^-e % t it >:P. Ir. B. van der Ploeg ZIJN ER NOG WEL GENOEG OPVOLGERS? De opvolgingssituatie in Noord- en Zuid-Holland. Mededelingen en Overdrukken

Transcriptie

1 Ir. B. van der Pleg ZIJN ER NG WEL GENEG PVLGERS? De pvlgingssituatie in Nrd- en Zuid-Hlland U, ^-e % Mededelingen en verdrukken t it :P N. 7 V 40 "'-" "" Landbuw-Enmish Instituut - nradkade 75 - Den Haag Telefn (070) 646 Vershenen in het weekblad: "Ber en tuinder", 28 februari 974

2 De pvlgings situât ie in de Nrd- en Zuidhllandse land- en tuinbuw Vr de tekmst van land- en tuinbuw is de pvlgings situatie een belangrijk gegeven. De reente vermindering van het aantal pvlgers is aanleiding m nader in te gaan p de pvlgings situatie in de prvini Nrd- en Zuid-Hlland. Aan de hand van de uitkmsten van de BS-Meitelling en twee reginale nderzekingen ) zal een beeld wrden ghetst van de pvlgingssituatie. Hierbij gaat het vral m het verkrijgen van een antwrd p de vraag f een rsprnkelijk teveel aan pvlgers inmiddels is mglagen in een tekrt. De ntwikkeling in de peride 968-'72 In grafiek wrdt de ntwikkeling van het aantal bedrijven met een pvlger weergegeven. In 968 en 972 is bij de meitelling aan de bedrijfshfden van 50 jaar en uder, met als hfdberep land- f tuinxbuwer, gevraagd f er een pvlger was. Uit de grafiek kan het vlgende wrden afgeleid:. In beide prvini is evenals in het hele land het aantal bedrijven met een pvlger belangrijk teruggelpen. 2. In Zuid-Hlland kmt de ntwikkeling ngeveer vereen met de landelijke trend. In Nrd-Hlland is de vermindering minder sterk gewet als in het hele land.. In beide prvini zijn naar verhuding meer bedrijven met een pvlger dän in het hele land. Vral Zuid-Hlland ligt duidelijk bven het landelijk niveau. 4. Er den zih aanzienlijke vershillen in pvlgingssituatie tussen de setren veehuderij, akkerbuw en tuinbuw vr. - In de tuinbuw is de vermindering minder sterk gewet dan in de veehuderij en de akkerbuw. - In Nrd-Hlland wrdt het hgste perentage met een pvlger aangetrffen bij de akkerbuwers. In Zuid-Hlland is bij de akkerbuwers een z sherpe daling pgetreden dat het pvlgingsijfer in 972 p niveau tussen dat van de veehuders en de tuinders is terehtgekmen. - De veehuderij wrdt gekenmerkt dr een, in vergelijking met beide andere setren, laag niveau van het pvlgingsijfer. ) B. van der Pleg en J.J. Walrave: "De pvlgingssituatie p akkerbuw- en rundveehuderijbedrijven in Zuid-Hlland in 972". Rapprt van de Werkgrep Siaal Enmish nderzek van de Prviniale Baad vr de Bedrijfsntwikkeling. (Den Haag 97.)

3 sa z ^r trie '. ' ; : 't : I i i! : i i il i A_ "'V _*. d ü t» hn m e 0) i '!.. y. M» - Li ". L. L, t«.* Je! H 'u «s Li <u T).e <a *-* ft ü B e Q u T 4) z " N Ä i-i_ ^f i-l 00 v '' ' '. -An «H i-h7

4 pvlgingssituatie en bedrijfstype In het vrgaande is een ndersheid gemaakt tussen veehuders, akkerbuwers en tuinders. Hiermee is ehter het bijznder ghakeerde beeld van de agrarishe setr in beide prvini nvldende tt uitdrukking gekmen. He grt de versheidenheid is naar bedrijfstype en pvlgingssituatie valt af te lezen uit grafiek 2. Deze grafiek kan als vlgt gelezen wrden: in Zuid-Hlland heeft 8% van de agrarishe bedrijfshfden van 50 jaar en uder een glasgrentebedrijf en van deze glasgrentetelers heeft 58% een pvlger. Binnen de tuinbuw den zih grte vershillen vr. Hge pvlgingsijfers hebben beide typen glastuinbuwbedrijven. In de pengrndstuinbuw wrden met uitzndering van de bllenteelt, lage pvlgingsijfers aangetrffen. Vr de bmteelt lijkt naast de grep pvlgers ng de grep pvlgers ng de grep zns die buiten het uderlijk bedrijf m zelfstandig wrdt van belang (eerste indruk uit lpend nderzek van de "Prviniale Raad"). De hge pvlgingsijfers in de Zuidhllandse glastuinbuw zijnwaarshijnlijk mede mgelijk gemaakt dr de mshakeling van grenteteelt naar de intensievere blementeelt die vral in het Wtland p grte shaal heeft plaatsgevnden. Een aantal glasgrentetelers zu de mgelijkheden vr de (ptentiële) pvlger gereëerd hebben dr m te shakelen naar de blementeelt. Het is pmerkelijk dat binnen de veehuderij zih een 'srtgelijk vershijnsel niet vrdet. Het aantrekken van een veredelingstak (bv. varkens f pluimvee) is kennelijk niet een vaak gebruikt middel m de pvlging mgelijk te maken, In Nrd-Hlland hebben de melkveebedrijven met een neventak zelfs een duidelijk lager pvlgingsijfer dan de gpeialiseerde melkveebedrijven (7 tegen 4%). Een mgelijke verklaring is dat p de mete bedrijven met melkvee en veredeling de mvang van beide takken te gering is m een delmatige prduktie mgelijk te maken. In de Zuidhllandse bllenstreek werd vr de bedrijven met.a. glas (vral blblementeelt) wel een belangrijk hger pvlgingsijfer genstateerd als vr de bllenbedrijven znder glas (zie Baris) ). De ategrie "verige bedrijven" heeft in beide prvini hetzelfde zeer lage pvlgingsijfer (25%). Het betreft hier een zeer bnte verzameling bedrijfstypen met.a. mtveebedrijven (varkens, pluimvee, rundvee) en shapenbedrijven. Waarshijnlijk kmen deze bedrijfsvrmen ngal vr bij (udere) veehuders, znder pvlger, die het wat kalmer aan willen gaan den. ) D.B. Baris: "pvlgingssituatie in de Zuidhllandse bllenstreek LEI-rapprt 2.bl (974).

5 Grafiek 2. De pvlgingssituatie per bedrijfstype Nrd-Hlland Aantal udere bedrijfsh. (s=50 j. in' gpeialiseerde melkveebedr. 29 melkveebedr. met neventak verige veebedrijven 8 akkerbuwbedrijven 9 gemb. bedr. met.a. akkerbuw 2Ä glasblemenbedrijven 0 verige glasbedrijven ' pengrndstuinbuwbedrijven bllenteeltbed rij ven 5 verige tuinbuwbedrijven Gemiddeld 4% met een pvlger Brn: Meitelling BS Exlusiefbedrijven < 0 sbe en nevenberepers 00 (=5 489)

6 Zuid-Hlland % met een Aantal udere bedrijfsh. (==50 j.) in% gpeialiseerde melkveebedr. 2 melkveebedr. met een neventak verige veebdrijven Akkerbuwbedrijven verige bedr. met akkerb. als tak glasgrentebedrijven 8 glasblemenbedrijven Gemiddeld 47% met een pvlger verige glasbedrijven pengrndsgrentebedr. bllenteeltbed rijven fruitbedrijven bmteeltbed rijven verige tuinbuwbedrijven? 4' 6 à 00 (=8)

7 De bedrijfsgrtttrutuur als verklarende fatr Naarmate een bedrijf grter is zullen in het algemeen de perspetieven vr de pvlger gunstiger zijn. Tabel geeft het perentage kleinere bedrijven, per bedrijfstype, in Nrd- en Zuid-Hlland weer. Deze ijfers hebben uitsluitend betrekking p de bedrijven van de udere berentuinders. Het is uiteraard niet mgelijk m de mvang van bv. melkveebedrijven en glastuinbuwbedrijven rehtstreeks te vergelijken. m een vergelijking wel mgelijk te maken is de mvang van de bedrijven uitgedrukt in een gemeenshappelijke rekeneenheid, de standaardbedrijfseenheid (sbe). In het aantal sbe's dat aan een bedrijf wrdt tegekend kmen tt uitdrukking de vr de - prduktie bendigde heveelheden arbeid, grnd en kapitaal. Als kleinere bedrijven zijn aangemerkt bedrijven met minder dan 0 sbe. De grens van 0 sbe kmt vr de vershillende bedrijfstypen, afhankelijk van het teeltplan f de samenstelling van de vetapel, ngeveer vereen met: melkveebedrijven akkerbuwbedrijven g la sgrentebedri j ven glasblemenbedrijven bllenteeltbedrijven bmteeltbed rij ven pengrndsgrentebedrijven melkkeien 27 hetare m2 verwarmd glas m2 verwarmd glas,7 hetare 0,9 hetare 6 hetare Tabel. Het perentage kleinere bedrijven bij de bed rijfshfden van 50 jaar en uder per bedrijfstype in 972. Gpeialiseerde melkveebedr, 2. Melkveebedr. met neventak. verige veebedrijven 4. Akkerbuwbedrijven 5. Glasgrentebedrij ven 6. Glasblemenbedrijven 7. pengrqndsgrentebedr. (Z-H) verige pengrndstuinb.bedr. 8. Bllenteeltbedrijven 9. Bmteeltbedrijven Brn: BS-Meitelling Exlusief bedrijven < 0 sbe Exlusief nevenberepers (N-H) Het per. kleinere bedrijven Zuid-Hlland Nrd-Hlland , 74 5 # Duidelijk blijkt dat de bedrijfstypen met een laag pvlgingsijfer alle een grt aantal kleinere bedrijven hebben. 8

8 De relatie tussen bedrijfsgrtte en pvlgingssituatie is rehtstreeks weergegeven in tabel 2. Vr de grte bedrijven is, bij bijna alle bedrijfstypen, in veel gevallen (+70%) een pvlger bhikbaar. mdat een aantal udere bedrijfshfden geen zn heeft is het theretish maximum niet 00% maar ngeveer 85%. De hge pvlgingsijfers vr de grte bedrijven kunnen mede tt stand zijn gebraht dr de impuls tt bedrijfsvergrting die vral p kleinere bedrijven van het gaan meewerken van een zn (pvlger) uit gaat. Bij bijna alle bedrijfstypen heeft bij de vrij kleine bedrijven minder dan de helft van de bedrijfshfden een pvlger. Th is, vral in de bedrijfstypen met veel kleinere bedrijven, het aantal pvlgers hier ng aanzienlijk. Vral de vrtdurende tendens (ndzaak) tt shaalvergrting zal het vaak meilijk maken de vrgenmen pvlging te realiseren. Een afwijkend beeld vertnen de bllenteelt- en bmteeltbedrijven in Zuid-Hlland. De bllenteeltbedrijven met naar verhuding veel pvlgers p de kleinere bedrijven. Het is ehter mgelijk dat smmige bedrijven met een hgwaardig assrtiment een te klein aantal sbe's is tegekend. De grte bmteeltbedrijven hebben een pvallend laag pvlgingsijfer (47%). Men kan zih afvragen f een vershil in pvlgingspatrn een rl speelt. De jnge ndernemers zuden ng al eens ls van het uderlijk bedrijf beginnen. Deze indruk wrdt bevtigd dr de vrlpige uitkmsten van een in 97 uitgeverd reginaal nderzek van de "Prviniale Raad". De algemene indruk uit tabel 2 is dat de pvlgingssituatie in zeer sterke mate wrdt bepaald dr de bedrijfsmvang en dat vr de bedrijven met betere tekmstmgelijkheden ng een grte belangstelling bij de kmende generatie btaat. Meer dan êên pvlger per gezin Tt nu te is als pvlgingsijfer steeds het perentage udere bedrijfshfden met een pvlger gehanteerd. In de praktijk blijkt ehter het vershijnsel van meer dan één pvlger per gezin een belangrijke rl te spelen. Dit blijkt uit tabel die is ntleend aan nderzek dat is gedaan in een aantal Zuidhllandse gemeenten en waarbij is gevraagd naar de berepskeuze van alle zns van 5 jaar en uder. Als "pvlger" zijn aangemerkt alle zns die agrarish bedrijfshfd zijn f wrden.

9 tl 0 w -4- s G 0 SS 's- T X! Si " b tj JU u G _^ i-s!h X! e. eu m X! :? grti bedr (50 Si b ) 'E s 'E X! g m X! "i «T si r i-i ^» ^MTtiira^tra (Ninm^t-Mœt-t- H N n N t - N n H - m - f: ^ n i m ^t \f l ^f 4 t- N t- t- œ t- ~ H H N Tf «fl) m m m tra r- r-( rji t- * rh i-l "# Tf Tf i-t U bjd en J-i K,. e X! u 'E^ ' M fi i H : ^ M rh M M M M G rf t- J rh J rh M t I T-i M T a en b a X! S H SH «e e J - "~? <" 'E.. - " u 'S 8 ü e <u - ) " 5 i m.. N r-( M ; :^p IJ TÎ l) D bß u ()?'t,. s-l T5 () X! X! U 0) ä S J s x.ï-, 'S«2.2 bßx! M b V SH T 0 b S a X2 r ^ i t- as ü =; u X eu Si œ i N H S j-» e?b -a X - 5 "a X! ü. bb S S-i x ÜPt ti JbS J(S <U.^ «S g en Su JS hbx! t ( M Tf L t- tl "D Si & X? T tl b a eu bp 'u T _S " X I ti Z H 4- X) en v " ti T ü ë "" Q S I i W L) 'en ti X X m w w 0

10 Tabel. De betekenis van de meerdere pvlgers Het pvlgingsijfer weide- akkerbuw- bllengebieden ) gebieden ) streek 2) - pvlgingsijfer, alleen eerste pvlger gerekend (% met pvlger) pvlgingsijfer met alle pvlgers, maar znder twijfelgevallen pvlgingsijfer met alle pvlgers Gemiddelde aantal pvlgers in de gezinnen met een pvlger,4 à,7, à,4,6 à,9 ) Zns van 5 jaar en uder van bedrijfshfden, 50 jaar en uder met als hfdberep land- f tuinbuwer. 2) Brn: B. van der Pleg en J.J. Walrave. Uit deze ijfers blijkt dat er ngal wat pvlgers een udere brer als pvlger naast zih hebben. Het gaat dus m een vershijnsel met een belangrijke betekenis. Deze betekenis kan tt uitdrukking kmen in een grter aantal zns dat een bedrijf begint dan p basis van het perentage bedrijven met een pvlger verwaht kn wrden. Het lijkt ehter waarshijnlijk dat vral van de tweede en latere pvlgers een grt aantal alsng zal afvallen. In het nderdeel ver de berepskeuze van de zns zal hierp wrden teruggekmen. De berepskeuze van de zns Het ttaalaantal pvlgers is afhankelijk van het ttaalaantal zns en het relatieve aantal van hen dat bertuinder wrdt. Uit nderzek in een aantal gebieden in Zuid-Hlland bleek het relatieve aantal zns dat bertuinder wrdt ngal uiteen te lpen. k het gemiddelde aantal zns per gezin vertnde van gebied tt gebied belangrijke vershillen. (Zie tabel 4 blz. 2.) In de akkerbuwgebieden wrden naar verhuding de mete zns ber. Het gemiddelde aantal zns, van 5 jaar en uder, per gezin is ehter veel lager dan in beide andere gebieden. Daardr is het verklaarbaar dat de Zuidhllandse akkerbuwgebieden niet gekenmerkt wrden dr extreem hge pvlgingsijfers (tabel ). In de weidegebieden van Zuid-Hlland wrden naar verhuding weinig zns ber. De bllenstreek neemt, in dit pziht, een tussenpsitie ten pzihte van akkerbuw- en weidegebieden in. In de bllenstreek wrdt wel het hgste gemiddelde aantal zns per gezin aangetrffen. Dit

11 e S M l a SI ti "S a N a.. S S* PQ T S M JD S*.M < T S M M ES * «M 6S m ^ es 6^ i l-i "*" - * * M efe ira e^ <4-H J (0 <*-! T X! T, 'S M S -i- S < N ä S _ x: J "~ N ^ j!~ s T S <kj < -a is ^ S N U N faß U-i '.2 e S < 4- «-' d V, -4^» T -2 " < N S S S S -t- H - 4 M _ E H T Ut PQ P m a s- SH m Q 2

12 kmt tt uitdrukking in een, in vergelijking met beide andere gebieden, hg pvlgingsijfer (tabel ). De mgelijkheden m de pvlging te realiseren Uit het nderzek in de akkerbuw- en weidegebieden van Zuid-Hlland blijkt dat daar in het reente verleden ng al eens van een aanvankelijk plan tt pvlging wrdt afgezien. In de peride 967-'72 was naar shatting een kwart van de (eerste) pvlgers afgevallen. Het vershijnsel deed zih het sterkst gelden p de kleinere bedrijven. Dit maakt het waarshijnlijk dat het niet realiseren van een aanvankelijk plan tt pvlging metal wrdt verrzaakt dr een (late) nfrntatie met het ntbreken van vldende mgelijkheden. Als algemene fatren die van invled zijn p de mgelijkheden tt pvlging nemen wij de vlgende:. De bedrijfsmstandigheden Hierbij wrdt met name aan de tekmstmgelijkheden (levensvatbaarheid) van het bedrijf gedaht. Het berdelen van de tekmstmgelijkheden van een bedrijf wrdt bemeilijkt dr wijziging van de enmishe en tehnishe mstandigheden in de lp van de tijd. Waarshijnlijk is in het verleden het temp waarin de grenzen vershuiven van wat ng een levensvatbaar bedrijf is, ngal eens ndershat. De huidige bedrijfsmstandigheden (uitgangspsitie) zijn niet alleen mede bepalend vr de tekmstmgelijkheden van het bedrijf maar k vr de mgelijkheid m de bedrijfsvername te finanieren (apaiteit m inkmen te vrmen in de verbruggingsperide). 2. De gezinsmstandigheden De gezinsmstandigheden zijn van belang vr de mgelijkheid m de bedrijfsverneming te finanieren (heveelheid kapitaal die buiten het bedrijf tereht kmt). Verder kunnen in gezinnen met meer dan één zn deze zns, ten pzihte van elkaar, in een nurrentiepsitie verkeren. Ten sltte zullen de gezinsmstandigheden ("gezinsklimaat") van invled zijn p het hierna vlgende.. De bekwaamheid en instelling van de pvlger De elementen vakbekwaamheid en instelling kunnen niet ls van elkaar wrden bekeken. Beide elementen lijken vral te wrden beïnvled dr aanleg, praktijkervaring (inlusief "gezinsklimaat") en shling. He belangrijk de betekenis van deze fatr "bekwaamheden en instelling" is vr de mgelijkheden tt pvlging, in verhuding tt de betekenis van de fatren (bedrijfsmstandigheden) en 2 (gezinsmstandigheden) vr de mgelijkheden tt pvlging, valt niet aan te geven.

13 De behefte m bertuinder te wrden Niet alleen de mgelijkheden tt pvlging zuden van bedrijfstype tt bedrijfstype en van gebied tt gebied kunnen vershillen, maar k de binding aan het uderlijk berep. De invled van vershillen in binding aan het uderlijk berep kmen ehter niet aan de ppervlakte z lang de belangstelling m bertuinder te wrden de mgelijkheden ng vertreft. Het uiteindelijke aantal pvlgers zal dan wrden bepaald dr de mgelijkheden en niet dr de mvang van de behefte m bertuinder te wrden. Deze situatie lijkt zih mmenteel (ng?) vr te den. Treedt er seletie p? Vr de tekmst van de land- en tuinbuw is niet allen van belang heveel pvlgers er zijn maar k wat de kenmerken van de pvlgers zijn. Naarmate het relatieve aantal zns dat bertuinder wrdt, afneemt wrdt de kans p een kwalitatieve seletie grter. f kwalitatieve seletie ptreedt is afhankelijk van de bekwaamheden en instelling (mtivatie) van de pvlgers in vergelijking met de (ptentiële) bekwaamheden en instelling van de niet-pvlgers. Aan het element "instelling" kan hier wat meer inhud wrden gegeven. Dit is mgelijk dr drie typen van drijfveren (mtivati) m bertuinder te wrden, te ndersheiden.. Negatieve mtivatie Het ntbreken van alternatieven vrmt dan de belangrijkste drijfveer. pmerkelijk is dat Nrd- en Zuid-Hlland in vergelijking tt andere prvini veel alternatieven buiten de agrarishe setr te bieden heeft en de pvlgingsijfers th hger dan elders zijn. Hierbij met ehter wel wrden bedaht dat behalve de aanwezigheid van alternatieven k de mate waarin men zih hierp riënteert, bv. in het nderwijs, een rl speelt. 2. "Neutrale" mtivatie Het berep van bertuinder wrdt dan vral m pragmatishe redenen (bv. een behrlijk inkmen) gekzen.. Psitieve mtivatie Het berep als zdanig trekt dan sterk aan. Aan de hand van het vrgaande zijn wij geneigd van psitieve seletie te spreken wanneer het vral de zns met relatief veel bekwaamheden en met een neutrale f psitieve mtivatie zijn, die bertuinder wrden. f er zih een belangrijke, negatieve f psitieve seletie vrdet is niet duidelijk. 4

14 Eindnlu sie Hewel de aard van het nderwerp geen waterdiht bewijs mgelijk maakt zuden wij p basis van het vrgaande th de vlgende algemene nlusie willen trekken. In beide prvini is mmenteel ng geen sprake van een tekrt aan pvlgers. De belangstelling m bertuinder te wrden vertreft de mgelijkheden m dit te realiseren. Het niveau van de pvlgingsijfers lijkt vral tt stand te kmen dr een nfrntatie van de belangstelling met de (beperkte) mgelijkheden. De nlusie is vral p de vlgende verwegingen gebaseerd:. Bij nageneg alle bedrijfstypen is vr de grtere bedrijven ng een grt aantal bhikbaar. 2. p de vrij kleine bedrijven zijn ng tamelijk veel pvlgers.. Verrassend vaak is er meer dan pvlger per gezin (alleen maar vr enkele gebieden in Zuid-Hlland gegevens bhikbaar. 4. In het reente verleden zijn, althans in de Zuidhllandse akkerbuwen weidegebieden, ng veel pvlgers afgevallen. De daling van de pvlgingsijfers is in het reente verleden vrij aanzienlijk gewet. Het lijkt dan k zeer gewenst het verdere verlp van deze ijfers te blijven vlgen. Een reden te meer m dit te den is het tenemen van de kans p een kwalitatieve seletie bij het "shiftingspr" waarbij zns wel f niet bertuinder wrden. 5