deze grep een vermindering van het aantal bedrijven van,%. per jaar. Hiermee was deze vermindering tch weer geringer dan in "MiddenMaasland" in (,7% per jaar). Verder waren de bedrijven die p deze wijze uit de A+Bgrep zijn verdwenen meest kleiner dan ha (6) en behrden drgaans tt de "(gemengde)rundveehuderijbedrijven" (4). Bij de verige rzaken waren mindere validiteit van jngere bedrijfshfden en verhuizing naar bedrijven buiten het blk de vrnaamste redenen van de vermindering van het aantal bedrijven. De 8 pgeheven A+Bbedrijven ten sltte waren merendeels kleiner dan ha (6) en hadden drgaans een beperkte mvang (4 met minder dan 70 sbe). Hun grnd (+ 50 ha) is vrijwel geheel bij bestaande bedrijven gevegd. Tien bedrijfshfden hebben gebruik gemaakt van de saneringsregeling van het. en S.fnds. De invled van de saneringsregeling van het. en S.fnds is in dit blk ged te merken. In de eerste plaats hebben 0 van de pgeheven A+Bbedrijven van deze regeling gebruik gemaakt. Ten tweede was in mei 97 van 6 bedrijven de sanering in een ver gevrderd stadium. Dit waren in 966 A+Bbedrijven, die in mei 97 hun bedrijfsmvang al sterk hadden verminderd, reeds een ander berep hadden aanvaard, dch de ppervlakte grnd ng hadden pgegeven. In 97 zijn deze bedrijven pgenmen nder degenen met berepsverandering, van wie het bedrijf is vrtgezet in grep C. Binnen afzienbare tijd zijn deze bedrijven, met in mei 97 een grndgebruik van + 50 ha, geheel pgeheven. p de derde plaats was p een aantal (in mei A+B)bedrijven reeds sanering aangevraagd dch dit was ten ng niet van invled p de bedrijfsvering. Daarnaast is p weer andere A+Bbedrijven na mei '7 sanering aangevraagd. In ttaal betrf dit tt begin ktber 97 een 4tal A+Bbedrijven. Hiervan waren ten reeds bedrijven pgeheven, vr de meeste andere is te verwachten dat zij vrij spedig zullen verdwijnen. Deze bedrijven expliteerden + 5 ha grnd; de meeste bedrijfshfden (0) waren uder dan 50 jaar. 0

19 Vr zver de gesaneerde agrariërs ng niet gaan rusten zijn er mgelijkheden vr aangepaste werkgelegenheid (bssen, plantsenen, recreatiebjecten). Dit is samengebundeld in het "Werkvrzieningschap nrdstnrdbrabant waar thans al veel exagrariërs werk hebben gevnden. De C en Dbedrijven In de Cgrep verminderde het aantal geregistreerden vral dr pheffing van bedrijven (5, zie tabel 4), merendeels als gevlg van het lslaten van het grndgebruik en f de veehuderij. De beperkte aanvulling in de Cgrep bestnd meest uit vregere A+Bbedrijven. De Dgrep verminderde alleen dr pheffen van bedrijven, de vrij beperkte aanvulling kwam k hier vral uit de A+Bgrep. 4. Wijzigingen in de ppervlaktestructuur in de peride (bijlagen 8 t/m 4) In de vrige paragraaf is nagegaan wat er in de peride is veranderd in het aantal grndgebruikers en in de structuur van de berepsgrepen. Thans wrdt bezien welke veranderingen hierdr zijn pgetreden in de ppervlaktestructuur. Hierbij dient wel pgemerkt dat de ppervlakte in dit gebied geen ged beeld geeft van de bedrijfsgrttestructuur. De bedrijfsmvang (zie hfdstuk III, par. 5) is hiervr meer geschikt. De laatste vijf jaar is het aantal A+Bbedrijven per sald met 8 verminderd, dit is met,6% per jaar. Het aantal bedrijven met 50 ha grnd is sterk verminderd, terwijl k de grep van 5 ha kleiner is gewrden. In alle andere ppervlakteklassen is het aantal bedrijven tegenmen. pvallend is de teneming van het aantal bedrijven < 5 ha, die een gevlg is van de uitbreiding van het aantal veredelingsbedrijven. ndanks de aanzienlijke vermindering van het aantal bedrijven < 0 ha zijn er, gezien naar de ppervlakte, ng veel kleine bedrijven. In 97 had 8% van de A+Bbedrijven minder dan 0 ha en 6% minder dan ha cultuurgrnd in gebruik (966 resp. 45% en 65%). Tabel 6. A+Bbedrijven in 966 en 97 < 5 ha 5 < 0 ha 0 < ha < 5 ha 5 < 0 ha 0 < 40 ha Ttaal Aantal pp. cultuu irgr. in ha

20 De ppervlaktestructuur van de ttale A+Bgrep ndergaat wijzigingen drdat enerzijds bedrijven uit de grep verdwijnen en anderzijds weer bedrijven tetreden. Daarnaast is p een aanzienlijk aantal bedrijven die in de A+Bgrep bleven de ppervlakte vergrt dan wel verkleind. Dit had eveneens gevlgen vr de ppervlaktestructuur. De verschuivingen die hierdr tussen de nderscheiden klassen zijn pgetreden kunnen we vlgen aan de hand van de vlgende tabel. Tabel 7. ntwikkeling van het aantal A+Bbedrijven naar ppervlakteklasse ppervlakteklasse in ha <5 5<0 0<5 5<0 >Ö Ttaal Aant. bedrijven in 966 Uit A+B gegaan ) In A+B gekmen ) ppervl.verandering van vrheen: < 5 ha 5 < 0 ha 0 < 5 ha 5 < 0 ha >0 ha Aantal bedrijven in ) Naar C f D f pheffing. ) Uit grep C f nieuw gesticht. De ntwikkeling per ppervlakteklasse kan verticaal wrden afgelezen. De grep kleiner dan 5 ha is uitgebreid, zwel dr nieuwe A+Bbedrijven () als dr verkleinde bestaande bedrijven (0). Slechts weinig bedrijven zijn uitgetreden () f vergrt (5). Het aantal bedrijven van 50 ha is sterk verminderd, niet alleen dr pheffing als A+Bbedrijf (4) maar vral dr vergrting (8) f verkleining (9) van gecntinueerde bedrijven. De aanvulling in deze klasse was zeer beperkt (). Hewel k in de klasse van 05 ha uittredingen (45) de verhand hadden waren hier tch aanzienlijke aanvullingen () vral van vrheen kleinere bedrijven (6). De klassen = 5 ha kenden verwegend testrmingen van vrheen kleinere bedrijven. De gemiddelde ppervlakte van de A+Bbedrijven is van 966 tt 97 nauwelijks veranderd (resp. 0,7 en 0,9 ha). Met de vermindering van het aantal bedrijven (,6% per jaar) is k het grndgebruik verminderd (,% per jaar). De deelgebieden vertnen geen pmerkelijke verschillen in de ppervlaktestructuur van de bedrijven. In gebied St. Anthnis zijn de bedrijven gemiddeld iets kleiner, dr relatief meer bedrijven kleiner dan 0 ha.

21 Tabel 8. Aantal bedrijven en ppervlakte cultuurgrnd Berepsgrep, deelgebied Aantal bedrijven Ha cultuurgr Cultuurgr. per bedrijf A+B: St. Anthnis pl Stevensb. Westerb , 0,8, 0,4.,0 Ttaal A+B ,7 0,9 C D S ,5,7,0,9 5,0 0,7 Alle bedrijven ,6 9,6 Dr een sterke vermindering van het aantal C en Dbedrijven is, bij een gelijkgebleven grndgebruik in deze grepen, de gemiddelde ppervlakte van deze bedrijven tegenmen. 5. Het grndverkeer in de peride (bijlagen 8 en 8 t/m ) Het grndverkeer mvat enerzijds vrijkmen van grnd (bedrijfspheffing f verkleining) en anderzijds aanwending van grnd (bedrijfsvergrting, nieuwe bedrijven). Uit de ppervlakteverschillen tussen de teldata in 966 en 97 is p te maken dat in deze peride per sald 600 ha grnd is vrijgekmen. De grndgebruikers in het blk hadden in 966 bijna 4 00 ha grnd in gebruik waarvan aanwijsbaar dus ruim 4% vrijkwam. Een deel van het grndverkeer is hierbij niet betrkken, namelijk vr zver de mutaties per bedrijf elkaar binnen deze peride pheffen. Tabel 9. Veranderingen in de ppervlakte cultuurgrnd ) Ttaal A+B C D S ppervlakte cultuurgrnd 966 Vrijgekmen tussen 966 en 97 Weer aangewend tussen 966 en 97 vergang naar andere grepen ppervlakte cultuurgrnd ) In bijlage 0 meer uitgebreid weergegeven.

22 Het vrijkmen van grnd was vr ngeveer gelijke delen het gevlg van pheffing van bedrijven en van bedrijf s verkleiningen. De weer aangewende grnd kwam bijna allemaal terecht bij reeds bestaande bedrijven, ngeveer een achtste deel kwam bij nieuwe bedrijven. In de A+Bgrep is het ttale grndgebruik verminderd drdat er dr pheffing van bedrijven f bij vergang naar een andere berepsgrep meer grnd is afgegaan dan er dr nieuwe bedrijven f uit andere grepen is bijgekmen. p de bedrijven echter die in de A+Bgrep zijn gebleven () is het grndgebruik per sald iets tegenmen (van 440 tt 50 ha). Van deze bedrijven zijn er de laatste jaren 89 vergrt met ha f meer en 49 verkleind met minimaal ha. Bijna vier vijfde van de bedrijven dal met een dergelijke ppervlakte vergrt is, had in ha grnd. De vergrtingen per bedrijf waren in twee derde van de gevallen niet grter dan ha. slechts % van de bedrijven werd met 5 ha f meer vergrt. Van de ttale ppervlakte vr vergrting is driekwart ten gede gekmen aan bedrijven in 966 behrend tt de typen rundveehuderijbedrijven. k de bedrijven die verkleind zijn (met > ha) waren in 9C6 meest 55 ha grt (67%), daarnaast was ruim een kwart (7%) grter dan 5 ha. De verkleiningen per bedrijf waren eveneens meest ha (59'I) en 0% was meer dan 5 ha. Ruim drie vijfde (6%) van de ppervlakte van de verkleiningen was afkmstig van bedrijven die in 966 behrden tt de typen rundveehuderijbedrijven en bijna een vijfde van de tenmalige veredelingsbedrijven (type ). Het grndverkeer van "pl" kmt sterk vereen met dat van "MiddenMaasland" waar 5% van de ppervlakte cultuurgrnd vrijkwam, k vr de helft dr bedrijfspheffingen en de vergrtingen en verkleiningen per bedrijf k merendeels ppervlakten van ha betrffen. Ten sltte is in de peride hel grndgebruik van alle geregistreerden met +_40 ha verminderd ). dit betreft vrijwel alleen de A+Bgrep. Dit kmt wellicht drdat de bedrijfsvering p de A+Bbedrijven de laatste vijf jaar meer gericht was p de veredelingsprduktie dan p het verkrijgen van grnd. De beperkte belangstelling vr grnd kan k ng blijken uit de grndprijzen die in dit gebied bepaald niet hg liggen. In tegenstelling tt de A+Bbedrijven is hel grndgebruik in de C en Dgrep tegenmen, zeker wanneer we hierbij bedenken dat bedrijven met minder dan 0 sbe die juist in deze grepen vrkmenthans niet meer wrden geteld. Dit kan drie rzaken hebben: a. het telcriterium. In 97 zijn debedrijven < 0 sbe niet meergeleld. b. nietagrarische bestemming. Dit is echter beperkt. c. sald grndtransacties met bedrijven buiten hel blk. 4

23 6. Eigendmpacht en verkaveling (bijlagen en ) Vlgens de gegevens van de Landbuwtelling 970 was in de gemeente pl iets minder cultuurgrnd eigendm van de gebruiker (67%) dan in het Nrdelijk Peelgebied (7%). k de pacht van uders kwam in pl (4% van het pachtland) minder vr dan in het landbuwgebied (9%). De eigendmpachtverhuding is de laatste jaren (966970) nauwelijks veranderd. Daarm zijn de nadere gegevens die alleen 966 geeft, mgelijk ng in grte lijnen geldend. In 966 was p de A+Bbedrijven in het blk 70% van de cultuurgrnd eigendm van de gebruiker. Gezien naar de delen van het blk was er in deelgebied pl minder eigendmgebruik (6%) dan in de beide andere gebieden (75%). Ruim de helft van het pachtland (54%) is eigendm van de verheid, de rest vrnamelijk van particuliere nietlandbuwers (4%). Veel pacht van de verheid (68%) is er in gebied StevensbeekWesterbeek. De verkavelingstestand die, dr iets minder en wat grtere kavels in de gemeente pl een weinig ngunstiger is dan in het landbuwgebied, is de laatste jaren eveneens weinig veranderd. In 966 hadden de A+Bbedrijven gemiddeld 5, kavels van gemiddeld, ha grt. De gunstiger verkavelingstestand dan in het landbuwgebied wrdt vrijwel geheel bepaald dr de gunstige invled van deelgebied Stevensbeek Westerbeek. In dit gebied, met veel vrij jnge ntginningsgrnden zijn gemiddeld aanzienlijk minder (,4 per bedrijf) en grtere kavels (,5ha) dan in de beide andere deelgebieden. Bezien naar 966 had in StevensbeekWesterbeek een kwart (5%) van de bedrijven 5 f meer kavels, hetgeen aanzienlijk minder was dan in St. Anthnis (74%) en pl (69%). De vrdelen van een gunstiger verkaveling gaan bij de huidige bedrijfsvering steeds zwaarder wegen. Niet iedereen wil hiervr dan k wachten p de uitvering van de ruilverkaveling. Mmenteel zijn er in dit gebied een twaalftal gegadigden vr de mgelijkheden m dr eenvudige kavelruil de verkavelingstestand van hun bedrijf te verbeteren. 5

24 HFDSTUK III De landbuwbedrijven. Grndgebruik en bedrijfstype a. Grndgebruik (bijlage 4) Aanvankelijk was de helft van de cultuurgrnd in dit gebied in gebruik als buwland; van 950 tt 960 nam het percentage buwland zelfs iets te. Sinds 960, maar vral na 965, gaat de ntwikkeling k hier in de richting van meer grasland ten kste van het buwland. De laatste tien jaren is het percentage grasland in de gemeente pl tegenmen van 44% tt 6% van de cultuurgrnd. Dit was een zelfde ntwikkeling als in het landbuwgebied. Tabel 0. ntwikkeling van het grndgebruik Gemeente/ landbuwgeb. pl Jaar pp. cultuurgrnd in ha Perc. buw land cult.gr. in grasland gebruik als tuinland 4 Nrdelijk Peelgebied Rvk.gebied: A+Bbedrijven Brn: CBS. k p de A+Bbedrijven in het ruilverkavelingsgebied is de laatste jaren het grasland verder uitgebreid (van 5 tt 66%). Nader bezien geldt dit eveneens vr alle grtteklassen, deelgebieden en bedrijfstypen. Het meeste grasland is er verhudingsgewijs in de ppervlakteklassen van 5 ha en bij de bedrijfstypen p de rundveebedrijven en de gemengde bedrijven met veredeling. De deelgebieden ntlpen elkaar niet veel, hier is het percentage grasland wat meer tegenmen in StevensbeekWesterbeek. 6

25 b. Bedrijfstype (bijlagen en 4) Zals in het vrige hfdstuk reeds is gezegd zijn de A+Bbedrijven aan de hand van hun prduktiepatrn ingedeeld in bedrijf s typen. Vr deze indeling zijn alle bedrijfsnderdelen, per bedrijf, mgerekend in standaardbedrijfseenheden (sbe). Vervlgens was het hgste percentage sbe per prduktietak bepalend vr het bedrijfstype, waarvan de vlgende zijn nderscheiden:. rundveebedrijven: a 60% van de sbe vr het rundvee;. gemengde rundveebedr.: 4060% vr rundvee en minder dan 40%vr veredeling;. veredelingsbedrijven: ;> 60% van de,sbe vr veredeling; 4. gemengde veredelingsbedr.: 4060% vr veredeling; 5. verige bedrijven (p deze bedrijven speelt de akkerbuw een grte rl); 6. tuinbuwbedrijven (inclusief champignnbedrijven). In hfdstuk II is pgemerkt dat er vrijwel evenveel "veredelingsbedrijven" (type en 4) zijn als "rundveebedrijven" (type en ). Hieruit blijkt reeds de grte plaats die de veredelingsprduktie in dit gebied inneemt, in een vlgende paragraaf zal dit ng meer duidelijk wrden. Tabel. Bedrijfstypen 966 en 97 (A+Bbedrijven). Rundveebedrijven. Gem. rundveebedr.. Veredelingsbedrijven 4. Gem. veredelingsbedr. 5. verige bedrijven 6. Tuinbuwbedrijven Ttaal Aant bedr Gem.ppervl. in ha ,7,8 6,9 8,5,,8 0,7,, 7,,,,6 0,9 De afgelpen vijf jaar is er een aanzienlijke verschuiving tussen de bedrijfstypen geweest. Drdat de bedrijfsvering steeds meer gericht wrdt p de veredeling en de rundveehuderij is het aantal veredelingsbedrijven sterk tegenmen en is het aantal "gemengde rundveebedrijven" sterk verminderd. He deze verschuivingen zijn verlpen is te zien in de vlgende tabel. 7

26 Tabel. ntwikkeling van het aantal A+Bbedrijven naar bedrijfstype Aant. bedr. in 966 Uit A+B gegaan ) In A+B gekmen ) Typeverandering van vrheen type 4 5 Aant. bedr. in Aantal A+Bbec Irijven 4 50 T naar type 5 8 " T Ttaal ) Naar C f D f pheffing. ) Uit C f nieuw gesticht. Een aantal bedrijven is uit de A+Bgrep gegaan, dit waren meest rundveebedrijven (type en ). Daartegenver is een beperkt aantal, merendeels veredelingsbedrijven (type ) tt de A+Bgrep tegetreden. Het meest spectaculair was de verandering in de in 966 grte grep "g e mengde rundveebedrijven" (type ). Hiervan gingen er 0 tt een ander type behren, p de helft is de veredelingsprduktie in belangrijkheid tegenmen (5 naar type en 4) en p 44 bedrijven ging de rundveehuderij een grtere plaats innemen (type ). Bezien naar deelgebieden was de ntwikkeling naar veredelingsbedrijven in gebied St. Anthnis sterker dan in de beide andere gebieden. In St. Anthnis is k het aantal rundveebedrijven (type ) verminderd, terwijl dat in de andere gebieden is tegenmen. Dr deze ntwikkeling behrde in 97 in St. Anthnis de helft (5%) van de bedrijven tt de beide typen veredelingsbedrijven en twee vijfde tt de twee typen rundveebedrijven. In de andere deelgebieden is het mgekeerde te zien, hier behrt de helft tt de twee rundveehuderijtypen en twee vijfde tt de twee grepen met meer veredeling.. Buwlandgebruik en tuinbuw a. Buwlandgebruik (bijlagen 5 en 6) De ppervlakte buwland p de A+Bbedrijven is de afgelpen vijf jaar met een derde verminderd (van 7 ha tt 4 ha). Hierdr is vral de ppervlakte granen sterk verminderd (met 590 ha), terwijl k het areaal aardappelen en vederbieten aanzienlijk kleiner werd. Er wrdt thans alleen wat meer suikerbieten en snijmal's geteeld (resp. 75 ha en 40 ha in 97). 8

27 Het buwplan bestaat vr twee derde uit granen, de rest is vrnamelijk aardappelen en suikerbieten (elk 5%). Ten pzichte van 966 is het percentage granen verminderd en dat van de suikerbieten tegenmen. De snijmai's die in het algemeen meer in de belangstelling kmt was in 97 met 4% van het buwland ng van beperkte betekenis. In de grtteklassen zijn p de bedrijven van 05 ha meer granen en minder hakvruchten dan p de grtere bedrijven. Tussen de deelgebieden bestaat slechts een gering verschil in het buwplan; hier is in Stevensbeek Westerbeek het buwland het meest verminderd. Van de A+Bbedrijven met cultuurgrnd had in 966 slechts % geen buwland tegen 5% in 97 (resp. 8 en 47 bedrijven). De 47 bedrijven znder buwland in 97 waren meest kleiner dan 0 ha (), de andere 00 ha. Het waren vrnamelijk rundveebedrijven (), veredelingsbedrijven (5) f tuinbuwbedrijven (4). In elk deelgebied waren vrijwel evenveel bedrijven znder buwland. Vr vele bedrijven was f is het buwland ng een prduktietak van betekenis. In 966 hadden 8 bedrijven 5 ha f meer buwland en in 97 ng 85 (resp. 40% en % van de bedrijven met buwland). b. Tuinbuw (bijlage 7) De tuinbuw p de A+Bbedrijven is met % van de ppervlakte cultuurgrnd en met 8% van het ttale aantal sbe van beperkte betekenis. De afgelpen vijf jaar is het aantal bedrijven met tuinbuw verminderd en de ppervlakte tuinbuwgewassen iets tegenmen. k de ppervlakte glas in 97 vr een derde verwarmd is uitgebreid dch blijft van beperkte mvang. Tabel. Tuinbuw A+Bbedr. met tuinb.: tt w.v. met: alleen pen grnd glastuinbuw champignns C+D+Sbedrijven ;. 58 Aantal bedrijven '66 ' pp., tu inland in ha pen grna naer glas '66 '7 ' ,88 8 0,88 5 0,0,65,65 De uitbreiding van de pengrndstuinbuw sinds 966 betrf vrijwel alleen een teneming van de ppervlakte erwten, tuinbnen en verige grenten. Dus meest extensieve teelten die de akkerbuwgewassen benaderen. Genemde uitbreiding had vrijwel geheel plaats p de bedrijven van 5 ha, p de veredelingsbedrijven (type ) en in deelgebied pl. De tuinbuwgewassen bestaan vr driekwart uit grenten, vr slechts 8% uit fruit en vr 8% uit gladilen en bmkwekerijgewassen. 9

28 Ten pzichte van 966 is het areaal fruit, asperges en aardbeien verminderd en zijn de ppervlakten grve grenten (.a. tuinbnen, erwten, verige grenten), gladilen en bmkwekerijgewassen uitgebreid. Behalve de specifieke tuinbuwbedrijven bestaat het bedrijfstype "tuinbuwbedrijven" k uit een 7tal champignnkwekers (5 in 966). Dit zijn allen jnge bedrijfshfden (< 50 jaar). p alle bedrijven is de champignnteelt de vrnaamste prduktietak, p een enkele uitzndering na ntbreekt grndgebnden en/f dierlijke veredelingsprduktie. Bijna alle bedrijven hebben f cellen en de minimale teeltppervlakte is00m. Vr de tekmst wrdt verwacht dat deze bedrijven zullen blijven bestaan.. De rundveehuderij (bijlagen 8 t/m ) De ppervlakte grasland p de A+Bbedrijven is van 966 tt 97 uitgebreid van 06 ha tt 40 ha. Hierdr en tevens drdat het aantal bedrijven met grasland is verminderd (van 9 tt 0) en het percentage grasland is tegenmen is de gemiddelde ppervlakte grasland per bedrijf met,7 ha uitgebreid tt 7,8 ha. Als gevlg van de uitbreiding van het grasland is k de rundveestapel vergrt. p de A+Bbedrijven is het ttale aantal melkkeien en jngvee tegenmen (met resp. 4 en 6%), terwijl het aantal stuks mestvee verminderde. Bij de verige bedrijven bleef het aantal melkkeien gelijk en kwam er meer jngvee. Tabel 4. ntwikkeling van de rundveestapel (aantallen) Berepsgrep A+B C D S Ttaal Melkkeien Jngvee Weiden ïestvee Drdat meer melkvee wrdt gehuden p een kleiner aantal bedrijven met meer grasland dan vrheen, is het aantal melkkeien per bedrijf aanzienlijk tegenmen (van 0,6 tt 5,7). Hierdr en dr wat meer jngvee kn k het aantal grtveeëenheden (g.v.e.)per bedrijf tenemen (van 5, tt 7,). Aangezien het aantal melkkeien per 00 ha grasland is verminderd (van 67 tt 64) evenals het aantal g.v.e. per ha (van,6 tt,4) is de cnclusie dat de intensiteit van het graslandgebruik in de A+Bgrep als ttaal is verminderd. Een verklaring hiervr is de teneming van de veredeling p een grt aantal bedrijven, Aan het grasland wrdt dan p vele bedrijven minder aandacht besteed. 0

29 De bedrijven die het meest gericht zijn p de rundveehuderij de veebedrijven van type hebben met bijna keien (,87) en,7 g.v.e. per ha het meest intensieve graslandgebruik. Hierna kmen de "gemengde veebedrijven" en de "gemengde veredelingsbedrijven". In de ppervlakteklassen kmen in 97 die van 0 ha het beste te vrschijn. Gezien naar de deelgebieden als geheel blijkt St. Anthnis in 97 een wat minder intensief graslandgebruik te hebben. Dr genemde uitbreiding van het areaal grasland en van het aantal melkkeien gemiddeld per bedrijf is p vele bedrijven het aantal melkkeien aanzienlijk vergrt. In 966 werd p nauwelijks een vijfde van de bedrijven 5 f meer stuks melkvee gehuden, in 97 was p de helft van de bedrijven met melkvee een aantal van 5 f meer keien. Tabel 5. mvang van de melkveestapels p A+Bbedrijven Aantal melkkeien per bedrijf Aantal bedrijven Perc. 966 melkkeien 97 < 0 0 < 5 5 '< 0 0 < 5 5 < 0 0 < ( 5) ( 4) 4 ( 4) ( 0) ( ) 6 ( 5) 59 ( 4) 5 ( 0) 9 ( 4) ( 4) 5 ( ) 4( 4) Ttaal 7 (04) 45 (0) Tussen haakjes ( ) bedrijven van type "veebedrijven". De laatste jaren is het aantal bedrijven met minder dan 5 melkkeien sterk verminderd en zijn die met 0 f meer keien sterk tegenmen. Desndanks zijn er ng veel bedrijven met een ecnmisch gezien (te) kleine veestapel. Dit speelt vral een grte rl p die bedrijven waar de rundveehuderij hfdzaak is. Meer dan de helft van deze bedrijven heeft minder dan 0 melkkeien. Willen deze bedrijven in de tekmst blijven bestaan dan zal een aanzienlijke uitbreiding van de rundveehuderij ndig zijn f wel pvering van niet aan de grnd gebnden prduktie. verigens zijn bij de "veebedrijven" (type ) er veel met een beperkte prduktiemvang (< 90 sbe) en wrdt van een aanzienlijk aantal verwacht dat ze niet zullen blijven vrtbestaan. He de verandering in de grtte van de melkveestapels is verlpen zien we in de vlgende tabel.

30 Tabel 6. Verandering in de mvang van de melkveestapels (A+Bbedr.) Aantal melkkeien per bedrijf T <0 0<5 5<00<5 5<0050 taal ^J?tàr^inl _ 7 Uit de A+Bgrep gegaan ) 9 7 In de A+Bgrep gekmen ) + l + _ + Melkvee afgestten Melkvee gaan huden + + vergang van vrheen: < 0 keien < 5 keien < 0 keien < 5 keien Aant. bedr. in ) Als bedrijf. ) Een twintigtal van deze bedrijven heeft hiervr gebruik gemaakt van de z.g. slachtpremieregeling. Het aantal bedrijven met melkvee is de laatste jaren verminderd (van 7 tt 45) dr uittreding van bedrijven uit de A+Bgrep (7) alsk dr afstten van melkvee p ng bestaande A+Bbedrijven (8). De testrming dr tegenvergestelde rzaken was gering (+ ). Van de bedrijven met in beide jaren melkvee heeft een aantal hun veestapel uitgebreid, anderen hebben die ingekrmpen. In de tabel is dit hrizntaal te vlgen. Van de bedrijven met in 966 b.v. 05 keien hebben er 0 thans minder keien, 6 kwamen p 50 en zelfs p 0 f meer. De meeste bedrijven die hun melkveestapel hebben uitgebreid kwamen in de naast hgere klasse terecht. Er kwamen echter k een aanzienlijk aantal frsere uitbreidingen vr (.a. vrheen 05 keien, thans 5 f meer: bedrijven). De 8 bedrijven die sinds 966 hun melkvee hebben afgestten waren p één na alle kleiner dan 5 ha en behrden meest tt de "gemengde" bedrijven (type en 4). Het mtief vr afstten van het melkvee zal in de meeste gevallen specialisatie in de richting van dierlijke veredelingsprduktie zijn geweest, want in 97 behrden zelfs van deze bedrijven tt de "veredelingsbedrijven".

31 4. De veredelingsprduktie (bijlagen t/m 9) Er zijn maar weinig gebieden waar de veredelingsprduktie z'n grte plaats inneemt als in "pl". De veredelingsprduktie is, qua mvang in sbe, de grtste prduktietak p de A+Bbedrijven en is in dit gebied zelfs grter dan de rundveehuderij. De laatste tijd is de veredelingsprduktie p de A+Bbedrijven sterk uitgebreid en wel van tt bijna 8000 sbe, dit is met 40% en kwam hiermee van 6% p 44% van het ttale aantal sbe ) p de A+Bbedrijven. De ntwikkeling van de diverse takken van dierlijke veredeling in het gebied geeft de vlgende tabel. Tabel 7. mvang van de veredelingsprduktie Mestkalveren Mestvarkens Fkzeugen Leghennen Slachtkuikens Kalkenen Eenden Aantal dieren A+Bbedrijven Alle bedrijven Aantal ; sbe p A+Bbe *' 56 drijven i97l ^ ») Inclusief fkberen (resp. 4 en 44). De afgelpen vijf jaar is het aantal fkzeugen en mestvarkens meer dan verdubbeld; dit zijn de belangrijkste takken van veredeling. k de verige diersrten zijn veelal sterk in aantal tegenmen, het aantal slachtkuikens is zelfs bijna verviervudigd. Tegenver het tegenmen aantal dieren vr veredeling, is het aantal bedrijven waarp deze gehuden wrden de laatste jaren vaak aanzienlijk verminderd, de eenheden per bedrijf zijn hierdr veelal sterk vergrt. De mvang van de dierlijke veredelingsprduktie per bedrijf is dan k p vele bedrijven sterk vergrt zals uit de vlgende tabel is p te maken. ) Exclusief de champignnteelt waarvan geen sbe zijn berekend.

32 Tabel 8. Veranderingen in de mvang van de veredelingsprduktie (A+Bbedrijven) Aant. bedr. in JL966 Uit dê~a+bgrep gegaan ) In de A+Bgrep gekmen ) Veredeling afgestten Met veredeling begnnen vergang van vrheen: < 0 sbe 0 < 40 sbe 40 < 60 sbe 60 < 00 sbe Sbe per bedriif vr veredeling l<0 0<40 40<60 60<00 > T _ Aantal bedrijven in ) Als bedrijf. Ttaal Het aantal A+Bbedrijven met veredeling is de laatste jaren verminderd van 5 tt 7 f wel van 9% tt 8% van alle A+Bbedrijven. Dit kwam zwel dr uittreding van bedrijven uit de A+Bgrep ( 5) als dr afstten van de veredelingsprduktie p ng bestaande A+Bbedrijven ( ). De testrming dr tegenvergestelde rzaken bleef beperkt (+ ). Vr de 59 bedrijven met in beide jaren veredeling is p een kwart de mvang van de veredeling gelijkgebleven (5%) dan wel verkleind (0%). p driekwart van deze bedrijven is de mvang van de veredeling vergrt, dikwijls in sterke mate. Z heeft b.v. een aanzienlijk aantal bedrijven met vrheen < 0 f 040 sbe vr veredeling, deze prduktietak uitgebreid tt > 60 f zelfs > 00 sbe. pvallend is verder de sterke teneming van het aantal bedrijven met 00 f meer sbe vr veredeling, terwijl k het aantal met 6000 sbe frs is uitgebreid. Thans zal nader wrden ingegaan p de ntwikkeling in de diverse takken van veredeling, waarbij wrdt uitgegaan van het aantal dieren. a. Mestkalveren Hewel het aantal mestkalveren is tegenmen is de kalvermesterij van beperkte betekenis. Het aantal A+Bbedrijven met mestkalveren is verminderd van tt 7. p 5 A+B en p Cbedrijven waren in 97 eenheden van 50 f meer mestkalveren. b. Varkens De varkenshuderij is de belangrijkste tak van de veredeling, niet alleen qua mvang in sbe, dch k qua aantal bedrijven. Het aantal A+Bbedrijven waar varkens wrden gehuden is in de peride van nderzek 4

33 verminderd van 8 tt 5 f wel van 80% tt 7% van alle A+Bbedrijven. Tabel 9. Varkenshuderij (A+Bbedrijven) Aantal Gem. aantal per bedrijf Bedrijven met bedrijven mestvarkens fkzeugen Alleen mestvarkens Alleen fkzeugen ,7 4,0 Mestvark.+fkzeugen ,9 44,4 In de varkenshuderij is de fkkerij de belangrijkste prduktierichting (zie tabel 7). pvallend is hierbij het gemiddelde aantal dieren per bedrijf dat veel hger is dan b.v. in "MiddenMaasland" in 969 (+ 7). De varkensfkkerij kmt veelal vr in cmbinatie met enige mesterij ). Het is zelfs z dat het gemiddelde aantal fkzeugen p bedrijven met k mestvarkens hger is dan p bedrijven met alleen fkzeugen. De ntwikkeling naar grtere eenheden fkzeugen kmt in de vlgende tabel tt uiting. Tabel 0. Aantal fkzeugen < 0 < 0 < 0 <40 > 40 Aantal bedrijven met alleen fkzeugen fkz mestv Ttaal De meeste bedrijven met grtere eenheden fkzeugen hebben daarnaast k ng mestvarkens. Verreweg de meeste bedrijven met fkzeugen hebben eenheden van 0 f meer (6%) en bijna de helft (45%) zelfs eenheden van 40 f meer. Dit is wel een grt verschil met 966 ten p slechts 9% van de bedrijven met fkzeugen eenheden van 0 f meerwer ) Hierbij dient ng te wrden bedacht dat de waarneming beihvled kan zijn dr het telcriterium; in 97 werden k pfkzeugjes tt 50 kg als mestvarkens geteld. 5

34 den gehuden. Evenals in de fkkerij is k in de varkensmes terij het gemiddeld aantal dieren per bedrijf ngeveer verdrievudigd. Het gemiddeld aantal mestvarkens per bedrijf (met alleen mestvarkens) is hier met 76 k weer aanzienlijk hger dan in "MiddenMaasland" (0 in 969). In tegenstelling tt de varkensfkkerij waar de grtere eenheden vral vrkmen p bedrijven met fkzeugen + mestvarkens, treffen we bij de meste rij de grtere eenheden vral aan p de gespecialiseerde bedrijven. p ruim twee vijfde (4%) van de bedrijven met mestvarkens zijn eenheden van 00 f meer en p bijna een kwart (4%) eenheden van 00 f meer (966 resp. 9% en %). Tabel. Aantal mestvarkens < 9 0 < < < 00 > 00 Ttaal Aantal bedrijven met alleen mestvarkens mestv fkz c. Pluimvee Van het aantal sbe vr veredeling p de A+Bbedrijven bestaat ruim een kwart (7%) uit pluimveehuderij. De laatste jaren is, zals reeds is gezegd, het aantal slachtkuikens sterk tegenmen. In tegenstelling tt wat tegenwrdig vaak wrdt aangetrffen is k het aantal leghennen uitgebreid. Daarnaast is sedert 970 k bekend f en heveel kalkenen er wrden gehuden. Het aantal bedrijven met pluimvee is ten pzichte van dat met varkens zeer beperkt. ver de bedrijven met eenheden pluimvee van 500 f meer geeft nderstaande tabel enige infrmatie. Tabel. Aantal dieren x 000 0,5 < < < 5 5 < 0 0 < 0 0 < 40 Ttaal 6 A+Bbedrijven leghennen Aantal bedrijven met slachtkuikens kalkenen 97 7

35 De eenheden leghennen zijn mmenteel drgaans grter dan 000, die van de slachtkuikens veelal meer dan 0000 en vr de kalkenen zijn de eenheden meest grter dan De prduktiemvang (bijlagen 40 t/m 4) De belangrijke nderdelen van de bedrijven in dit gebied zijn de in het vrgaande besprken akkerbuw, het grasland plus rundvee, de tuinbuw en de veredelingsprduktie. Deze bedrijfsnderdelen kunnen echter niet znder meer met elkaar vergeleken f bij elkaar pgeteld wrden. m dit tch mgelijk te maken zijn de bedrijfsnderdelen herleid tt een zelfde eenheid dr mrekening tt standaardbedrijfseenheden (sbe), nader mschreven in bijlage 40. Behalve dat de ttale prduktiemvang is weer te geven in sbe, is het hierdr k mgelijk de relatieve betekenis van de diverse nderdelen aan te duiden. De landbuwprduktie p de A+Bbedrijven in het ruilverkavelingsgebied is de laatste vijf jaar gegreid met 6,5% per jaar (gemeten in sbe). Dit is meer dan in enig ander gebied is gevnden (.m. "MiddenMaasland",8% per jaar, "Schaft" ca. 4% per jaar) f gemiddeld in Nederland (,5% per jaar). Deze grei kwam in feite alleen tt stand dr de sterke uitbreiding van de dierlijke veredelingsprduktie. De grndgebnden prduktie is met % per jaar tegenmen, hiervan is de rundveehuderij en de tuinbuw uitgebreid en de akkerbuwprduktie verminderd. De vermindering met bijna 50 ha cultuurgrnd is hier meer dan gecmpenseerd dr intensivering van het grndgebruik ). Dr de ntwikkeling in de laatste jaren is de dierlijke veredeling de mvangrijkste prduktietak gewrden en heeft de rundveehuderij van de eerste plaats verdrngen. Tabel. Prduktie van de A+Bbedrijven Akkerbuw Tuinbuw ) Rundveen. Veredeling Aant., sbe Perc. Ô sbe Index aant. sbe (966 = 00) Ttaal ) Exclusief de champignnteelt. N.B.: sbe = standaardbedrijfseenheden. ) Er is ngal wat grnd mgezet van buwland in grasland en grasland heeft gemiddeld meer sbe per ha. 7

36 Het aandeel van de dierlijke veredeling in de ttale prduktie is relatief gezien het grtst p de bedrijven met een kleinere ppervlakte (< ha), bij d "veredelingsbedrijven" en in deelgebied St. Anthnis.p deze grepen bedrijven is de betekenis van de veredelingsprduktie de laatste jaren k het meest tegenmen. De prduktie p de bedrijven < ha bestaat vr de helft f meer uit veredeling, die p de "veredelingsbedrijven" vr vier vijfde en die in SI. Anthnis k vr de helft. p de grtere bedrijven (> ha) is de rundveehuderij relatief van het meeste belang, evenals vanzelfsprekend bij de "veebedrijven" en de "gemengde veebedrijven". De relatieve betekenis van de rundveehuderij is de laatste jaren tegenmen p de bedrijven > 5 ha en p de "veebedrijven". In elk deelgebied is het aandeel van de rundveehuderij verminderd. Het aandeel van de akkerbuw is in elke grtteklasse, in elk deelgebied en vr vrijwel elk bedrijfstype verminderd. De relatieve betekenis van de akkerbuw is met een vijfde van de prduktie het grtst p de bedrijven = 0 ha. De ttale prduktiemvang van de grep A+Bbedrijven is de laatste jaren aanzienlijk uitgebreid, terwijl het aantal bedrijven is verminderd. Derhalve is de prduktiemvang per bedrijf tegenmen en wel van 8 tt 5 sbe, f wel met ruim de helft (5%). Deze grei was weer sterker dan in de (iets vregere) vijfjaarlijkse peride in "MiddenMaasland" (5%) en "Schaft" (40%). m de betekenis van de prduktiemvang ng duidelijker te den uitkmen is in de vlgende tabel de vergelijking met andere gebieden ng iels verder drgeverd. Tabel 4. Prduktiemvang p A+Bbedrijven Ruilverkaveling Jaar Gemidd. bedrijfsppervlakte in ha Aantal standaardbedrijfseenheden per vaste bedrijf ha mannel. t vr excl. arbeidstaal vered. vered. kracht l'midden Maasland" ,0, ,9 5, 50 7 "Schaft" ,5 6, ,7 5, "pl" ,7 0, ,7 6, De vergrting van de prduktiemvang per bedrijf was in "pl" vral het gevlg van uitbreiding van de veredeling en in bescheiden mate van intensivering van he( grndgebruik. In de andere vergeleken ge 8

37 bieden speelde k de bedrijfsvergrting een rl ). Dat de gemiddelde bedrijfsmvang in "pl" grter is dan in de andere gebieden kmt vral dr de veel grtere inbreng van de veredelingsprduktie. Daarnaast is er k een intensiever grndgebruik (meer hakvruchten, intensiever graslandgebruik). Hierbij meten we wel bedenken dat de gegevens van "pl" van de meest recente jaren zijn. Een peride van twee jaar eerder zals vr "MiddenMaasland" is met name vr de veredelingssectr al minder ged vergelijkbaar. Verder is het vanzelfsprekend dat, bij een in alle gebieden vrijwel evengrte arbeidsbezetting per bedrijf, het aantal sbe per vaste mannelijke arbeidskracht in "pl" het grtste is. Resumerend kan gezegd wrden dat het grtere aantal sbe per bedrijf in "pl" ndanks de gemiddeld kleinste ppervlakte te danken is aan veel meer veredeling. k de grei van de laatste jaren kwam dr de veredelingsprduktie. Het intensievere grndgebruik, alsmede de teneming hiervan, neemt in dit pzicht een bescheiden tweede plaats in. Tussen de deelgebieden nderling is nauwelijks verschil in de gemiddelde bedrijfsmvang. De kleinere bedrijfsppervlakte in St. Anthnis wrdt weer gedgemaakt dr het meeste veredeling per bedrijf. In dit gebied is het aantal sbe per bedrijf, zwel in ttaal als vr veredeling, het meest tegenmen. Gezien naar bedrijfstype hebben de "veredelingsbedrijven" gemiddeld de grtste mvang (64 sbe ttaal, 0 vr veredeling). De "gemengde bedrijven met veredeling" kmen p de tweede plaats (resp. 40 en 69 sbe). Bij deze bedrijfstypen is de bedrijfsmvang het meest tegenmen vral in de veredelingssectr. In de ppervlakteklassen hebben de bedrijven > 5 ha gemiddeld de grtste mvang. Uitgeznderd de kleinste bedrijven (< 5 ha), vertnt nch de ntwikkeling van de bedrijfsmvang nch het gemiddeld aantal sbe per bedrijf vr veredeling pmerkelijke verschillen tussen de nderscheiden klassen. Hieruit blijkt een bepaalde unifrmiteit in de bedrijfsvering en kunnen kleinere bedrijven vaak gezien wrden als een verkleinde uitgave van grtere bedrijven. De prduktiemvang verschilt van bedrijf tt bedrijf. Er zijn in ppervlakte kleine bedrijven met veel en grtere bedrijven met weinig sbe. Naar huidige maatstaven berdeeld biedt een aantal van + 00 sbe vldende werkgelegenheid vr één man. In 97 had meer dan de helft (57%) van de A+Bbedrijven (85 van de 7) een mvang van 00 sbe f meer, in 966 was dit een kwart (87 van de 55 bedrijven). Het ligt ver ) Sbe per bedrijf eerste jaar teneming dr: veredeling intensivering grndgebruik bedrijfsvergrting Sbe per bedrijf laatste jaar "M.Maasland 6 8 "55" "Schaft" "pl"

38 der vr de hand dat in de grepen bedrijven waar gemiddeld de grtste bedrijfsmvang werd gesignaleerd, k de meeste bedrijven met 00 f meer sbe vrkmen. Van de grep bedrijven van 5 ha heeft twee derde a 00 sbe, van de bedrijven > 5 ha meer dan vier vijfde en van de twee typen veredelingsbedrijven (type en 4) kmt driekwart hierbven uit. Verder heeft k driekwart van de bedrijven waarvan verwacht wrdt dat zij zullen blijven vrtbestaan (blijvers) een mvang van meer dan 00 sbe. De bedrijven met jngere bedrijfshfden (< 50 jaar) kmen p bijna twee derde (64%) en die van udere bedrijfshfden met pvlger p ruim vier vijfde (85%). Ten sltte blijkt elk deelgebied een ngeveer gelijk percentage bedrijven (+ 57%) van genemde mvang te hebben. 6. A rbeidsbezet t ing en arbeidsprdukt i vit ei t (bijlagen 4, 44 en 45) a. De arbeidsbezetting Het aantal A+Bbedrijven is van 966 tt 97 met 8% verminderd, het aantal vaste mannelijke arbeidskrachten met %. Hierdr is het vrij kleine aantal arbeidskrachten per bedrijf ng enigszins verminderd en wel van, tt,6. De vermindering van het aantal bedrijfshfden was gelijk aan dat van het aantal bedrijven; het aantal meewerkende zns is aanzienlijk verminderd, met name p de kleinere bedrijven (< 5 ha). Tabel 5. Vaste mannelijke arbeidskrachten 966 aant. perc. 97 aant. perc. Index 97 (966 = 00) Bedrijfshfden Meew. zns v. gezinsleden Vreemden <) Ttaal In de vaste arbeidsbezetting p de bedrijven nemen de bedrijfshfden een steeds grtere plaats in. Bijna 90% van de vaste arbeidsbezetting p de A+Bbedrijven beslaat uit bedrijfshfden. Ruim vier vijfde van de bedrijven zijn dan k z.g. "eenmansbedrijven". Het aantal vaste mannelijke arbeidskrachten per bedrijf is de laatste jaren vrijwel alleen verminderd p de bedrijven van 05 ha, in de grep "veredelingsbedrijven" en in deelgebied StevensbeekWesterbeek. 40

39 d. De arbeidsprduktiviteit De arbeidsprduktiviteit, gemeten en uitgedrukt in aantal sbe per vaste man, is tegenmen van 68 tt 08 sbe, dit is met meer dan de helft (59%) f wel met ngeveer 9% per jaar. Deze teneming van de arbeidsprduktiviteit was enerzijds vral het gevlg van een uitbreiding van de prduktie, anderzijds van de vermindering van het aantal arbeidskrachten. Deze factren hebben resp. + 6,5% en j_,5% per jaar aan de arbeidsprduktiviteit bijgedragen ). De teneming van de arbeidsprduktiviteit in "pl" was de laatste jaren dus veel meer het gevlg van de uitbreiding van de prduktie dan van de vermindering van het aantal arbeidskrachten. k in "MiddenMaasland" was de uitbreiding van de prduktie van meer betekenis dan de vermindering van arbeidskrachten. Hiermee vertnen deze beide Brabantse gebieden een geheel ander beeld dan Nederland als geheel, waar de vermindering van arbeidskrachten de belangrijkste factr is. Bezien naar bedrijfstypen is de arbeidsprduktiviteit verreweg het hgst p de beide typen veredelingsbedrijven (resp. 54 en 5 sbe per man). Verder kmen de bedrijven die als blijvers zijn bestempeld met gemiddeld 5 sbe aan een hge arbeidsprduktiviteit per man. k in deze grepen bedrijven is de laatste jaren de arbeidsprduktiviteit het meest tegenmen. De gemiddelde arbeidsprduktiviteit in de deelgebieden ten sltte vertnt nauwelijks verschillen. ) Vr Nederland zijn deze cijfers: stijging arbeidsprduktiviteit 5,5% per jaar, waarvan teneming prduktie,5% en vermindering arbeidskrachten 4% per jaar. "MiddenMaasland" resp. +4,4% en,6% per jaar (ttaal 7,0%). 4

40 HFDSTUK IV Enkele aspecten van de agrarischsciale structuur. De bedrijfshfden (bijlage 46) In het ruilverkavelingsgebied "pl" zijn veel jnge bedrijfshfden. Zwel in 966 als in 97 was bijna twee derde (G5 en 64%) van de A+Bbedrijfshfden jnger dan 50 jaar. Hiermee kmt "pl" vereen met het gebied "Schaft". Hewel het percentage bedrijfshfden > 50 jaar nauwelijks is veranderd waren er tch wijzigingen in de leeftijdspbuw. Z is het aantal bedrijfshfden jnger dan 45 jaar verminderd en dat in de leeftijdsgrep van 4550 jaar tegenmen (zie (abel 6, blz. 4). Een meer dan gemiddeld aantal jngere bedrijfshfden is er p de bedrijven van 05 ha, p de bedrijven van de blijvers en bij de bedrijfstypen p de twee typen veredelingsbedrijven en p de tuinbuwbedrijven. k in dit pzicht is er weer weinig verschil tussen de deelgebieden. Uit beperkte gegevens ver het nderwijs, gevraagd in 97 (CBS), blijkt dat een zesde van de A+Bbedrijfshfden (56 van de 7) een middelbare f hgere agrarische schlpleiding heeft gehad. Van deze 56 bedrijfshfden zijn er 48 jnger dan 50 jaar, 44 hebben een bedrijf met een mvang van > 00 sbe en 47 zijn als blijvers aangemerkt.. Bedrijfspvlging (bijlage 47) Wanneer A+Bbedrijfshfden vanwege gevrderde leeftijd het berep gaan beëindigen, kmt aan de rde wat er met het bedrijf zal gaan gebeuren: zal het wrden pgeheven f is er een pvlger die het zal vrtzetten? Zals in hfdstuk II, reeds is pgemerkt wrden de bedrijven die blijven vrtbestaan bijna alle dr een zn f schnzn vergenmen. Het is daarm vral ndig aandacht te schenken aan de bedrijf spvlgers in de naaste familiekring. Ten einde een enigszins gefundeerd inzicht te kunnen geven zal de pvlgingssituatie alleen wrden bezien van bedrijfshfden van 50 jaar en uder. p deze bedrijven kmt de berepsbeëindiging van het bedrijfshfd en de kwestie van de pvlging de kmende 0 à 5 jaar zeker aan de rde. Bvendien kan alleen vr deze categrie landbuwers en tuinders via streekkenners een enigszins betruwbare indruk wrden verkregen ver wat er waarschijnlijk met het bedrijf zal gaan gebeuren. Wanneer we uitgaan van een huidige abdicatieleeftijd die ligt mstreeks de 65 jaar, dan kmen binnen 5 jaar 9 A+Bbedrijven uit hfde van de leeftijd van het bedrijfshfd in aanmerking vr verneming f pheffing. 4

41 ^ H C cd H> Ei m j m ' C f rh 00 ' * i t * 05 rh C + + c c c Al u CS e«c Y *>> w m» c I "* "* CN 05 I t t c rh rh i c rh! j m i i c C C rh C + + m c * a > i a rh u 7 "f ffl +,0 & t 7 <D > e CD 7 'S X! C '<+H > i4 u 'S X! i m V i t l Y m Tf in * Y *f fh CÖ a cd * < Y c C V L [ en! "*, C ; rh : rf H< en i i t i i <=> rh ' m m m i i m i i C C * "* w! in I en ' + + c m m + + C rh Th * + + (Hffi C rh + + rh <M rh ri + + Tjl T* C ^ C 00 * rh CU 7 a cu b ö rh ÎH CU 7 c U C r t 0 J Cd C C en I rh ö V 7 4 C <4H ' r i ^ " ) X! ' I t CÖ t> <l CÖ cd +» b ö rh^m r ' Sa cd MJ b 0i 0> M bc c b C 'u 0 7 u l > c PQ cu > + ^ 0 u l S " P i e cd U CU bc H SH 0 > c 4> MH i si * C?H I rh. ^ 7 0 " S >! 0 i CU l > 0 u 5 c cd.. s* """" CU % Ê C CU 0) tl a. s u rh ^5 > rh pq ^, u + 'u <Ü 7 P _, 0 > SPQ rh t 05 rh CU 7 «H c <TH ""» H ' SH 7 ai l < bc S w <4H u 4( CU & <4H j ü C CU bû Q ts u f. cd H> cd >H P. 'S ta 4

42 Tabel 7. pvlgingssituatie p A+Bbedrijven mschrijving < 0 ha 0 < 5 ha > 5 ha 4 70 Ttaal 7 St. Anthnis 06 pl 8 Stevensb. Westerb. 0 < 00 sbe > 00 sbe 85 pp.cult.gr. in ha ) 568 ) Mei 97. Aant. ttaal Aant. bedrijven bed rijfshfden van 50 F. en uder waarvan de pvlg ing verzekerd is niet verzekerd is twijfelachtig is Zals uit bvenstaande tabel blijkt is p slechts 6 bedrijven de pvlging verzekerd en mag vr 6 bedrijven (met 00 f meer sbe) waar de pvlging twijfelachtig is, wel een pvlger wrden verwacht. Derhalve is er mmenteel vr bedrijven (7%) een pvlger te verwachten. Dit is veel minder dan in het jngste verleden ten ng 60% van de bedrijven dr een pvlger in de A+Bgrep is vrtgezet (zie tabel 5 nder berepsbeëindiging). Men kan dus stellen dat + 90 bedrijven geen pvlger verwachten. Deze bedrijven hadden in 97 bijna 900 ha cultuurgrnd in gebruik, f wel een kwart van de cultuurgrnd van alle A+Bbedrijven. Het zijn uiteraard vral kleinere bedrijven waar geen pvlger is, hewel k een aanzienlijk aantal grtere bedrijven geen pvlger heeft in eigen familiekring. Bezien naar deelgebieden zijn in pl de meeste pvlgers te verwachten dch wellicht minder dan 0%, in de beide andere deelgebieden dient p minder dan een vijfde pvlgers gerekend te wrden.. Tekmstige ntwikkeling van het aantal bedrijven a. Vlgens de methde van aangepaste extraplatie Evenals in het verleden zal k in de tekmst het aantal bedrijven verminderen dr berepsbeëindiging van udere bedrijfshfden en bij berepsverandering van jngere zelfstandige agrariërs. Eerst zal de invled van de berepsbeëindiging wrden bezien. Hierbij is behalve het aantal udere bedrijfshfden, k van belang de leeftijd waarp het berep wrdt beëindigd. In het verleden lag de abdicatieleeftijd gemiddeld iets bven de 64 jaar, terwijl deze vr de tekmstwaar 4*

43 schijnlijk niet hger dan 6 jaar zal zijn. Dit betekent dat alle bedrijfshfden die thans 48 jaar f uder zijn ver 5 jaar (mstreeks 986) het berep zullen hebben beëindigd. f het bedrijf dan wrdt vrtgezet hangt af van de pvlgingssituatie die vr de bedrijfshfden van 50 jaar en uder in tabel 7 is weergegeven. Hierbij is pgemerkt dat van de 9 bedrijven een pvlger hebben. Evenals in het verleden zal een aantal van deze pvlgers echter alsng een ander berep kiezen en geen ber wrden. Dit is de laatste jaren k gebeurd, ten ngeveer een kwart van de meewerkende zns welke vr pvlging in aanmerking kwamen, de landbuw heeft verlaten. Wanneer we aannemen dat vr de kmende 5 jaar k een kwart van de pvlgers alsng uit de landbuw zal gaan, dan blijven er van de pvlgers ng 4 ver als tekmstige A+Bbedrijfshfden ). Het tekmstige pvlgingspercentage is dan 0% tegenver 60% in de peride Ten sltte dient bij de bepaling van de berepsbeëindiging ng rekening te wrden gehuden met de 48en49 jarigen die de kmende 5 jaar het berep zullen gaan beëindigen. Dit betreft 4 bedrijven waarvan verwacht mag wrden dat 5 bedrijven (0%) als A+Bbedrijf zal wrden vrtgezet. In ttaal zullen er dus 4 bedrijven (9 + 4) bij berepsbeëindiging van het bedrijfshfd zijn betrkken, hiervan zullen er 9 (4 + 5) in de A+Bgrep wrden vrtgezet. Evenals in het jngste verleden zal k in de tekmst het aantal A+Bbedrijven verminderen dr berepsverandering van het bedrijf shfd. Indien deze berepsverandering in hetzelfde temp zal drgaan, dus met,% per jaar van de daarvr in aanmerking kmende persnen ), dan zullen hierdr + 4 A+Bbedrijven uittreden (bij,5% per jaar kan de vermindering 9 bedrijven mvatten en bij % per jaar 50 bedrijven). ) De laatste jaren zijn k bedrijven dr een vreemde pvlger in de A+Bgrep vrtgezet en er zijn nieuwe bedrijven gesticht. Dit blijft uiteraard k vr de tekmst mgelijk. Gemakshalve nemen we in plaats hiervan aan, dat in de tekmst (bijna) geen A+Bbedrijven dr "verige rzaken" uit de A+Bgrep zullen gaan. ) De bedrijfshfden jnger dan 40 jaar in 97 zullen allen in 986 ng jnger dan 55 jaar zijn, de bedrijfshfden van 4050 jaar (in 97) niet. Het aantal bedrijfshfden dat vr berepsverandering in aanmerking kmt wrdt nu als vlgt berekend: Bedrijfshfden: pvlgers Ttaal Aantal dat van leeftijd < aantal in kmen in aanmerking geheel 00 /+/x/ = /+/x/= 40 0 / 4 84 berep verandert 4 45

44 Resumerend kan het aantal A+Bbedrijven tt als vlgt verminderen: aantal bedrijven in 97 7 vermindering dr berepsbeëindiging 4 vermindering dr berepsverandering 4 48 aantal bedrijven in Een vermindering van 7 tt + 80 bedrijven in 5 jaar kmt neer p rnd 4% per jaar. Dit is aanzienlijk meer dan in de peride ten het aantal A+Bbedrijven met slechts,6% per jaar verminderde. Dat in de tekmst het aantal bedrijven sterker zal verminderen dan de laatste jaren kmt vrijwel alleen drdat er minder pvlgers wrden verwacht. We zien dan k een sterke vermindering van het aantal meewerkende zns in het jngste verleden, een te verwachten beperkt aantal pvlgers en een tenemende belangstelling vr bedrijfssancring bij udere bedrijfshfden. Een teneming van de berepsverandering van jngere bedrijfshfden in de tekmst is meilijk te vrspellen. Mcht dit wel het geval zijn dan zal de vermindering van het aantal bedrijven al gauw meer dan 4% per jaar bedragen. Ten sltte kan ng wrden pgemerkt dat het tekmstige aantal van + 80 A+Bbedrijven vrijwel even grt is als het tegenwrdige aantal bedrijven met een mvang van > 00 sbe. b. Vlgens de indeling in "blijvers" en "wijkers" Een andere benadering van het tekmstige aantal A+Bbedrijven dan hiervr is uitgeverd, is de indeling in "blijvers" ) en "wijkers". Vlgens deze, met behulp van streekkenners gemaakte indeling, wrden van de 7 A+Bbedrijven er 08 als "blijvers" beschuwd, 98 als "wijkers" en als "twijfelaars" aangaande de vrtzetting. Vr deze indeling kn weinig meer dan een peride van 0 jaar wrden verzien. Het tekmstige aantal A+Bbedrijven kmt bij de drtrekking van de lijn uit het verleden p + 80 (in + 986) en p grnd van de indeling in "blijvers" p 08 (in +98). Bij laatstgenemde indeling is geen rekening gehuden met de z.g. twijfelaars, hiervan zu een aantal uiteindelijk "blijver" kunnen wrden. Afgezien hiervan is de peride waarver de indeling in "blijvers" gaat ngeveer een derde krter dan de andere peride. Een vermindering tt 9 bedrijven (de blijvers + de helft van de twijfelaars) in 98 betekent k dan een afneming met 4% per jaar. p grnd hiervan is het mgelijk niet te gewaagd m te vernderstellen dat het aantal A+Bbedrijven mstreeks 986 in de buurt van de 80 f mgelijk ng iets lager zal liggen. ) Als blijvers zijn aangemerkt die bedrijven welke p grnd van hun mvang, hun grei in het jngste verleden, hun ligging en gebuwensituatie, de kwaliteit van hun ndernemer en/f zijn pvlger, de financiële mgelijkheden en de prduktiemstandigheden, zullen blijven vrtbestaan. Niet alle bedrijven die als blijvers zijn aangemerkt, hebben een eigen pvlger. Deze bedrijven zijn echter dusdanig van mvang, ligging, enz., dat wanneer het huidige bedrijfshfd ermee phudt, er zeker gegadigden vr zullen kmen. 46